BILANS KORZYŚCI I KOSZTÓW PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO

Transkrypt

1 POLITECHNIKA OPOLSKA WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA I INŻYNIERII PRODUKCJI BILANS KORZYŚCI I KOSZTÓW PRZYSTĄPIENIA POLSKI DO STREFY EURO Arkadiusz Skowron O P O L E

2 SPIS TREŚCI WSTĘP Zagrożenia i koszty związane z przyjęciem euro Utrata niezależności polityki pieniężnej Koszty spełnienia inflacyjnego kryterium zbieżności Korzyści wynikające z przyjęcia wspólnej waluty Korzyści statyczne i dynamiczne Korzyści bezpośrednie Korzyści długookresowe Prognoza dla Polski na 2030 rok po ewentualnym przystąpieniu do strefy euro...10 PODSUMOWANIE

3 WSTĘP Polska przystępując 1 maja 2004 r. do Unii Europejskiej, stała się również członkiem Unii Gospodarczo - Walutowej. Na razie jednak nie jest to pełne członkostwo, gdyż razem z innymi nowymi państwami Unii, Polska objęta jest derogacją - nie uczestniczy w trzecim etapie UGW, jakim jest przyjęcie wspólnej waluty euro i oddanie kompetencji kształtowania polityki pieniężnej w ręce EBC. Tempo dochodzenia do euro może być różne w zależności od przyjętej strategii. Przy ocenie czy dany kraj jest gotowy wejść do strefy euro, bierze się pod uwagę wypełnianie przez niego kryteriów z Maastricht. Ważne są tutaj nominalne kryteria zbieżności, ale także dążenie do osiągnięcia konwergencji realnej, rozumianej jako zbliżenie struktur gospodarki do państw strefy euro. Wszystkie nowe kraje członkowskie, w tym i Polska, docelowo powinny znaleźć się w strefie euro i zastąpić swoje waluty narodowe przez euro. Zapisy takie zawiera traktat akcesyjny, który jednakże nie precyzuje konkretnej daty pełnego członkostwa w UGW. Tylko Wielka Brytania i Dania wynegocjowały swobodę wyboru w kwestii przystąpienia do eurolandu. W chwili obecnej Polska nie wyznaczyła jeszcze daty wejścia do strefy euro. Planuje się jednak, że w roku 2009 zostaną przez nasz kraj spełnione kryteria z Maastricht. Obecnie realnym terminem przyjęcia przez Polskę euro jest początek przyszłej dekady. Do tego czasu Polska będzie musiała przestrzegać zasad Paktu Stabilizacji i Wzrostu w sposób przewidziany dla państw z derogacją. 1 Przystąpienie Polski do strefy Euro niesie za sobą szereg konsekwencji. Korzyści wynikające z członkostwa w UGW to przede wszystkim eliminacja ryzyka zmienności kursu złotego w stosunku do euro; redukcja kosztów transakcyjnych; rozwój powiązań handlowych i kapitałowych ze strefą euro; spadek stóp procentowych; redukcja kosztów obsługi długu publicznego; ułatwiony dostęp do rynku kapitałowego strefy euro; zwiększenie przejrzystości i porównywalności cenowej. Zagrożeniem jest utrata możliwości autonomicznego korzystania z instrumentów polityki pieniężnej i walutowej; szczególnie istotna w przypadku wystąpienia szoku asymetrycznego. Zagrożeniem jest także możliwość boomu kredytowego i wzrostu cen aktywów. I wreszcie nie można zapominać o ryzyku wyższego od prognozowanego wzrostu cen. 2 1 Polska na drodze do strefy euro, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, < 2 J. Pietras, Perspektywy wejścia Polski do strefy euro, "Zeszyty BRE Bank CASE" 2006, Nr 85, s. 19 3

4 1. Zagrożenia i koszty związane z przyjęciem euro 1.1. Utrata niezależności polityki pieniężnej Członkostwo w unii walutowej oznacza rezygnację z niezależnej polityki stopy procentowej oraz płynnego kursu walutowego. Nie będą więc one mogły służyć do łagodzenia wahań koniunktury gospodarczej w sytuacji pojawienia się wstrząsów asymetrycznych, czyli takich, które wywierają zróżnicowany wpływ na gospodarki Polski i strefy euro. Wiąże się to z ryzykiem wzrostu wahań produkcji, zatrudnienia i konsumpcji prywatnej po wprowadzeniu euro. 3 Cała potencjalna presja ewentualnego szoku będzie musiała być amortyzowana przez mobilność czynników produkcji (np. pracy) lub elastyczność wynagrodzeń oraz politykę fiskalną (tzw. automatyczne stabilizatory). Skuteczność działania obu tych mechanizmów w Polsce jest wysoce dyskusyjna, przy małej elastyczności budżetu o wysokim deficycie strukturalnym i wysokim stopniu regulacji rynku pracy (przy ogólnie niskim poziomie płac). Oznacza to, że w celu uniknięcia konsekwencji zakłóceń zewnętrznych konieczne będą zmiany na rynkach czynników produkcji oraz strony wydatkowej budżetu. 4 Wielkość kosztu związanego z utratą autonomii polityki monetarnej zależeć będzie od tego, jak skuteczna będzie polityka pieniężna EBC w stabilizowaniu procesów gospodarczych w Polsce w porównaniu z krajową polityką pieniężną. 5 Należy także zauważyć, że wprawdzie nasz kraj utraci autonomię polityki pieniężnej, ale jednocześnie uzyska wpływ na politykę EBC, w tym możliwość zmiany europejskich stóp procentowych. Wydaje się zatem, że korzyści z uczestnictwa w systemie, poprzez zwiększenie wiarygodności Polski jako państwa członkowskiego UE, będą miały w przyszłości także pozytywne, wymierne efekty. 6 Można oczekiwać, że przystąpienie do unii walutowej dodatkowo przyczyni się do dalszego tworzenia strumieni wzajemnego handlu oraz poprawy struktury polskiego eksportu, a w rezultacie do zwiększenia cyklicznej zbieżności między Polską a strefą euro oraz poprawy efektywności niezależnych od kursu walutowego mechanizmów dostosowawczych, co ograniczy koszty rezygnacji z niezależności polityki pieniężnej. 7 3 Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, J. Borowski (red.), Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004, s A. Wieczorkiewicz, K. Dąbrowska, M. Gruszczyński, Integracja walutowa Polski w ramach Europejskiego Systemu Walutowego na tle doświadczeń unijnych, "Studia Europejskie" 2005, Nr 1/2005, s. 2 5 Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Op. cit., s. 6 6 A. Wieczorkiewicz, K. Dąbrowska, M. Gruszczyński, Integracja walutowa Polski w ramach Europejskiego Systemu Walutowego na tle doświadczeń unijnych, Op. cit., s. 3 7 S. Łodyga, Z teorii integracji gospodarczej teoretyczne aspekty korzyści z międzynarodowej regionalnej integracji gospodarczej, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa

5 Ponadto analizy Narodowego Banku Polskiego wskazują, że ryzyko, jakoby polityka monetarna EBC miała być nieadekwatna do warunków gospodarczych panujących w Polsce po przystąpieniu do unii walutowej, jest stosunkowo niewielkie. Przemawiają za tym następujące argumenty: - W warunkach swobody przepływów kapitałowych stabilizująca rola płynnego kursu walutowego w gospodarce jest ograniczona. Płynny kurs jest nie tylko mechanizmem łagodzącym fluktuacje gospodarcze, lecz może również stanowić źródło wstrząsów. Prowadzi to do wniosku, że koszt rezygnacji z autonomii polityki pieniężnej jest mniejszy, niż wskazywałoby tradycyjne ujęcie teorii integracji monetarnej. - Stopień integracji gospodarczej Polski i strefy euro jest wysoki, co przejawia się w relatywnie silnej synchronizacji cykli koniunkturalnych. Tym samym prawdopodobieństwo występowania w Polsce wstrząsów asymetrycznych, które po wejściu do unii monetarnej nie mogłyby być neutralizowane z wykorzystaniem autonomicznej polityki pieniężnej, jest stosunkowo niewielkie. - Można oczekiwać, że w wyniku przystąpienia do UE i strefy euro struktura polskiej gospodarki ulegnie zmianom prowadzącym do dalszego ograniczenia kosztu utraty niezależnej polityki pieniężnej. Uczestnictwo w unii monetarnej powinno przyczynić się do zwiększenia elastyczności płac, co pozwoli ograniczyć wahania zatrudnienia w warunkach wstrząsów gospodarczych. Efektem członkostwa Polski w UE oraz procesu integracji monetarnej będzie również wzrost wymiany handlowej Polski z krajami strefy euro przy jednoczesnej poprawie struktury tej wymiany. Będzie to sprzyjać utrwaleniu cyklicznej zbieżności gospodarek Polski i strefy euro. - Przystąpienie do Unii Europejskiej będzie wymagało redukcji strukturalnego deficytu finansów publicznych w związku z objęciem Polski regulacjami Paktu Stabilności i Wzrostu W trakcie obniżania strukturalnego deficytu rola finansów publicznych jako stabilizatora koniunktury będzie ograniczona. Z czasem jednak spełnienie zasad Paktu umożliwi efektywne wykorzystywanie automatycznych stabilizatorów fiskalnych jako narzędzia łagodzenia wahań gospodarczych Koszty spełnienia inflacyjnego kryterium zbieżności Przystąpienie do strefy euro wymaga spełnienia kryterium stabilności cen. W szczególnym przypadku może się to wiązać z koniecznością obniżenia inflacji w okresie referencyjnym poniżej przyjętego przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP) ciągłego celu inflacyjnego (2,5% +/- 1 pkt proc). Mogłoby to rodzić koszt w postaci przejściowego obniżenia tempa wzrostu gospodarczego. Nie wiadomo jednak, jak w okresie poprzedzającym przystąpienie Polski do wspólnego obszaru walutowego ukształtuje się 8 Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Op. cit., s

6 wartość referencyjna. Dla zbadania ewentualnych kosztów wynikających z ograniczenia tempa wzrostu cen przyjęto ostrożne założenie, że wartość referencyjna ukształtuje się na bardzo niskim poziomie i spełnienie kryterium inflacyjnego wymagać będzie obniżenia inflacji na okres około roku o 1 pkt proc. w stosunku do celu inflacyjnego. Przeprowadzone przez Narodowy Bank Polski symulacje wskazują, że dla spełnienia inflacyjnego kryterium zbieżności konieczne będzie obniżenie PKB łącznie w ciągu dwóch lat o około 0,3-0,8% w stosunku do scenariusza z wyższą inflacją. W konsekwencji ewentualne, przejściowe zmniejszenie tempa wzrostu gospodarczego nie będzie znaczące. Ponieważ obliczenia zostały wykonane przy założeniu, że wartość referencyjna ukształtuje się na bardzo niskim poziomie, wyniki analizy mogą być traktowane jako górna granica potencjalnego kosztu spełnienia kryterium inflacyjnego. 9 Rysunek 1. Zmiany inflacji potrzebne do spełnienia kryterium inflacyjnego Źródło: Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Op. cit., s Korzyści wynikające z przyjęcia wspólnej waluty 2.1. Korzyści statyczne i dynamiczne Można wyróżnić dwa rodzaje korzyści z integracji monetarnej (tzw. statyczne i dynamiczne korzyści integracji walutowej) Ibid, s J. Borowski, Wpływ przystąpienia Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej na handel zagraniczny, [w:] Gospodarka Polski przed wejściem do Unii Europejskiej, J. Lipiński, A. Sławiński (red.), Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa

7 Rysunek 2. Statyczne i dynamiczne korzyści integracji walutowej Statyczne korzyści Eliminacja kosztów transakcyjnych Eliminacja kosztów niepewności co do kształtowania się kursu walutowego w przyszłości Eliminacja premii za ryzyko kursowe, zawartej w długoterminowych stopach procentowych Dynamiczne korzyści Zwiększona akumulacja kapitału Wzrost wymiany handlowej Wzrost produktywności i PKB per capita Źródło: J. Borowski, Wpływ przystąpienia Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej na handel zagraniczny, [w:] Gospodarka Polski przed wejściem do Unii Europejskiej, J. Lipiński, A. Sławiński (red.), Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2003 Korzyści statyczne są następstwem eliminacji kosztów transakcyjnych zamiany walut (np. w handlu między krajami uczestniczącymi w integracji monetarnej) oraz kosztów związanych z potrzebą zabezpieczenia się przed ryzykiem kursowym przez sektory instytucjonalne gospodarki. Brak tych kosztów prowadzi do wzrostu krańcowej produktywności kapitału. Ponadto, maleją długoterminowe stopy procentowe, które po przystąpieniu kraju do obszaru wspólnej waluty nie uwzględniają już premii za ryzyko kursowe. Wzrost krańcowej produkcyjności kapitału oraz spadek stóp procentowych przyczyniają się do osiągania dynamicznych korzyści z integracji walutowej. Zapewniają bowiem większą dostępność i obniżenie kosztów pozyskania kapitału, co prowadzi do dodatkowego wzrostu inwestycji kapitałowych oraz zwiększenia wydajności pracy i PKB per capita w długim okresie R. Woreta, Perspektywy wejścia Polski do strefy euro, [w:] Polska w Unii Europejskiej, E. Kawecka- Wyrzykowska, E. Synowiec (red.), Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004, s

8 W ujęciu dynamicznym, spodziewaną korzyścią z przystąpienia Polski do strefy euro jest wzrost akumulacji kapitału. W wyniku oczekiwanej obniżki stóp procentowych zmaleje cena pozyskiwanego kapitału, co powinno sprzyjać wzrostowi inwestycji w Polsce. W dodatku, pozytywny wpływ na napływ inwestycji zagranicznych powinno mieć ograniczenie ryzyka makroekonomicznego kraju, związane z akcesją do obszaru wspólnej waluty. Eliminacja ryzyka kursowego, ograniczająca niepewność w wymianie handlowej między integrującymi się krajami, może sprzyjać rozwojowi wzajemnego handlu oraz wzrostowi specjalizacji, jak i skali produkcji. Ponadto, wprowadzenie wspólnej waluty wyeliminuje ryzyko wystąpienia kryzysu walutowego w Polsce, przez co akceptowalny poziom deficytu obrotów bieżących może być podwyższony. Wymienione korzyści dynamiczne powinny sprzyjać przyspieszeniu długofalowego wzrostu gospodarczego oraz podnoszeniu międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki Korzyści bezpośrednie Bezpośrednim skutkiem przystąpienia Polski do unii monetarnej będzie eliminacja kosztów transakcyjnych związanych z istnieniem kursu wymiany złotego do euro. Uwolnienie zasobów pracy i kapitału dotychczas zaangażowanych w obsługę operacji walutowych oraz ich alternatywne produktywne wykorzystanie przyczynią się do wzrostu PKB. Drugą bezpośrednią zmianą wynikającą z przystąpienia do wspólnego obszaru walutowego jest eliminacja ryzyka kursowego pomiędzy Polską i strefą euro. Będzie ona prowadzić do spadku krajowych stóp procentowych o wielkość zawartej w nich premii za ryzyko kursowe, a tym samym do obniżenia kosztu kapitału. Zmiany warunków prowadzenia działalności gospodarczej po przystąpieniu Polski do strefy euro uruchomią liczne procesy dostosowawcze, których skutkiem będzie zwiększenie tempa długofalowego wzrostu gospodarczego. 13 Eliminacja ryzyka kursowego uprości również i ułatwi inwestowanie na rynkach akcji i innych papierów wartościowych, a zatem otworzy nowe perspektywy przed funduszami inwestycyjnymi, bankami oraz osobami fizycznymi (poprawią się właściwości funkcji informacyjnej rynków aktywów) Ibid, s Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Op. cit., s A. Wieczorkiewicz, K. Dąbrowska, M. Gruszczyński, Integracja walutowa Polski w ramach Europejskiego Systemu Walutowego na tle doświadczeń unijnych, Op. cit., s. 4 8

9 2.3. Korzyści długookresowe Największą korzyścią z wprowadzenia euro w kontekście długookresowym jest wzrost inwestycji. Inwestycje krajowe wzrosną dzięki obniżeniu kosztu kapitału wynikającego z eliminacji premii za ryzyko kursowe zawartej w stopach procentowych. Z kolei zwiększonemu napływowi kapitału zagranicznego, zwłaszcza o charakterze długoterminowym, będzie sprzyjać wzrost stabilności makroekonomicznej kraju oraz eliminacja ryzyka kursowego. Brak ryzyka kursowego pomiędzy Polską i strefą euro powinien również doprowadzić do ożywienia wymiany handlowej oraz związanych z nią korzyści, takich jak: zwiększenie specjalizacji i skali produkcji, wzrost inwestycji oraz transfer do kraju najnowszych technologii i wiedzy. Jedną z najważniejszych korzyści z uczestnictwa Polski we wspólnym obszarze walutowym jest towarzyszące mu nieodwracalne wyeliminowanie ryzyka kryzysu walutowego oraz wzrost wiarygodności polityki makroekonomicznej, prowadzące do spadku ryzyka makroekonomicznego kraju. Tym samym po wprowadzeniu euro zmniejszy się ryzyko wystąpienia destabilizujących gospodarkę gwałtownych przepływów kapitałowych. Powinno to sprzyjać napływowi długoterminowego kapitału zagranicznego zmniejszeniu bariery rozwojowej, jaką stanowi w Polsce niski poziom oszczędności krajowych. Przyjęcie wspólnej waluty przyczyni się do integracji polskiego rynku finansowego ze strefą euro, co będzie prowadzić do poprawy warunków finansowania polskich przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa będą miały lepszy dostęp do głębokich rynków finansowych strefy euro, co umożliwi im zaspokajanie zapotrzebowania na usługi finansowe niedostępne w kraju oraz wybór najbardziej konkurencyjnych pośredników finansowych. Zmniejszenie ryzyka makroekonomicznego kraju, eliminacja wahań kursowych, a także spadek kosztów transakcyjnych oraz tendencja do ich wyrównywania się na wspólnym obszarze walutowym będą prowadzić do silniejszego powiązania cen papierów wartościowych z czynnikami ze sfery realnej, a tym samym lepszej alokacji kapitału. Przystąpienie do strefy euro przyczyni się również do wzrostu konkurencji na krajowym rynku finansowym, prowadzącego do zwiększenia wydajności pośredników finansowych oraz obniżenia kosztu oferowanych przez nich usług. Wprowadzenie wspólnej waluty wraz z towarzyszącą mu eliminacją ryzyka kursowego kosztów transakcyjnych będzie prowadzić do lepszej porównywalności cen oraz wzrostu konkurencji na rynku dóbr i usług. Wzrost konkurencji przyczyni się do lepszej alokacji pracy i kapitału oraz zwiększenia presji na efektywne wykorzystanie dostępnych zasobów, co 9

10 spowoduje wzrost wydajności czynników wytwórczych. Zwiększona konkurencja zintensyfikuje również proces wprowadzania innowacji i najnowszych technologii, mających podstawowe znaczenie dla długofalowego wzrostu gospodarczego Prognoza dla Polski na 2030 rok po ewentualnym przystąpieniu do strefy euro Narodowy Bank Polski przygotował i przedstawił w 2004 roku raport dotyczący przystąpienia Polski do strefy euro w którym zawarta została prognoza oraz skutki ekonomiczne dla Polski na 2030 rok, które wynikałyby z przyjęcia około 2010 roku wspólnej waluty. Przedstawione w Raporcie symulacje wskazują, że ważnym efektem wprowadzenia euro będzie wzrost inwestycji. W stosunku do scenariusza bazowego, zakładającego trwałe pozostawanie Polski poza strefą euro, średnioroczne tempo wzrostu inwestycji zwiększy się - w zależności od scenariusza akcesji do strefy euro - o około 0,5-1,0 pkt. proc, natomiast w 2030 r. poziom inwestycji będzie wyższy o około 13,6-28,3%. Przystąpienie do wspólnego obszaru walutowego przyczyni się do trwałego zwiększenia średniorocznego tempa wzrostu PKB o około 0,2-0,4 pkt. proc, natomiast w 2030 r. poziom PKB będzie wyższy o 5,6-11,8% w stosunku do scenariusza bazowego. W wyniku wprowadzenia euro w Polsce nastąpi znaczący wzrost dobrobytu. Średnioroczne tempo wzrostu konsumpcji prywatnej po przystąpieniu do unii monetarnej wzrośnie o 0,16-0,37 pkt. proc, a w 2030 r. poziom konsumpcji będzie wyższy o około 4,4-10% w porównaniu ze scenariuszem bazowym. Można oczekiwać, że wyższemu tempu wzrostu gospodarczego w warunkach członkostwa w strefie euro będzie towarzyszyć pogorszenie salda bilansu handlowego. W 2030 r. zwiększenie nadwyżki importu nad eksportem w relacji do PKB wyniesie około 1,3-3 pkt. proc. w porównaniu ze scenariuszem bazowym. W warunkach unii monetarnej nie będzie to jednak zagrożeniem dla równowagi makroekonomicznej ze względu na brak ryzyka wystąpienia kryzysu walutowego. Autorzy raportu ponadto stwierdzają, że po uwzględnieniu pozostałych, trudnych do zmierzenia korzyści z uczestnictwa w unii walutowej, można przyjąć, że przyspieszenie wzrostu gospodarczego i wzrost dobrobytu będą większe niż przedstawione szacunki Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Op. cit., s Ibid, s

11 PODSUMOWANIE Z powyższej, krótkiej analizy wynika, że niewątpliwie korzystne dla Polski jest stworzenie warunków umożliwiających jak najszybsze wejście do unii monetarnej. Długookresowe tempo wzrostu gospodarczego oraz konsumpcji jest w scenariuszu szybkiej akcesji największe zarówno przy uwzględnieniu dodatkowego napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich, jak i w wariancie, w którym ten efekt nie występuje. Przyjęcie za cel szybkiego przystąpienia do strefy euro stanowiłoby również impuls do szybszego przeprowadzenia koniecznych reform strukturalnych oraz zmian w polityce makroekonomicznej warunkujących osiągnięcie stabilnego i długofalowego wzrostu gospodarczego. Ponadto, opóźnianie wprowadzenia euro pogorszyłoby pozycję konkurencyjną Polski w pozyskiwaniu bezpośrednich inwestycji zagranicznych. 17 Oprócz poruszonych w powyżej analizie kwestii równie ważne wydają się być aspekty pozaekonomiczne, niemożliwe do wyrażenia w pieniądzu. Zaliczyć do nich można efekty psychologiczne, powodujące większą integracje mieszkańców unii dzięki posiadaniu jednego, wspólnego pieniądza. Przez zastosowanie elementów narodowych na monetach i banknotach euro, zachowana zostaje idea wspólnoty, jednocześnie bez zatracenia poczucie odrębności poszczególnych narodów. 18 Cytowana w niniejszym opracowaniu analiza NBP wskazuje, że bilans kosztów i korzyści przystąpienia do strefy euro będzie pozytywny. Pozwala ona przyjąć, że koszt związany z utratą niezależnej polityki monetarnej po wprowadzeniu euro będzie niewielki, a korzyści znaczące. Niewielkie jest również ryzyko, że po przystąpieniu Polski do unii monetarnej polityka EBC będzie nieodpowiednia dla polskiej gospodarki. Ewentualne, krótkookresowe obniżenie dynamiki PKB, wynikające z konieczności spełnienia inflacyjnego kryterium zbieżności, będzie nieznaczne w porównaniu z długookresowymi pozytywnymi skutkami dla wzrostu gospodarczego. Przystąpienie do strefy euro umożliwi zatem Polsce trwałe i znaczne podniesienie poziomu PKB i konsumpcji przy prawdopodobnie niewielkim wzroście wahań tych kategorii. Tym samym wprowadzenie euro będzie się wiązać ze wzrostem dobrobytu Ibid, s A. Wieczorkiewicz, K. Dąbrowska, M. Gruszczyński, Integracja walutowa Polski w ramach Europejskiego Systemu Walutowego na tle doświadczeń unijnych, Op. cit., s Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, Op. cit., s

12 BIBLIOGRAFIA I POZYCJE ZWARTE Borowski J., Wpływ przystąpienia Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej na handel zagraniczny, [w:] Gospodarka Polski przed wejściem do Unii Europejskiej, J. Lipiński, A. Sławiński (red.), Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2003 Łodyga S., Z teorii integracji gospodarczej teoretyczne aspekty korzyści z międzynarodowej regionalnej integracji gospodarczej, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2001 Woreta R, Perspektywy wejścia Polski do strefy euro, [w:] Polska w Unii Europejskiej, E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec (red.), Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004 II RAPORTY I WYNIKI BADAŃ Raport na temat korzyści i kosztów przystąpienia Polski do strefy euro, J. Borowski (red.), Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004 III ARTYKUŁY I ROZPRAWY Pietras J., Perspektywy wejścia Polski do strefy euro, "Zeszyty BRE Bank CASE" 2006, Nr 85 Polska na drodze do strefy euro, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Wieczorkiewicz A., Dąbrowska K., Gruszczyński M., Integracja walutowa Polski w ramach Europejskiego Systemu Walutowego na tle doświadczeń unijnych, "Studia Europejskie" 2005, Nr 1/