DOSKONALENIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA W LABORATORIUM WZORCUJĄCYM INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ

Transkrypt

1 ARTYKUŁY REPORTS Bogumiła Zwierchanowska* DOSKONALENIE SYSTEMU ZARZĄDZANIA W LABORATORIUM WZORCUJĄCYM INSTYTUTU TECHNIKI BUDOWLANEJ W artykule opisana została działalność Laboratorium Wzorcującego ITB w 2012 r., akredytowanego przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA) na zgodność z normą PN-EN ISO/IEC Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących, dotyczącą doskonalenia systemu zarządzania oraz integracji laboratorium z wprowadzonym w Instytucie Techniki Budowlanej systemem zarządzania ISO Niniejsze opracowanie ma charakter wyłącznie informacyjny i opisuje działalność akredytowanego Laboratorium Wzorcującego (LPO) Instytutu Techniki Budowlanej w roku 2012, czyli w pierwszym roku rozpoczęcia drugiego cyklu akredytacji, której przedłużenie uzyskano po ponownej ocenie Polskiego Centrum Akredytacji (PCA) we wrześniu 2011 r. Nowy certyfikat AP 113, przedłużający ważność akredytacji do 20 stycznia 2016, Laboratorium Wzorcujące otrzymało od Polskiego Centrum Akredytacji w dniu następnym po zakończeniu ważności poprzedniego certyfikatu, tj. 21 stycznia 2012 r. Jest to zatem piąty rok posiadania przez LPO akredytacji i działania zgodnie z wymaganiami PN-EN ISO/IEC [1]. Wskutek rozszerzenia zakresu akredytacji w grudniu 2011 r., od końca stycznia 2012 r. zaczęli zgłaszać się do LPO klienci pragnący wywzorcować sita kontrolne laboratoryjne. Okazało się, że wzorcowanie sit jest obszarem niszowym, jeszcze nie objętym akredytowanymi wzorcowniami przez inne laboratoria. Do tej pory polskie laboratoria sprawdzały sita u producentów sit polskich lub zagranicznych. Były to jednak wyłącznie sprawdzenia, nie wykonywane przez stronę trzecią, nie zawsze zapewniają- * mgr inż. Bogumiła Zwierchanowska kierownik Laboratorium Wzorcującego ITB 27

2 ce spójność pomiarową, oraz nie podające niepewności pomiaru, a także nie nadzorowane przez upoważnione do tego jednostki. W laboratoriach ZLB ITB od lat stosowane są do badań również sita, które były sprawdzane w Laboratorium Wzorcującym ITB. Z czasem pojawiła się w laboratorium idea, aby sprawdzenia zamienić na wzorcowania, a tym samym akredytować znowelizowaną procedurę dotyczącą wzorcowania oczek sit kontrolnych i zapobiec możliwości pojawienia się niezgodności podczas oceny w nadzorze PCA w Zespole Laboratoriów Badawczych ITB w przyszłości. Procedura wzorcowania oczek sit kontrolnych została opracowana na podstawie wymagań PN ISO [2] dla sit z tkaniny z drutu oraz PN-ISO [3] dla sit z blachy perforowanej. Duże zainteresowanie klientów wymienioną usługą przerosło najśmielsze oczekiwania. W 2012 r. upoważnieni pracownicy LPO wywzorcowali około 900 sit. Klienci byli zainteresowani również wzorcowaniem sit prętowych według PN-EN [4], których wzorcowanie nie wchodziło w zakres akredytacji LPO, jak również wzorcowaniami sit według innych norm przedmiotowych, również sit o różnych kształtach i obramowaniach. Laboratorium Wzorcujące, chcąc wyjść naprzeciw oczekiwaniom klientów, znowelizowało dotychczasową procedurę o wzorcowanie sit prętowych. Zmieniono dotychczasowy tytuł procedury PW-18 na Wzorcowanie sit kontrolnych i użytkowych. Po przypadającym terminie wzorcowania czujnika cyfrowego o rozdzielczości 0,0005 mm, stosowanego do wzorcowania wraz z mikroskopem, i ponownym wzorcowaniu mikroskopu, przeszacowano budżet niepewności, uzyskując lepszą zdolność pomiarową, tj. 2,9 µm dla oczek o najmniejszych wymiarach boku. Rozszerzono dolny zakres wzorcowania z 36 µm do 20 µm. Zaakredytowano również wzorcowanie pozostałych parametrów charakteryzujących sita, tj. średnicę drutu, podziałkę w sitach z blachy perforowanej oraz geometrię sit. Kolejnym rozszerzeniem działalności laboratorium w 2012 r. było akredytowanie podczas oceny PCA metody wzorcowania czujników analogowych o działce elementarnej d = 0,002 mm i zakresie do 12 mm oraz czujników cyfrowych o rozdzielczości 0,0005 mm i zakresie do 60 mm. LPO jako jedyne w Polsce, posiada akredytację na wzorcowanie takich czujników. Okazało się to bardzo przydatne, gdyż laboratoria ZLB zaczęły stosować do badań czujniki analogowe właśnie o działce elementarnej d = 0,002 mm. Takie czujniki cyfrowe, o wysokiej klasie dokładności, laboratorium wzorcujące może aktualnie samo wzorcować, gdyż Główny Urząd Miar w ostatnim czasie zaprzestał ich wzorcowania, wykonuje pomiary i wydaje na nie świadectwo ekspertyzy. Nowy zakres akredytacji LPO (tabl. 1) pojawił się 22 października 2012 r. na stronie internetowej PCA i jest to już jego 7 wydanie: 28

3 Tablica 1. Aktualny zakres akredytacji Laboratorium Wzorcującego ITB Table 1. Current scope of accreditation of ITB calibration Laboratory Nazwa wielkości fizycznej i rodzaj przyrządu pomiarowego Zakres pomiarowy Zdolność pomiarowa CMC Wielkości geometryczne Długość czujniki wzorcowane głowicą mikrometryczną: analogowe z działką el. 0,01 mm cyfrowe o rozdzielczości 0,01 mm czujniki wzorcowane przyrządem Optimar 100: analogowe z działką el. 0,01 mm analogowe z działką el. 0,002 mm analogowe z działką el. 0,001 mm cyfrowe o rozdzielczości 0,001 mm suwmiarki z działką el. 0,10 mm suwmiarki z działką el. 0,05 mm suwmiarki z działką el. 0,02 mm suwmiarki o rozdzielczości 0,01 mm mikrometry zewnętrzne (0 10) mm (0 30) mm (0 50) mm (0 100) mm (0 12) mm (0 5) mm (0 13) mm (0 50) mm (0 100) mm (0 13) mm (0 50) mm (0 100) mm (0 400) mm (0 400) mm (0 00) mm (0 400) mm (25 50) mm (50 75) mm (75 100) mm ( ) mm ( ) mm ( ) mm ( ) mm ( ) mm ( ) mm 3,6 µm 3,0 µm 2,6 µm 2,9 µm 3,4 µm 4,9 µm 2,2 µm 2,0 µm 3,0 µm 3,1 µm 3,4 µm 4,2 µm 2,0 µm 2,1 µm 2,4 µm 3,5 µm 130 µm 70 µm 40 µm 30 µm 1,8 µm 2,2 µm 2,6 µm 3,2 µm 3,8 µm 4,4 µm 5,1 µm 5,7 µm 6,4 µm 7,0 µm 29

4 Nazwa wielkości fizycznej i rodzaj przyrządu pomiarowego Zakres pomiarowy Zdolność pomiarowa CMC sita kontrolne laboratoryjne (wzorcowanie sit przy użyciu mikroskopu z czujnikiem cyfrowym) sita kontrolne laboratoryjne (wzorcowanie oczek sit przy użyciu suwmiarki) sita prętowe (wzorcowanie sit przy użyciu mikroskopu z czujnikiem cyfrowym) sita prętowe (wzorcowanie sit przy użyciu suwmiarki) Wagi Masa 20 µm mm 2,9 µm (5 50) mm (50 125) mm 50 µm 110 µm (2,5 4) mm 2,9 µm (4 50) mm 50 µm wagi nieautomatyczne elektroniczne mechaniczne Wzorce masy wzorce masy, odważniki klasy dokładności M1 wzorce masy, odważniki klasy dokładności M2 do 610 g powyżej 610 g do 6,1 kg powyżej 6,1 kg do 31 kg powyżej 31 kg do 160 kg 20 kg 10 kg 500 g 200 g 100 g 50 g 20 g 10 g 5 g 2 g 1 g 20 kg 10 kg 5 kg 2 kg 1 kg 500 g 200 g 100 g 50 g 20 g 10 g 8,2 10-5% 3,3 10-4% 6,5 10-4% 2,7 10-3% 160 mg 140 mg 0,4 mg 1000 mg 500 mg 250 mg 100 mg 50 mg 25 mg 10 mg 5,0 mg 3 mg 2,5 mg 2,0 mg 30

5 Nazwa wielkości fizycznej i rodzaj przyrządu pomiarowego wzorce masy, odważniki klasy dokładności M2 obciążniki Termometria elektryczna termometry elektryczne (w tym elektroniczne) termometry elektryczne (z rejestracją temperatury) termometry elektryczne (w tym elektroniczne) termometry elektryczne (z rejestracją temperatury) Temperatura Zakres pomiarowy 5 g 2 g 1 g do 500 g powyżej 500 g do 31 kp ( ) C ( ) C Zdolność pomiarowa CMC 1,6 mg 1,2 mg 1, % % 0,08 C 0,3 C Zdolność pomiarowa CMC stanowi niepewność rozszerzoną przy poziomie ufności około 95%. Wartość wyrażona w procentach dotyczy procentowego udziału wartości wielkości mierzonej. W pozostałych przypadkach CMC wyrażona jest w jednostkach wielkości mierzonej. W dziedzinach wielkości geometryczne (6) i masa (15) Laboratorium wykonuje pomiary wg procedur PW-23 i PW-24 i wydaje świadectwa pomiaru. W 2012 r. PCA wydało zaktualizowany dokument DAP-04 [5] dla laboratoriów wzorcujących, w którym rezygnuje z akredytacji personelu do wykonywania wzorcowań, a jedynie weryfikuje jego kompetencje podczas oceny w nadzorze. Natomiast za dopuszczenie pracownika do odpowiednich wzorcowań odpowiada kierownik laboratorium, po potwierdzeniu kompetencji pracownika. Zmiana ta zbliżyła personel laboratoriów wzorcujących do wymagań stawianych dotychczas wyłącznie pracownikom laboratoriów badawczych, chociaż akredytacja odbywa się według tej samej normy. Decyzja ta usprawniła pracę w Laboratorium Wzorcującym ITB. Od kilku lat Instytut Techniki Budowlanej przygotowywał się do wdrożenia zintegrowanego systemu zarządzania według normy ISO 9001 [6]. Integracji podlegały wszystkie akredytowane podmioty ITB, tj. Zespół Laboratoriów Badawczych, Zakład Certyfikacji oraz Laboratorium Wzorcujące, jak również pozostałe działy Instytutu. W dniu 26 listopada 2012 r. odbył się audit certyfikujący w Instytucie Techniki Budowlanej na zgodność z ISO 9001 [6] i ISO [7]. Aby zintegrować obowiązujące w ITB systemy zarządzania, konieczna była współpraca wszystkich zainteresowanych stron. W jej wyniku obecnie obowiązuje 8 wspólnych 31

6 procedur systemu zarządzania. Z tego powodu Laboratorium Wzorcujące ITB znowelizowało swoje pozostałe dokumenty systemowe, aby spełniały wymagania norm [1] i [6]. W roku 2012 po raz kolejny zostało uwidocznione, jak istotna jest działalność laboratorium wzorcującego dla akredytowanych laboratoriów badawczych oraz organizacji posiadających wyposażenie pomiarowe i wdrożony system zarządzania ISO LPO odnotowało duży wzrost zainteresowania organizacji zewnętrznych swoimi usługami, z uwagi na wymagania auditorów, żądających od podmiotów certyfikowanych na normę [6] świadectw wzorcowań z akredytowanych laboratoriów wzorcujących, które zapewniają spójność pomiarową w odniesieniu do wzorców krajowych lub międzynarodowych, wzorcowanemu w nich wyposażeniu pomiarowemu, co z kolei umożliwia uzyskiwanie rzetelnych i wiarygodnych wyników badań wykonywanych przez klientów. Aby utrzymać i doskonalić wdrożony system zarządzania, LPO podnosi ciągle kwalifikacje personelu poprzez uczestnictwo w szkoleniach metrologicznych, weryfikację procedur wzorcowań i instrukcji sprawdzeń, analizę i dostosowywanie się do potrzeb swoich klientów. Wszystkie osiągnięcia związane z działalnością metrologiczną Laboratorium Wzorcującego są oczywiście zasługą całego zespołu, który bardzo rzetelnie realizuje wytyczone cele. W związku z wymienionymi osiągnięciami Laboratorium Wzorcującego ITB chciałabym bardzo serdecznie podziękować pracownikom LPO za ich sumienność w wykonywaniu zleconych zadań, za ich głęboką świadomość metrologiczną i szerzenie jej wśród pracowników ITB oraz klientów zewnętrznych, jak również za stosowanie na co dzień polityki jakości Laboratorium. Bibliografia [1] PN-EN ISO/IEC Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących [2] PN-ISO Sita kontrolne. Wymagania techniczne i badania. Sita kontrolne z tkaniny z drutu [3] PN-ISO Sita kontrolne. Wymagania techniczne i badania. Sita kontrolne z blachy perforowanej [4] PN-ISO Sita kontrolne. Wymagania techniczne i badania. Część 3: Sita kontrolne z blachy cienkiej perforowanej elektrochemicznie [5] PCA DAP-04 Akredytacja laboratoriów wzorcujących wymagania szczegółowe [6] PN-ISO 9001 System Zarządzania Jakością [7] PN-ISO Technika informatyczna. Techniki bezpieczeństwa. Systemy zarządzania bezpieczeństwem informacji. Wymagania 32

7 IMPROVEMENT OF INITIATED SYSTEM OF MANAGEMENT IN THE CALIBRATION LABORATORY (LPO) Summary In this paper the activity at the accredited Calibration Laboratory of the Building Research Institute in 2012 is described. Laboratory initiated the system of management and PCA granted the certificate of accreditation in The task of laboratory to be accredited is the maintenance of initiated system of management as well as his improvement. The standard requirements of Polish Centre of Accreditation (PCA) are described in PN-EN ISO/IEC 17025:2005 General requirements for the competence of the testing and calibration laboratories. Praca wpłynęła do Redakcji 22 III 2013 r. 33