dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY (cw7) 1/8 ORIENTACJA NA PRACĘ silna autoteliczna motywacja do wykonywania pracy, satysfakcja i zadowolenie z pracy PRACOHOLIZM OATES (1971) Wyznania pracoholika nadmierna i niekontrolowalna potrzeba pracy pomimo negatywnych konsekwencji zdrowotnych oraz utraty poczucia szczęścia i satysfakcji z relacji interpersonalnych TRIADA PRACOHOLIZMU (SPENCE I ROBBINS, 1992) zaangażowanie w pracę (WI - Work Involvement) przymus pracy, wewnętrzna presja (D - Drivenness to Work) niska przyjemność z pracy, stres i poczucie winy, gdy się nie pracuje (WE - Work Enjoyment) TYPOLOGIE PRACOHOLIKÓW (za Robinson, 2000; Kozak, 2005; Paluchowski i Hornowska, 2002) Spence i Robbins (1992) pracoholicy ( WI D WE) entuzjaści pracy ( WI D WE) entuzjastyczni pracoholicy ( WI D WE) zrelaksowani (wyniki niskie WI i D, powyżej średniej WE) niezaangażowani (niskie wyniki na wszystkich skalach) rozczarowani (niskie wyniki WI i WE, powyżej średniej D) Scott, Moore i Miceli (1997) pracoholicy kompulsywno zależni, perfekcjonistyczni i zorientowani na osiągnięcia. Robinson (2000) niestrudzeni pracoholicy bulimiczni pracoholicy pracoholicy z deficytem koncentracji uwagi pracoholicy rozkoszujący się pracą (savoring i consummate)
dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY (cw7) 2/8 WSKAŹNIKI PRZECHODZENIA OD ORIENTACJI NA PRACĘ DO UZALEŻNIENIA: 1. Zachwianie proporcji czasowych 2. Nieumiejętność wypoczywania 2. Utrata dystansu wobec pracy 3. Nieumiejętność odmówienia pracodawcy 4. Rola pracownika staje się w życiu rolą dominującą 5. Zaspokajanie większości potrzeb poprzez pracę 6. Nieumiejętność akceptowania zmian w pracy (fiksacja) 7. Utrata kontroli nad własną aktywnością (jako główny wskaźnik uzależnienia) Diagnoza, np. WART WORK ADDICTION RISK TEST, autorstwa Robinsona WorkBAT Workaholism Battery, autorstwa Spence i Robbins ZESPÓŁ UZALEŻNIENIA OD PRACY WG ICD-10 (ZA KOZAK, 2005) ilościowy i jakościowy wzrost zaangażowania w pracę, przejawiający się w zwiększeniu czasu poświęcanego pracy oraz podejmowaniu coraz większej liczby zadań i projektów; skoncentrowanie myśli, celów, wyobraźni na pracy, z jednoczesną utratą zainteresowania innymi sprawami niezwiązanymi z pracą oraz traktowanie innych zajęć w kategoriach pracy; utrata kontroli nad swoim zachowaniem, polegająca na niemożności oceny czasu pracy i liczby zadań do zrealizowania; niezdolność do abstynencji, czyli zaprzestania pracy i życia bez pracy, która jest odczuwana jako subiektywna niemożność zaprzestania pracy. Przy wymuszonym lub świadomym zaprzestaniu pracy pojawia się lęk i napięcie, prowadzące do objawów somatycznych; zmniejszenie satysfakcji z pracy, z jednoczesnym coraz większym w nią zaangażowaniem; występowanie nawrotów uzależnienia oraz problemów zdrowotnych i dysfunkcjonalności w społecznym funkcjonowaniu człowieka.
dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY (cw7) 3/8 ŹRÓDŁA PRACOHOLIZMU zewnętrzne zmiany społeczne i kulturowe, polityka i kultura organizacji, styl życia, sytuacja gospodarcza i kwestie finansowe, wewnętrzne zaniżona samoocena, niskie poczucie własnej wartości, brak wiary w siebie, umiejscowienie kontroli, rozbieżności Ja realne Ja idealne, wzór zachowania A OBSZARY PROBLEMÓW OSOBA RODZINA WSPÓŁPRACOWNICY KONSEKWENCJE PRACOHOLIZMU psychologiczne i zdrowotne stany lękowe, rozdrażnienie, nerwice, depresje, bezsenność, przemęczenie, choroby psychosomatyczne społeczne zakłócenie relacji z rodziną (seven-eleven fathers) i współpracownikami, wypadkowość, absencje, zmniejszona wydajność, karoshi Literatura: Robinson, B. E. (2000). Workaholism. Bridging the Gap Between Workplace, Sociocultural and Family Research. Journal of Employment Counseling, 37, 31-47. Kozak, D. (2005). Pracoholizm a neurotyzm osobowościowe uwarunkowania uzależnienia od pracy. E-mentor, 5 (http://www.e-mentor.edu.pl/artykul_v2.php?numer=12&id=224) Paluchowski, W. J., Hornowska, E. (2002). Pracoholizm a system wartości i uwarunkowania temperamentalne. VI Ogólnopolska Konferencja Naukowa Sukces w Zarządzaniu. Tradycja a przyszłość zorganizowana przez Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego, Szklarska Poręba, 17-19 października 2002 roku. (http://www.psychologia.uni.wroc.pl/uploads/referat%20pracoholizm%20do%20druku.pdf)
dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY (cw7) 4/8 PLAN SAMOPOMOCOWY Bryan E. Robinson JA czas poświęcany na moje osobiste potrzeby, odpoczynek, ćwiczenia fizyczne, relaks, dbanie o siebie, czas wolny poświęcany na medytację lub myślenie o rzeczach nie związanych z pracą NAJBLIŻSI czas poświęcany Twoim najbliższym osobom ZABAWA i ODPOCZYNEK czas poświęcany na hobby, zabawę i rekreację, spotkania z innymi osobami i inne aktywności społeczne PRACA czas poświęcany na pracę KLIENT TU I TERAZ - PROCENT CZASU POŚWIĘCANEGO SOBIE...% NAJBLIŻSZYM...% ZABAWIE...% PRACY...% WYMARZONE KOŁO CZASU KLIENTA - PROCENT CZASU POŚWIĘCANEGO SOBIE... % NAJBLIŻSZYM...% ZABAWIE...% PRACY...% ARYTMETYKA JA NAJBLIŻS I ZABAWA PRACA TAK CHCIAŁBYM TAK JEST (+) obszary wymagające zwiększenia uwagi (-) obszary wymagające zmniejszenia uwagi OKREŚLANIE AKTYWNOŚCI ZARADCZYCH W KAŻDYM Z CZTERECH OBSZARÓW
dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY (cw7) 5/8 PROSTE ZASADY Rób tylko to co niezbędne Zarezerwuj sobie kwadrans wolnego czasu dziennie Posługuj się listami hierarchizuj rzeczy wg stopnia pilności i ważności Dziel pracę na mniejsze części Nie pracuj równocześnie nad kilkoma rzeczami Pozwól innym sobie pomagać Uznaj relaks za PRIORYTET powinien być na szczycie Twojej listy Podobnie zrób z ćwiczeniami gimnastycznymi Nie pozwól pracy na zajęcie całego domu pracuj tylko w jednym pokoju Naucz się mówić nie STRATEGIE DZIAŁANIA Zarezerwuj czas dla rodziny i znajomych Gdy jesteś w podróży służbowej dzwoń do domu regularnie aby wiedzieć co się dzieje Naucz się delegować pracę, a także mówić nie nowym zadaniom, a także oducz się bycia pierwszym chętnym do pracy Weź wolne zacznij od weekendu i stopniowo przyzwyczajaj się do dłuższych urlopów Zacznij ćwiczyć Rozważ podjęcie wolontariatu naucz się pomagać innym Spróbuj usiąść i pomyśleć, że wszystko jest w porządku po prostu odpocząć i nic nie robić Znajdź sobie hobby Walcz z nadmiernym perfekcjonizmem pozwól sobie na niedoskonałości Zadbaj o wystarczającą ilość snu Jeśli nie potrafisz poradzić sobie sam zwróć się do specjalisty
dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY (cw7) 6/8 WYPALENIE ZAWODOWE STAN I PROCES Freudenberger (1974) pojęcie wypalenia (burn-out) Ch. Maslach (1976) wielowymiarowy syndrom: wyczerpanie emocjonalne depersonalizacja obniżenie jakości wykonywanej pracy Pines i Aronson (1988) stan fizycznego, emocjonalnego oraz psychicznego wyczerpania powstałego w wyniku długotrwałego pozostawania pod wpływem sytuacji wymagających zaangażowania emocjonalnego. Brill (1984) powiązany z pracą, dysforyczny i dysfunkcjonujący, nie będący patologią, stan doświadczany przez jednostkę, funkcjonującą w niekorzystnych warunkach w tej sytuacji pracy; jednostka nie jest w stanie powrócić do funkcjonowania w optymalnym, poprzednim stanie bez pomocy z zewnątrz bądź przeobrażeń środowiska zewnętrznego. Cherniss (1980) konsekwencja nadmiernych wymagań otoczenia pracy, proces, w którym zachowania i nastawienia jednostki nabierają coraz bardziej negatywnego charakteru, a unikowe strategie radzenia sobie ze stresem, nasilają jego skutki Edelwich, Brodsky (1980) stopniowa utrata iluzji, celów, energii i ideałów w konfrontacji z warunkami, w jakich osoby takie wykonują swój zawód Etzion (1987) proces powolnej i ukrytej erozji psychicznej, u podłoża której leżą tzw. niewielkie stresory, niewykrywalne a niszczące
dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY (cw7) 7/8 SYMPTOMY M. Burisch (1989) I. Symptomy ostrzegawcze fazy początkowej, gdzie szczególne znaczenie przypisuje się nadmiernemu zaangażowaniu (hyperaktywność, uczucie niezastąpioności, brak czasu, przecenianie własnych możliwości, wypieranie niepowodzeń i zawodów oraz ograniczenie kontaktów z innymi) II. Spadek zaangażowania, szczególnie w kontaktach z klientami czy pacjentami (dehumanizacja, dystans, odnoszenie się do stereotypów, utrata pozytywnych uczuć) III. Reakcje emocjonalne głównie depresja, poczucie winy, apatia, nieokreślony lęk i nerwowość, uczucie pustki, pesymizm, fatalizm lub agresywność, konflikty, negatywizmem, nietolerancja i złość IV. Deficyty w następujących sferach: poznawczej motywacyjnej obniżenie kreatywności sztywność V. Spłycenie życia emocjonalnego, społecznego i duchowego VI. VII. Objawy psychosomatyczne Zwątpienie: etap końcowy, symptomy przybierają skrajną postać Schaufeli i Enzmann (1998) przyczyny wypalenia: niezgodność pomiędzy zamierzeniami jednostki a jej rzeczywistą sytuacją w pracy. Błędne koło wypalenia zawodowego powodowane jest przez niewłaściwe strategie zmagania się ze stresem stosowane przez jednostkę. Symptomy: afektywne, poznawcze, fizyczne, behawioralne i motywacyjne Przejawy na poziomie: indywidualnym, interpersonalnym, organizacyjnym GRUPY RYZYKA osoby wykonujące zawody opierające się na kontaktach interpersonalnych, osoby wykonujące zawody pomocowe
dr P. Rudnicka PROBLEMY I PATOLOGIE PRACY (cw7) 8/8 UWARUNKOWANIA WYPALENIA stres, cechy pracy, obciążenia zawodowe, konfrontacja wyobrażenia - praca mechanizmy radzenia sobie ze stresem cechy osobowościowe Literatura: Ropka, K. (2002). Związek między wyborem strategii zaradczych a procesem wypalenia zawodowego. Niepublikowana praca magisterska, Uniwersytet Śląski. Burish, M. (1989). Das Burnout Syndrom. Theorie der inneren Erschoepfung. Springer Verlag. Sęk, H. (red.). (1996). Wypalenie zawodowe. Poznań: DW K. Domke.