Renata Włodarczyk, Eugeniusz Rzeczyc, Ireneusz Sołtyszewski System zarządzania jakością a kryminalistyczne badania włosów Wstęp Motto: Jakoœæ to pewien stopieñ doskona³oœci Platon Wprowadzenie elementów systemu zarz¹dzania jakoœci¹ w laboratoriach badawczych nast¹pi³o w latach siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku w Stanach Zjednoczonych, w postaci kodeksu Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Good Laboratory Practice). Kodeks GLP zawiera³ koncepcjê zarz¹dzania procesami organizacji i warunkami, w których badania laboratoryjne s¹: planowane, przeprowadzane, rejestrowane i dokumentowane. Celem GLP jest promowanie jakoœci i wiarygodnoœci uzyskiwanych wyników badañ od momentu ich planowania, a po w³aœciwe przechowywanie danych Ÿród³owych i sprawozdañ, tak by mo liwe by³o przeœledzenie toku badania lub jego odtworzenie [1]. Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej s¹ jednym z fundamentów wymagañ normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 [2]. W oparciu o te wymogi powsta³o szereg dokumentów, które odnosz¹ siê do laboratoriów wykonuj¹cych badania na potrzeby organów œcigania i wymiaru sprawiedliwoœci. Kluczowym dokumentem jest przewodnik dla laboratoriów kryminalistycznych opracowany przez ILAC organizacjê, do której nale y Polskie Centrum Akredytacji [3]. Z kolei Europejska Sieæ Laboratoriów Kryminalistycznych (ENFSI) powo³a³a specjalny komitet QCC (Quality and Competence Committee), który zajmuje siê problematyk¹ systemu zarz¹dzania jakoœci¹. Interpol wyda³ instrukcjê wymiany danych DNA, w której stwierdzono miêdzy innymi ( ) aby zwiêkszyæ optymalnie korzyœci p³yn¹ce z zastosowania wyników profilowania DNA, nale y zdefiniowaæ œwiatowe standardy profilowania, a tak e zagadnienia zwi¹zane z zapewnieniem jakoœci (...) [4]. Praktyczn¹ realizacj¹ spe³nienia wymogów normy jest uzyskanie akredytacji, czyli uzyskanie potwierdzenia niezale nej trzeciej strony, e laboratorium badawcze dzia³a zgodnie z udokumentowanym systemem jakoœci i posiada kompetencje techniczne do wykonywania badañ w dziedzinie œwiadczonych us³ug [5]. Wdro enie systemu zarz¹dzania jakoœci¹ w laboratoriach kryminalistycznych pozwala na znacz¹ce rozszerzenie miêdzynarodowej wspó³pracy, miêdzy innymi w ramach policyjnych baz danych. Celem publikacji jest przedstawienie propozycji wdro enia systemu zarz¹dzania jakoœci¹ w odniesieniu do badañ morfologicznych w³osów. Wybór metody badawczej nie jest przypadkowy. Z jednej strony mamy szerokie mo liwoœci badawcze (badania morfologiczne, genetyczne, toksykologiczne itp.), które pozwalaj¹ na uzyskanie wielu cennych informacji przydatnych w ramach prowadzonego postêpowania [6]. Z drugiej strony sposób ujawniania i zabezpieczania w³osów oraz dalsze wykorzystanie nie jest zadowalaj¹ce. Wydaje siê celowe objêcie systemem równie badañ morfologicznych w³osów miêdzy innymi dlatego, e jest to wstêpny, a jednoczeœnie niezbêdny etap badañ poprzedzaj¹cy wykonanie analizy DNA, badañ fizykochemicznych i toksykologicznych [7]. Nale y zauwa yæ, e w tych obszarach s¹ laboratoria, które wdro y³y ju system zarz¹dzania jakoœci¹. Bior¹c pod uwagê wymogi norm, w których jest wyraÿne wskazanie do dalszego doskonalenia systemu zarz¹dzania jakoœci¹, takie wiêc dzia³ania s¹ ca³kowicie uzasadnione [8]. Nale y te zwróciæ uwagê na jakoœæ dostarczanych próbek przez organy procesowe. Pomimo e laboratorium formalnie nie ponosi odpowiedzialnoœci za te dzia³ania, to praktycznie jakoœæ dostarczanych próbek determinuje jakoœæ wykonywanych badañ. Ogólne zasady wdrażania systemu zarządzania jakością w laboratorium badawczym Wymagania zawarte w normie PN-EN ISO/IEC 17025:2005 dotycz¹ laboratoriów, które dzia³aj¹c zgodnie z systemem zarz¹dzania jakoœci¹, chc¹ uzyskiwaæ wyniki badañ na mo liwie najwy szym poziomie, zgodnie z oczekiwaniami klienta [9]. Wymagania normy s¹ uniwersalne i odnosz¹ siê do ka dego laboratorium niezale nie od: tego, czy realizuje ono badania, wzorcowania lub badania i wzorcowania jednoczeœnie wielkoœci 28 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ marzec) 2009
metod u ywanych w badaniach, niemniej w przypadku, gdy metody nie s¹ uznane za standardowe, wymagana jest rozbudowana walidacja metody (zbadanie, zgromadzenie i przedstawienie obiektywnych dowodów o przydatnoœci do okreœlonych zastosowañ) struktury, tzn. czy laboratorium jest jednostk¹ samodzieln¹, czy te jest czêœci¹ wiêkszej struktury badawczej. Norma zawiera dwie grupy wymagañ, które dotycz¹ [2]: Systemu zarz¹dzania jakoœci¹ obejmuj¹cego: organizacjê laboratorium, nadzór nad dokumentami, przegl¹d zamówieñ, ofert, umów, podwykonawstwo badañ, zakupy us³ug i dostaw, obs³ugê klienta, skargi, nadzorowanie badañ niezgodnych z wymaganiami, doskonalenie, dzia³ania koryguj¹ce, dzia³ania zapobiegawcze, nadzór nad zapisami, audity wewnêtrzne i przegl¹dy zarz¹dzeñ. Wymagañ technicznych zgodnych z nastêpuj¹cymi punktami normy: personel, warunki lokalowe i œrodowiskowe, metody badañ i ich walidacja, wyposa enie, spójnoœæ pomiarowa, pobieranie próbek, postêpowanie z materia³em badawczym, zapewnienie jakoœci wyników badania, przedstawianie wyników. Dobrze funkcjonuj¹ce, w oparciu o system jakoœci, laboratorium powinno stosowaæ metody gwarantuj¹ce spe³nienie wymagañ klienta dotycz¹ce wiarygodnoœci uzyskanych wyników, poinformowaæ zleceniodawcê o zaletach i ograniczeniach wybranej metody badawczej oraz uzyskaæ jego akceptacjê dla okreœlonego procesu postêpowania (przed rozpoczêciem realizacji zamówienia bêd¹cego przedmiotem umowy). Natomiast stosowane przez laboratorium metody i procedury badawcze powinny byæ udokumentowane, z podaniem Ÿród³a ich pochodzenia (instrukcje, zalecenia, normy, zwalidowane metody w³asne, literatura). Laboratoria mog¹ równie stosowaæ w³asne metody badawcze, jeœli jednak s¹ one odpowiednie do przewidywanego zastosowania i zosta³y wczeœniej zwalidowane. Ponadto laboratoria zobowi¹zane s¹ do prowadzenia dok³adnych zapisów otrzymanych wyników, procedury zastosowanej do walidacji oraz spostrze eñ, czy dana metodyka jest adekwatna do zamierzonego zastosowania [10]. Wybrane elementy wymagań dotyczących kompetencji technicznych laboratorium W pkt 5.2 normy PN EN ISO/IEC 17025:2005 szczegó³owo opisano wymogi, jakie s¹ stawiane personelowi wykonuj¹cemu badania. Norma wyraÿnie stwierdza, e ( ) ka dy kto obs³uguje okreœlone wyposa enie, przeprowadza badania, ocenia wyniki i podpisuje sprawozdania z badañ (...) powinien mieæ kompetencje. W ujêciu normy pojêcie kompetencje to kwalifikacje, wiedza, wyszkolenie i doœwiadczenie. Laboratorium powinno zdefiniowaæ, jakie kwalifikacje s¹ niezbêdne na danym stanowisku i konsekwentnie prowadziæ rekrutacjê z uwzglêdnieniem tych parametrów. W odniesieniu do badañ w³osów po ¹dane jest, aby kandydat wykazywa³ siê: spostrzegawczoœci¹, dok³adnoœci¹, cierpliwoœci¹, zdolnoœci¹ jasnego formu³owania ustnych i pisemnych wypowiedzi oraz zdolnoœciami analitycznymi. Nastêpnym elementem o kluczowym znaczeniu jest polityka laboratorium dotycz¹ca podnoszenia kwalifikacji personelu zarówno tego nowo przyjêtego, jak te osób o d³u szym sta u pracy. Kierownictwo laboratorium powinno okreœliæ potrzeby szkoleniowe, zaplanowaæ je i konsekwentnie realizowaæ. W odniesieniu do kryminalistycznych badañ w³osów pewnym problemem jest podnoszenie kwalifikacji personelu wykonuj¹cego morfologiczne badania w³osów. Wydaje siê celowe, aby dla tych osób równie organizowaæ ró norodne formy doskonalenia zawodowego, co powinno skutkowaæ systematycznym podnoszeniem poziomu wykonywanych badañ w ramach ekspertyz. Spe³nienie wymogów dotycz¹cych warunków lokalowych i œrodowiskowych (pkt 5.3 normy) sprowadza siê do generalnego stwierdzenia, e warunki w laboratorium powinny byæ takie, aby umo liwia³y prawid³owe przeprowadzanie badañ. W odniesieniu do kryminalistycznych badañ w³osów wymogi lokalowe s¹ zdeterminowane rodzajem wykonywanych analiz. Niemniej istniej¹ wspólne elementy, które nale y uwzglêdniæ w projektowaniu laboratorium. W pkt 5.3.3 normy zosta³ zapisany wymóg rozgraniczenia obszarów, w których wykonuje siê czynnoœci niedaj¹ce siê ze sob¹ pogodziæ. Ponadto nale y podj¹æ œrodki zabezpieczaj¹ce przed wzajemnym zanieczyszczeniem. Bardzo wa nym czynnikiem jest ograniczenie dostêpu osób postronnych do miejsc, w których wykonuje siê analizy. W celu spe³nienia wymagania pkt 5.3, w odniesieniu do badañ morfologicznych w³osów, nale y wydzieliæ nastêpuj¹ce pomieszczenia: do przyjmowania materia³u dostarczanego do laboratorium do przeprowadzenia oglêdzin w³osów dowodowych (ryc. 1) do pobierania materia³u porównawczego pracowniê badañ morfologicznych. Wa nym elementem jest pokrycie œcian i pod³ogi materia³ami odpornymi na dzia³anie promieniowania UV, kwasów, zasad i innych œrodków stosowanych do oczyszczania i odt³uszczania materia³u, przygotowywania preparatów mikroskopowych czy dezynfekcji otoczenia. Pod³oga powinna byæ wykonana z materia- PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ marzec) 2009 29
Ryc. 1. Wyposa enie stanowiska do oglêdzin dowodów rzeczowych Fig. 1. Workstation for inspection of physical evidence Ÿród³o (ryc. 1 3): Renata W³odarczyk ³ów uniemo liwiaj¹cych powstawanie ³adunków elektrostatycznych i stosowanie p³ynnych œrodków dezynfekcyjnych (np. ze specjalnej masy samopoziomuj¹cej, p³ytek ceramicznych). Du e znaczenie dla badañ w³osów ma oœwietlenie, zw³aszcza œwiat³o naturalne. Taka pracownia powinna byæ usytuowana w tej czêœci budynku, gdzie okno(-a) wychodzi(-dz¹) na stronê po³udniow¹, po³udniowo-wschodni¹ lub po³udniowo-zachodni¹. Podstawowe oœwietlenie sztuczne powinno pochodziæ z lamp o temperaturze oko³o 5500 K i natê- eniu œwiat³a w polu obserwacji minimum 5000 luksów. Ma to istotne znaczenie przy ocenie badanego materia³u, poniewa przy wymienionych powy ej parametrach oœwietlenia oko ludzkie ma najwy sz¹ zdolnoœæ rozró niania szczegó³ów. Œwiat³o musi byæ emitowane z lampy bezcieniowej w taki sposób, by Ÿród³a œwiat³a nie oœlepia³y i nie wypacza³y obrazu odbieranego przez eksperta/bieg³ego przeprowadzaj¹cego badania. Warunki przeprowadzania analiz uwzglêdniaj¹ równie spe³nienie wymogów œrodowiskowych. Koniecznoœæ utrzymania sta³ej temperatury i wilgotnoœci wynika z w³aœciwoœci fizycznych w³osów, których: kszta³t, po- ³ysk, zdolnoœæ skrêcania siê, sztywnoœæ czy d³ugoœæ, w zmiennych warunkach mog¹ ulegaæ zmianie. Zgodnie z wymaganiami normy, która szczególny nacisk k³adzie na problematykê metodologii badañ (pkt 5.4 normy), laboratorium powinno stosowaæ metody i procedury adekwatne do zakresu swojej dzia³alnoœci i przede wszystkim spe³niaæ wymagania klienta. W szczególnoœci procedura powinna dotyczyæ pobierania próbek, sposobu zabezpieczania, transportowania, postêpowania w trakcie badañ i przechowywania. Stosowana procedura powinna pozwalaæ na zachowanie powtarzalnoœci i odtwarzalnoœci badañ. W sposobie realizacji procedury badawczej nale y uwzglêdniæ miêdzy innymi: cel procedury, przedmiot i zakres jej stosowania, dokumenty odniesienia, wskazanie osób odpowiedzialnych za stosowanie procedury, sposób postêpowania podczas analiz i zapisy uzyskanych wyników badañ. Wybór metody badawczej jest uzale niony od specyfiki laboratorium. W badaniach kryminalistycznych dominuj¹ metody opracowane przez laboratorium [11]. W przypadku badañ morfologicznych w³osów procedura badawcza oparta jest na literaturze i publikacjach w uznanych pismach naukowych oraz zawartych w tzw. Consensus on Hair Analysis [12]. Przed wprowadzeniem procedury niezbêdne jest wykazanie, e zosta³a przeprowadzona walidacja i szacowanie poprawnoœci przebiegu analiz. Zgodnie z wymogami pkt 5.5 normy, laboratorium powinno posiadaæ odpowiednie wyposa enie do pobie- Ryc. 2, 3. Wyposa enie stanowiska do analizy w³osów technik¹ komputerow¹ Fig. 2, 3. Workstation for computerised analysis of hair 30 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ marzec) 2009
rania próbek, wykonywania pomiarów i badañ. Ka dy element powinien mieæ dane umo liwiaj¹ce jego identyfikacjê (typ i nr seryjny) z do³¹czon¹ instrukcj¹ producenta. Wa nym elementem dokumentacji urz¹dzenia jest plan konserwacji, kalibracji itp. Ponadto ka de uszkodzenie i naprawa powinny byæ udokumentowane. Wyposa enie laboratorium wykonuj¹cego badania morfologiczne mo na podzieliæ na kilka grup. Do pierwszej nale ¹ urz¹dzenia pomiarowo-badawcze: mikroskop stereoskopowy oraz mikroskop biologiczny z nasadk¹ mikrometryczn¹. Druga grupa to wzorce i materia³y odniesienia, do których zaliczamy atlasy w³osów i znane próbki w³osów. Do trzeciej grupy zaliczamy aparaturê pomocnicz¹, do której nale ¹: kamera wideo, aparat cyfrowy, skaner, sprzêt komputerowy z oprogramowaniem oraz drukark¹ cyfrow¹ (ryc. 2, 3). Ostatni¹ grupê stanowi¹ materia³y pomocnicze, w tym szk³o, sprzêt laboratoryjny, ig³y preparacyjne, pêsety, skalpele i odczynniki. W pkt 5.7 normy znajduj¹ siê wymagania dotycz¹ce pobierania próbek. W wiêkszoœci przypadków laboratorium deklaruje, e próbki do badañ s¹ dostarczane osobiœcie lub za poœrednictwem poczty. Próbki powinien przyjmowaæ upowa niony i przeszkolony pracownik na podstawie zlecenia, które jest odnotowywane w rejestrze umów i zleceñ. Laboratorium musi równie wykazaæ, e wdro y³o system informowania klientów o stosowanych metodach, zakresie badañ i sposobie odbioru sprawozdania z badañ itp. W laboratorium niezbêdne jest wdro enie systemu identyfikacji próbek przyjêtych do analiz. Ka da próbka otrzymuje niepowtarzalny kod, zapewniaj¹cy anonimowoœæ klienta. Pobrane próbki musz¹ byæ czytelnie kodowane, co umo liwia ich identyfikacjê na ka - dym etapie procesu badawczego. Ze wzglêdu na liczebnoœæ w³osów, niejednokrotnie praktykuje siê te ró nokolorowe oznaczanie materia³u dowodowego i porównawczego, dla u³atwienia jego rozró niania. W prowadzonej dokumentacji nale y zapisaæ datê i godzinê wp³yniêcia materia³u do laboratorium, jednostkê organizacyjn¹, która te materia³y dostarczy³a, imiê i nazwisko pracownika, który materia³y dostarczy³, stan, w jakim dostarczono do badañ materia³ dowodowy i porównawczy, sposób jego zapakowania, iloœæ paczek lub kopert, sposób opieczêtowania i numery referentek u ytych do tego celu. Nale y te zaznaczyæ, czy by³ protokó³ pobrania materia³u porównawczego (w tym wypadku w³osów), podaæ imiona i nazwiska oraz funkcje osób bior¹cych udzia³ w ww. czynnoœci procesowej. Dodatkowo, podczas otwarcia opakowañ, w dokumentacji zaznacza siê iloœæ obecnych tam w³osów dowodowych i porównawczych, rodzaj i iloœæ mikroœladów towarzysz¹cych zabezpieczonym w³osom, np. drobiny szk³a. Odpowiednie warunki przechowywania próbek zapewniaj¹ niezmiennoœæ ich cech. Po wykonaniu badañ próbki s¹ archiwizowane zgodnie z umow¹ z klientem, a utylizacja zu ytych odczynników chemicznych i likwidacja próbek po badaniach odbywa siê wed³ug opracowanej instrukcji. W przypadku laboratoriów kryminalistycznych spraw¹ wymagaj¹c¹ szczególnej uwagi jest kwestia ujawniania i zabezpieczenia œladów w trakcie oglêdzin miejsca zdarzenia [13]. Niejednokrotnie deklarowany przez laboratorium fakt wdro enia systemu zarz¹dzania jakoœci¹, obejmuje tylko kolejny etap, tj. po dostarczeniu próbek do analiz. Takie podejœcie z formalnego punktu widzenia jest zgodne z wymaganiami normy. Jednak, w przypadku laboratorium kryminalistycznego, to od jakoœci zabezpieczonej próbki zale y jakoœæ wykonanych badañ. Dlatego te szkolenie techników kryminalistyki powinno byæ priorytetem kierownictwa s³u bowego. Elementem takich szkoleñ powinna byæ procedura postêpowania w odniesieniu do œladów biologicznych, w tym ujawnianie i zabezpieczanie w³osów [14]. W trakcie szkoleñ szczególn¹ uwagê nale y zwróciæ na przeciwdzia³anie szeroko rozumianej kontaminacji i prawid³owe zabezpieczanie w³osów, które powinno eliminowaæ ujemny wp³yw czynników œrodowiskowych. Jednym z tematów szkoleñ powinien byæ sposób pobierania w³osów porównawczych i dokumentowanie tej czynnoœci, a tak e sposób zabezpieczania, przechowywanie i transport materia³u do laboratorium, na podstawie obowi¹zuj¹cych przepisów i procedur. Zgodnie z pkt 5.9 normy laboratorium jest zobligowane do opracowania programu sterowania jakoœci¹ badañ. Wymagania normy zapewniaj¹ kontrolê jakoœci badañ na wszystkich etapach analizy. Elementami tego systemu jest korzystanie z certyfikowanych materia³ów referencyjnych i materia³ów odniesienia, planowej kontroli przebiegu poszczególnych etapów analizy oraz udzia³ w miêdzylaboratoryjnych badaniach porównawczych [15]. Zapewnienie jakoœci badañ odbywa siê na trzech poziomach. Na poziomie podstawowym za kontrolê jakoœci, która jest realizowana w postaci powtarzania pierwszej próbki w ka - dej serii i do³¹czania do serii kontroli pozytywnych i negatywnych, odpowiada osoba wykonuj¹ca badania (analityk). Dodatkowo po pó³ roku ponownej analizie poddawane s¹ próbki zarchiwizowane. Drugi poziom kontroli realizuje kierownik laboratorium poprzez wprowadzenie do serii próbek rzeczywistych zakodowanej próbki kontrolnej. Wyniki analiz próbek kontrolnych dokumentowane s¹ w zeszycie analityka i Karcie kontrolnej próbki podstawionej. Trzeci¹ form¹ kontroli jest udzia³ w miêdzylaboratoryjnych badaniach porównawczych. Dla badañ morfologicznych w³osów temu obszarowi wymagañ powinna byæ po- PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ marzec) 2009 31
œwiêcona szczególna uwaga. Opracowanie skutecznego programu sterowania jakoœci¹ powinno uwzglêdniaæ specyfikê badañ [16]. Przedstawianie wyników badañ powinno byæ wykonywane wed³ug zunifikowanego wzoru, który spe³nia wymogi pkt 5.10 normy. W sprawozdaniu istotne znaczenie maj¹ nastêpuj¹ce elementy: okreœlenie stosowanej metody, opis, stan i jednoznaczne oznaczenie obiektu badania, data przyjêcia próbki do badañ, data przeprowadzenia ekspertyzy, wyniki badañ we wnioskach do opinii oraz dane osoby upowa nionej do autoryzowania badania. Nale y zwróciæ uwagê, aby sposób prezentacji wyników analiz by³ czytelny i jednoznaczny. Wymagania tego punktu normy s¹ œciœle powi¹zane z dokumentacj¹ przebiegu badañ. Ka de laboratorium zobowi¹zane jest posiadaæ procedurê dotycz¹c¹ gromadzenia zapisów technicznych, które zapewniaj¹ mo liwoœæ odtworzenia przebiegu etapów badawczych i ustalenia osób wykonuj¹cych badania (pkt 4.13 normy). Wszystkie zapisy dotycz¹ce wykonanych badañ powinny byæ gromadzone, ³atwo dostêpne, identyfikowalne i przechowywane we w³aœciwych warunkach. Konstrukcja obowi¹zuj¹cych zapisów technicznych (formularzy) musi zapewniaæ mo liwoœæ powtórzenia przebiegu badania w warunkach zbli onych do tych, w jakich by³y wykonane po raz pierwszy. Poza tym oprogramowanie komputerowe, u ytkowane w laboratorium, powinno posiadaæ udokumentowane pochodzenie. Nale y archiwizowaæ dane zarówno w postaci papierowej, jak i na noœnikach elektronicznych (np. p³yty CD) w taki sposób, aby uniemo liwiæ dostêp osób trzecich. Podsumowanie Wdro enie systemu zarz¹dzania jakoœci¹ mo e odbywaæ siê w ka dym laboratorium wykonuj¹cym badania, w którym personel akceptuje i stosuje wymagania normy PN EN ISO/IEC 17025:2005. Wymagania te s¹ mo liwe do spe³nienia równie w laboratoriach wykonuj¹cych morfologiczne badania w³osów. W odniesieniu do tego typu badañ spe³nienie wymogów technicznych jest stosunkowo proste, a korzyœci wynikaj¹ce z wdro enia ww. systemu s¹ bardzo wymierne. Badania morfologiczne w³osów stanowi¹ nie tylko cenne Ÿród³o informacji identyfikacyjnej, ale i wiedzy przydatnej organom procesowym, s¹ równie z powodzeniem wykonywane m.in. przez laboratoria amerykañskie. Nale y podejmowaæ wszelkie mo liwe inicjatywy zmierzaj¹ce do zintensyfikowania szkoleñ techników kryminalistyki, którzy bior¹ udzia³ w oglêdzinach miejsca zdarzenia. Jakoœæ ujawnianego i zabezpieczonego materia³u w istotny sposób przyczynia siê do deklarowanego przez laboratoria kryminalistyczne wykonywania badañ na optymalnym poziomie jakoœciowym. BIBLIOGRAFIA 1. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 czerwca 2003 r. w sprawie kryteriów, które powinny spe³niaæ jednostki organizacyjne wykonuj¹ce badania substancji i preparatów chemicznych, oraz kontroli spe³nienia tych kryteriów (DzU Nr 116, poz. 1103). 2. Norma PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotycz¹ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcuj¹cych, wyd. Polski Komitet Normalizacji, 2005, Warszawa. 3. Guidelines for Forensic Science Laboratories, International Laboratory Accreditation Cooperation, wyd. ILAC- -G19:2002. 4. Instrukcja nt. wymiany danych DNA oraz praktyki. Zalecenia Grupy Ekspertów Interpolu ds. Monitorowania DNA. 5. So³tyszewski I., Wójtowicz A.: Wybrane aspekty akredytacji laboratoriów badawczych, Problemy Kryminalistyki 2002, nr 236, s. 14. 6. Sygit B.: Dorobek nauki w badaniach nad ustrojem cz³owieka wykorzystywany w praktyce œledczej i s¹dowo-lekarskiej, Problemy Wspó³czesnej Kryminalistyki, Warszawa 2003, s. 45. 7. Robertson J.: Individual Identification Evidence-Biological Evidence-Hair, 14 th Interpol International Forensic Science Symposium, Lyon, 2004. 8. Pêka³a M., Marciniak E.: Pojêcie jakoœci we wspó³czesnej technice kryminalistycznej, Problemy Kryminalistyki 2008, nr 260, s. 45. 9. Wymogi zapewnienia jakoœci zwi¹zane z polsk¹ norm¹ PN EN ISO/IEC 17025:2000 w odniesieniu do przepisów kpk, Problemy Wspó³czesnej Kryminalistyki, Warszawa 2005, s. 51. 10. Akredytacja laboratoriów badawczych. Wymagania szczegó³owe DAB-07, PCA, wydanie 4, Warszawa, 15.07.2008. 11. W³odarczyk R.: Unifikacja kryminalistyczna badañ w³osów, Przegl¹d Policyjny 2006, nr 1 (81), s. 121. 12. Recommendations for Hair Testing In Forensic Cases, Society of Hair Testing, 7.10.2003, Kreta. 13. Babecka J.: Wielokierunkowe oglêdziny jako wa ne Ÿród³o informacji dowodowej, Problemy Wspó³czesnej Kryminalistyki, Warszawa 2000, s. 9. 14. W³odarczyk R.: Znaczenie œladów biologicznych w procesie wykrywczym, Przegl¹d Policyjny 2007, nr 4 (88), s. 113. 15. Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycz¹ca wykorzystywania badañ bieg³oœci/porównañ miêdzylaboratoryjnych w procesach akredytacji i nadzoru laboratoriów DA-05, wydanie 4, Warszawa, 7.02.2008. 16. W³odarczyk R.: Historia, teraÿniejszoœæ i perspektywy kryminalistycznych badañ w³osów ludzkich, Wyd. WSPol., Szczytno 2007. 32 PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ marzec) 2009
Streszczenie Norma PN EN ISO/IEC 17025:2005,,Ogólne wymagania dotycz¹ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcuj¹cych zaleca sta³e doskonalenie systemu zarz¹dzania jakoœci¹. W laboratoriach kryminalistycznych takie dzia³ania s¹ podejmowane, niemniej s¹ jeszcze obszary nieobjête tym systemem. Bior¹c pod uwagê du e iloœci w³osów ujawnianych w trakcie oglêdzin miejsc zdarzeñ kryminalnych i szerokie mo liwoœci badawcze, autorzy proponuj¹ wdro enie systemu zarz¹dzania jakoœci¹ w badaniach morfologicznych w³osów, integralnych z badaniami DNA, fizykochemicznymi i toksykologicznymi, w których system zarz¹dzania jakoœci¹ zosta³ ju wdro ony. S³owa kluczowe: system zarz¹dzania jakoœci¹, kryminalistyczne badania w³osów, certyfikacja. Summary PN EN ISO/EC 17025:2005 standard General requirements for competence of testing and calibration laboratories advises continuous improvement of the quality management system. In forensic laboratories such activities are indeed undertaken but there are some areas still not covered by the system. Taken into consideration a large number of evidential hair recovered from crime scene, as well as the broad range of possible analyses the authors propose implementing a quality management system in morphological examination of hair integral with DNA, physicochemical and toxicological analyses, where the quality management systems are already implemented. Keywords: quality management system, forensic examination of hair, certification. Informujemy, e wkrótce uka e siê Biuletyn Informacyjny nr 123, a w nim m.in. artyku³y: Specyfika oglêdzin miejsca zabójstwa L. Bednarski Sprawozdanie z X Regionalnych Warsztatów Kryminalistycznych zorganizowanych przez Laboratorium Kryminalistyczne KWP w Lublinie R. Sierzputowski Sprawozdanie z narady szkoleniowej poœwiêconej okresowej ocenie nadzoru BK KGP i koordynatorów techniki kryminalistycznej nad prac¹ techników kryminalistyki R. Sierzputowski Elektroniczny Formularz Sprawozdawczy TK R. Sierzputowski, A. Fajer, M. Moroñ, W. ata Indywidualna ocena szkoleñ wyniki badañ ankietowych przeprowadzonych w LK KSP I. Górska EPAN (Edytor Plików w formacie ANSI/NIST) L. Grabowski Biometria i przenoœny terminal biometryczny Morpho RapID L. Grabowski Fa³szerstwa w numizmatyce podzia³ i identyfikacja M. Nowicki Nietypowe przyk³ady oznaczeñ samochodów W. Mogilnicki Odpowiedzi na wnioski i zapytania z Internetowego Forum Policyjnego R. Sierzputowski Aplikacja DonHIT jako narzêdzie do zarz¹dzania baz¹ œladów NN A. Kawoñ Sposoby dzia³ania sprawców kradzie y kieszonkowych na podstawie analiz zapisów wizyjnych K. Dubielecki PROBLEMY KRYMINALISTYKI 263 (styczeñ marzec) 2009 33