STOPIEŃ WYPALENIA ZAWODOWEGO WŚRÓD NAUCZYCIELI I PEDAGOGÓW PRACUJĄCYCH W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH

Transkrypt

1 STOPIEŃ WYPALENIA ZAWODOWEGO WŚRÓD NAUCZYCIELI I PEDAGOGÓW PRACUJĄCYCH W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH Patrycja Gołąbek Jonak Anna Michalczyk Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

2 WYPALENIE ZAWODOWE Pojęcie wypalenia zawodowego dotyka coraz większą liczbę osób. Powstało wiele definicji opisujących ten proces. Freudenberger i North (2002) opisali wypalenie zawodowe jako stan, który krystalizuje się powoli, przez dłuższy okres przeżywania ciągłego stresu i angażowania całej energii życiowej i który w końcowym efekcie wywiera negatywny wpływ na motywację, przekonania i zachowanie.

3 Sęk H. (2007) : zespół objawów pojawiających się u osób wykonujących zawody, w których bliski kontakt interpersonalny, pełen zaangażowania i cechy osobowości profesjonalisty stanowią podstawowe instrumenty czynności zawodowych decydujące o poziomie wykonania zawodu, o sukcesach, o niepowodzeniach zawodowych.

4 Aronson E. (2007): stan fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpana, spowodowany przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążone pod względem emocjonalnym. Wypalenie zawodowe nie pojawia się z na dzień - jest długotrwałym procesem. dnia Kolejne jego etapy to frustracja, wyczerpanie zarówno psychiczne jak i fizyczne, brak motywacji do pracy, poczucie bezsensu i beznadziei.

5 Zdaniem Marxa (1996) powodem powstawania syndromu wypalenia zawodowego jest nieprawidłowe zrównoważenie wzajemnych oddziaływań między tym, czego otaczający świat wymaga od danej osoby, a jej zdolnością do znoszenia obciążeń.

6 Postawy typowe dla osób zagrożonych wypaleniem zawodowym to: Angażowanie się w pracę całym sercem Duże oczekiwania względem własnej osoby Negowanie własnych granic obciążenia Spychanie na dalszy plan osobistych potrzeb i interesów Dobrowolne i chętne przejmowanie nowych obowiązków i zadań

7 TRÓJWYMIAROWA TEORIA WYPALENIA ZAWODOWEGO CHRISTINE MASLACH 1. Wyczerpanie emocjonalne, które objawia się zniechęceniem do pracy, coraz mniejszym zainteresowaniem sprawami zawodowymi, obniżoną aktywnością, pesymizmem, stałym napięciem psychofizycznym, drażliwością, ale także ( ) chronicznym zmęczeniem, bólami głowy, bezsennością, zaburzeniami gastrycznymi i częstymi przeziębieniami.

8 TRÓJWYMIAROWA TEORIA WYPALENIA ZAWODOWEGO CHRISTINE MASLACH: 2. Depersonalizacja, związana z: obojętnością i dystansowaniem się wobec problemów klienta, powierzchniowością, skróceniem czasu i sformalizowaniem kontaktów, cynizmem, obwinianiem klientów za niepowodzenie w pracy. ( ) Depersonalizacja, czyli uprzedmiotowienie, jest próbą zwiększenia psychicznego dystansu wobec osoby, z którą się pracuje.

9 TRÓJWYMIAROWA TEORIA WYPALENIA ZAWODOWEGO CHRISTINE MASLACH: 3. Obniżenie poczucia dokonań osobistych, czyli: widzenia swojej pracy z klientem w negatywnym świetle. Objawia się to niezadowoleniem z osiągnięć w pracy, przeświadczeniem o braku kompetencji, utratą wiary we własne możliwości, poczuciem niezrozumienia ze strony przełożonych, stopniową utratą zdolności do rozwiązania pojawiających się problemów i niemożnością przystosowania się do trudnych warunków zawodowych. W relacji z ludźmi może ono przyjmować skrajne formy zachowań agresywnych, jak i ucieczkowych.

10 NAUCZYCIELE I PEDAGODZY JAKO GRUPA SZCZEGÓLNIE ZAGROŻONA WYPALENIEM ZAWODOWYM NAUCZYCIEL W OCZACH INNYCH 18h pracy w tygodniu NAUCZYCIEL W RZECZYWISTOŚCI Duża ilość pracy wykonywanej w domu (sprawdzanie prac, przygotowywanie się do lekcji) Dużo wolnego czasu Duże zaangażowanie emocjonalne Wysokie wynagrodzenie Ciągłe narzekanie i niezadowolenie Ogromna odpowiedzialność Uzupełniane wielu dokumentów, liczne dodatkowe obowiązki

11 A. Woźniak - Krakowian (2013): Syndrom wypalenia zawodowego dotyka m.in. nauczycieli, którzy wchodzą w bliskie relacje z innymi ludźmi. Ich ceną jest nadmierne obciążenie, powodujące długotrwały stres i wzrost negatywnych emocji. Obniża się przez to efektywność pracy pedagoga, który w wyniku wyczerpania emocjonalnego i chronicznego zmęczenia zaczyna z czasem lekceważyć swoje obowiązki, uczniów, współpracowników a także najbliższych, co w efekcie prowadzi do pogłębiania się problemów.

12 B. Śliwerski (1999): Wśród czynników stresogennych najbardziej negatywny wpływ na samopoczucie zawodowe nauczycieli i odczuwanie przez nich stresu i symptomów wypalenia mają: -błędy w zarządzaniu oświatą, -złe warunki pracy, -niskie zarobki -konieczność pracy z coraz większą grupą dzieci nieprzystosowanych społecznie oraz uczniów sprawiający trudności dydaktyczne i wychowawcze.

13 WYNIKI BADAŃ W celu weryfikacji teorii, o sukcesywnym zwiększaniu się liczby nauczycieli i pedagogów dotkniętych zjawiskiem wypalenia zawodowego, przeprowadzono badania w tej grupie zawodowej. Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego Ch. Maslach 80 nauczycielek i pedagogów pracujących w państwowych i prywatnych placówkach oświatowych, żłobkach i fundacjach na terenie województw: małopolskiego, śląskiego, dolnośląskiego i świętokrzyskiego.

14 Przedział wiekowy badanych wynosił lat Najwięcej osób wykazywało staż pracy w przedziale od 0 do 5 lat (90% respondentów) W przedziale od 5 do 10 lat pracy znalazło się 6,25% badanych Natomiast staż pracy powyżej 10 lat wykazało tylko 3,75% badanych osób

15 Pytanie TAK NIE 1. Przez moją pracę czuję się wyczerpany emocjonalnie 2. Na koniec dnia pracy czuję się zużyty 3. Wstając rano, czuję się już zmęczony, kiedy widzę przed sobą nowy dzień pracy 5% 95% 22,5% 77,5% 10% 90% 4. Bardzo mnie wyczerpuje całodzienna praca z ludźmi 11,25% 88,75%

16 5. Przez moją pracę czuję się wypalony 5% 95% 6. Przez moją pracę czuję się sfrustrowany 10% 90% 7. Mam wrażenie, że zbyt ciężko pracuję 18,75% 81,25% 8. Za bardzo stresuje mnie praca w bezpośrednim 2,5% 97,5% kontakcie z uczniami 9. Mam wrażenie, że osiągnąłem granicę mojej mądrości 1,25% 98,75%

17 10. Mam wrażenie, że traktuję niektórych uczniów, jakby byli przedmiotami 11. Stałem się obojętny wobec uczniów, odkąd wykonuję tę pracę 12. Obawiam się, że moja praca czyni mnie mniej współczującym 1,25% 98,75% 3,75% 96,25% 8,75% 91,25% 13. W rzeczywistości nie interesuje mnie, co się stanie z niektórymi uczniami 2,5% 97,5%

18 14. Mam wrażenie, że niektórzy uczniowie i ich krewni/rodzice sądzą, iż to ja ponoszę odpowiedzialność za ich problemy 33,75% 66,25% 15. Łatwo mogę zrozumieć, co moi uczniowie myślą na określone tematy 16. Udaje mi się skutecznie rozwiązywać problemy moich podopiecznych 57,5% 42,5% 67,5% 32,5%

19 17. Mam wrażenie, że poprzez moja pracę pozytywnie wpływam na życie 76,25% 23,75% 18. Czuję w sobie duże pokłady energii 66,25% 33,75% 19. Z łatwością przychodzi mi wytworzenie luźnej atmosfery 62,5% 37,5% 20. Czuję się ożywiony, kiedy ściśle współpracuję z moimi uczniami 81,25% 18,75%

20 21. W mojej pracy osiągnąłem wiele znaczących celów 60% 40% 22. W mojej pracy traktuję problemy emocjonalne bardzo spokojnie 68,75% 31,25%

21 0% 3,75% 0% 8,75% 87,5% tak- najważniejsza jest satysfakcja z pracy raczej tak- wysokość zarobków jest mniej istotna niż ogólne zadowolenie z pracy nie mam na ten temat określonego zdania raczej nie- wysokość wynagrodzenia nie jest mi obojętna nie- uważam, że praca powinna być odpowiednio wynagradzana 23. Niektóre osoby twierdzą, że wysokość wynagrodzenia za pracę jest nieistotnapracują nie dla pieniędzy. Czy może Pan (Pani) to samo powiedzieć o sobie?

22 24. Proszę Jestem Uważam, że moje Myślę, że jestem zaznaczyć przekonany(a), że wynagrodzenie za wynagradzany za właściwą moje pracę jest pracę wysoko odpowiedź: wynagrodzenie adekwatne do nie jest rodzaju pracy, adekwatne do jaką wykonuję wykonywanej przeze mnie pracy (jest zbyt niskie) 86,25% 13,75% 0%

23 WNIOSKI Większość respondentów w momencie badania nie wykazywała ryzyka wypalenia zawodowego (staż pracy) Okres honeymoon (miesiąca miodowego) - zauroczenie pracą, pozytywna energia, optymizm i entuzjazm Okres awaking (przebudzenie) stopniowe dostrzeganie, że wykonywana praca nie jest idealna, starania, aby za wszelką cenę utrzymać ten idealistyczny obraz kosztem coraz większych nakładów energii.

24 Niewielka ilość osób wykazujących niezadowolenie z wykonywanej pracy, Przekonanie respondentów o potrzebie adekwatnego wynagradzania ich pracy Stosunkowo duża liczba respondentów niezadowolonych z wysokości swojego wynagrodzenia

25 BIBLIOGRAFIA Aronson E., Człowiek istota społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 9. Bilska E., Jak Feniks z popiołów czyli syndrom wypalenia zawodowego, [w:] Niebieska Linia, nr 4/2004, s.3-7 Freudenberger H.J., North G., Burn out bei Frauen, über das Gefőhl des Ausgebranntseins, Wyd. 9, M. Fischer, Frankfurt 2002 Pines A.M., Wypalenie w perspektywie egzystencjalnej [w:] Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie, (red.) H. Sęk PWN, Warszawa 2007, s.15

26 Sęk H., Uwarunkowanie i mechanizmy wypalenia zawodowego w modelu społecznej psych logi poznawczej, [w:] Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie, (red.) H. Sęk, PWN, Warszawa 2007, s.84 Śliwerski B., Wypalenie zawodowe nauczycieli, [w:] Szkoła a wypalenie zawodowe, red. J. Kropiwnicki, Jelenia Góra 1999, s Woźniak Krakowian A., Syndrom wypalenia zawodowego nauczycieli [w:] Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, tom XXII/2013