I: Geografia jako nauka (zadania 1 5, 14 15, 35 38, 60 62, 68 73) II: Podstawy kartografii Niektóre zadania (np.: 8, 10, 18, 19, 22, 32, 35, 40 43, 45, 50) można wykorzystać do rozpoznania stanu wiedzy uczniów w momencie rozpoczynania nauki w szkole ponadgimnazjalnej. Znajomość faktów 1. Uzupełnij zdanie: Termin geografia wprowadził.... 2. Podaj okres w dziejach lub wiek, w którym pojawił się termin geografia.... 3. Uzupełnij zdanie: Termin geografia pochodzi od greckich słów: Gē, czyli... oraz grapho, czyli.... 4. Wymień 5 źródeł informacji geograficznych. 1.... 2.... 3.... 4.... 5.... 5. Przyporządkuj wymienionym odkrywcom i podróżnikom ich osiągnięcia, wpisując w miejscu kropek odpowiednie litery. A. Krzysztof Kolumb a) podróż do Indii B. Vasco da Gama b) wyprawa dookoła świata C. Ferdynand Magellan c) wyprawy do Ameryki d) odkrycie Australii A.... B. C... 6. W XV w. wykonano mapę świata na podstawie materiałów Klaudiusza Ptolemeusza. Zaznacz poprawną odpowiedź na pytanie: Jaki obszar przedstawiała ta mapa? a) obszar od Wysp Kanaryjskich po wschodnią Azję b) Amerykę Północną i Amerykę Południową c) obszar od Grecji po południową Afrykę 7. Uporządkuj chronologicznie wymienione odkrycia geograficzne, wpisując w miejscu kropek odpowiednie litery. A. wyprawa dookoła świata (Ferdynand Magellan, Juan Sebastian del Caño) B. dotarcie Wikingów do Ameryki Północnej C. dotarcie Vasco da Gamy drogą morską do Indii D. odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba 1. 2. 3. 4... 8. Uzupełnij tabelę przedstawiającą cechy południków i równoleżników tworzących siatkę geograficzną. 1
9. Pod każdą siatką kartograficzną wpisz odpowiadającą jej cechę wybraną spośród podanych. wiernopowierzchniowa, wiernokątna, wiernoodległościowa 10.W Uzupełnij zdanie: Szerokość geograficzna przyjmuje wartości od... na równiku do...on na półkuli... i...os na półkuli.... 11. W Uzupełnij schemat dotyczący znaków kartograficznych. 12. PW Uzupełnij tabelę według wzoru. Znaki kartograficzne Cechy Przykłady 2
Punktowe Liniowe Przedstawiają obiekty o długości dającej się zaprezentować w skali mapy (szerokość obiektów jest przewiększona) droga, rzeka 13. Podaj wymiary Ziemi. Liczby wybierz spośród podanych i dodaj jednostki miary. 6357, 6371, 6378, 40 009, 40 076, 510 mln, 1083 mln Obwód równika Powierzchnia Ziemi Odległość środka Ziemi od równika Odległość środka Ziemi od bieguna Znajomość terminów geograficznych 14. Podaj definicję terminu geografia. 15. W Przyporządkuj nauki geograficzne odpowiednim działom geografii, wpisując w miejsce kropek F (geografia fizyczna) lub E (geografia społeczno-ekonomiczna). hydrologia... geografia przemysłu... geografia rolnictwa... geografia osadnictwa... geomorfologia... geografia polityczna... biogeografia... klimatologia... geografia ludności... geografia gleb... geografia usług... geografia medyczna... 16. P Uzupełnij tabelę dotyczącą elementów mapy. Elementy mapy Znaczenie stanowi szkielet konstrukcyjny mapy, wyznacza kierunki geograficzne objaśnia znaki zastosowane na mapie informuje o zmniejszeniu (redukcji) wymiarów obiektów, umożliwia obliczanie odległości i powierzchni przedstawia rozmieszczenie, wielkość, bądź intensywność zjawiska 17. Wyjaśnij rolę sygnatury na mapie. 3
18. Podaj nazwę linii łączących na mapie punkty o tej samej wartości liczbowej opisującej przedstawiane zjawisko.... 19. Wyjaśnij, do czego służy legenda mapy. 20. Do opisu dobierz metodę prezentowania informacji na mapach, wstawiając w prostokątach odpowiednie litery. A. metoda kartogramu D. metoda sygnaturowa B. metoda kartodiagramu E. metoda izolinii C. metoda kropkowa służy do ilościowego przedstawiania zjawisk za pomocą wykresów umiejscowionych na mapie zwykle ukazuje tylko miejsca występowania obiektów (szczytów górskich, złóż surowców mineralnych, dróg itd.) prezentuje średnie natężenie zjawiska na danych obszarach, np. na kontynentach, w państwach, województwach służy do przedstawiania zjawisk występujących w każdym miejscu, np. ciśnienia atmosferycznego, temperatury powietrza 21.P Pod każdym fragmentem mapy wpisz kartograficzną metodę prezentacji danych, którą na tej mapie zastosowano 4
22. W Dokończ zdanie, tak aby było definicją szerokości geograficznej. Szerokość geograficzna to... 23. Podaj zasadniczą różnicę między siatką geograficzną a siatką kartograficzną. 24.P Wpisz w miejscu kropek nazwy linii łączących na mapach punkty o jednakowej wartości wymienionych zjawisk. a) wysokość n.p.m........ d) temperatura powietrza...... b) ciśnienie atmosferyczne... e) głębokość.. c) suma opadów atmosferycznych 25. Podaj zasadniczą różnicę między planem a mapą. 26. W Skreśl te spośród podanych niżej wyrażeń, które nie dotyczą mapy topograficznej. 5
duża skala, mała skala, zachowuje proporcje i kształty obiektów, zniekształca proporcje i kształty obiektów, ogólnogeograficzna, tematyczna, szczegółowa, znacznie zgeneralizowana, kartometryczna, współrzędne geograficzne podane tylko w rogach mapy, współrzędne geograficzne opisane na ramce przy każdym południku i równoleżniku, rzeźba terenu przedstawiona metodą poziomicową, rzeźba terenu przedstawiona metodą hipsometryczną 27. Wyjaśnij, na czym polega teledetekcja. 28. Na rysunku przedstawiono fragment powierzchni elipsoidy ziemskiej i geoidy w porównaniu z rzeczywistą powierzchnią Ziemi. Wpisz w miejsce kropek: elipsoidy, geoidy, topograficzna. Znajomość zależności 29. Wskaż, od czego najbardziej zależy stopień generalizacji kartograficznej, zakreślając właściwą odpowiedź. a) od skali mapy b) od rodzaju siatki kartograficznej c) od zastosowanych znaków 30. Wykaż słuszność twierdzenia, że zamożność społeczeństwa wpływa na dostępność źródeł informacji geograficznych. Dostrzeganie i formułowanie prawidłowości 31. Napisz, jak zmienia się wielkość zniekształceń w odwzorowaniach kartograficznych ze wzrostem odległości od punktu (linii) styczności powierzchni rzutowania z globusem. 32. Wyjaśnij, dlaczego mapy przedstawiają zniekształcony obraz Ziemi. 6
33. Korzystając z tabeli, odpowiedz na pytania. A Liczba ludności (w tys., mln, mld) Produkcja energii elektrycznej (w kwh) Zbiory pszenicy (w t, tys. t, mln t) 3 p. B Gęstość zaludnienia (liczba osób na km 2) Produkcja energii elektrycznej w kwh na mieszkańca Plony pszenicy (w dt/ha) Liczba urodzeń (w tys., mln) Współczynnik urodzeń (liczba urodzeń na 1000 osób) Liczba ludności miejskiej (w tys., mln) Wzrost liczby samochodów w ciągu roku (w sztukach, tys.) Stopień urbanizacji (w % ogółu ludności) Tempo wzrostu liczby samochodów (w % w stosunku do poprzedniego roku) A. Jaka jest wspólna cecha danych w grupie A?.. B. Jaka jest wspólna cecha danych w grupie B?.. C. Którą grupę danych przedstawia się na mapach metodą kartogramu? Uzasadnij odpowiedź..... 34.W Skreśl zbędne określenie, tak aby zdanie było prawdziwe. Im większa jest skala mapy, tym zniekształcenia są na niej większe/mniejsze. Znajomość teorii 35. Uzupełnij zdania. Twórcą geocentrycznej teorii budowy świata był.... Przetrwała ona aż do XVI wieku i została obalona przez...... twórcę teorii.... 36. Zaznacz nazwiska dwóch uczonych, którzy stworzyli podstawy nowożytnej geografii. Eratostenes z Cyreny, Alexander von Humboldt, Mikołaj Kopernik, Karl Ritter 37. Korzystając z rysunku, wymień dwa założenia, które przyjął Eratostenes z Cyreny, obliczając obwód Ziemi. 7
1.... 2.... 38. Uzupełnij schemat, tak aby przedstawiał etapy badania naukowego. Odczytywanie, interpretacja i przetwarzanie informacji 39.P Poniżej przedstawiono fragmenty map w różnych odwzorowaniach. Rozpoznaj te odwzorowania, wstaw odpowiednie litery w główce tabeli, a w komórkach wpisz określenia kształtu południków i równoleżników. Odwzorowanie płaszczyznowe normalne... Odwzorowanie walcowe normalne... Odwzorowanie stożkowe normalne... Południki Równoleżniki 40.W Na każdej z trzech map zaznacz punkt o współrzędnych 60 on 20oW. 8
41.W W punktach oznaczonych na mapie narysuj główne kierunki geograficzne i opisz je, używając oznaczeń międzynarodowych. 42.PW Odczytaj współrzędne geograficzne punktów oznaczonych na mapie powyżej i wpisz je w miejscu kropek. A.... D.... B.... E.... C.... F.... 43. Wyjaśnij, dlaczego mapa bez legendy jest mało użyteczna jako źródło informacji. 44. Poniżej przedstawiono fragment legendy mapy hipsometrycznej. Zaproponuj skalę barw takiej mapy, wstawiając w miejsce kropek opis barw (jasnozielona, ciemnożółta itd.) i podaj nazwę metody, którą zastosowano na tej mapie. 9
Metoda... 45.PW Uzupełnij tabelę, tak aby każda skala była podana w trzech formach. 46.W Na mapie w skali 1:50 000 jezioro zajmuje 16 cm 2. Oblicz rzeczywistą powierzchnię jeziora; wynik podaj w kilometrach kwadratowych i w hektarach. Zapisz obliczenia. Obliczenia Powierzchnia jeziora:... km2 (... ha) 47. Posługując się podanymi informacjami, wykonaj mapę gęstości zaludnienia Polski według województw: podziel dane na 4 klasy opracuj legendę nanieś na mapę kolory lub deseń (szrafurę) 3 p. 10
48.W Na rysunku przedstawiającym interpolację wrysuj izolinie o wartościach 30 i 40. 49.P Korzystając z wykresu, odpowiedz na pytania. 11
A. Jaka jest różnica wysokości między najwyższym a najniższym miejscem w Europie? Zapisz obliczenia. Obliczenia Odpowiedź... B. Jaką powierzchnię zajmują obszary położone powyżej 1000 m n.p.m.? 2 Odpowiedź... km C. Jaki procent powierzchni Europy zajmują obszary położone poniżej średniej wysokości kontynentu? Zapisz obliczenia. Obliczenia Odpowiedź...% D. Jaki procent powierzchni Europy zajmują obszary o wysokości od 200 do 500 m n.p.m.? Zapisz obliczenia. Obliczenia Odpowiedź...% Budowanie prostych modeli 50.W Za pomocą poziomic przedstaw wzniesienie o stromym stoku północnym i łagodnym stoku południowym. Podaj wartości poziomic. 51.W Za pomocą poziomic przedstaw dolinę rzeki; narysuj rzekę i oznacz kierunek jej biegu. Podaj wartości poziomic. 52.W Za pomocą izobat przedstaw jezioro z głębią w południowej części. Podaj wartości izobat. 12
53.PW Korzystając z mapy poziomicowej, wykonaj zadania. A. Określ, co ile metrów na mapie poprowadzono poziomice. Poziomice poprowadzono co m. B. Odczytaj wysokość bezwzględną punktów A i B. Punkt A Punkt B C. Oblicz odległość AB. Zapisz obliczenia. Obliczenia Wynik.. D. Naszkicuj profil terenu wzdłuż linii AB. 13
54. Korzystając z danych w tabeli, narysuj krzywą hipsograficzną Ameryki Północnej. 3 p. Uogólnianie treści geograficznych 55. Zaznacz na mapie (np. pociągnij długopisem) dwie rzeki, które Twoim zdaniem powinny się znaleźć na mniejszej mapie. 14
56.W Zakreśl literę oznaczającą ten kartogram, który podaje mniej dokładne informacje. Uzasadnij odpowiedź. A. wartości podzielone na 3 klasy B. wartości podzielone na 5 klas Uzasadnienie:... 57.W Zakreślając odpowiednią literę, wskaż, w którym wypadku metoda izolinii bardziej uogólnia informacje. Uzasadnij odpowiedź. A. izolinie poprowadzone co 10 m B. izolinie poprowadzone co 20 m Uzasadnienie:... 58. Uszereguj mapy według stopnia generalizacji kartograficznej, zaczynając od map o najmniej generalizowanej treści. mapy przeglądowe, mapy wielkoskalowe, mapy średnioskalowe 1.... 2.... 3.... 59. PW Wyobraź sobie, że wyruszasz z bieguna północnego do punktu o współrzędnych 40oN 20oE. Następnie przemieszczasz się do punktu o współrzędnych 40oN 30oW, a stamtąd o 50o szerokości geograficznej w kierunku północnym. A. Nanieś tę trasę na rysunku. B. Nazwij miejsce, w którym trasa się kończy i określ jego szerokość geograficzną. C. Podkreśl te spośród podanych określeń, które odnoszą się do narysowanej figury. 15
trójkąt równoboczny, trójkąt równoramienny, trójkąt sferyczny równoboczny, trójkąt sferyczny równoramienny, ma wszystkie kąty ostre, ma dwa kąty proste, ma wszystkie kąty proste Zastosowanie wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych 60. PW W każdym wykropkowanym miejscu wpisz nazwę nauki geograficznej, z której dorobku skorzystasz, podejmując wymienione działania. a) obliczanie długości trasy pieszej wycieczki... b) dobór odzieży na krótką wycieczkę... c) dobór odzieży na długą egzotyczną wyprawę... d) budowa studni... e) dobór roślin uprawnych w ogrodzie... f) wybór środka transportu na daleką podróż... 61.P Podaj przykłady praktycznego wykorzystania wymienionych źródeł informacji. Telewizja..... Internet.... Atlas samochodowy.... Plan miasta... 62. Wyjaśnij, dlaczego informacje wyszukane w Internecie należy sprawdzać w innych źródłach.... 63.W Wyjaśnij, dlaczego system GPS może być bardzo przydatny w pracy służb ratowniczych.... 64. Wykonaj schematyczny plan piętra Twojej szkoły, na którym znajduje się pracownia geograficzna. Zaznacz pracownię oraz inne charakterystyczne miejsca. 65.Wykonaj schematyczny plan sali szkolnej, w której odbywają się lekcje geografii. Oznacz charakterystyczne obiekty oraz miejsce, które zajmujesz. 66.W Na mapie w skali 1:25 000 stok narciarski mierzy 6 cm. Jego początek znajduje się na wysokości 1100 m n.p.m., a koniec na wysokości 850 m n.p.m. Oblicz rzeczywistą długość stoku oraz jego średni spadek (w %). Zapisz obliczenia. 3 p. 16
Obliczenia Długość stoku.. Średni spadek stoku.. 67.W Zamierzasz wejść na wysoką wieżę i chcesz poznać jej wysokość. Obecnie znajdujesz się 250 m od niej, kąt między powierzchnią terenu a linią Twojego wzroku ku wierzchołkowi wieży wynosi 12o. Wykonaj rysunek i oblicz wysokość wieży (sin 12o = 0,2079, cos 12o = 0,9781, tg 12o = 0,2126, ctg 12o = 4,7046). 3 p. Obliczenia Wynik: Wyjaśnianie przyczyn, przebiegu i skutków zjawisk i procesów 68. Podaj przykład korzyści, która może wynikać z przeprowadzania spisów ludności.... 69. Napisz, z czego wynika pojawianie się nowych źródeł informacji... Dostrzeganie problemów i proponowanie rozwiązań w skali lokalnej 70. Uzupełnij tabelę i odpowiedz na pytania. Źródła informacji dostępne w szkole Źródła informacji niedostępne w szkole W jaki sposób można zwiększyć liczbę źródeł informacji w szkole?.. 17
Co może utrudniać zaproponowane działania?.. 71. Podaj przykład czynnika powodującego różnice w dostępie do informacji osób w Twoim miejscu zamieszkania.. Dostrzeganie problemów i proponowanie rozwiązań w skali globalnej 72. Wyjaśnij, dlaczego nie we wszystkich krajach informacje geograficzne są łatwo dostępne. 73. Oceń rolę Internetu w życiu młodzieży w wieku szkolnym, wpisując w tabeli po dwa przykłady korzyści i zagrożeń oraz formułując wniosek ocenę ogólną. Korzyści Zagrożenia Wniosek......... 74. Oceń rolę sztucznych satelitów krążących wokół Ziemi, wpisując w tabeli po dwa przykłady korzyści i zagrożeń oraz formułując wniosek ocenę ogólną. Korzyści Zagrożenia Wniosek......... 18