Program własny zajęć wyrównywania wiedzy z języka polskiego Pokonać trudności Autor: Bożena Prażmo, Zespół Szkół w Kocku Okres realizacji: II semestr roku szkolnego 0/, I i II semestr 0/03
WSTĘP Program zajęć wyrównywania wiedzy z języka polskiego przeznaczony jest dla uczniów klasy piątej Szkoły Podstawowej w Kocku. Powstał jako odpowiedź na konkretną potrzebę - został napisany dla uczniów, którzy z różnych powodów mają trudności w opanowaniu podstawowych wiadomości i umiejętności z języka polskiego. Przyczyny niepowodzeń szkolnych uczniów klasy V są bardzo różne i złożone. Możemy zaliczyć do nich: niskie możliwości intelektualne, niechętny stosunek do nauki, zaległości, niewystarczająca praca, brak motywacji do nauki, nieumiejętność koncentracji albo też brak wsparcia i pomocy ze strony domu rodzinnego. Adresaci programu na lekcjach języka polskiego mają trudności z nadążaniem za tempem pracy innych uczniów w klasie. Bojąc się kompromitacji, obawiają się poprosić o pomoc, a jeśli nawet potrafią się uporać z jakimś zagadnieniem, rzadko się zgłaszają do odpowiedzi. Dlatego też w celu zapobiegania niepowodzeniom szkolnym został opracowany program zajęć wyrównywania wiedzy z języka polskiego Pokonać trudności, którego głównym założeniem jest zapewnienie efektywnej pomocy i wsparcia uczniom posiadającym trudności w nauce. Dodatkowe zajęcia dadzą uczestnikom szansę na stopniowe uzupełnienie wiedzy, utrwalenie wiadomości, wyjaśnienie wątpliwości, a tym samym pozwolą na podniesienie wiary we własne siły. Program zajęć powstał w oparciu o szczegółową analizę wyników nauczania w roku szkolnym 00/, a także na podstawie wyników sprawdzianów zewnętrznych. Będzie realizowany podczas dodatkowych zajęć dydaktyczno-wyrównawczych w ciągu trzech semestrów, w wymiarze godziny tygodniowo (w sumie zaplanowano 50 zajęć edukacyjnych). Program jest zgodny z treściami zawartymi w Podstawie programowej kształcenia ogólnego szkół podstawowych.
CELE GŁÓWNE Udział w zajęciach wyrównywania wiedzy ma umożliwić: przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym poprzez wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów, podnoszenie poczucia własnej wartości u uczniów. CELE SZCZEGÓŁOWE Zajęcia prowadzone zgodnie z programem mają służyć uzupełnieniu i utrwaleniu wiedzy z języka polskiego. Uczniowie powinni: rozpoznawać litery, głoski i sylaby; znać i starać się stosować podstawowe zasady ortograficzne; poprawnie używać znaków interpunkcyjnych (kropki, przecinka, znaku zapytania i wykrzyknika); rozpoznać i podać przykład podstawowych części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik); rozpoznać i utworzyć podaną formę gramatyczną wyrazu (przypadek, osoba, liczba, czas, rodzaj, tryb, strona, a także stopień przymiotnika i przysłówka); rozpoznać części zdania: podmiot, orzeczenie, określenia; rozpoznać rodzaje zdań, potrafić przekształcić zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, a także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie odpowiednio do przyjętego celu; potrafić w miarę samodzielnie, z zachowaniem poprawnej kompozycji i układu graficznego (akapity) sformułować następujące formy 3
wypowiedzi pisemnej: opowiadanie, list prywatny i oficjalny, opis (postaci, krajobrazu, przedmiotu), charakterystykę, zaproszenie, zawiadomienie, ogłoszenie, instrukcję, życzenia i pozdrowienia, przepis, ramowy i szczegółowy plan wydarzeń; czytać cicho ze zrozumieniem, określić temat, główną myśl tekstu, wskazać w tekście osobę narratora, określić świat przedstawiony w utworze; rozpoznać w tekście literackim przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy, porównanie; rozpoznać: wers, zwrotkę (strofę), rym, rytm, refren; TREŚCI NAUCZANIA Treści nauczania związane z celami: fonetyka (sylaba, głoska, litera, przenoszenie wyrazów, samogłoski, spółgłoski); ortografia i interpunkcja (pisownia: wyrazów z ó, rz, ż, h, ch, wymiennymi i niewymiennym, rz po spółgłoskach i wyjątki od tej zasady, pisownia rzeczowników własnych, dzielenie wyrazów przy przenoszeniu, rozdzielanie przecinkami jednorodnych części zdania i zdań składowych w zdaniu złożonym); części mowy odmienne: - czasownik (wyraz oznaczający czynność, formy: osoby, liczby rodzaju, czasu, formy nieosobowe, tryby czasownika, strony czasownika), - rzeczownik (rzeczownik nazwą wszystkiego, co nas otacza, rzeczowniki własne i pospolite, rodzaj i liczba, stosowanie w zdaniu różnych form rzeczowników, funkcja w zdaniu- podmiot), - przymiotnik (przymiotnik jako określenie rzeczownika, zgodność formy przymiotnika z rzeczownikiem, stopniowanie przymiotników), - zaimek (rzeczowny, przymiotny, przysłowny, liczebny), 4
- liczebnik (rodzaje liczebników: główne, porządkowe, ułamkowe, zbiorowe); części mowy nieodmienne: - przysłówek (przysłówek jako określenie czasownika, tworzenie przysłówków odprzymiotnikowych, stopniowanie przysłówków), - przyimek (wyraz niesamodzielny oznaczający stosunki przestrzenne i czasowe, pisanie wyrażeń przyimkowych), - spójnik (wyraz niesamodzielny, występujący jako wskaźnik stosunków między wyrazami w zdaniu i między zdaniami w wypowiedzeniu); zdanie pojedyncze (zdanie nierozwinięte i rozwinięte, rodzaje zdań ze względu na cel wypowiedzi, związki między wyrazami w zdaniu pojedynczym rozwiniętym, podmiot, orzeczenie, grupa podmiotu i orzeczenia, określenia, równoważnik zdania); zdanie złożone (zdania składowe, orzeczenie jako wyznacznik zdania składowego); wypowiedź wielozdaniowa (właściwości opowiadania, opisu, dialogu oraz prostych form użytkowych, redagowanie następujących formy wypowiedzi: opowiadanie, opis postaci, krajobrazu, przedmiotu, kartka pocztowa, list prywatny i oficjalny, zaproszenie, ogłoszenie, instrukcja, przepis); czytanie ze zrozumieniem (dosłowne rozumienie tekstu, dostrzeganie ogólnego sensu utworu, czytanie interpretacyjne, wyjaśnianie sensu utworu); świat przedstawiony w utworach literackich (epitet, porównanie, przenośnia, wyraz dźwiękonaśladowczy, wers, strofa, rym, rytm, narrator, osoba mówiąca w wierszu, narracja, podmiot liryczny). 5
PROCEDURY OSIĄGANIA SZCZEGÓŁOWYCH CELÓW EDUKACYJNYCH Plan pracy został opracowany do realizacji w ciągu trzech semestrów, raz w tygodniu przez jedną godzinę lekcyjną, w sumie 50 godzin. Cele programu zostaną osiągnięte poprzez:. Stosowanie różnorodnych metod, przede wszystkim jednak metod i technik aktywizujących uczniów, między innymi: ćwiczeń praktycznych, norm i instrukcji, praktyki pisarskiej, pracy z tekstem, gier dydaktycznych.. Wprowadzanie różnorodnych ćwiczeń, takich jak: wyjaśnianie pisowni wyrazów, pisanie ze słuchu, ćwiczenia gramatyczne, wyjaśnianie stosowania znaków przestankowych, ćwiczenia językowo- stylistyczne ułatwiające uczniom poprawne konstruowanie wypowiedzi, ćwiczenia słownikowe, np. opracowanie słowniczka wyrazów przydatnych w opisie, dobieranie synonimów, aby uniknąć powtórzeń wyrazowych, redagowanie dłuższych i użytkowych form wypowiedzi, wyjaśnianie różnych błędów, wyszukiwanie w tekście odpowiedzi na pytania, rozwiazywanie testów. 3. Zastosowanie różnorodnych środków dydaktycznych, m.in.: kart pracy, 6
tablic ortograficznych, wybranych przez nauczyciela tekstów kultury z opracowanymi zestawami zadań otwartych i zamkniętych, prezentacji multimedialnych, słowników (ortograficznych, poprawnej polszczyzny, języka polskiego), gier interaktywnych. POMIAR OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW Przez cały okres realizacji programu zaleca się dokonywać sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów. Powinno ono dostarczyć informacji dotyczących zakresu i poziomu opanowania umiejętności określonych w celach szczegółowych. Program jest przeznaczony do realizacji w ramach zajęć pozalekcyjnych i nie przewiduje oceny wiedzy i umiejętności uczniów poprzez stopnie szkolne. Informację o stopniu poprawności wykonania zadania należy określić liczbą uzyskanych punktów za zadanie według schematu oceniania. Podstawą do pomiaru umiejętności językowych i redakcyjnych uczniów, nawyków ortograficznych i interpunkcyjnych oraz stopnia zrozumienia tekstu będą testy, wypracowania, sprawdziany gramatyczne, ortograficzne i interpunkcyjne. W ramach oceny wypowiedzi pisemnej nauczyciel powinien przygotować recenzję z komentarzem dydaktycznym zawierającym informację o tym, co jest słabą i mocną stroną osiągnięć ucznia w zakresie pisania. EWALUACJA PROGRAMU W trakcie realizacji programu systematycznie będzie prowadzona ewaluacja. Jej celem jest ocena przydatności programu zajęć wyrównywania wiedzy z języka polskiego oraz określenie, w jakim stopniu zajęcia wpływają na poziom wiedzy, umiejętności i postaw badanych uczniów. Metody ewaluacji: analiza dokumentów, ankieta, obserwacja. 7
LITERATURA Przy opracowaniu niniejszego programu wykorzystano następujące akty prawne oraz inne materiały:. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 lutego 00 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Słowa jak klucze II. Program nauczania DKW-404-34/99 3. Nagajowa Maria, ABC metodyki języka polskiego. Dla początkujących nauczycieli, Warszawa 990 4. Jerzy Papiernik, Zofia Patorska, Zofia Starownik, Teresa Szabelska, Czytać- rozumieć- tworzyć. Pakiet edukacyjny dla nauczycieli przygotowujących uczniów do sprawdzianu zewnętrznego w części humanistycznej.. opracowała 8
ZAŁĄCZNIKI Harmonogram wdrażania programu Zachowanie kolejności realizacji zajęć nie jest obligatoryjne. Lp. Temat zajęć Cele Uczeń:. Różnice między głoską a literą. Podział wyrazów na - dzieli wyraz na litery i sylaby, sylaby. - rozpoznaje samogłoski i spółgłoski, - określa liczbę liter i głosek w wyrazie, - porządkuje wyrazy według kolejności alfabetycznej,. Ta sama głoska, różne litery- pisownia wyrazów z ó i u, rz i ż, ch i h. 3. Gdzie postawić przecinek, a gdzie przecinka nie wstawiać? - zna zasady ortograficzne, - potrafi je wykorzystać w praktyce, - umie korzystać ze słownika ortograficznego, - poprawnie stosuje przecinki przy wyliczaniu, - wie, przed jakimi spójnikami postawić przecinek - wskazuje spójnik jako wskaźnik stosunków między wyrazami w zdaniu, 4. Co już wiem o rzeczowniku? - rozpoznaje i podaje przykłady rzeczowników, - umie odmienić rzeczownik przez przypadki oraz rozpoznać przypadek, liczbę i rodzaj danego rzeczownika w zdaniu; - potrafi rozpoznać rzeczownik własny i pospolity, konkretny i abstrakcyjny. 5. Co już wiem o przymiotniku? - rozpoznaje i podaje przykłady przymiotników, - odmienia przymiotnik przez liczby i przypadki, - określa rodzaj przymiotnika, - dopisuje przymiotniki do podanych rzeczowników, - stopniuje przymiotniki, 6. Porządkujemy wiedzę o czasowniku. - rozpoznaje i podaje przykłady czasowników, - poprawnie używa form czasu, osoby i liczby, - umie odmienić czasownik przez osoby, liczby, czasy i rodzaje, podać formę Liczba godzin 3 3 9
gramatyczną danego czasownika; - z pomocą nauczyciela potrafi podać tryb i stronę czasownika, 7. W jaki sposób stopniują się przysłówki? - rozpoznaje i podaje przykłady przysłówków, - tworzy przysłówki od przymiotników, - stopniuje przysłówki 8. Co powinniśmy wiedzieć o liczebniku? -wyróżnia liczebnik spośród innych części mowy, - rozróżnia liczebniki główne, porządkowe, zbiorowe i ułamkowe, - uzupełnia tekst odpowiednimi formami liczebników, 9. Przyimek- bardzo ważne maleństwo. - rozpoznaje i podaje przykłady przyimków, - potrafi zapisać proste przykłady przyimków złożonych,. Co powinniśmy wiedzieć o zaimku? - rozpoznaje i podaje przykłady zaimków, - przekształca tekst w celu uniknięcia powtórzeń,. Główne części zdania, czyli podmiot i orzeczenie. - wskazuje wyraz nazywający czynność i wykonawcę czynności, - wskazuje związek główny w zdaniu, 3. Określenia w zdaniu. - wskazuje określenia podmiotu i orzeczenia 4. O podziale zdań? - rozróżnia zdanie nierozwinięte od rozwiniętego), - umie odróżnić zdanie pojedyncze od złożonego na podstawie liczby orzeczeń, rozwinięte od nierozwiniętego, - poprawnie stosuje znaki interpunkcyjne, - potrafi przekształcić zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, - wskazuje spójnik jako wskaźnik stosunków między zdaniami składowymi, - potrafi rozpoznać zdanie oznajmujące, pytające, rozkazujące i wykrzyknikowe, - stosuje różne rodzaje zdań w zależności od celu wypowiedzi, 0
5. Zdanie a równoważnik zdania. - umie odróżnić zdanie od równoważnika zdania; - potrafi przekształcić zdania w równoważniki zdań i odwrotnie - odpowiednio do przyjętego celu, 6. Nadajemy tytuły akapitom, czyli redagujemy plan - redaguje plan ramowy wydarzeń. opowiadania, 7. Piszemy opowiadanie. - tworzy opowiadanie ustnie i pisemnie, uwzględniając chronologię wydarzeń, związki przyczynowo- skutkowe, - rozumie pojęcie akapitu, - pamięta o poprawnej konstrukcji wypowiedzi pisemnej (trójdzielność, akapity) 8. Droga Weroniko! Piszę list prywatny. - zna budowę listu prywatnego, - redaguje list prywatny, wykorzystując odpowiednie słownictwo, - zwraca uwagę na pisownię zwrotów grzecznościowych, 9. Redaguję list oficjalny. - zna budowę listu oficjalnego, - redaguje list oficjalny, wykorzystując odpowiednie słownictwo, - zwraca uwagę na pisownię zwrotów grzecznościowych, 0. Pocztówka- drobny przejaw życzliwej pamięci. - potrafi sformułować, życzenia, pozdrowienia, -poprawnie adresuje kartkę pocztową, - zwraca uwagę na pisownię zwrotów grzecznościowych,. A jak wygląda moja mama? - zapoznaje się ze słownictwem dotyczącym opisu twarzy, - ustnie i pisemnie opisuje wygląd postaci, - pamięta o poprawnej konstrukcji wypowiedzi pisemnej. Budzi się wiosna... Opis krajobrazu. - ustnie i pisemnie opisuje wygląd krajobrazu przedstawiony na fotografii lub rysunku, - pamięta o poprawnej konstrukcji wypowiedzi pisemnej (trójdzielność, akapity), 3. Opisujemy przedmiot. - ustnie i pisemnie opisuje przedmiot, - pamięta o poprawnej 3
konstrukcji wypowiedzi pisemnej (trójdzielność, akapity), 4. Jak poprawnie napisać charakterystykę? - potrafi w miarę samodzielnie sformułować poprawną charakterystykę. 5. Piszę zaproszenie i ogłoszenie. - redaguje zaproszenie i ogłoszenie, uwzględniając charakterystyczne dla danej formy środki językowe, - zwraca uwagę na pisownię zwrotów grzecznościowych, 6. Piszę instrukcję, czyli pokazuję i objaśniam. - potrafi zastosować poznane wskazówki tworzenia instrukcji i zredagować własne teksty, 7. Mama piecze sernik... Jak napisać przepis? - potrafi zastosować poznane wskazówki tworzenia przepisu i zredagować własne teksty, 8. Czy umiem czytać ze zrozumieniem? - potrafi przeczytać głośno i ze zrozumieniem tekst, poprawnie intonując i akcentując, - umie określić temat, nadawcę i odbiorcę tekstu oraz swój stosunek do postaci, 9. Dlaczego Jonatan otrzymał przydomek Lwie Serce? - czyta cicho pod katem określonego problemu - wskazuje w tekście osobę narratora, - wymienia bohaterów - określa świat przedstawiony w opowiadaniu, - odnajduje w tekście fragmenty wskazujące na czas i miejsce wydarzeń, 30. Lato w poezji... I trochę teorii... - z pomocą nauczyciela stara się zanalizować i zinterpretować utwór liryczny (określa podmiot liryczny, potrafi znaleźć w tekście przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy, porównanie, rozpoznaje wers, zwrotkę, rym, dostrzega powtarzalność: układu zwrotek, liczby wersów w zwrotce, liczby sylab w wersie, układu rymu),
KARTA PRACY Powtórzenie wiadomości o rzeczowniku- kategoria, rodzaj, liczba, przypadek.. Wypisz z tekstu po trzy przykłady każdej kategorii rzeczowników. fiołek, Murzyn, kot, dziecko, grad, miłość, nieszczęście, rzodkiew, burza, wierzba, żołnierz, but, kołnierz, ryba, sowa, tornado, deszcz, nauczyciel, kamień, wiosło, ład, mech, bez, kolega, rak, samotność, lew osoby przedmioty rośliny zwierzęta zjawiska przyrody pojęcia. Nazwij przedstawione osoby i przedmioty. Dopasuj wyraz: ten, ta, to -.. -.. -.. Zapamiętaj! Rzeczowniki występują w jednym z trzech rodzajów: męskim, (ten) chłopiec żeńskim, (ta) dziewczynka nijakim, (to) dziecko Wyrazy ten, ta, to wskazują na rodzaj rzeczownika. Rodzaj rzeczownika należy określić na podstawie jego formy podstawowej w liczbie pojedynczej. 3. Wybierasz się na egzotyczną wyprawę. Uporządkuj swoje rzeczy w plecaku, kierując się rodzajem podanych rzeczowników. Pamiętaj! Rodzaj rzeczownika należy określać na podstawie jego formy podstawowej w liczbie pojedynczej. Wyrazy do wpisania: jedzenie, czapki, lusterko, mydła, lekarstwo, słowniki, menażka, mapy, kamera, kompas, bidony 3
Rodzaj męski Rodzaj żeński Rodzaj nijaki 4. Porównaj zdania w parach. Zwróć uwagę na podkreślone wyrazy. Piszę list do koleżanki. Lubię dostawać listy. Chłopiec jedzie na rowerze. Chłopcy grają w ping-ponga. Piłka leży na wystawie. Lubię kupować piłki. Zapamiętaj! Rzeczownik odmienia się przez liczby: liczba pojedyncza-przyjaciel liczba mnoga- przyjaciele 5. Utwórz liczbę pojedynczą lub mnogą podanych rzeczowników: Liczba pojedyncza rzeka pies dziewczyna Liczba mnoga szkoły samochody obrazki 6. W podanym tekście podkreśl rzeczowniki. Określ ich kategorię, rodzaj i liczbę. Chłopiec siedzi na ławce i czyta książkę. Nad Anią pochylają się gałęzie jaśminu. Skowronek pięknie śpiewa. 7. Naucz się nazw przypadków i odmień rzeczownik samochód i pies w liczbie pojedynczej i mnogiej. Mianownik- kto? co? Dopełniacz- kogo?czego? Celownik- komu?czemu? Biernik- kogo?co Narzędnik- (z) kim? czym? Miejscownik- o kim? o czym? Wołacz- o! 4