Gospodarka i funkcjonowanie Unii Europejskiej Wykład XII Unia Gospodarczo-Walutowa Optymalny obszar walutowy
Kiedy do euro? Danemu krajowi opłaca się przyjąć wspólną walutę wtedy, kiedy korzyści z tym związane przewyŝszają koszty Teoria optymalnych obszarów walutowych (OCA) R. Mundell; R.J McKinnon; P.B. Kennen) 2
Podstawowe warunki utworzenia OCA Wysoki stopień integracji ekonomicznej (powiązania handlowe, produkcyjne, wymiana wewnątrzgałęziowa) Wysoki stopień integracji rynków finansowych (niska zmienność realnych kursów walutowych, stóp inflacji, rynkowych stóp procentowych, skala i swoboda przepływów kapitałowych) Symetryczność cykli koniunkturalnych (stopień podatności gospodarki na szoki asymetryczne, czyli gwałtowne zmiany po stronie popytu lub podaŝy, które nie dotykają pozostałych krajów znajdujących się w strefie euro) Elastyczność rynku pracy obejmująca dostosowania płac realnych i mobilność siły roboczej 3
Stopień integracji ekonomicznej Kraje tworzące unię monetarną powinny charakteryzować się: zdywersyfikowaną i zbliŝoną strukturą produkcji, popytu i eksportu wysoką intensywnością wzajemnych powiązań handlowych Skutki wypełniania powyŝszych kryteriów: ograniczenie zagroŝeń szokami asymetrycznymi, zwiększenie korzyści płynących z tytułu ograniczenia kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego. 4
Struktura gospodarki Polski na tle krajów strefy Euro Gospodarka polska na tle krajów strefy Euro w 2007 r. pod względem liczby ludności, wielkości PKB i PKB per capita (kraje strefy Euro z Polska = 100%) Źródło: NBP, Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej 5
Podobieństwo struktury produkcji i konsumpcji Odmienność struktury produkcji: w Polsce obserwuje się wysoki udział produkcji rolnictwa, górnictwa i kopalnictwa oraz handlu i napraw jednocześnie niski udział obsługi nieruchomości i firm oraz innych sektorów usługowych: transport, pośrednictwo finansowe, a zwłaszcza obsługa rynku nieruchomości Odmienność struktury konsumpcji: relatywnie wysoki udział dóbr podstawowych w Polsce, które cechuje niska elastyczność dochodowa popytu. Struktura popytu zagregowanego w Polsce jest podobna do struktur popytowych gospodarki strefy Euro i duŝych gospodarek: Francji, Niemiec i Włoch 6
Podobieństwo struktury wymiany handlowej ze strefą euro. Eksport 7
Wskaźniki handlu wewnątrzgałęziowego jako % wymiany handlowej ze strefą Euro 8
ZbieŜność cykli koniunkturalnych Symetryczny szok popytowy - nagła zmiana popytu, która jest równomiernie rozłoŝona w przestrzeni, czyli w podobnym stopniu dotyka wszystkie kraje (regiony). W sytuacji wystąpienia szoku symetrycznego bank centralny podejmie działania mające na celu złagodzenie jego skutków. Asymetryczny szok popytowy - sytuacja, gdy nagła zmiana popytu dotyka jeden lub kilka krajów (regionów) w większym stopniu niŝ inne. Polityka monetarna nie moŝe być wówczas wykorzystana do złagodzenia skutków tego szoku (ekspansja monetarna mogłaby wywołać presje inflacyjna w pozostałych krajach). 9
ZbieŜność cykli koniunkturalnych Determinanty zbieŝności cykli: intensywność wymiany handlowej, integracja rynków finansowych, stopień zmienności kursów walutowych, koordynacja polityki fiskalnej, uwspólnienie polityki pienięŝnej. Wstrząs asymetryczny wywiera róŝny wpływ na gospodarki wchodzące w skład unii monetarnej, co nie pozwala na wykorzystanie polityki pienięŝnej do jego złagodzenia. Powrót do równowagi odbywa się w drodze dostosowań na rynku pracy lub w krajowej polityce fiskalnej. 10
Mechanizmy absorpcji szoku popytowego 11
I. Fiskalny mechanizm dostosowawczy Przyjęcie wspólnej waluty sprawia, Ŝe polityka fiskalna staje się podstawowym instrumentem stabilizującym gospodarkę W przypadku wstrząsów popytowych automatyczne stabilizatory koniunktury działają relatywnie silnie i z korzyścią dla gospodarki. W przypadku krótkookresowych wstrząsów podaŝowych, automatyczne stabilizatory działają stabilizująco na produkcję, jednak dzieje się to kosztem inflacji. Przy wstrząsach trwałych, automatyczne stabilizatory mogą spowalniać procesy dostosowawcze. W strefie Euro warunkiem skuteczności polityki fiskalnej jest zapewnienie odpowiedniej struktury dochodów i wydatków budŝetu, która nie prowadzi do niekontrolowanego wzrostu deficytu budŝetowego w przypadku pogorszenia koniunktury gospodarczej. 12
Skuteczność automatycznych stabilizatorów w Polsce 13
Elastyczność dochodów i wydatków budŝetowych względem PKB 14
II. Mechanizm dostosowań poprzez realny kurs walutowy Unia walutowa znosi jedynie nominalny kurs pomiędzy krajami członkowskimi. Wskaźnik kursu realnego określa konkurencyjność cenową wynikającą z wysokości kosztów pracy i dynamiki ich zmian. Kraj, w którym szybko rosną ceny, traci cenową konkurencyjność względem pozostałych krajów unii walutowej i nie istnieje moŝliwość złagodzenia tego efektu poprzez nominalną deprecjację krajowej waluty Na efektywność funkcjonowania kanału realnego kursu walutowego wpływa głównie sposób, w jaki funkcjonuje rynek pracy oraz rynek dóbr i usług. 15
Elastyczność rynku pracy Elastyczność płac pokazuje jak szybko płace dostosowują się do zmian zachodzących w gospodarce. Elastyczność płac nominalnych - prędkość, z jaką płace nominalne na danym rynku dostosowują się do zachodzących w gospodarce zmian cen. Elastyczność płac realnych określa prędkość, z jaką płace realne dostosowują się do płacy równowagi, wynikającej z produktywności pracy. Jest to zatem okres, w którym pracownicy, przy danej wielkości bezrobocia, są w stanie zaakceptować spadek tempa wzrostu płac wynikający ze spadku tempa produktywności pracy. Im wolniejsze są procesy dostosowawcze, tym dłuŝej trwają efekty negatywnego szoku dla bezrobocia. 16
Elastyczność rynku pracy Elastyczność siły roboczej/podaŝy pracy wskazuje, czy i jak szybko, siła robocza dostosowuje się do zmian zachodzących na rynku pracy Mobilność przestrzenna siły roboczej Mobilność funkcjonalna - zdolność dokonywania zmian struktury siły roboczej (zmian posiadanych kwalifikacji i zawodu, nabywania nowych umiejętności i przyswajania zmian technologicznych). Elastyczność zatrudnienia wskazuje, jak szybko zatrudnienie dostosowuje się do zmian zachodzących na rynku pracy zmiany poziomu i form zatrudnienia 17
Elastyczność płac w Polsce Elastyczność płac nominalnych w Polsce jest na poziomie porównywalnym z krajami strefy Euro. Przyczyny braku obniŝek płac: obawa przed utrata wykwalifikowanych pracowników rzadko stosowana indeksacja płac, słaby związek pomiędzy wysokością płac a sytuacja na rynku pracy. Głównym kanałem dostosowawczym są pozapłacowe koszty pracy i spadek zatrudnienia 18
Elastyczność zatrudnienia Przeciętny stopień ochrony zatrudnienia w Polsce jest na średnim poziomie, relatywnie wysoki jest jedynie stopień regulacji zwolnień grupowych Po wytrąceniu ze stanu równowagi w wyniku negatywnego szoku popytowego, zatrudnienie w Polsce wraca do stanu równowagi po okresie około 6,5 roku, co jest okresem porównywalnym z długością absorpcji szoku poprzez zatrudnienie w krajach strefy euro. Po wytrąceniu wskutek negatywnego szoku popytowego stopa bezrobocia i współczynnik aktywności zawodowej ludności wracają do swojej równowagi długookresowej po około 9 10 latach. W krajach strefy euro skutki negatywnego szoku popytowego wygasają po około 7 latach. 19
Czynniki determinujące przebieg dostosowań na rynku pracy w Polsce wysoki klin podatkowy, niskie wydatki na aktywną politykę rynku pracy 20
Czynniki determinujące przebieg dostosowań na rynku pracy w Polsce wysoka dostępność transferów społecznych niska aktywność zawodowa (63,2% ludności w wieku produkcyjnym) 21
Elastyczność rynku produktów Elastyczny rynek to rynek, na którym po wystąpieniu zaburzenia makroekonomicznego (np. szoku terms of trade lub produktywności) zasoby są płynnie realokowane pomiędzy najbardziej efektywne przedsiębiorstwa, zaś firmy nierentowne ograniczają skalę działalności lub opuszczają rynek Dostosowania na rynku produktów odbywają się poprzez elastyczne dopasowania cen dostosowywania wielkości produkcji do warunków po wystąpieniu szoków cenowych Szczególną rolę w mechanizmie dostosowawczym odgrywa elastyczność cen dóbr niewymienialnych 22
Elastyczność cenowa rynku produktów Częstotliwość analiz i zmian cen w Polsce jest przeciętnie wyŝsza niŝ w krajach strefy euro. Przedsiębiorstwa polskie analizują ceny przeciętnie raz w miesiącu, przedsiębiorstwa w krajach strefy euro; odsetek przedsiębiorstw badających ceny regularnie maleje, rośnie natomiast udział przedsiębiorstw analizujących ceny w reakcji na szoki. 23
Czynniki instytucjonalne mające znaczenie dla elastyczności cen stopień regulacji rynku produktów (kontrola państwa dotycząca przedsiębiorczości, prawne i administracyjne bariery prowadzenia działalności gospodarczej, utrudnienia w handlu międzynarodowym i w inwestycjach), stopień konkurencji, stopień dywersyfikacji sektorowej produkcji, otwartość gospodarki i struktura handlu zagranicznego 24
Wskaźnik regulacji rynku produktów OECD 25
Wskaźnik wolności prowadzenia działalności gospodarczej OECD 26
Otwartość gospodarki i struktura handlu międzynarodowego 27
III. Kanał finansowy Kanał rynku kapitałowego pozwala podmiotom krajowym czerpać dochody z aktywów zagranicznych, co w przypadku wystąpienia negatywnego szoku asymetrycznego łagodzi jego wpływ na dochody Kanał kredytowy umoŝliwia podmiotom krajowym dostęp do zagranicznego rynku depozytowo-kredytowego Skutki: podział ryzyka pomiędzy kraje, zwiększenie odporności gospodarek danego obszaru na szoki asymetryczne wzmocnienie stabilności finansowej wygładzanie konsumpcji w czasie bez wywoływania presji na zmianę stóp procentowych, co mogłoby prowadzić np. do narastania presji inflacyjnej. 28
Czy mechanizm finansowy jest skuteczny? Czynniki warunkujące efektywność kanału finansowego poziom rozwoju rynków finansowych stopień zintegrowania rynków finansowych brak barier instytucjonalnych w swobodnym przepływie kapitału dostęp do zagranicznych rynków kredytowych oraz rynków aktywów skłonność podmiotów krajowych do lokowania oszczędności poza granicami kraju. 29
Porównanie efektywności kanałów absorpcji szoków w wybranych państwach UE (w %) 30
Wnioski Wysoki klin podatkowy, wysoka stopa zastąpienia oraz niskie wydatki na aktywne formy polityki rynku pracy powodują relatywnie długie okresy absorpcji szoków przez mechanizmy rynku pracy Do momentu akcesji do strefy euro w systemie finansów publicznych powinien wzrosnąć udział wydatków prowzrostowych. Bardzo istotne jest zaprojektowanie struktury dochodów i wydatków (szczególnie tzw. sztywnych) budŝetu, która nie prowadzi do niekontrolowanego wzrostu deficytu budŝetowego pod wpływem pogorszenia koniunktury gospodarczej. Odpowiednie przygotowanie gospodarki do uczestnictwa w integracji walutowej wymaga m.in. przeprowadzenia reform uelastyczniajacych ten rynek. Szybkie przystąpienie Polski do strefy euro wzmocni integrację w obszarze kanału finansowego 31
Polityka gospodarcza w najbliŝszych latach? Zreformować finanse publiczne (racjonalizacja wydatków, zmniejszanie udziału wydatków sztywnych) Zwiększyć konkurencję na rynku produktów Zwiększyć konkurencyjność inwestycyjną gospodarki Zwiększyć elastyczność rynku pracy (zróŝnicowanie płac, klin podatkowy, dopasowanie kwalifikacji) Zwiększyć wskaźnik aktywności zawodowej Zmniejszyć i ukierunkować świadczenia społeczne Wprowadzić konkurencję na rynku świadczeń zdrowotnych 32
Dziękuję za uwagę 33