Strona1 Monika Borowiec Scenariusz zajęć edukacyjnych nr 2.1 Temat zajęć: Przemiany gospodarcze w Polsce, czyli od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej 1. Cele lekcji: Uczeń: wymienia podmioty gospodarki rynkowej, zna pojęcia: system ekonomiczny, gospodarka centralnie sterowana, gospodarka rynkowa, wskazuje cechy gospodarki centralnie sterowanej i gospodarki rynkowej, rozumie, na czym polegała transformacja gospodarki Polski po 1989 r., dokonuje analizy zmian inflacji i bezrobocia na podstawie danych statystycznych w latach transformacji gospodarki w Polsce, przedstawia różne oceny procesów transformacji, interpretuje wpływ poszczególnych decyzji politycznych na gospodarkę, wyjaśnia, na czym polegał plan Balcerowicza, wie, że każda decyzja ma swoje wielorakie konsekwencje zarówno gospodarcze, jak i społeczne, wie, że globalizacja i integracja europejska wpływają na transformację gospodarki, wie, że polityka gospodarcza nie może lekceważyć społecznych skutków podejmowanych decyzji. 2. Metody i techniki: - burza mózgów, - circept, - dyskusja.
Strona2 3. Środki dydaktyczne: - film: Własność prywatna ze strony http://www.youtube.com/watch?v=lh2i95ce9ps (7,45 min), - prezentacja: 47 rzeczy, które sprawiały, że życie w PRL-u miało tak niepowtarzalny charakter ze strony http://limba.wil.pk.edu.pl/~jg/galeria/prl/47%20_rzeczy/47_rzeczy.pdf, - flipchart, markery, - arkusze papieru A3 dla każdej grupy, - wydruk zadania dla każdego ucznia, - kartki z cechami gospodarki, - komputer z dostępem do internetu, - rzutnik multimedialny. 4. Typ lekcji: - realizacja nowego materiału. 5. Formy organizacji pracy: - praca: zbiorowa i grupowa. 6. Literatura, materiały źródłowe, strony internetowe: 1. Auleytner J., 2002, Polityka społeczna, czyli ujarzmianie chaosu socjalnego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie, Warszawa. 2. Fajferek A. (red.), 1999, Polityka ekonomiczna, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 3. Firlit-Fesnak G., Szylko-Skoczny M. (red.), 2007, Polityka społeczna. Podręcznik akademicki, Warszawa. 4. Kapuściński R., 2008, Rwący nurt historii, zapiski XX i XXI wieku, Wydawnictwo Znak, Warszawa. 5. Ponikowski B., Zarzeczny J. (red.), 2002, Uwarunkowania współczesnej polityki społecznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Warszawa. 6. Winarski B., 2008, Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 7. Wnuk-Lipiński E., 2004, Świat międzyepoki, Wydawnictwo ZNAK, Kraków. 8. Woźniak M.G., 2009, Zmiany strukturalne gospodarki Polski po 1990 roku [w:] Zioło Z., Rachwał T. (red.), Wpływ procesów globalizacji i integracji europejskiej na transformację struktur przemysłowych, Prace Komisji Geografii Przemysłu PTG Nr 12, Komisja Geografii Przemysłu PTG
Strona3 i Zakład Przedsiębiorczości i Gospodarki Przestrzennej Instytutu Geografii Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Warszawa Kraków, s. 33 44. 9. Film: Własność prywatna, http://www.youtube.com/watch?v=lh2i95ce9ps (data odczytu: 02.05.2013). 10. Prezentacja: 47 rzeczy, które sprawiały, że życie w PRL-u miało tak niepowtarzalny charakter, http://limba.wil.pk.edu.pl/~jg/galeria/prl/47%20_rzeczy/47_rzeczy.pdf (data odczytu: 02.05.2013). 7. Kontrola uczniów: Kontrola uczniów polega na bieżącym sprawdzaniu: - aktywności uczniów na lekcji, - zaangażowania uczniów w pracę grupową. 8. Nawiązanie do lekcji: Nauczyciel jako nawiązanie do lekcji informuje uczniów, że tylko 20% ludności żyje w społeczeństwach całkowicie wolnych, 40% w społeczeństwach częściowo wolnych, a 40% pod rządami reżimów. 9. Przebieg lekcji: 1. Czynności organizacyjne i nawiązanie. 2. Nauczyciel podaje temat lekcji, po czym zwraca uczniom uwagę na znaczenie wolności w systemach gospodarczych i zróżnicowanie systemów gospodarczych na świecie. Zadaje uczniom pytanie: Na czym waszym zdaniem polega wolność i jakie ma ona dla was znaczenie? 3. Na tablicy podzielonej wzdłuż na dwie części nauczyciel zapisuje słowo: transformacja. Prosi uczniów, by znaleźli przymiotniki lub krótkie określenia, które to słowo charakteryzują (burza mózgów). Skojarzenia uczniów zostają zapisane z lewej strony tablicy. Do zapisanych przymiotników uczniowie tworzą antonimy. 4. Nauczyciel dzieli klasę na 5-6-osobowe grupy. Każda grupa otrzymuje arkusz papieru A3 z narysowanym na środku okręgiem, w którym jest zapisane słowo transformacja. 5. Nauczyciel informuje uczniów, że będą pracować metodą circeptu. Zadaniem zespołów jest pogrupowanie zebranego wcześniej materiału tak, aby po przeciwnych stronach okręgu
Strona4 zapisane zostały pary określeń dotyczących hasła. Obok nich grupowane są określenia bliskoznaczne, tak by powstała mapa pojęć (circept). Zespoły prezentują swoje circepty. 6. Następnie nauczyciel przeprowadza dyskusję nad circeptami, zadając pytania: Jakie aspekty transformacji przy porządkowaniu skojarzeń były dla was ważne? Jaki sposób uporządkowania był dla was zaskakujący? 7. Nauczyciel zwraca uczniom uwagę na fakt, że transformacja gospodarki obejmowała transformację podmiotów gospodarczych. Zadaje uczniom pytanie, co rozumieją pod pojęciem podmiot gospodarczy. Następnie zapisuje na tablicy podstawowe podmioty gospodarki rynkowej (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa produkcyjne i usługowe, banki i instytucje finansowe, giełda papierów wartościowych, państwo i jego agendy, administracja samorządowa, gospodarstwa rolne). 8. Nauczyciel przedstawia krótką charakterystykę systemów gospodarczych, wyjaśniając pojęcia: struktura gospodarki, polityka gospodarcza, gospodarka rynkowa, gospodarka centralnie sterowana. W tej części lekcji może też wykorzystać film o znaczeniu własności prywatnej w gospodarce (adres filmu punkt 3). 9. Następnie nauczyciel wyjaśnia, na czym polegał plan Balcerowicza w transformacji gospodarki, odnosząc się do wcześniejszego zadania związanego z wyjaśnianiem pojęcia transformacja. W celu chronologicznego usystematyzowania wybranych ważnych wydarzeń z okresu planu Balcerowicza rozdaje uczniom kartki z zadaniem do wykonania (załącznik 1). 10. Nauczyciel pyta uczniów, czy potrafią podać różne opinie na temat planu Balcerowicza. Pozytywne i negatywne opinie zapisuje na tablicy w układzie tabelarycznym, wskazując, że każda decyzja ma swoje wielorakie konsekwencje, zarówno gospodarcze, jak i społeczne, oraz że skutki decyzji gospodarczych należy obserwować i oceniać ze względu na krótkoi długookresowe efekty. 11. Nauczyciel rozdaje uczniom do wylosowania karteczki z zapisanymi cechami gospodarki centralnie sterowanej i gospodarki rynkowej (załącznik 2). Uczniowie zapisują te cechy na planszy podzielonej na dwie części w zależności od tego, czy cecha odnosi się do gospodarki centralnie sterowanej, czy gospodarki rynkowej. Cechy charakteryzujące gospodarkę mają swoje odpowiedniki dla tych dwóch systemów. 12. Na zakończenie nauczyciel omawia jakość życia w latach systemu centralnego sterowania w Polsce i przedstawia charakterystyczne produkty PRL-u, korzystając z prezentacji 47 rzeczy, które sprawiały, że życie w PRL-u miało tak niepowtarzalny charakter. 13. Podsumowanie lekcji.
Strona5 10. Zadanie domowe: Wypisz pozytywne i negatywne cechy systemu centralnego sterowania i systemu gospodarki rynkowej.
Strona6 Załącznik 1 Zadanie dla uczniów Tabela 1. Połącz poniższe wydarzenia z odpowiadającymi im datami. Uchwalenie przez sejm Ustawy o swobodzie 1989 działalności gospodarczej. Powstanie Giełdy Papierów Wartościowych 1993 w Warszawie. Wejście Polski do Unii Europejskiej. 1992 Wprowadzenie podatku od towarów i usług 2004 oraz podatku akcyzowego. Wejście w życie planu Balcerowicza. 1991 Wprowadzenie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego od osób fizycznych. Reformy: administracyjna, emerytalna, oświatowa i zdrowotna. 1990 1999 1988 Poprawne odpowiedzi Uchwalenie przez sejm Ustawy o swobodzie 1988 działalności gospodarczej. Powstanie Giełdy Papierów Wartościowych 1991 w Warszawie. Wejście Polski do Unii Europejskiej. 2004 Wprowadzenie podatku od towarów i usług 1993 oraz podatku akcyzowego. Wejście w życie planu Balcerowicza. 1990 Wprowadzenie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT). Wprowadzenie powszechnego podatku dochodowego od osób fizycznych. Reformy: administracyjna, emerytalna, oświatowa i zdrowotna. 1989 1992 1999
Strona7 Załącznik 2 Tabela 2. Cechy gospodarki centralnie sterowanej i gospodarki rynkowej Gospodarka rynkowa Gospodarka centralnie sterowana Opiera się na wolności gospodarczej i prywatyzacji działalności gospodarczej. Decyzje ekonomiczne podejmowane przez przedsiębiorców i firmy prywatne. Tendencja do redukcji zatrudniania w administracji. Tendencja do racjonalnego wykorzystania i alokacji zasobów gospodarczych. Wolność tworzenia związków zawodowych. Wolność słowa i wyrażania różnych poglądów. Nastawienie na zysk i dyscyplina finansowa przedsiębiorstw. Tendencja do samodzielnego ustalania się równowagi rynkowej. Duża elastyczność gospodarki, szybka reakcja na potrzeby rynku. Dobre zaopatrzenie. Tok procesu gospodarczego reguluje niewidzialna ręka mechanizmów rynkowych i konkurencji. Podstawowa funkcja państwa to zapewnienie przestrzegania ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno-gospodarczego, a zwłaszcza zasady wolności, poszanowania własności prywatnej i swobody przedsiębiorczości, bezpieczeństwa, prawa, wymiaru sprawiedliwości i szkolnictwa oraz kształtowanie systemu pieniężnego. Decentralizacja gospodarki i ograniczony system kontroli. Konkurencja między jednostkami gospodarczymi i wysoka jakość produkcji. Rynkowa orientacja struktury produkcji i inwestycji. Wysoka wydajność pracy i racjonalne zatrudnienie. Brak wolności gospodarczej i upaństwowienie wszelkich form działalności gospodarczej. Bezpośrednie kierowanie gospodarką przez aparat państwowy i partyjny. Rozbudowany aparat administracyjny. Nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych. Związki zawodowe podporządkowane partii. Zwalczanie odmiennych koncepcji i zasada nomenklatury. Nastawienie na realizację centralnego planu, który obejmuje wszystkie resorty oraz jednostki gospodarki terenowej. Brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej. Mała elastyczność gospodarki, brak reakcji na potrzeby rynku. Gospodarka niedoboru, ssania. Kierowanie gospodarką odbywa się za pomocą planu ogólnopaństwowego, a naruszanie planu jest uznawane za czyn przestępczy. Pełne sterowanie przez władze centralne wszystkimi sektorami gospodarki i ingerowanie we wszystkie dziedziny gospodarowania. Ewidencjonowanie uzyskiwanych wyników, system kontroli. Brak konkurencyjności pomiędzy podmiotami gospodarczymi i niska jakość produkcji. Planowany poziom i struktura produkcji i inwestycji. Niska wydajność pracy i przerosty zatrudnienia.
Strona8 Konkurencja na rynku pracy. Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę (bezrobocie, inflacja). Efektywny system motywacyjny. Duże różnice dochodowe w zależności od kwalifikacji i pełnionych funkcji. Zwiększanie innowacyjności gospodarki, rozwój technologiczny, Rozwój przedsiębiorczości i odpowiedzialność za podejmowane decyzje gospodarcze. Reformy zwiększające efektywność gospodarowania. Rozwój sektora usług. Efektywne zarządzanie zasobami. Swoboda wymiany handlowej. Brak konkurencji na rynku pracy. Brak bezrobocia, ceny ustalane przez organy administracji. Motywacja to dopuszczenie do dóbr rzadkich, odznaczenia, tytuły. Nakazowe regulowanie funduszu płac. Brak działań innowacyjnych, zacofanie technologiczne. Zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności za podejmowane decyzje. Reformy pozorowane. Forsowanie industrializacji. Administracyjne rozdzielnictwo zasobów (zaopatrzeniowe, inwestycyjne, eksportowe, na rynek krajowy itd.). Państwowy monopol handlu zagranicznego. Podstawowa rola pieniądza w prowadzeniu rachunku ekonomicznego. Pieniądz odgrywa rolę drugorzędną i pomocniczą. Funkcjonowanie na zasadach komercyjnych instytucji finansowych. Silne powiązania gospodarki z procesami w gospodarce światowej. Brak instytucji finansowych działających na zasadach komercyjnych. Duży stopień izolacji gospodarki od procesów zachodzących w gospodarce światowej.