Wstępna analiza rachunku zysków i strat Zmiany otoczenia i podejmowane przez przedsiębiorstwo decyzje oraz działania mają wpływ na wynik finansowy. Informacje o wyniku finansowym i czynnikach na niego wpływających moŝna znaleźć w rachunku zysków i strat. Stanowi on integralną część kaŝdego sprawozdania finansowego. Rachunek zysków i strat to waŝne źródło informacji dla osób zarządzających przedsiębiorstwem jak i odbiorców zewnętrznych. Wysokość wypracowanego wyniku finansowego wpływa na wiele decyzji gospodarczych m. in.: politykę płac i zatrudnienia, zachęca kredytodawców oraz poŝyczkodawców do udzielenia wsparcia finansowego, kontrahentów do utrzymywania współpracy, a inwestorów do inwestowania w dane przedsiębiorstwo 1. Analiza przychodów i zysków nadzwyczajnych Analiza finansowa przychodów przedsiębiorstwa powinna obejmować kształtowanie się wielkości, dynamiki oraz struktury przychodów według składników zwanych rodzajami działalności gospodarczej. Analiza dynamiki to ocena wielkości rozpatrywanego zjawiska w badanym okresie w stosunku do jego wielkości w okresach poprzednich 2. Porównanie kształtowania się przychodów w czasie wskazuje kierunki rozwojów przedsiębiorstwa, a w celu uzyskania bardziej obiektywnych wyników, tj. uniknięcia odchyleń typu przypadkowego, porównania takie powinny obejmować przynajmniej trzy odcinki czasowe 3. Wskaźniki dynamiki przychodów ogółem oblicza się w następujący sposób: *100 Do pomiaru dynamiki przychodów wykorzystuje się takŝe średnioroczne tempo ich wzrostu, które określa następująca formuła: 1 A. Gralak: Ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa na podstawie rachunków wyników. W: Analiza finansowa i opodatkowanie przedsiębiorstw. Red. T. Juja, Wydawnictwo Forum Naukowe, Poznań 2007, s. 41. 2 W. Gabrusiewicz: Podstawy analizy finansowej, wyd. 2, PWE, Warszawa 2005, s. 44. 3 L. Bednarski, R. Borowiecki, J. Duraj, E. Kurtys, T. Waśniewski, B. Wersty: Analiza ekonomiczna przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. O. Lanego we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 37-38.
t P t P 1 1 100 gdzie: P t przychody ze sprzedaŝy w ostatnim badanym roku, P 1 przychody ze sprzedaŝy w poprzednim badanym roku, t liczba lat w badanym okresie. Wskaźnik ten wykorzystuje się m.in. w planowaniu przychodów 4. Badanie dynamiki przychodów nie moŝe być przeprowadzane jedynie na podstawie danych pochodzących z rozpatrywanego przedsiębiorstwa. Istotne jest badanie otoczenia przedsiębiorstwa i tendencji występujących na rynku. Porównanie obliczonych wskaźników dla danego przedsiębiorstwa z analogicznymi dla całej branŝy, do której naleŝy przedsiębiorstwo. Dzięki temu moŝemy określić, czy dynamika jego przychodów ogółem zasługuje na pozytywną ocenę 5. Niezbędnym elementem analizy przychodów jest badanie ich struktury. Określenie struktury przychodów pozwala trafniej ocenić ryzyko rynkowe przedsiębiorstwa oraz przewidywać przyszłe wyniki produkcyjne i finansowe 6. Analiza struktury polega na ustaleniu i ocenie udziału poszczególnych rodzajów przychodów w ich ogólnej wielkości 7. Obliczone wskaźniki określają strukturę rodzajową przychodów ogółem i jej zmiany w kolejnych okresach. Zasadniczym elementem przychodów, od którego zaleŝy wynik finansowy są przychody ze sprzedaŝy. W gospodarce rynkowej nie produkcja, lecz sprzedaŝ określa toŝsamość przedsiębiorstwa, a wysokość przychodów ze sprzedaŝy decyduje o sukcesie handlowym i finansowym firmy 8. Przez pryzmat przychodów ze sprzedaŝy moŝna określać takŝe pozycję rynkową przedsiębiorstwa, jej zmiany oraz sytuację marketingową przedsiębiorstwa 9. Typowe przypadki zmiany przychodów za sprzedaŝy w danym przedsiębiorstwie i branŝy moŝna opisać za pomocą macierzy przedstawiającej cztery sytuacje. Obrazuje to tabela 3. 4 T. Waśniewski, W. Skoczylas.: Teoria i praktyka, s. 195. 5 TamŜe: s. 195. 6 TamŜe: s. 196. 7 M. Jarzemowska: Analiza ekonomiczna w przedsiębiorstwie, Wyd. 1, PWE, Warszawa 2004, s. 89. 8 Cz. Skowronka: Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa. Zbiór przykładów i zadań, Wyd. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2004, s. 37. 9 Z. Leszczyński, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2002, s. 71.
Tabela 1. Typowe sytuacje w zakresie zmian przychodów ze sprzedaŝy w przedsiębiorstwie i branŝy Ι. Wzrost przychodów netto ze sprzedaŝy w przedsiębiorstwie jest szybszy niŝ w branŝy ΙΙΙ. ObniŜenie przychodów netto ze sprzedaŝy w przedsiębiorstwie jest wolniejsze niŝ w branŝy ΙΙ. Wzrost przychodów netto ze sprzedaŝy w przedsiębiorstwie jest wolniejszy niŝ w branŝy ΙV. ObniŜenie przychodów netto ze sprzedaŝy w przedsiębiorstwie jest szybsze niŝ w branŝy Źródło: S. Kasierewicz: Analiza ekonomiczno-finansowa przedsiębiorstwa, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 1995, s. 113. Pierwsza sytuacja, gdy przychody ze sprzedaŝy badanego przedsiębiorstwa rosną szybciej niŝ w branŝy, jest najbardziej optymistyczna. Oznacza to poprawę pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa i jego standingu finansowego 10. Drugiej sytuacji nie moŝna ocenić jednoznacznie. Jeśli przychody ze sprzedaŝy analizowanego przedsiębiorstwa rosną wolniej niŝ w branŝy, przedsiębiorstwo traci pozycję rynkową w stosunku do konkurentów. Podobnie sytuacja trzecia nie jest oczywista. Z jednej strony spadek przychodów ze sprzedaŝy jest niekorzystny dla przedsiębiorstwa, z drugiej zaś spadek ten jest wolniejszy niŝ w branŝy. Świadczy to o przewadze nad konkurencją i lepszej odporności przedsiębiorstwa na skutki recesji. Czwarta sytuacja jest zdecydowanie negatywna. Przychody ze sprzedaŝy obniŝają się szybciej w przedsiębiorstwie niŝ w branŝy. Przedsiębiorstwo ma coraz mniejsze przychody ze sprzedaŝy i traci pozycje rynkową. MoŜe to mieć powaŝne konsekwencje dla osiąganych wyników finansowych w przyszłości. Na analizę przychodów ze sprzedaŝy składa się równieŝ analiza rentowności sprzedaŝy. Wskaźniki rentowności słuŝą do oceny zdolności przedsiębiorstwa do osiągania zysku na sprzedaŝy, od którego uzaleŝniona jest stopa zwrotu z kapitału własnego. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe analiza rentowności przedsiębiorstwa w oderwaniu od otoczenia ma ograniczoną wartość poznawczą. Porównanie rentowności badanego przedsiębiorstwa z wynikami innych, podobnych przedsiębiorstw, dostarcza informacji do ostatecznych ocen i podejmowania dalszych decyzji 11. Wskaźniki rentowności naleŝy porównywać z ich wartością w poprzednich okresach jak i z ich wartością dla całej branŝy, do której, naleŝy 10 T. Waśniewski, W. Skoczyłaś: Teoria i praktyka, s. 193. 11 S. Smolarz, P. Soliwoda: Podstawy analizy finansowej przedsiębiorstwa, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Warszawa 2003, s. 97-98.
badane przedsiębiorstwo. Rentowność przychodów ze sprzedaŝy produktów, towarów i materiałów oblicza się w następujący sposób 12 : *100 Wskaźnik ten informuje, jaką marŝę zysku operacyjnego uzyskuje przedsiębiorstwo na sprzedaŝy. KaŜda jednostka gospodarcza jest zainteresowana osiągnięciem jak najwyŝszej wartości wskaźnika rentowności operacyjnej sprzedaŝy, gdyŝ świadczy to o wysokiej zyskowności działalności operacyjnej 13. Aby móc prawidłowo ocenić kształtowanie się przychodów, naleŝy porównać je z poniesionymi kosztami i stratami nadzwyczajnymi. Analiza kosztów i strat nadzwyczajnych Koszty ponoszone są przed uzyskaniem przychodów. W przeciwieństwie do przychodów mają wewnętrzny charakter, gdyŝ powstają w przedsiębiorstwie. Charakteryzują gospodarność przedsiębiorstwa i stanowią waŝne kryterium podejmowania decyzji zarządczych. Czynniki wpływające na poziom kosztów przedsiębiorstwa w danym okresie to m.in.: - trafność decyzji strategicznych zarządu, - racjonalna alokacja zasobów, - oszczędne, bieŝące wykorzystanie wszystkich posiadanych czynników produkcji 14. Analizę kosztów przedsiębiorstwa przeprowadza się analogicznie do badania przychodów. Określa się, zatem wartość wskaźników dynamiki oraz struktury kosztów ogółem, kolejnym etapem jest analiza grup kosztów, których udział w kosztach ogółem jest największy. WaŜnym elementem analizy kosztów jest porównanie ich z przychodami. Wskaźnik udziału kosztów w przychodach oblicza się według formuły: K P 100, 12 M. R. Tyran: Wskaźniki finansowe, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 134. 13 A. Gralak: op. cit., s. 53. 14 W. Gabrusiewicz: op. cit., s. 156.
gdzie: K koszty ogółem bądź dany rodzaj kosztów, np. koszty działalności operacyjnej, P przychody ogółem bądź odpowiadający kosztom rodzaj przychodów, np. przychody netto ze sprzedaŝy. Wskaźnik ten informuje, jaki jest udział kosztów w przychodach badanego przedsiębiorstwa. Im jest on niŝszy, tym wyŝsza jest efektywność danego przedsiębiorstwa 15. Poprzedni wskaźnik moŝna wykorzystać do obliczenia wskaźnika obniŝki kosztów według wzoru 16 : Wpk 0 Wpk1 Wok = Wpk 0 100, gdzie: Wpk 0 udział kosztów w przychodach w okresie poprzednim, Wpk 1 udział kosztów w przychodach w okresie badanym. Wskaźnik obniŝki kosztów informuje, o ile procent obniŝyły się koszty w danym roku w porównaniu do roku poprzedniego. Im jest on wyŝszy, tym większa jest obniŝka kosztów i lepsza sytuacja finansowa badanego przedsiębiorstwa. Ujemna wartość wskaźnika obniŝki kosztów wskazuje na występującą zwyŝkę kosztów 17. Podobnie jak w przypadku przychodów netto ze sprzedaŝy, naleŝy ocenić rentowność kosztów działalności podstawowej, którą określa się według następującego wzoru: *100 Wskaźnik rentowności kosztów działalności podstawowej informuje, jaki jest udział wyniku ze sprzedaŝy w kosztach działalności podstawowej. Po analizie przychodów oraz kosztów moŝna przystąpić do oceny najwaŝniejszej pozycji rachunku zysków i strat, jaką jest wynik finansowy netto 18. Analiza wyniku finansowego przedsiębiorstwa 15 M. Hamrol.: Analiza finansowa przedsiębiorstwa. Ujęcie sytuacyjne, Wyd. 1, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2004, s. 78. 16 Cz. Skowronka: op. cit., s. 126. 17 A. Gralak: op. cit., s. 58. 18 TamŜe, s. 62.
Działalność podmiotu gospodarczego charakteryzują trzy podstawowe kategorie: przychody, koszty i wynik finansowy. Relacje miedzy nimi decydują o efektywności bieŝącej działalności przedsiębiorstwa, jaki i o moŝliwościach efektywnego jego rozwoju w przyszłości 19. Z wymienionych kategorii najwaŝniejszą jest wynik finansowy. Wynik finansowy ma znaczenie nie tylko dla funkcjonowania i rozwoju jednostki, ale równieŝ jest waŝny dla szerokiej rzeszy odbiorców informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym 20. Analiza wyniku finansowego jest najwaŝniejszym etapem analizy rachunku wyników. Ma ona wielopłaszczyznowy wymiar i dotyczy dynamiki i struktury wyniku finansowego, czynników kształtujących jego wysokość oraz progu rentowności 21. Czynnikami warunkującymi wynik finansowy są przychody i koszty w danym okresie sprawozdawczym. Na wysokość przychodów i kosztów, a tym samym wyniku finansowego oprócz nadrzędnych zasad rachunkowości wpływają takŝe przyjęte przez jednostkę, w ramach polityki rachunkowości, metody wyceny aktywów i pasywów oraz ustalenia wyniku finansowego 22. Polityka rachunkowości to instrument realizacji celów przedsiębiorstwa. Odpowiednio rozumiana i stosowana przynosi korzyści i ułatwia realizację długoterminowych celów jednostki 23. Głównym celem analizy progu rentowności jest wyznaczenie tzw. punktu krytycznego lub granicznego, w którym przychody ze sprzedaŝy pokryją poniesione przez przedsiębiorstwo koszty 24. Gdy przedsiębiorstwo produkuje i sprzedaje poniŝej tego progu ponosi stratę, natomiast po przekroczeniu progu rentowności kaŝde zwiększenie sprzedaŝy zapewnia przedsiębiorstwu zysk 25. Do określenia progu rentowności, zarówno ilościowego jak i wartościowego wykorzystywane są odpowiednie równania matematyczne. Do obliczeń niezbędne są informacje dotyczące jednostkowych kosztów zmiennych poszczególnych wyrobów. W przypadku braku tych informacji próg rentowności w wyraŝeniu wartościowym oraz wskaźnik bezpieczeństwa dla produkcji wieloasortymentowej moŝe zostać obliczony na podstawie danych z rachunku zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym. Metodologie takiego 19 W. Gabrusiewicz: Podstawy analizy..., s. 202. 20 J. Nieszporek-Wolak: Rozliczenie wyniku finansowego w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, Rachunkowość Finansowa i Audyt 6/2004, s. 10. 21 TamŜe: s. 78 22 G. Gołębiowska, A. Taczała: Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym, Difin, Warszawa 2005, s. 57. 23 E. Walińska: Zasady wyceny bilansowej i ustalania wyniku finansowego zgodnie ze znowelizowaną ustawą o rachunkowości, Centrum Controllingu i Analiz Ekonomicznych, Łódź 2002, s. 326. 24 W. Gabrusiewicz: Podstawy analizy, s. 224. 25 W. Gabrusiewicz, A. Kamela-Sowińska, H. Poetschke: Rachunkowość zarządcza, PWE, Warszawa 2001, s. 301.
obliczania progu rentowności proponuje A. Kowalski. Przy obliczaniu progu rentowności wartościowego oraz współczynnika bezpieczeństwa na podstawie sprawozdań finansowych A. Kowalski przyjął następujące załoŝenia: - suma iloczynów jednostkowych kosztów zmiennych i ilości sprzedanych produktów odpowiada kosztom własnym sprzedaŝy, - suma iloczynów jednostkowych cen produktów i ilości sprzedaŝy produktów odpowiada przychodom netto ze sprzedaŝy produktów, - koszty stałe odpowiadają kosztom ogólnym zarządu 26. Znajomość progu rentowności ma bardzo duŝe znaczenie dla przedsiębiorstwa, pozwala, bowiem ograniczać bądź eliminować strefę straty na rzecz poszerzenia strefy zysku 27. 26 A. Kowalski: Analiza progu rentowności jako element zarządzania przedsiębiorstwem, Biuletyn Księgowego 11/2004, s. 40. 27 W. Gabrusiewicz: Podstawy analizy, s. 224.