Wypalenie zawodowe Definicje. Definicje. Definicje. Definicje. Definicje

Transkrypt

1 Wypalenie zawodowe Professional Burn-out Sydrome Wypalenia zawodowe objawia się chronicznym, nieprzemijającym nawet po odpoczynku zmęczeniem, wyczerpaniem emocjonalnym, pogorszeniem samopoczucia i funkcjonowania fizycznego, uczuciem niepowodzenia i rozczarowania co do efektów działania zawodowego. 1 2 Pierwsze opisy lata 70-te XX wieku Odrębny zespół niż nerwica czy depresja Ścisły związek obajwów z pracą zawodową Freudenberger i Rochelson (1980) Wypalenie jest stanem zmęczenia czy frustracji wynikającym z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody 3 / 33 / 66 / 99 4 Wypalenie dotyka osób, których oczekiwania wobec sibie i efektów wykonywanej są tak wysokie, że aż nierealistyczne Dużo inwestowanego wysiłku i zaangażowania rezultat jest zawsze niezadowalający Poczucie, że zawiedli, nie dali z siebie wszystkiego Pines i Aronson (1988) Perspektywa egzystencjalna Istotą ą człowieka jest poszukiwanie i nadawanie sensu życiu Porażka spotyka osoby, które spodziewają się znaleźć sens swojej egzystencji w zawodowej 5 6 1

2 Wypalenie to stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania, spowodowany przez długotrwałe ł zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalny. Podstawowe znaczenia ma praca z ludźmi, wymagająca długotrwałego zaangażowania w sytuacje obciążające emocjonalnie Chociaż początkowo motywacja i zaangażowanie są wysokie to nieuchronnie zachodzi proces utraty złudzeń 7 8 Jeśli osoba nie jest w stanie efektywnie rozwiązywać problemów innych ludzi, to nie osiąga zamierzonych celów, nie doświadcza ś d osobistego sukcesu, poczucia siły i kompetencji i nie może zaspokoić egzystencjalnej potrzeby znaczenia i sensu życia Koncepcja obronnej dehumanizacji Zimbardo (1970) Przeciążenie problemami innych ludzi powoduje psychiczną reakcję obronną polegającą na dehumanizacji (dehumanizaton in self-defense) Pojawia się w zawodach, które realizują się poprzez relacje interpersonalne pomiędzy udzielającym pomocy a podopiecznym: Nauczyciel uczeń Personel medyczny pacjent Pracownik socjalny - bezdomny 9 10 Maslach (1982) Wypalenie zawodowe jest zespołem wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji i obniżonego poczucia dokonań osobistych, które może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi. Brak satysfakcji w relacjach rodzi negatywne postawy wobec otoczenia zawodowego (niezadowolenie, niechęć) i wobec siebie

3 Sęk (2000) Wielowymiarowy model teoretyczny, nawiązujący do poznawczotransakcyjnej teorii stresu Wypalenie zawodowe jako skutek niepowodzeń w zmaganiu się ze stresem w Podstawowe znaczenie dla funkcjonowanie człowieka w trudnych sytuacjach ma idnywidualna ocena sytuacji (ocena stresorów) i ocena własnych zasobów w radzenie sobie z tymi obciążeniami (umiejętności interspersonalnych, zawodowych i osobistych kompetencji) Wypalenie następuje stopniowo, na skutek chronicznych obciążeń i stale podejmowanych nieefektywnych wysiłków zaradczych Definicja systemowa Wypalenie zawodowe jako skutek dysonansu pomiędzy egzystencjalną potrzebą zmiany otoczenia a możliwościami Przeniesienie centrum problemu z osoby dotkniętej wypaleniem na system, w jakim pracuje Wypalenie zawodowe nie jest nietypową reakcją, ale syndromem o pewnych prawidłowościach Wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne Depersonalizacja podmiotów interakcji zawodowej Obniżenie satysfakcji z wykonywanej Wyczerpanie emocjonalne i psychofizyczne Przeciążenie obowiązkami zawodowymi Reakcja obronna - unikanie obciążeń Praca jako konieczność życiowai Urlop doraźne efekty prawie natychmiast frustracja i zmęczenie Dystansowanie się wycofanie z kontaktu, zwiększenie dystansu, kontekst fizyczny (wzrok, obojętność)

4 Depersonalizacja podmiotów interakcji zawodowej Przedmiot a nie podmiot działania (ta wątroba z piątki) Funkcja obronno-unikowa Jednakowe traktowanie wszystkich pacjentów, co prowadzi do: Popełniania blędów diagnotyczncyh i terapeutycznych Niezadowolenie podopiecznych Obniżenie satysfakcji z wykonywanej Poczucie bezsensu własnej roli zawodowej Niekiedy rezygnacja z Obciążenia w medycynie Obciążenia w medycynie Bliskość kontaktu z pacjentem Poziom ryzyka i odpowiedzialności Różne obciążenia dla róznych środowisk Oddział Ratunkowy Oddział Intensywnej Terapii Okulistyka Onkologia Dziecięca Hospicjum Czynniki wynikające ze specyfiki zawodu Zmianowość, praca w nocy, nieregularny tryb życia Kontakt z brudem, wydzielinami, ryzyko zakażenia Obciążenia psychiczne Odpowiedzialność związana z wykonywaniem czynności zawodowych przy chorych Stała czujność, reagowanie na sygnały Kontakt z bólem i cierpieniem innych ludzi Konieczność pokonania bariery intymności Obciążenia w medycynie Stres związany z pracą Złe warunki Warunki lokalowe i bariery architektoniczne Brak pomieszczeń socjalnych Brak odpowiednich środków medycznych Nieekonomiczna organizacja opieki medycznej Niskie zarobki Zła współpraca i komunikacja Problemy wynikające z hierarchii zawodowej Sprzeczne polecenia przełożonych Brak uznania i docenienia w sferze systemowej Komunikacja z rodzinami i pacjentami, oczekiwania, żądania Zgeneralizowane doświadczenie niepowodzenia w zmaganiu się ze stresem efekt stresu zmodyfikowanego (niepokonanego) Brak kontroli, utrata autonomii działania, utrata sensu Uczucie zmęczenia, zniechęcenia, utraty rezerw fizycznych i psychicznych Dolegliwości somatyczne typowe dla przewlekłego stresu: Bóle, problemy z odżywianiem się, zaostrzenie przewlekłych dolegliwości, skoki ciśnienia

5 Czynniki indywidualne Powołanie Umiejętności zawodowe Umiejętności interpersonalne Świadomość i d własnych ł hkompetencji Poczucie własnej skuteczności (self-efficacy) Odporność na stres Umiejętność radzenia sobie mimo trudności Temperament wysoki próg reaktywności Czynniki indywidualne Idealistyczne podejście do Sztywność i pryncypializm, niska tolerancja na odmienność Niska samoocena Słabo wykształcone poczucie własnej tożsamości Zewnętrznie ulokowane poczucie kontroli Konsekwencje Ponoszą je nie tylko pracownicy, ale przede wszystkim podopieczni Relacje ze współpracownikami Wroga rywalizacja Wzajemne pretensje i konflikty Relacje z rodziną Konsekwencje Obniżenie jakości Koszty ekonomiczne Obniżenie wydajności Konieczność naprawy błędów Częste absencje Leczenie pracowników Wypłaty rent Przekwalifikowanie się Wypalenie care-giver ów Walka z wypaleniem Wypalenie dotyczy także rodzin osób przewlekle chorych Silne obciążenie emocjonalne Mniejsze poczucie kompetencji Mniejszy poczucie wpływu na całokształt sytuacji Czynniki osobiste Zmiana oczekiwań Zmiana strategii radzenia sobie Zwiększanie i kompetencji Czynniki systemowe (sytuacyjne) Warunki Programy leczenia skutków stresu i wypalenia

6 Profilaktyka wypalenia Profilaktyka wypalenia 1. Wczesne rozpoznawianie objawów przeciążenia stresem 2. Nawyk autoanalizy: Poznawanie siebie własnych zasobów i ograniczeń Określenie skutecznych i nieskutecznych sposobów radzenia sobie z problemem i emocjami Lepsze zrozumienie zachowania innych 3. Podnoszenie własnych kwalifikacji 4. Rozwijanie własnych kompetencji interpersonalnych Empatia, asertywność, umiejętność rozwiązywania konfliktów i negocjacji 5. Dobry zespół (umiejętność korzystania i dawania wsparcia społecznego nie mylić z grupą narzekania!) 6. Harmonia w stylu życia Czas na odpoczynek, własne przyjemności, bliskie więzi, kontakty towarzyskie, źródła przyjemności