Wychowywanie chłopców (WCh R i N) - kurs dla rodziców i nauczycieli Program (każdy moduł trwa 1 tydzień) Moduł I Techniczno-zapoznawczy Przygotowanie techniczne do pracy na platformie, zapoznanie się z materiałami kursu, m.in. z wywiadami oraz z książką I. Koźmińskiej i E. Olszewskiej Wychowanie przez czytanie, stworzenie własnego profilu i wzajemne poznanie się, szkolenie z zakresu praw autorskich. Moduł II Ewolucyjne zaprogramowanie mózgu i płci Wpływ ewolucji (role i zadania) na budowę i funkcjonowanie mózgu chłopców Różnice między płciami w sposobie odbierania i przeżywania świata Hormon męski testosteron: fakty i mity Mocne i słabe strony chłopców jako pochodna ewolucji Moduł III Wychowywanie chłopca w rodzinie Mechanizm więzi, skutki zaburzeń więzi Etapy rozwoju emocjonalnego dziecka Trzy główne fazy rozwoju chłopca Specyfika rozwoju chłopca (potrzeba ruchu, empatii, struktury, powtórzeń, wzorców, wyzwań itd.) Rola matki, relacje chłopca z matką w rodzinach niepełnych, skutki braku matki Rola ojca; wpływ braku ojca na możliwości rozwoju emocjonalnego, zachowania i edukacji chłopca Konsekwencje przemocy wobec dziecka Najczęstsze błędy wychowawcze popełniane przez rodziców wobec chłopców Moduł IV Szkoła i grupa rówieśnicza Obowiązek szkolny i programy szkolne a potrzeby i możliwości emocjonalne oraz poznawcze chłopców Wpływ sfeminizowanej szkoły na rozwój chłopców Okrutna kultura nastolatków przejawy, przyczyny, sposoby wsparcia ofiar i wyeliminowania zjawiska Edukacja zróżnicowana ze względu na płeć propozycją lepszego zaspokojenia potrzeb wielu chłopców Moduł V Wpływ kultury i stereotypów na sposób wychowania oraz zachowania chłopców i mężczyzn Rytuały inicjacji w społeczeństwach plemiennych ich sens i sposób realizacji Funkcjonowanie współczesnej rodziny (brak wioski, brak czasu dla dzieci, nuklearne i niepełne rodziny, deprecjonowania rodziny, brak nauczania wartości, ofensywa przemysłu i mediów na dzieci. Wpływ fałszywie pojętej męskości na rozwój psychiczny i poznawczy oraz seksualność chłopców A - kultura przemocy - wzorce męskiej dominacji i agresji w mediach i kulturze masowej (polityka, sport, reklama, gry komputerowe, filmy, przemysł rozrywkowy i muzyczny), B - stereotypy i wzorce - lansowanie amoralnych zachowań gwiazd sportu, rocka, ekranu C - seksualizacja kultury, seksizm, dostępność coraz bardziej wulgarnej i brutalnej pornografii D - kryzys męskości we współczesnym świecie Moduł VI Jak wychować samodzielnych, odpowiedzialnych, kulturalnych, mądrych i odważnych chłopców Dom i rodzina czas i miejsce dla rozwoju umiejętności i postaw życiowych oraz zdrowia fizycznego Wychowanie przez czytanie Nauczanie wartości szacunku, odpowiedzialności, odwagi, przyjaźni itd. Rola mądrych i odpowiedzialnych mężczyzn - pozytywne wzorce męskości, wyzwania, ideały; Przygotowanie do życia w bliskich związkach funkcjonowanie w roli partnera, męża i ojca 1
Lektury obowiązkowe: Książki: Steve Biddulph Wychowywanie chłopców Jean Liedloff W głębi kontinuum Josh McDowell, Norm Wakefield Zadziwiający wpływ Tatusia (rozdz. 9) Irena Koźmińska, Elżbieta Olszewska Wychowanie przez czytanie (wstęp, rozdział 9) Bruce Perry, Maya Szalavitz O chłopcu wychowywanym jak pies (rozdz. 5 i 6) Inne materiały: Materiały nt praw autorskich Wykład Christine Hoff Sommers Edukacja chłopców i młodych mężczyzn w XXI wieku; Wykład Jaume Camps I Bansell - Inteligencja płci w organizacji szkoły Oba wykłady na: www.umw.pl - Dla Edukatorów/ Edukacja zróżnicowana Wywiad z Davidem Blankenhornem - www.iumw.pl - Dla Rodziców/Dzieciństwo bez ojców Wywiad z Michaelem Medvedem www.iumw.pl Dla Rodziców/ Świat przeciwko dzieciom Wykład Alice Miller - Społeczno-polityczne konsekwencja przemocy wobec dziecka; www.iumw.pl Psychologia/ Konsekwencje przemocy wobec dziecka Rozmowa z Jean Liedloff ( www.dziecisawazne.pl/rozmowa-z-jean-liedloff) - wywiad Materiały Fundacji Etapy rozwoju emocjonalnego dziecka Powinności rodziców (IUMW/kierunek dla rodziców Czego potrzebuje mózg dziecka? (uzupełnię) Więź kontra żłobki (IUMW/Kierunki/ zakładka dla Małżeństw i par) Raport z badań czytających szkół (skrót) www.cpcd.pl/badania Lektury uzupełniające Joel Bakan Dzieciństwo w oblężeniu. Łatwy cel dla wielkiego biznesu Steve Biddulph Męskość John Eldredge - Dzikie serce. Tęsknoty męskiej duszy Daniel Goleman Inteligencja emocjonalna Allan Guggenbuhl - Kryzys małego macho Jackson Katz Paradoks macho Irena Koźmińska, Elżbieta Olszewska Z dzieckiem w świat wartości Antony Rao Tacy są chłopcy Terrence Real Nie chcę o tym mówić. Jak przerwać dziedziczenie męskiej depresji Natasha Walter Żywe lalki. Powrót seksizmu Lektury anglojęzyczne: David Blankenhorn Fatherless America Dan Kindlon, Michael Thompson Raising Cain (Sposób na Kaina Wyd. UJ trudno dostępne) Col. Dave Grossman, Gloria DeGaetano Stop Teaching Our Kids to Kill Cele kursu: 1. Uświadomienie rodzicom i nauczycielom, że rutynowe podejście do wychowania chłopców, oparte na stereotypach i powszechnej praktyce, może im szkodzić i ograniczać rozwój ich potencjału. 2. Przekazanie rodzicom i nauczycielom wiedzy na temat: a - specyfiki rozwoju chłopców - ewolucyjnych i kulturowych uwarunkowań ich rozwoju b - potrzeb emocjonalnych chłopców na poszczególnych etapach rozwoju (bezpieczeństwa emocjonalnego, ruchu, rywalizacji, wyzwań, wrażeń, ideałów, osiągnięć itd.) c - sposobów zaspokajania potrzeb d - zagrożeń rozwojowych związanych: - ze sposobem traktowania dziecka przez rodziców i resztę otoczenia - stylem życia i strukturą rodziny 2
- z tendencjami cywilizacyjnymi - z funkcjonowaniem szkoły - z wpływem kultury rówieśniczej - z wpływem masowej kultury i mediów e - rozwiązań edukacyjnych i wychowawczych, które sprawdzają się w odniesieniu do chłopców (edukacja zróżnicowana). 3. Danie rodzicom i wychowawcom narzędzi do wychowania chłopców tak, by mogli oni w pełni zrealizować swój ludzki potencjał (budowanie więzi, tworzenie struktury, dużo ruchu, właściwa dieta, sen i odpoczynek, czytanie, rozmowy, ograniczanie szkodliwych wpływów, nauczanie języka i myślenia, nauczanie wartości, kontroli impulsów i rozwiązywania problemów, zapewnieni dobrych męskich wzorców, ograniczenie lub wyeliminowanie złych wpływów itp.). 4. Zakwestionowanie szkodliwych dla chłopców stereotypów i praktyk. 5. Zmiana podejścia do wychowania i nauczania chłopców w domu i w szkole. Po ukończeniu tego kursu rodzic i nauczyciel będzie wiedział: 1. Co powoduje, że chłopcy od urodzenia rozwijają się i zachowują się inaczej niż dziewczynki 2. Jakie są typowe cechy chłopców? 3. Jakie można wyróżnić etapy w rozwoju chłopców? 4. Jakie są potrzeby chłopców na poszczególnych etapach rozwoju? 5. Jakie są zagrożenia dla zdrowego emocjonalnego rozwoju chłopców? 6. Jakie są zagrożenia dla rozwoju umysłowego chłopców? 7. Jakie są zagrożenia dla zdrowego rozwoju moralnego chłopców 8. Jaki wpływ na rozwój chłopców i ich zachowanie mają stereotypy kulturowe związane z płcią 9. Na czym polega i jak się przejawia presja rówieśnicza? 10. Z czego wynika okrutna kultura nastolatków? Jak przeciwdziałać temu zjawisku? 11. Jak media elektroniczne i masowa kultura wpływają na rozwój dzieci i młodzieży? 12. Jakie są zagrożenia cywilizacyjne dla rozwoju chłopców? (zaburzenia więzi, brak ruchu, nadużywanie leków przez lekarzy i rodziców ruchliwych chłopców, nadmiar stymulacji, w tym seksualnej) Po ukończeniu tego kursu rodzic i nauczyciel będzie potrafił: 1. Zastosować narzędzia wspomagania rozwoju chłopców na poszczególnych etapach ich rozwoju, (m.in. zaspokajanie potrzeb emocjonalnych, stymulację językową, nauczanie grzeczności) 2. Rozpoznać podstawowe deficyty emocjonalne i u chłopców i podjąć przeciwdziałania uwzględniające współpracę w rodzinie, relację dom - przedszkole lub dom szkoła, jak również ewentualną pomoc specjalisty (np. psychologa, dietetyka) 3. Stworzyć strukturę i klimat sprzyjające rozwojowi emocjonalnemu i umysłowemu chłopców 4. Zastosować skuteczne metody kontroli i samokontroli impulsów u chłopców 5. Zapewnić właściwe wzorce zachowań męskich 6. Zapewnić stałe zajęcia pozwalające chłopcom na wydatkowanie energii w akceptowany sposób (np. zajęcia fizyczne, sport, wycieczki, treningi, prace wymagające wysiłku fizycznego) 7. Dobrać do czytania chłopcom lektury odpowiadające ich poziomowi rozwoju i zainteresowaniom 8. Stwarzać sytuacje uczące wartości, zwracać uwagę na sytuacje, w których łamane są wartości 9. Rozwijać umiejętność myślenia i refleksji 10. Stworzyć program (nauczyciel) optymalnego stymulowania rozwoju intelektualnego 11. Rozmawiać z chłopcem/chłopcami o ich problemach i dać im przestrzeń do ich rozwiązania 12. Wprowadzić reguły postępowania w domu/szkole uwzględniające szacunek i odpowiedzialność, stymulować rozwój odwagi cywilnej 13. Stawiać przed chłopcem/chłopcami wielkie, ale realistyczne wyzwania 14. Zapewnić zdrowe odżywianie i warunki dla zdrowia fizycznego. 3
Moduł I Techniczno - zapoznawczy - Przygotowanie techniczne do pracy na platformie - Zapoznanie się z materiałami kursu, m.in. z wywiadami, z książką Wychowanie przez czytanie - Stworzenie własnego profilu i wzajemne poznanie się, - Szkolenie z zakresu praw autorskich. 1. Jak samodzielnie poruszać się po platformie e-learningowej 2. Dlaczego nie wolno uprawiać plagiatu 3. Jakie materiały rekomenduje Fundacja dla lepszego rozumienia i wychowywania chłopców 1. Sprawnie funkcjonować w roli uczestnika kursu e-learningowego na platformie IUMW 2. Dobrać argumenty na rzecz przestrzegania praw autorskich, kierowane do dzieci. Irena Koźmińska, Elżbieta Olszewska Wychowanie przez czytanie, wstęp i rozdział 9 Czytanie jako metoda wydobycia dobrego chłopca z chłopca ) Opracowanie ZAIKS nt praw autorskich Moduł II Ewolucyjne zaprogramowanie mózgu i płci - Wpływ ewolucji (role i zadania) na budowę i funkcjonowanie mózgu chłopców - Różnice między płciami w sposobie odbierania i przeżywania świata - Hormon męski testosteron: fakty i mity - Mocne i słabe strony chłopców jako pochodna ewolucji 1. Jakie są różnice rozwojowe pomiędzy chłopcami i dziewczynkami we wczesnym dzieciństwie? 2. Co powoduje, że chłopcy rozwijają się w innym tempie i mają inne potrzeby niż dziewczynki? 3. Jakie zachowania wywołuje testosteron i jak pomóc chłopcu poradzić sobie z jego wpływem? 4. Jak można stymulować rozwój chłopców w sferze językowej i emocjonalnej? 5. Co jest dla chłopców ważne w grupie (kto jest przywódcą, jakie są zasady i czy są przestrzegane) 6. Zainteresowania i fascynacje i chłopców 6. Jakie błędy popełniają rodzice/opiekunowie w wychowaniu chłopców? 1. Stworzyć chłopcu/chłopcom warunki możliwie bezpiecznego rozwoju emocjonalnego 2. Wspierać rozwój językowy chłopca na wczesnym etapie dzieciństwa 3. Wspierać rozwój moralny chłopca na wczesnym etapie dzieciństwa 4. Zapewnić lektury i zajęcia odpowiadający zainteresowaniom i temperamentowi chłopców 5. Zaproponować tematykę i sposób nauki dostosowane do potrzeb chłopców 6. Przedstawić argumenty na rzecz większego zaangażowania dorosłych w wychowanie chłopców Steve Biddulph Wychowywanie chłopców; rozdział 3 - Testosteron Bruce Perry, Maya Szalavitz O chłopcu wychowywanym jak pies; rozdział 5 (historia Leona); Irena Koźmińska - Więź kontra żłobki (IUMW/Kierunki/ zakładka dla Małżeństw i par) Jean Liedloff W głębi kontinuum 4
Moduł III Wychowywanie chłopca w rodzinie - Mechanizm więzi, skutki zaburzeń więzi - Etapy rozwoju emocjonalnego dziecka - Trzy główne fazy rozwoju chłopca - Specyfika rozwoju chłopca (potrzeba ruchu, empatii, struktury, powtórzeń, wzorców, wyzwań itd.) - Rola matki, relacje chłopca z matką w rodzinach niepełnych, skutki braku matki - Rola ojca; wpływ braku ojca na możliwości rozwoju emocjonalnego, zachowania i edukacji chłopca - Konsekwencje przemocy wobec dziecka - Najczęstsze błędy wychowawcze popełniane przez rodziców wobec chłopców 1. Na czym polega mechanizm więzi, jakie są konsekwencje bezpiecznej oraz zaburzonej więzi 2. Jakie są etapy rozwoju emocjonalnego i potrzeby emocjonalne dziecka od urodzenia do dorosłości 3. Jakie są trzy główne fazy rozwoju chłopców i kto ma wówczas największy wpływ na chłopca 4. Jaka jest rola matki w wychowaniu chłopca, jakie są skutki jej braku we wczesnej fazie życia 5. Jaka jest rola ojca i jakie są konsekwencje jego nieobecności fizycznej lub emocjonalnej 6. Jakie są skutki przemocy fizycznej i emocjonalnej 7. Jakie błędy popełniają często wobec synów rodzice 1. Ocenić, czy zachowanie chłopca nie sugeruje deficytów wyniesionych z wczesnych okresów życia (np. problemów zaburzeń więzi) i ew. poszukać dla chłopca pomocy fachowej 2. Zapewnić chłopcu strukturę w jego otoczeniu, organizacji dnia i życia 3. Świadomie zaspokajać potrzeby emocjonalne chłopca/ców 4. Dobrać metody wychowawcze do możliwości rozwojowych, zainteresowań i energii chłopca/ców 5. W przypadku niepełnej rodziny zadbać o zastępstwo emocjonalne i w zakresie wzorca tożsamości 6. Skorygować swoje zachowanie wobec chłopca Etapy rozwoju emocjonalnego dziecka - materiał Fundacji (udostępnimy) Steve Biddulph Wychowywanie chłopców, rozdział 1 - Co jest z tymi chłopcami); rozdział 2 - Trzy etapy wieku chłopięcego Josh McDowell, Norm Wakefield Zadziwiający wpływ tatusia (rozdz. 2 Definicja ojca; rozdz. 4 Ojciec a różne wzorce męskości) Bruce Perry, Maya Szalavitz O chłopcu wychowywanym jak pies; rozdział 6 pt. O chłopcu wychowywanym jak pies; (historie Justina i Connora) - Wywiad z Davidem Blankenhornem nt braku ojców w życiu dziecka (udostępnimy) - Wykład Alice Miller - Społeczno-polityczne konsekwencja przemocy wobec dziecka; www.iumw.pl Psychologia/ Konsekwencje przemocy wobec dziecka Moduł IV Szkoła i grupa rówieśnicza - Obowiązek szkolny i programy szkolne a potrzeby i możliwości emocjonalne oraz poznawcze chłopców - Wpływ sfeminizowanej szkoły na rozwój chłopców - Okrutna kultura nastolatków przejawy, przyczyny, sposoby wsparcia ofiar i wyeliminowania zjawiska - Edukacja zróżnicowana ze względu na płeć propozycją lepszego zaspokojenia potrzeb wielu chłopców 5
1. Jakie rozwiązania współczesnego systemu oświatowego są niedostosowane do potrzeb chłopców? 2. W jaki sposób przewaga liczebna kobiet w systemie oświaty wpływa na rozwój chłopców? 3. Dlaczego w szkołach wśród chłopców często panują prawa dżungli (dręczenie, zastraszanie)? 4. Jak przeciwdziałać subkulturom uczniowskim wymierzonym w innych (słabszych, odmiennych) 5. Jakie są skutki dla obu płci nauki w szkole koedukacyjnej? 6. Na czym polega oferta edukacji zróżnicowanej i jakie są jej mocne i słabe strony? 1. Polecić lub zastosować skuteczne metody pracy z chłopcami w szkole 2. Dostrzec problem gangów szkolnych i znęcania się nad uczniami słabszymi fizycznie/odmiennymi 3. Zaproponować/zastosować metody eliminujące/ograniczające zjawisko mobbingu uczniowskiego 4. Dostrzec minusy koedukacji szkolnej w kontekście współczesnej kultury masowej 5. Wymienić/zareklamować zalety systemu edukacji zróżnicowanej 6. Świadomie wykorzystać elementy edukacji zróżnicowanej w wychowaniu i edukacji chłopców Steve Biddulph Wychowywanie chłopców (rozdział: 8 Rewolucja w kształceniu) Wykład Christine Hoff Sommers Edukacja chłopców i młodych mężczyzn w XXI wieku; Wykład Jaume Camps I Bansell - Inteligencja płci w organizacji szkoły Oba wykłady na: www.umw.pl - Dla Edukatorów/ Edukacja zróżnicowana Wywiad z Davidem Blankenhornem - www.iumw.pl - Dla Rodziców/Dzieciństwo bez ojców Moduł V Wpływ biologii i kultury na zachowania seksualne chłopców oraz ich wychowanie Zakres tematyczny: 1. Popęd płciowy i zainteresowania chłopców seksem od strony biologii 2. Sposoby radzenia sobie z terrorem pożądania potrzeba uświadomienia chłopcom przez rodziców wystąpienia różnych objawów dojrzewania płciowego oraz dopuszczalnych form i czasu realizacji popędu. zapewnienie sposobów rozładowania energii fizycznej i psychicznej poprzez: sport, zaangażowanie w wolontariat, w harcerstwo, muzykę (daje m.in. rozładowanie emocjonalne) itp. przygotowanie chłopca przez rodziców do dojrzałej realizacji seksualności w odpowiedzialny sposób w związkach opartych na szacunku i miłości ( rozmowy, lektury, rodzice najważniejszym przykładem właściwego traktowania płci przeciwnej) 3. Kulturowe aspekty męskiej seksualności Rytuały inicjacji w społeczeństwach plemiennych - ich sens i sposób realizacji Kryzys męskości we współczesnym świecie Współczesna rodzina w społeczeństwie (brak "wioski" - wspólnoty lokalnej, izolacja, nuklearne i niepełne rodziny, deprecjonowanie rodziny, brak czasu dla dzieci, brak nauczania wartości) Ofensywa przemysłu i mediów wobec dzieci - dzieci celem reklam i marketingu Wpływ fałszywie pojętej męskości na rozwój psychiczny i poznawczy oraz seksualność chłopców: o kultura przemocy, wzorce macho, męskiej dominacji, przemocy i pogardy wobec słabszych i kobiet, lansowanie amoralnych zachowań gwiazd ekranu, sportu, muzyki (polityka, sport, reklama, gry komputerowe, filmy, przemysł rozrywkowy i muzyczny, Internet) o seksualizacja kultury, seksizm, dostępność coraz bardziej wulgarnej i brutalnej pornografii 1. Czemu służyły rytuały przejścia chłopców od dzieciństwa w dorosłość w społeczeństwach plemiennych i co było ich istotą? 2. Co osłabia rodzinę i jak można temu przeciwdziałać dla dobra chłopców? 6
3. Jakie zagrożenia dla rozwoju psychicznego, poznawczego, moralnego i seksualnego chłopców niesie kultura masowa? 4. Jakie skutki dla postawy życiowej i przyszłych bliskich relacji ma kontakt chłopców z pornografią oraz łączenie seksu z przemocą? 1. Świadomie ocenić mocne i słabe strony własnego środowiska rodzinnego dla rozwoju chłopca. 2. Jeśli potrzeba, zapewnić brakujące pozytywne doświadczenia oraz ograniczyć szkodliwe 3. Dostrzec wpływ mediów i kultury masowej na postawę i zachowania chłopca 4. Przeanalizować sytuację rozwojową chłopca pod kątem wzorców męskości z jakimi się styka i wprowadzić potrzebne korekty 5. Przekonać innych rodziców do większego świadomego zaangażowania w rozwój chłopców (dostarczanie właściwych wzorców i stymulacji, ograniczanie/eliminowanie złych wpływów) 6. Zapewnić chłopcu fachową pomoc w przypadku uzależnienia np. od pornografii, od przemocy Steve Biddulph Wychowywanie chłopców (rozdz. 7 - Rozwój zdrowej seksualności) Jackson Katz Paradoks macho Josh McDowell, Norm Wavefield Zadziwiający wpływ tatusia (rozdz. 3 Świat, w którym żyje dziecko) Bartosz Janiszewski, artykuł Wprost nr 8/2013 Pornodzieci Pandemia Pornogragrafii - film dokumentalny udostępniany w polskiej wersji językowej przez Stowarzyszenie Twoja Sprawa: https://www.youtube.com/watch?v=97viduoe_2y&feature=youtu.be&utm_source=getresponse&utm_medium=email&u tm_campaign=alertsts&utm_content=obejrzyj+film+%22pandemia+pornografii%22 Deborah Blum Mózg i płeć. O biologicznych różnicach między kobietami i mężczyznami; Inne linki: o http://metro.gazeta.pl/wydarzenia/1,127307,12950730,prof Andrzej_Jaczewski mnie_znacznie_mniej_ martwi.html o http://www.federa.org.pl/nasze-publikacje/broszury-ulotki-ksiazki/373-co-si-dzieje-z-chopakiem-w-okresiedojrzewania: Moduł VI - Jak wychować samodzielnych, odpowiedzialnych, kulturalnych, mądrych i odważnych chłopców - Dom i rodzina czas i miejsce dla rozwoju umiejętności i postaw życiowych oraz zdrowia fizycznego - Wychowanie przez czytanie - Nauczanie wartości szacunku, odpowiedzialności, odwagi, przyjaźni itd. - Rola mądrych i odpowiedzialnych mężczyzn - pozytywne wzorce męskości, wyzwania, ideały; - Przygotowanie do życia w bliskich związkach funkcjonowanie w roli partnera, męża i ojca 1. Jak właściwie wykorzystać najważniejszy dla rozwoju okres dzieciństwo 1. Jaki czytanie wpływa na rozwój psychiczny i umysłowy oraz umiejętności językowe chłopca. 2. Dlaczego i jak należy uczyć chłopców praktykowania wartości. 3. Jakich wzorców i wyzwań potrzebuje chłopiec. 4. Jakie przykłady/wpływy negatywnie oddziałują na postawy i zachowania chłopca i jak je ograniczać. 5. Jakie cechy są ważne dla budowania dobrych bliskich związków i jak je wyrabiać u chłopców. 7
1. Stymulować rozwój języka i myślenia u chłopca 2. Świadomie rozwijać inteligencję emocjonalną chłopca i kontrolę impulsów 3. Stworzyć rytuał czytania chłopcu tak, by dał on początek pasji do samodzielnego czytania 4. Uwzględniać praktykowanie wartości w codziennym kontakcie z chłopcem, rozmowach i zajęciach 5. Świadomie tworzyć środowisko zapewniające chłopcu dobre wzorce i wielkie wyzwania 6. Ograniczać lub eliminować negatywne wpływy ze strony otoczenia i masowej kultury. Daniel Goleman Inteligencja emocjonalna Irena Koźmińska, Elżbieta Olszewska Wychowanie przez czytanie; Z dzieckiem w świat wartości Steve Biddulph Wychowywanie chłopców John Eldredge - Dzikie serce, Tęsknoty męskiej duszy Josh McDowell, Norm Wavefield Zadziwiający wpływ tatusia (rozdz. j.w.) Raport z badań czytających szkół (skrót) www.cpcd.pl/badania 8