Wydanie 3 Warszawa, r.

Transkrypt

1 . POLSKIE CENTRUM AKREDYTACJI POLITYKA POLSKIEGO CENTRUM AKREDYTACJI DOTYCZĄCA ZAPEWNIENIA SPÓJNOŚCI POMIAROWEJ Wydanie 3 Warszawa, r.

2 1. Wstęp Niniejsza Polityka jest zgodna z dokumentem ILAC-P10:2002 ILAC Policy on Traceability of Measurement Results [1] oraz dokumentem EA-4/07 Traceability of Measuring and Test Equipment to National Standards [2]. Definicje stosowanych terminów, takich jak: spójność pomiarowa, wzorcowanie, niepewność pomiaru i innych podaje Międzynarodowy Słownik Podstawowych i Ogólnych Terminów Metrologii [3]. Termin wyposażenie pomiarowe zdefiniowany jest w normie PN-ISO [4]. 2. Zakres stosowania Podane w niniejszym dokumencie wymagania i zalecenia odnoszą się bezpośrednio do laboratoriów oraz jednostek inspekcyjnych akredytowanych przez PCA lub przygotowujących się do akredytacji, natomiast akredytowane jednostki certyfikujące wyroby oraz systemy zarządzania powinny wymagać od swoich klientów przestrzegania przedstawionych poniżej zasad. 3. Cechy spójności pomiarowej Spójność pomiarowa charakteryzowana jest przez sześć podstawowych elementów: a) nieprzerwany łańcuch porównań, b) niepewność pomiaru, c) dokumentacja, d) kompetencje, e) odniesienie do jednostek układu SI, f) odstępy czasu między wzorcowaniami. Powyższe elementy omówione są dokładniej w p. 1.4 dokumentu [1], p. 5 dokumentu [2] oraz w dokumencie ILAC-G24/OIML D 10:2007 [9]. Dla zapewnienia spójności pomiarowej konieczne jest spełnienie podanych niżej wymagań. 4. Wymagania 4.1 Źródła zapewnienia spójności pomiarowej Wyposażenie pomiarowe stosowane do wzorcowań, badań i inspekcji, mające istotny wpływ na niepewność pomiaru związaną z wynikami tych działań, powinno być wzorcowane przez krajową instytucję metrologiczną (w Polsce Główny Urząd Miar) 1 albo przez akredytowane laboratoria wzorcujące 2. Wzorce odniesienia akredytowanych laboratoriów wzorcujących powinny być wzorcowane w Głównym Urzędzie Miar lub akredytowanych laboratoriach wzorcujących o odpowiedniej najlepszej możliwości pomiarowej. Uwaga1: Certyfikat systemu zarządzania jakością wg ISO 9001 nie stanowi potwierdzenia kompetencji laboratorium do wykonywania wiarygodnych wzorcowań. Polskie 1 Strona internetowa: 2 Strona internetowa: Wydanie 3 z r. str. 2/5

3 Centrum Akredytacji nie uznaje w takim wypadku laboratorium za kompetentne do zapewnienia spójności pomiarowej wyników wzorcowań. Jeżeli Główny Urząd Miar oraz krajowe akredytowane laboratoria wzorcujące nie mogą zapewnić spójności pomiarowej w danej dziedzinie (brak stosownych odniesień), źródłem spójności pomiarowej może być krajowa instytucja metrologiczna kraju, który jest sygnatariuszem EA MLA [10] lub ILAC MRA [11] oraz CIPM MRA [12] lub też laboratoria wzorcujące akredytowane w tych krajach. Jeżeli powiązanie z wzorcami państwowymi jednostek miar jest niemożliwe do uzyskania lub nieracjonalne w konkretnym przypadku, to można zastosować uzgodnione wzorce (lub metody), jednoznacznie opisane i zaakceptowane przez wszystkie uczestniczące strony. Certyfikowane materiały odniesienia należy traktować tak, jak inne wzorce jednostek miar i stosować podane wyżej zasady. 4.2 Potwierdzanie spójności pomiarowej Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez kompetentne organizacje jest podstawą zapewnienia spójności pomiarowej. Potwierdzeniem przeprowadzonego wzorcowania jest świadectwo wzorcowania; zawartość merytoryczna takich świadectw powinna odpowiadać wymaganiom punktów: , i normy PN-EN ISO/IEC [5]. PCA nie akceptuje świadectw legalizacji jako potwierdzenia spójności pomiarowej. Informacja na temat spójności pomiarowej w świadectwach wzorcowania powinna zawierać identyfikację wzorca państwowego jednostki miary albo wzorca odniesienia GUM, do którego odniesione są dane pomiary; stwierdzenie takie może być sformułowane następująco: wyniki wzorcowania zostały odniesione do wzorca państwowego jednostki miary długości, utrzymywanego w GUM albo wyniki wzorcowania zostały odniesione do wzorca odniesienia GUM jednostki miary siły W świadectwach wzorcowania należy również zidentyfikować wzorzec, który służył do przeprowadzenia danego wzorcowania. Podanie jedynie numerów świadectw wzorcowania wzorców jednostek miar, jako dowodów na potwierdzenie spójności pomiarowej, nie jest przez PCA akceptowane. Świadectwa wzorcowania wydawane przez akredytowane laboratoria wzorcujące są dowodem zachowania spójności pomiarowej pod warunkiem, że zawierają symbol akredytacji. 4.3 Niepewność pomiaru Jednym z elementów spójności pomiarowej jest niepewność pomiaru, związana z wzorcowaniem przyrządów pomiarowych. Zagadnienie wyrażania niepewności pomiaru zostało szeroko omówione w Przewodniku ISO [6]. Przy wzorcowaniu przyrządów pomiarowych niepewność pomiaru należy szacować zgodnie z dokumentem EA-4/02 [7]. Wydanie 3 z r. str. 3/5

4 Wymagane jest przedstawienie budżetu niepewności, a całkowita niepewność powinna być podana w postaci niepewności rozszerzonej przy poziomie ufności ok. 95%. W świadectwach wzorcowania należy określić rodzaj niepewności, poziom ufności oraz współczynnik rozszerzenia, np.: podane wartości niepewności stanowią niepewności rozszerzone przy poziomie ufności ok. 95 % i współczynniku rozszerzenia k = Wzorcowania wewnętrzne System wzorcowań wewnętrznych ma na celu wzorcowanie wyposażenia pomiarowego na potrzeby akredytowanego podmiotu w stosunku do własnych wzorców odniesienia. Podstawą spójności pomiarowej w takim systemie jest wzorcowanie własnych wzorców odniesienia w laboratoriach, o których mowa w p. 4.1 niniejszego dokumentu. Natura i zakres wzorcowań wewnętrznych mogą być różne, w zależności od potrzeb i możliwości danej organizacji tak, aby zapewnić wystarczającą dokładność i rzetelność wykonywanych pomiarów. Dla wzorcowań wewnętrznych akredytacja nie jest konieczna, jednakże, mając na względzie zapewnienie spójności pomiarowej należy spełnić co najmniej następujące warunki: a) procedury wzorcowania muszą być udokumentowane, wyniki wzorcowania przedstawiane w formie świadectw, protokołów lub tp., a zapiski pomiarowe muszą być przechowywane przez ustalony czas, b) kompetencje personelu wykonującego wzorcowania wewnętrzne muszą być udokumentowane; należy przechowywać dokumentację szkoleń oraz dowody kompetencji w postaci np. wyników egzaminu lub wyników z auditu w zakresie wykonywania wzorcowań; c) powiązanie wyników wzorcowań z wzorcami państwowymi jednostek miar albo z wzorcami odniesienia GUM powinno być udokumentowane; d) procedury szacowania niepewności pomiaru powinny być zgodne z dokumentem EA-4/02 [7]; przy określaniu zgodności ze specyfikacją należy uwzględniać niepewność pomiaru wg wytycznych ILAC-G8:1996 [8]; e) wzorce odniesienia powinny być wzorcowane w odpowiednio ustalonych odstępach czasu w celu zapewnienia ich rzetelności; polityka i procedury ustalania i zmiany tych odstępów powinny być oparte o wieloletnią obserwację wzorców odniesienia; należy uwzględnić wytyczne podane w normie [4]. 5. Postanowienia końcowe Wymagania przedstawione w niniejszym dokumencie będą obowiązywać od r. z wyjątkiem laboratoriów wzorcujących, dla których są obowiązujące od daty ogłoszenia tej Polityki; stosowanie się do nich będzie przedmiotem oceny w procesach akredytacji i nadzoru, prowadzonych przez PCA. Wydanie 3 z r. str. 4/5

5 6. Bibliografia 1. ILAC-P10:2002 ILAC Policy on Traceability of Measurement Results (tłumaczenie PCA dostępne na stronie internetowej w dziale Dokumenty) 2. EA-4/07 Traceability of Measuring and Test Equipment to National Standards (poprzednio EAL-G12), wydanie z listopada 1995 r. 3. International Vocabulary of Basic and General Terms in Metrology (VIM 1993); wydanie polskie Międzynarodowy Słownik Podstawowych i Ogólnych Terminów Metrologii. Główny Urząd Miar PN-ISO :1998/Ap1:2001 Wymagania dotyczące zapewnienia jakości wyposażenia pomiarowego. System potwierdzania metrologicznego wyposażenia pomiarowego. 5. PN-EN ISO/IEC 17025:2005 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. 6. Guide to the Expression of Uncertainty in Measurement. ISO 1993; wydanie polskie Wyrażanie niepewności pomiaru Przewodnik. Główny Urząd Miar EA-4/02 Expression of the Uncertainty of Measurement in Calibration, 1999; wydanie polskie Wyrażanie niepewności pomiaru przy wzorcowaniu tłumaczenie: Główny Urząd Miar, ILAC-G8:1996 Guidelines on Assessment and Reporting of Compliance with Specification, wydanie polskie - Wytyczne dotyczące oceny i przedstawiania zgodności ze specyfikacją tłumaczenie: Polskie Centrum Akredytacji, ILAC-G24/OIML D 10:2007 Guidelines for the determination of recalibration intervals of measuring equipment used in testing laboratories 10. EA MLA EA Multilateral Agreement (Wielostronne Porozumienie EA) 11. ILAC MRA ILAC Mutual Recognition Arrangement (Porozumienie o Wzajemnym Uznawaniu ILAC) 12. CIPM MRA Mutual recognition of national measurement standards and of calibration and measurement certificates issued by national metrology institutes (Porozumienie o wzajemnym uznawaniu wzorców jednostek miar oraz świadectw wzorcowania i pomiarów wydawanych przez krajowe instytucje metrologiczne). Wydanie 3 z r. str. 5/5