WBiHZ ZUT w Szczecinie ARKUSZ KALKULACYJNY. Skrypt do zajęć z przedmiotu Informatyka

WBiHZ ZUT w Szczecinie ARKUSZ KALKULACYJNY Skrypt do zajęć z przedmiotu Informatyka 2013

Spis treści 1. Wprowadzenie... 3 2. Czym jest OpenOffice Calc?... 4 3. Tworzenie tabel... 5 4. Nawigacja w arkuszu Calc... 6 5. Zaznaczanie, kopiowanie, wklejanie i usuwanie... 7 6. Szybkie wypełnianie i edycja komórek... 9 7. Formatowanie zawartości - tekstu, liczb... 14 8. Tworzymy wykresy... 17 9. Tworzymy formuły... 24 10. Funkcje arkusza Calc... 29 10.1. Funkcje matematyczne... 31 10.2. Funkcje logiczne... 39 11. Sortowanie danych... 42 12. Eksport danych... 44 13. Zadania... 46 14. Funkcje baz danych... 48 15. Źródła... 58

Strona 3 z 58 1. Wprowadzenie Arkusz kalkulacyjny to program komputerowy przedstawiający dane, głównie liczbowe, w postaci zestawu dużych tabel dwuwymiarowych, pozwalający na automatyczną obróbkę tych danych oraz na prezentację ich w różny sposób. Popularny program stosowany w księgowości oraz w biurze. Najważniejszym narzędziem arkusza kalkulacyjnego są funkcje (matematyczne, statystyczne, daty i czasu, finansowe, bazodanowe, logiczne), za pomocą których wprowadzone do arkusza dane są automatycznie przetwarzane. Możliwe jest także tworzenie różnego rodzaju symulacji. Za pomocą arkusza kalkulacyjnego można także wizualizować dane, prezentując je w postaci wykresów (kolumnowych, słupkowych, kołowych, liniowych, warstwowych itd.), które pozwalają łatwiej zorientować się we wzajemnych zależnościach i tendencjach. W zaawansowanych arkuszach kalkulacyjnych dostępne są również języki makropoleceń i języki programowania, przetwarzanie danych. Popularnym narzędziem są tabele przestawne pozwalające tworzyć rozmaite układy danych w oparciu o tabelę podstawową i wyświetlać te same dane co w tabeli podstawowej, ale odmiennie układając zakres i położenie wierszy i kolumn, co uwypukla zależności niewidoczne w pierwotnym układzie. W środowisku Windows najbardziej znanym arkuszem kalkulacyjnym jest Microsoft Excel z pakietu Microsoft Office. Do najbardziej zaawansowanych produktów tej kategorii można także zaliczyć arkusze w pakietach biurowych WordPerfect Office (Quattro Pro) i OpenOffice.org (OpenOffice.org Calc). Gnumeric - arkusz kalkulacyjny dla środowiska GNOME KSpread - nieco mniej zaawansowany program dla KDE pakiet biurowy

Strona 4 z 58 2. Czym jest OpenOffice Calc? OpenOffice Calc pozwala na masowe, szybkie obliczenia, gdy chcemy stworzyć swego rodzaju tabelkę, do której będziemy wstawiać dane, liczby i wszystko się samo podliczy. Przykładowo kontrolujemy nasze roczne wydatki za prąd, gaz, wodę i chcemy wyliczyć ile w sumie wydajemy na opłaty. Dzięki arkuszowi kalkulacyjnemu Calc możemy w szybki sposób wyliczyć zużycie np. gazu a ponadto zrobić wykres uniezależniając go od zmiany cen jednostki gazu w ciągu roku. Dane możemy drukować i analizować na różne sposoby. Arkusz kalkulacyjny jest swego rodzaju bardzo rozbudowanym kalkulatorem i przydaje się przede wszystkim gdy mamy: bardzo dużo pozycji do przeliczenia często wykonujemy obliczenia na tym samym wzorze, zmieniamy tylko ilości np. jednostek prądu, jednak formuła do wyliczenia zostaje ta sama gdy potrzebna jest wizualizacja danych - wykresy - sortowanie danych rosnącą lub malejąco według jakiegokolwiek kryterium w tabeli możemy nawet z OpenOffice Base i Calc zrobić program do drukowania faktur.

Strona 5 z 58 3. Tworzenie tabel Kurs zaczniemy od stworzenia prostej tabelki informującej o ilości sprzedanego towaru w tygodniu. Załóżmy, że prowadzimy sklep i wpisujemy w tabelkę ilości sprzedanych towarów. Tabelka będzie wyglądać w następujący sposób: Jeśli wpiszemy tekst, który będzie za długi i nie zmieści się w komórce, zostanie on przysłonięty. Aby uniknąć tego możemy zwiększyć szerokość komórek. Wystarczy umieścić kursor myszki na przestrzeni pomiędzy A i B i gdy pojawi się kursor z dwoma strzałkami przeciągnąć szerokość kolumny na taką aby nam odpowiadała. W analogiczny sposób zmieniamy szerokości kolumn wszędzie tam gdzie jest to potrzebne.

Strona 6 z 58 4. Nawigacja w arkuszu Calc Po skoroszycie poruszamy się za pomocą: strzałki w lewo, w prawo, góra i dół. Przechodzimy wówczas o jedno pole w odpowiednią stronę. klawisz home - jego naciśnięcie powoduje, że kursor przechodzi na początek wiersza klawisz end - przechodzimy na koniec wiersza Page up - przechodzimy jeden ekran w górę Page down - przechodzimy jeden ekran w dół ctrl+home - przechodzimy na początek całego dokumentu ctrl+end - przechodzimy na koniec całego dokumentu Wiele arkuszy w jednym pliku Jeśli zadanie, które chcemy rozwiązać wymaga kilku niezależnych tabelek, warto skorzystać z kilku arkuszy. W jednym pliku możemy utworzyć ich wiele. Przechodzenie między arkuszami jest proste wystarczy kliknąć na napisie Arkusz1, Arkusz2, Arkusz3 itd. Po kliknięciu otrzymujemy nowy, czysty arkusz, w który możemy wpisywać nowe dane. Zmiana nazwy Arkusza Oczywiście warto jest zmienić opis np. z Arkusz1 na Zestawienie finansowe 2008, aby w przyszłości od razu wiedzieć co w danym arkuszu jest. By to uczynić wystarczy kliknąć prawym klawiszem myszy na napisie Arkusz1 i wybrać "zmień nazwę". Teraz zostaje już tylko wpisać jak ma się nazywać dany arkusz. Gdy za mało arkuszy? Jeśli potrzebujemy więcej arkuszy niż jest standardowo należy kliknąć na puste pole za ostatnim arkuszem (w naszym przypadku za Arkusz3), lub wybrać z menu Wstaw->Arkusz. W otwartym okienku możemy zmienić nazwę i po zatwierdzeniu otrzymujemy nowy arkusz na nasze potrzeby. Będąc w tabelce stworzonej w poprzednim linku, możemy przetestować sposób nawigacji, jaki mamy dostępny w systemie Calc.

Strona 7 z 58 5. Zaznaczanie, kopiowanie, wklejanie i usuwanie Zaznaczanie kolumn, lub wierszy Gdy chcemy wykonać jakąś operację na arkuszu najczęściej musimy zaznaczyć dany obszar na którym będziemy działać. Sposoby zaznaczania: Całe kolumny/wiersze możemy zaznaczyć poprzez kliknięcie na samej górze nad daną kolumną/wierszem na literkę/cyfrę, która ją reprezentuje, czyli np. na literkę B. Kolumny/wiersze możemy też zaznaczać klikając myszką na pierwszy element tej kolumny/wiersza, następnie trzymając przyciśnięty lewy klawisz myszy możemy przesunąć w dół kursorem myszy, co spowoduje zaznaczenie całego tekstu w dół możemy też za pomocą klawiatury - strzałkami najechać np. na pierwszy element wiersza i przytrzymać klawisz shift. Następnie możemy również strzałkami kierować kursor w dół i zaznaczane będą kolejne komórki. Oczywiście możemy również użyć tu klawiszy "page down" lub "page up" do zaznaczania całego ekranu w dół bądź w górę.

Strona 8 z 58 Wiersze zaznaczamy analogicznie do kolumn. Zaznaczanie pojedynczych komórek Pojedyncze komórki możemy zaznaczyć: poprzez przytrzymanie klawisza shift i poruszanie się strzałkami po skoroszycie i już mamy zaznaczone komórki w formie "prostokąta" klikając na pierwszy element do zaznaczenia przytrzymać shift a następnie na ostatni w danym wierszu lub kolumnie. Zostaną zaznaczone wszystkie elementy pomiędzy pierwszym a ostatnim elementem. możemy dodatkowo przytrzymać klawisz ctrl i zaznaczać przypadkowe komórki arkusza - wówczas bez wpływu na inne zaznaczone elementy to, w co klikniemy będzie zaznaczone, a klikając ponownie zostanie odznaczone. Kopiowanie Po zaznaczeniu obszaru możemy skopiować dany obszar do bufora a następnie wkleić go gdzie tylko chcemy. Aby skopiować obszar należy użyć skrótu ctrl+c, lub z menu Edycja->Kopiuj Pamiętajmy jednak, że nie można skopiować obszarów złożonych z kilku zaznaczeń, kopiowane będą jedynie te, które są zaznaczone jednym ciągiem. Wklejanie Następnie wchodzimy na początek obszaru gdzie ma być wklejona zawartość i dajemy ctrl+v, lub Edycja->Wklej. Cała zawartość zaznaczonego i skopiowanego fragmentu powinna znaleźć się w miejscu które wyznaczyliśmy.

Strona 9 z 58 6. Szybkie wypełnianie i edycja komórek Szybkie wypełnianie Tabelkę możemy wypełnić ręcznie komórka po komórce, jednak wszędzie gdzie się da należy korzystać z zasady upraszczania i automatyzowania wszystkiego co tylko się da. Zyskujemy wówczas na czasie. Inwestujemy jednorazowo w naukę, która daje nam wielokrotnie zysk czasowy później za każdym razem, gdy tylko wykonujemy tę czynność, którą udało się nam zautomatyzować. Po to z resztą powstał komputer - żeby nam ułatwić życie, a nie utrudnić! 1) Automatyczne wstawianie dni tygodnia Zatem gdy wpisujemy dni tygodnia to możemy napisać jednynie słowo poniedziałek, następnie złapać za czarny kwadrat w prawym dolnym rogu komórki i przeciągnąć w stronę dalszej części komórek. Zobaczymy wówczas, że w miarę jak przeciągamy na kolejne komórki zaznaczenie pojawiają się kolejne dni tygodnia w okienku podpowiedzi. Po puszczeniu prawego klawisza myszy komórki zostaną wypełnione dniami tygodnia. W analogiczny sposób możemy skorzystać z dni miesiąca wpisując styczeń a następnie przeciągając uzyskamy wszystkie miesiące. 2) Szybkie wpisywanie dat Nie tylko miesiące i dni tygodnia, również data podlega takiej automatyzacji. Przykładowo potrzebujemy szybko uzyskać wszystkie dni miesiąca - nie ma sprawy wystarczy: wpisać pierwszy dzień miesiąca resztę uzyskamy przeciągając w dół z pomocą kwadratu w dolnym rogu komórki. Nie musimy się martwić ile dni ma dany miesiąc - OpenOffice Calc sam o to zadba. Jeśli przeciągniemy za dużo, to zostanie wstawiony 1 luty itd. Tak więc w szybki sposób możemy wypełnić tak nawet cały rok, a nawet lata.

Strona 10 z 58 A co gdy potrzebujemy uzyskać np. daty 10 dnia każdego miesiąca w roku, którego mamy zapłacić ZUS? Po prostu: wpisujemy daty dziesiątego stycznia niżej dziesiątego lutego zaznaczamy obie komórki i dopiero teraz przeciągamy za kwadrat w dolnym, prawym rogu w dół. Jaki będzie efekt? W kolumnie mamy wszystkie dni w roku, w których mija termin zapłaty za ZUS. 3) Automatyczna numeracja typu 1, 2, 3,... 30 W podobny sposób możemy skorzystać z automatu w celu ponumerowania - poindeksowania kolejnych komórek tekstu.

Strona 11 z 58 Wpisujemy cyfrę 1 w pierwszą komórkę, łapiemy za kwadrat w prawym dolnym rogu i przeciągamy na tyle komórek ile nam trzeba. Efekt będzie taki, że cała kolumna (lub wiersz) będzie wypełniona po kolei liczbami 1, 2, 3,... itd. dokąd tylko przeciągniemy zaznaczenie 4) Automatyczna numeracja typu: co 10, itp. W bardzo prosty sposób możemy mnożyć przykłady np. chcemy mieć liczby co 2, lub co dziesięć. Co zrobić? Wystarczy: w pierwszej komórce napisać liczbę 10, w drugiej 20, zaznaczyć obydwie i przeciągnąć kwadrat w prawym dolnym rogu w dół Reasumując jeśli chcemy np. aby numeracja zmieniała się o 8, to wystarczy wpisać 8 w następnej komórce 16 zaznaczyć obydwie i przeciągnąć w dół łapiąc za kwadrat w prawym dolnym rogu 5) Wypełnianie tą samą wartością całej kolumny Aby wypełnić cały wiersz lub kolumnę jedną wartością należy:

Strona 12 z 58 wpisać liczbę, lub tekst zaznaczyć go i klikając w znany już kwadrat przeciągnąć w dół - dokąd dociągniemy zaznaczenie to po puszczeniu klawisza pojawi się tam nasza wartość. 6) Możemy również skorzystać z ciekawej kombinacji automatycznego numerowania liczb występujących w tekście Mianowicie jeśli potrzebujemy zrobić np. spis zeszytów, które są ponumerowane 1,2, 3 itd. to możemy skorzystać z następującej opcji: w pierwszą komórkę wpisujemy tekst "Zeszyt 1" i będąc na tej komórce przeciągamy w dół zaznaczenie łapiąc za dolny kwadrat Uzyskamy wówczas efekt numeracji z kopiowaniem. Słowo Zeszyt zostanie skopiowane w dół bez zmian, natomiast cyfry/liczby będą się zmieniać. Oczywiście wszystkie metody możemy "mieszać", czyli możemy liczyć zeszyty co 10 itd. 7) Automatyczne numerowanie z odstępem Jeśli zechcemy numerować automatycznie z tym, że potrzebujemy zachować odstępy np. 2 wierszy to należy: wpisać np. 1 w pierwszą komórkę zaznaczyć tą komórkę i dwie następne

Strona 13 z 58 mając zaznaczone te wszystkie komórki złapać za kwadrat w prawym dolnym rogu i przeciągnąć go w dół W ten sposób otrzymamy numerowanie, ale zrealizowane w odstępach. Efekt pokazany na obrazku niżej:

Strona 14 z 58 7. Formatowanie zawartości - tekstu, liczb Dodajemy krawędzie do tabelki Tabelkę, którą utworzyliśmy możemy teraz wydrukować, no ale raczej nie będzie ona wyglądała imponująco. Dlatego powinniśmy choćby dla przejrzystości dodać krawędzie w tabelce i ją nieco sformatować. Zaznaczamy zatem całą tabelkę - tam gdzie jest tekst, a następnie klikamy na ikonkę "Krawędzie" z paska narzędzi. Tam w okienku, które się pojawi wybieramy opcję, która nam odpowiada, powiedzmy dodajemy pełną kratkę. Po tej operacji Otrzymamy tabelkę z krawędziami. Zarządzamy kolorami tabelki Teraz popracujemy nad kolorami naszej tabelki. Powiedzmy, że chcemy ją trochę pokolorować. Niestety za bardzo nie poszalejemy, gdyż dostępnych mamy niewiele kolorów. By to uczynić zaznaczamy pierwszy rząd, czyli nagłówek tabeli i wybieramy opcję ikonkę pojemniczka z farbą i wybieramy odpowiedni kolor. Pamiętajmy, że jeżeli wybierzemy kolor bardzo ciemny to musimy ustawić czcionkę na kolor biały lub jasny, by była widoczna. Kolor czcionki wybieramy za pomocą drugiej ikonki z literką "A". Analogicznie wybieramy kolejne wiersze i kolumny i ustawiamy kolor tła i czcionki jaki nam odpowiada.

Strona 15 z 58 Formatowanie tekstu tabelki Na koniec zostanie nam sformatowanie tekstu tabelki a mianowicie wielkości czcionki, wyjustowania itd. Jak zwykle musimy zaznaczyć to co chcemy zmienić, czyli zaznaczamy górny wiersz i zwiększamy czcionkę na 12 i pogrubiamy. Na końcu poddajemy procesowi justowania - wyrównania do środka Natomiast komórki w których występują liczby zaznaczamy i dajemy wyrównanie do środka. Oczywiście do zmiany czcionki, wielkości czcionki, pogrubiana (literka B) i wyśrodkowania wykorzystujemy powyższe menu.

Strona 16 z 58 Efekt końcowy powinien wyglądać mniej więcej tak jak na rysunku poniżej. Przykładowo sobotę chcemy wyróżnić jako dzień wolny od pracy i możemy ją zaznaczyć na szaro. Możliwości jest wiele trzeba tylko dopasować je dla siebie.

Strona 17 z 58 8. Tworzymy wykresy Nic tak nie odzwierciedla suchych danych jak dobry wykres. Zarówno Excel jak i arkusz Calc znakomicie nadają się do tworzenia różnych wykresów. Zamiast ręcznie nanosić na kartce kolejne punkty, możemy skorzystać z imponujących możliwości tych pakietów. Bardzo często produkt ten jest wykorzystywany w elektronice, fizyce, matematyce, finansach i wielu innych dziedzinach życia, które nie w sposób tutaj wymienić. Przykładowo mamy tabelkę pomiarów z czujnika zmieniającego się ciśnienia w skali miesiąca. Te dane aż się proszą o zobrazowanie ich na wykresie. Wystarczy tylko zaznaczyć komórki i wybrać rodzaj wykresu i gotowe. Na wykresie jak na dłoni widzimy różne wahania ciśnienia w ciągu miesiąca. Inny przykład to wykres sprzedaży w danym dniu różnego rodzaju towaru. Jest to przykład naszej tabelki, którą wpisaliśmy w poprzednich podstronach. Tworzenie wykresu z tabelki Zaznaczamy cały wykres i klikamy na ikonce: Po naciśnięciu na powyższej ikonce, kursor myszy zmieni się nam na "celownik z miniaturką wykresu". Wystarczy teraz kliknąć lewym klawiszem myszy tam gdzie ma się zaczynać wykres i przeciągnąć go w dół i w prawo tworząc zaznaczenie a tym samym wyznaczając wielkość tego wykresu. Innymi słowy wykres będzie tak duży jak zaznaczenie które teraz zrobiliśmy. Gdy puścimy klawisz myszy pojawi się nowe okienko - kreator wykresów. Dajemy dalej i w następnym kroku wybieramy rodzaj wykresu jaki chcemy uzyskać. Może to być wykres słupkowy, kołowy, powierzchniowy, punktowy, przestrzenny itd. Po prawej stronie okna mamy do wyboru różne rodzaje wykresów, możemy paskiem zjechać w dół i wybrać wykresy przestrzenne.

Strona 18 z 58 Zauważmy również bardzo ważną opcję: Seria danych w: "wierszach" lub "kolumnach". Tą opcją możemy zamieniać miejscami kolumny i wiersze na wykresie. Wybierzmy wiersze i dajemy dalej. W tym kroku wybieramy rodzaj prezentowania danych na danym wykresie, w naszym przypadku słupkowym. Dajemy dalej. Możemy zaznaczyć opcje "Pokaż elementy tekstu w podglądzie". Wówczas na miniaturce wykresu będziemy mieli podgląd jak dokładnie wygląda nasz wykres.

Strona 19 z 58 W miejsce "Tytuł główny" możemy zmienić lub wyłączyć nazwę, która będzie wyświetlana u góry wykresu, możemy również wyłączyć legendę, oraz włączyć opisy osi X i Y. Na koniec dajemy opcję Utwórz. I już mamy gotowy wykres. Powinien wyglądać mniej więcej tak jak obok na rysunku. Możemy oczywiście zmieniać jego wielkość poprzez przytrzymania lewego klawisza myszy nad którymkolwiek kwadratem znajdującym się na rogu, lub na krawędzi wykresu i przeciągnąć dowolnie myszą. Gdy wypuścimy lewy klawisz myszy wykres dostosuje się do nowej wielkości. Możemy też go dowolnie przesuwać po całym skoroszycie łapiąc go myszą i przesuwając.

Strona 20 z 58 Modyfikacja istniejących wykresów Na tym etapie możemy również zmieniać praktycznie wszystkie opcje wykresu. Wystarczy kliknąć dwukrotnie w niego a przejdzie w tryb edycji. Możemy kliknąć na legendzie, opisie górnym i np. go usunąć klawiszem delete. Jeśli klikniemy dwukrotnie na elemencie tekstowym "tekst główny" to zmieni się on do edycji i będziemy mogli wpisać nowy tekst. Dwukrotne kliknięcie na legendzie spowoduje otwarcie nowego okienka, w którym będziemy mogli wybrać wiele opcji, np. zmienić kolor tła, grubość i typ linii. Zauważmy też, że po dwukrotnym kliknięciu na wykresie zmienia się nam górny pasek narzędziowy i pojawiają się opcje dotyczące wykresów. Kolejne ikony od lewej pozwalają włączyć/wyłączyć: tytuł wykresu, legendę trzecia ikona tytuły osi X i Y opisy osi dwie kolejne włączają lub wyłączają siatkę osi. Ikonka z wykresem kołowym pozwala zmienić typ wykresu, np. na trójwymiarowy. Kolejna ikonka otwiera znane nam już okno kreatora wykresów. Ważne są też kolejne dwie ikonki, które pozwalają na zamianę osi X z osią Y. Zmiana kolorów słupków, tła, czcionki wykresu Jeśli nie podobają się nam kolory np. poszczególnych słupków w wykresie, możemy bez większych problemów zmienić je na inny kolor. By to uzyskać klikamy na wybranym słupku dotąd aż pojawią się na nich kwadraty i otworzy się okno, które tą zmianę nam umożliwi. Pamiętajmy jednak, by kwadraty były na wszystkich słupkach, bo jeśli zaznaczony będzie tylko jeden słupek, to zmiany będą wykonane tylko na nim. Teraz wybieramy odpowiedni dla nas kolor klikamy ok i wszystkie słupki zaznaczone słupki zmienią swój kolor.

Strona 21 z 58 Ciekawe efekty można otrzymać stosując przezroczystość, lub gradienty, możemy zmienić czcionkę jej kolor.

Strona 22 z 58 Podobne efekty można uzyskać dla tła wykresu. Wystarczy dwukrotnie kliknąć na pustym obszarze koło legendy wykresu i pojawi się znajome już okno, w którym możemy wybrać kolor, a następnie np. gradient. Zmiana typu wykresu Wykres możemy też przerobić na trójwymiarowy, lub inny. Aby dokonać takiej zmiany wystarczy dwukrotnie kliknąć na wykresie i gdy górny pasek narzędzi zmieni się należy wybrać ikonkę z wykresem kołowym. Pojawi się wówczas okienko umożliwiające zmianę typu wykresu. Tu wybieramy u góry opcję 3D i wybieramy słupkowy wykres trójwymiarowy. Na samym dole zmienią się nam warianty, powiedzmy, że chcemy wybrać okrągłe słupki.

Efekt końcowy będzie wyglądał następująco. Strona 23 z 58

Strona 24 z 58 9. Tworzymy formuły Podstawowe operacje Potęga arkusza kalkulacyjnego ukazuje się dopiero, gdy przeprowadzamy za jego pomocą obliczenia, gdzie wiele liczb trzeba dodać pomnożyć, wykonać skomplikowane lub proste operacje matematyczne, ale najlepiej masowe. Jest to jeden z najważniejszych rozdziałów tego kursu. Każdą formułę zaczynamy od znaku równa się. Operacje arytmetyczne możemy wykonywać tylko na liczbach. Generalnie przy tworzeniu formuł możemy używać standardowych operatorów: + - dodawanie - - odejmowanie * - mnożenie / - dzielenie ( ) - nawiasy - pamiętajmy, że D7+D12*10 to nie to samo co (D7+D12)*10 skorzystać funkcji sumy skorzystać z ogromnej liczby funkcji wbudowanych w arkusz kalkulacyjny - ikonka f(x) Arkusz kalkulacyjny możemy wykorzystać jako kalkulator, tyle że na większą skalę i o wiele większych możliwościach. Dokonajmy zatem kilka prostych operacji, które pokażą na przykładach jak korzystać z podstawowych operatorów. Gdy chcemy wykonać jakiekolwiek działanie musimy na początku w komórce wpisać znak "=". Formuły tworzymy nie na liczbach, ale korzystając z adresów, czyli np. B4+C4. Po stworzeniu takiej formuły możemy zmieniać liczby zawarte w tych komórkach, czyli w B4 i w C4 a wynik zawsze będzie wykonany dla aktualnych liczb.

Strona 25 z 58 Sumujemy dwie komórki Formułę wpisujemy w następujący sposób: przechodzimy w naszym przypadku na komórkę D4 wstawiamy znak = teraz kursor zaznaczający komórkę stanie się czerwony i jak przechodzimy w lewo czy w prawo to za znakiem "=" pojawia się adres komórki na którą najedziemy. W naszym przykładzie chcemy dostać adres B4, więc tam się udajemy i naciskamy Enter wpisujemy operator + i znów za pomocą czerwonego kursora przechodzimy tym razem na C4 (sytuacja przedstawiona na powyższym obrazku) po naciśnięciu Enter otrzymamy wynik powinno wyjść 9. Teraz spróbujmy zmieniać liczby w komórkach B4 lub C4. Wynik natychmiast po zatwierdzeniu zmiany w którejkolwiek z komórek B4 lub C4 zostanie obliczony. Zauważmy, że formuła działa niezależnie od danych, czyli raz tworzymy formułę a procentuje ona cały czas. Może w tak banalnym przykładzie jest to mało istotne, ale w przypadku skomplikowanych obliczeń mamy możliwość szybkiej analizy wyniku gdy zmienimy liczby na wejściu. Wyliczanie sum Powiedzmy, że chcemy zsumować ilość sprzedanych towarów. Wpisujemy więc pod tabelką napis suma, następnie w kolumnie pod poniedziałkiem sumujemy wynik z całego poniedziałku. By zsumować należy kliknąć na ikonkę sumy obok znaku równości. Po kliknięciu na ikonkę sumy pojawi się nam sytuacja ze zdjęcia obok. W polu, w którym sumujemy pojawi się napis suma, natomiast nad tą komórką pojawi się niebieskie zaznaczenie. Teraz wystarczy złapać za prawy dolny róg tego zaznaczenia i przeciągnąć go w górę obejmując nim wszystkie komórki, które mają być sumowane.

Strona 26 z 58 Po naciśnięciu klawisza Enter otrzymamy wynik sumy w komórce. Teraz chcemy aby wszędzie, pod każdym dniem tygodnia była suma ilości sprzedanych sztuk towarów. Wystarczy tylko wejść na komórkę z formułą sumy złapać za kwadrat w prawym dolnym rogu i przeciągnąć go w prawo aż do soboty. Teraz mamy skopiowaną sumę dla wszystkich dni. Nie musimy dla każdego dnia robić sumy od nowa. Gdy wejdziemy na np. sumę w środę - tak jak jest to pokazane obok zobaczymy w polu formuł następującą formułę =SUMA(D4:D6), oznacza to, że sumowane są komórki w kolumnie od D4 do D6, czyli system automatycznie domyślił się, że mają być sumowane dane ze środy. Teraz zrobimy sumę całkowitą poprzez zsumowanie wszystkich sum. Mianowicie Wpisujemy tekst suma całkowita, natomiast pod poniedziałkiem klikamy znów na naszej ikonce sumy i zaznaczamy obszar, który ma być zsumowany, czyli wszystkie sumy.

Strona 27 z 58 Szybkie oszacowanie sumy, bez formuły Jeśli chcemy tylko szybko sprawdzić ile wynosi suma liczb w zaznaczonym obszarze możemy skorzystać z pewnego triku. Otóż zaznaczamy dany obszar z którego chcemy wyliczyć sumę i spoglądamy na prawo dolnego paska informacyjnego. Jest tam napis Suma=55. Czyli zgadza się. Uprzednio wyliczona suma całkowita wynosi 55 i suma zaznaczonego obszaru też wynosi tyle samo.

Strona 28 z 58 Kliknijmy teraz prawym klawiszem na napisie Suma=55. Teraz możemy wybrać sobie co chcemy aby w dolnym pasku się pojawiało. Może to być np. średnia, lub minimalna liczba zaznaczonego obszaru.

Strona 29 z 58 10. Funkcje arkusza Calc Arkusz kalkulacyjny zarówno OpenOffice Calc jak i Microsoft Excel obfitują w wielkie zbiory funkcji ułatwiające wykonanie nam zamierzonego zadania. Między innymi funkcje podzielone są na funkcje: Baz danych Daty i godziny Finansowe Informacji Logiczne Matematyczne do pracy na macierzach statystyczne do arkusza kalkulacyjnego do obsługi tekstu oraz dodatkowe, np. konwersja liczb na inne systemy liczbowe 1) Funkcje bazy danych Funkcje daty i godziny to zbiór funkcji usprawniający nasze zarządzanie datami i godzinami, na przykład mamy do dyspozycji funkcję, która liczy ilość dni między datami, wyznacza liczbę lat między datami, sprawdza czy dany rok jest przestępny, wyznacza bieżącą godzinę, liczbę tygodni w zadanym okresie i wiele innych przydatnych funkcji. 2) Funkcje finansowe Funkcje te pozwalają na obliczenie na przykład procentu składanego, gdzie liczenie "na kartce" jest bardzo uciążliwe, ułatwiają podejmowanie decyzji finansowych, gdyż liczą na przykład zwrot z inwestycji za wiele lat z uwzględnieniem inflacji. 3) Funkcje informacji Są to funkcje ułatwiające pracę nad arkuszem kalkulacyjnym, przekazując nam informację, czy w komórce jest liczba, tekst, czy jest pusta itd. 4) Funkcje logiczne Jest to zestaw logicznych funkcji. 5) Funkcje matematyczne Pogrupowane są tutaj funkcje umożliwiające szybkie liczenie np. największego wspólnego dzielnika, czy liczba jest parzysta, czy nie, zamienia stopnie na radiany, podaje resztę

Strona 30 z 58 z dzielenia, zaokrągla liczbę w dół, czy w górę, podaje sinus, cosinus, tg i ctg z podanej liczby i wiele innych. 6) Macierze Funkcje te pozwalają na podstawowe działania na macierzach, np. obliczenie macierzy odwrotnej, mnoży macierze itp. 7) Funkcje statystyczne Pozwala na obliczenia zadań statystycznych, mnóstwo funkcji dla tych, którzy potrzebują i wykorzystują tę dziedzinę matematyki do swej pracy. 8) Pozostałe trzy to funkcje arkusza kalkulacyjnego - usprawniają obsługę zdarzeń, do obsługi tekstu - np. zamiana z małych liter na duże itp. oraz funkcje dodatkowe, np. konwersja liczb na inne systemy liczbowe. Wszystkie funkcje są dość dobrze opisane w pomocy programu, oraz gdy wejdziemy na konkretną funkcję, to pojawia się jej opis oraz sposób użycia.

Strona 31 z 58 10.1. Funkcje matematyczne Powiedzmy mamy kilka zadań wymagających dużo liczenia polegających na jednym rozwiązaniu, ale różnią się tylko danymi. Rozwiązujemy go na kartce - udało nam się w końcu przejść do końca. Ok, teraz zabieramy się za drugi i trzecie itd. Ale to przecież tyle liczenia a zadanie różni się tylko kilkoma danymi... Czy nie da się tego jakoś uprościć? Oczywiście, można rozwiązać całość w arkuszu kalkulacyjnym a później tylko podstawiać dowolne dane a reszta zadania się sama wykona. Może powiecie, że rzadko się tak zdarza, może, ale w fizyce, czy w jakiejkolwiek nauce badawczej często zachodzi taka potrzeba aby zasymulować co się stanie, gdy dane wejściowe się zmienią. Wtedy możemy skorzystać z udogodnienia arkusza kalkulacyjnego, jakim jest tworzenie formuł. Po co liczyć na piechotę, skoro można stworzyć formułę, a później zmieniać tylko dane i cieszyć się natychmiastowym wynikiem. 1) Funkcja PIERWIASTEK funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria matematyczne), zwraca dodatni pierwiastek kwadratowy z liczby dodatniej (funkcja nie obsługuje liczb urojonych ani zespolonych). Składnia funkcji Przykład =PIERWIASTEK(liczba) =PIERWIASTEK(4) zwraca 2 =PIERWIASTEK(-4) zwraca błąd:502 czyli komunikat o błędnym parametrze 2) Funkcja POTĘGA funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria matematyczne), zwraca potęgę danej liczby. Składnia funkcji =POTĘGA(podstawa;potęga) W przypadku mniej zaawansowanych obliczeń prowadzonych w programie Calc, oczywiście możliwy jest prostszy i bardziej naturalny zapis podstawa^potęga. Przykład 25 podnieść do potęgi 3: =POTĘGA(25;3) zwraca 15625 =25^3 zwraca 15625

Strona 32 z 58 Twierdzenie pitagorasa Obliczmy zatem ile długości musi mieć krawędź "c" w trójkącie, aby trójkąt był prostokątny, czyli aby zawierał w sobie kąt prosty. Skorzystamy zatem z funkcji pitagorasa. Powiedzmy, że bok a=3cm, bok b=4cm, zatem szukamy boku c. c 2 =a 2 +b 2 czyli c=pierwiastek z (a 2 +b 2 ) Wpisujemy te wartości do arkusza Calc w postaci: Następnie w komórce D4 chcemy by powstał wynik, czyli musimy wklepać tam wzór, który obliczy długość boku c ze wzoru pitagorasa. Wchodzimy na ikonkę f(x) i wybieramy kategorię "matematyczne" jak na rysunku powyżej

Strona 33 z 58 Następnie szukamy funkcji pierwiastek i klikamy dwukrotnie. Zauważmy, że na dole pojawi się napis =PIERWIASTEK(). Teraz musimy zrobić sumę kwadratów boków a i b. Zatem szukamy funkcji potęga i również klikamy dwukrotnie na niej. Teraz na dole pojawi się napis =PIERWIASTEK(POTĘGA()). Musimy zatem ustalić z czego ma być potęga i jakiego stopnia. Klikamy więc na pole Podstawa i będąc tam kursorem, przechodzimy myszką na pole B4, natomiast w polu potęga wpisujemy 2, bo przecież ma to być kwadrat z tej liczby.

Strona 34 z 58 Na dole w miejscu, gdzie jest formuła wpisujemy plus. Następnie znów dajemy funkcję potęga i w miejsce podstawa dajemy C4, natomiast w polu potęga wpisujemy 2. Po zatwierdzeniu dajemy ok i otrzymujemy wynik w komórce D4. Na górze jest cała formuła, która oblicza nam nasze zadanie.

Strona 35 z 58 Teraz możemy podstawiać dowolne dane a formuła obliczy nam ile wyniesie krawędź c, by trójkąt był prostokątny. Niestety przy zadanych krawędziach a i b nie zawsze krawędź c wyjdzie liczbą całkowitą. ZADANIE 1. Napisz skróconą formę formuły wykorzystującej Twierdzenie Pitagorasa przy użyciu operatorów matematycznych. Domyślnie mamy zaokrąglanie do 2 miejsc po przecinku. Jeśli jest potrzebna nam większa dokładność możemy skorzystać z ikonki zaznaczonej obok na rysunku, z czego jedna zwiększa dokładność o jedno miejsce dziesiętne, druga zaś zmniejsza. 3) Funkcja LICZ.JEŻELI funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria matematyczne), zwraca liczbę elementów, które w podanym zakresie komórek spełniają określone kryterium.

Strona 36 z 58 Składnia funkcji =LICZ.JEŻELI(zakres; kryterium) zakres zakres komórek w których zliczamy; kryterium kryteria przeszukiwania zakresu, ma postać liczby, wyrażenia lub adresu komórki. Kryteria funkcji: X liczy komórki zawierające X A1 liczy komórki mające tą samą wartość co A1 ">=liczba" liczy komórki większe lub równe liczbie "<=liczba" liczy komórki mniejsze lub równe liczbie ">liczba" liczy komórki większe od liczby "<liczba" liczy komórki mniejsze od liczby ">="&A1 liczy komórki większe lub równe liczby z A1 "<="&A1 liczy komórki mniejsze lub równe liczby z A1 ">"&A1 liczy komórki większe od liczby z A1 "<"&A1 liczy komórki mniejsze od liczby z A1 "d*" zaczynające się na literę d 4) Funkcja SUMA.JEŻELI (ang. SUMIF) funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria matematyczne), zwraca wynik sumy wszystkich elementów w podanym zakresie spełniających podane kryterium. Składnia funkcji =SUMA.JEŻELI(zakres; kryterium; zakres_sumy) zakres podaje zakres komórek objętych kryterium kryterium w której znajdują się kryteria wyszukiwania lub samymi kryteriami w postaci wartości zakres_sumy zakres sumowanych komórek w przypadku pominięcia sumowane są komórki z pola "zakres" Kryteria funkcji patrz wyżej 5) Funkcja LICZ.PUSTE - funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria matematyczne), zwraca liczbę pustych komórek z podanego zakresu. Składnia funkcji =LICZ.PUSTE(zakres)

Strona 37 z 58 ZADANIE 2. Zaprojektuj tabliczkę mnożenia. Wyśrodkuj zawartość kolumn. Zmień nazwę arkusza. ZADANIE 3. W sklepie obuwniczym w ramach promocji ustalono cenę 250 zł na buty męskie. buty różnią się rozmiarem i kolorem. Wprowadź do arkusza poniższą tabelę i wykonaj stosowne obliczenia. Buty Cena w zł: 250

Strona 38 z 58 ZADANIE 4. Z arkusza do zadania 4 skopiuj dane do nowego pliku. Wyszczególnij nagłówki kolumn. Wyśrodkuj zawartość komórek. Ustal jednakową szerokość kolumn zawierających parametry mleka. Poniżej stwórz dodatkowe wiersze, w których wpiszesz formuły podające wartości średnie, minimalne i maksymalne parametrów oraz medianę i modę ZADANIE 5. Z arkusza do zadania 5 skopiuj dane do nowego pliku. Wyszczególnij nagłówki kolumn. Wyśrodkuj zawartość komórek. Dostosuj szerokość kolumn do ich zawartości. Uzupełnij komórki i za pomocą określonych formuł wylicz sumy, średnie, MIN i MAX. ZADANIE 6. Z arkusza do zadania 6 skopiuj dane do nowego pliku. Wyszczególnij nagłówki kolumn. Wyśrodkuj zawartość komórek. Dostosuj szerokość kolumn do ich zawartości. Uzupełnij rubrykę dotyczącą kosztów zakupu paliwa i za pomocą określonych formuł wylicz sumy, średnie, MIN i MAX.

Strona 39 z 58 10.2. Funkcje logiczne 1) Funkcja JEŻELI funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria logiczne). Przedstawia jedną wartość, jeśli warunek zawarty w funkcji jest spełniony (PRAWDA), lub wartość drugą, jeśli warunek nie jest spełniony (FAŁSZ). Składnia funkcji =JEŻELI(warunek;wartość_jeśli_PRAWDA;Wartość_jeśli_FAŁSZ) A B C D 1-2 =JEŻELI(A1>0;"PEŁNA";"PUSTA") PUSTA 2 2 3 3 "=JEŻELI(A1>0;"Większa niż zero";jeżeli(a1<0;"mniejsza od zera";jeżeli(a1=0;"równa zero";""))) =JEŻELI((A2<=3,1)I(A3<150);"jeden";"niejeden")&JEŻELI((A 2>3,1)I(A2<=3,4)I(A3<150);"dwa";"niedwa") "Mniejsza od zera" jedenniedwa Przykład 1 Jeżeli w komórce A1 jest jakikolwiek wpis, to w komórce, gdzie jest wpisana formuła (np. B1), zostanie wpisany tekst "PEŁNA". Jeżeli ten warunek nie jest spełniony (A1 jest pusta), to zostanie wpisany tekst "PUSTA". =JEŻELI(A1>0;"PEŁNA";"PUSTA") Przykład 2 Funkcję JEŻELI można łączyć ze sobą, uzyskując możliwość spełnienia więcej niż jednego warunku. =JEŻELI(A1>0;"Większa niż zero";jeżeli(a1<0;"mniejsza od zera";jeżeli(a1=0;"równa zero";""))) Przykład 3 Jeśli zamierzasz użyć w jednym wierszu wiele razy osobnej funkcji JEŻELI, należy po każdej wpisać znak &. =JEŻELI((A2<=3,1)I(A3<150);"jeden";"niejeden")&JEŻELI((A2>3,1)I(A2<=3,4)I(A3<150) ;"dwa";"niedwa") 2) Funkcja LUB funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria logiczne), zwraca wartość logiczną PRAWDĘ pod warunkiem, że co najmniej jeden

Strona 40 z 58 argument to PRAWDA. Funkcja zwraca FAŁSZ tylko w momencie, gdy wszystkie warunki mają wartość FAŁSZ. Funkcja obsługuje do 30 argumentów wartości logicznych. Składnia funkcji Przykład =LUB(warunek; warunek2) =LUB(9<5;13<4;5>=4) zwraca PRAWDA =LUB(9<5;13<4;5=4) zwraca FAŁSZ =LUB(FAŁSZ;PRAWDA) zwraca PRAWDA 3) Funkcja NIE funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria logiczne), działa jak operator negacji, czyli odwraca wartość logiczną. Składnia funkcji Przykład =NIE(wartość) = NIE(PRAWDA) zwraca FAŁSZ = NIE(FAŁSZ) zwraca PRAWDA 4) Funkcja FAŁSZ funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria logiczne), zwraca wartość logiczną FAŁSZ. Nie jest konieczne podanie argumentów funkcji. Składnia funkcji =FAŁSZ()

Strona 41 z 58 Przykład = FAŁSZ() zwraca FAŁSZ = NIE(FAŁSZ()) zwraca PRAWDA 5) Funkcja PRAWDA funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria logiczne), zwraca wartość logiczną PRAWDA. Nie jest konieczne podanie argumentów funkcji. Składnia funkcji Przykład =PRAWDA() = PRAWDA() zwraca PRAWDA = NIE(PRAWDA()) zwraca FAŁSZ 6) Funkcja I funkcja wbudowana w arkusz kalkulacyjny OpenOffice Calc (kategoria logiczne), zwraca wartość logiczną FAŁSZ pod warunkiem, że co najmniej jeden argument to FAŁSZ. Funkcja zwraca PRAWDĘ tylko w momencie, gdy wszystkie warunki mają wartość PRAWDA są spełnione. Funkcja obsługuje do 30 argumentów wartości logicznych. Składnia funkcji Przykład =I(warunek; warunek2) =I(9<5; 13<4; 5>=4) zwraca FAŁSZ =I(9<5; 13<4; 5=4) zwraca FAŁSZ =I(9>5; 13>4; 5=5) zwraca PRAWDA = I(FAŁSZ;PRAWDA) zwraca FAŁSZ

Strona 42 z 58 11. Sortowanie danych Bardzo przydatną i ważną funkcją w każdym arkuszu kalkulacyjnym jest opcja sortowania. Często potrzebujemy mieć dane posortowane według np. ceny, ilości sprzedanych sztuk, alfabetycznie itd. Aby prawidłowo korzystać z opcji sortowania pokażemy różne sposoby na przykładzie. Skorzystamy z naszej już dobrze znanej tabelki i spróbujemy posortować według ilości sztuk dla piątku. Jeśli wejdziemy na piątek i zaznaczymy tą kolumnę (oczywiście bez napisu piątek) i damy sortowanie za pomocą ikonki sortuj, zaznaczonej na czerwono na obrazku obok, to posortowane zostaną dane tylko dla piątku, ale zaraz zaraz... przecież pomiesza to nam całkowicie i sfałszuje tabelkę, bo liczby się przemieszczą, natomiast wpisy Książki, Zeszyty i Akcesoria biurowe zostaną tam gdzie były. Zatem ten sposób nadaje się tylko do tabelek, gdzie mamy jedną kolumnę i chcemy ją posortować. W naszym przypadku skorzystamy z innej możliwości, która pozwoli nam na uniknięcia fałszowania danych. Zaznaczamy zatem dane, które mają być posortowane (bez nazw tygodni i sum) i dajemy Dane->Sortuj. Ponieważ chcemy sortować według piątku w okienku, które się otworzy wybieramy kolumnę F i zaznaczamy rosnąco. Jeśli chcemy aby Calc w następnej kolejności sortował według innej kolumny to możemy niżej wybrać takie opcje.

Strona 43 z 58 Zatwierdzamy Ok i zauważmy, że wszystko zostanie teraz posortowane prawidłowo według dnia piątek z utrzymaniem danych tam gdzie powinny być. Miejscami zamienione zostały Zeszyty i Akcesoria biurowe, ale wszystkie dane w wierszach powędrowały za nimi, nie dokonując żadnych przemieszeń i o to nam chodziło.

Strona 44 z 58 12. Eksport danych Bez większych problemów możemy nasze dane wyeksportować do Excela, lub też do odpowiedniej bazy danych. Jeśli na przykład potrzebujemy informacje zawarte w naszym skoroszycie przenieść do naszego serwisu internetowego możemy skorzystać z formatu np. CVS. Format ten jest zapisem, który umożliwia zapisanie całej zawartości arkusza w postaci pliku tekstowego w specjalny sposób zorganizowanego. W wierszach takiego pliku będą się znajdowały analogiczne wiersze arkusza, pola zaś są oddzielone znakiem np. średnikami, wiersze zaś innym znakiem. Dzięki takiem podziałowi baza danych może odczytać taką zawartość pliku. Aby skorzystać z tej opcji dajemy zapisz jako, w miejscu zapisz jako typ: wybieramy Tekst CSV(.csv) i dajemy zapisz. Jeśli pojawi się okienko informujące nas o usunięciu formatowania to dajemy ok bo w pliku CSV i tak nie ma formatowania. W kolejnym oknie wybieramy najpierw zestaw znaków, dla polskiej czcionki to będzie Europa Środkowa (Windows-1250/ WinLatin2). Według potrzeby programu do którego będziemy eksportować wybieramy separator pola i separator tekstu i dajemy OK.

Strona 45 z 58 Przykładowe podglądy takich plików przez notatnik będą wyglądały mniej więcej tak jak obok. Pierwszy to z ustawieniami jak na okienku wyżej, drugi to gdy wybierzemy separator pola jako tabulator. Eksportować możemy również do formatu: pdf, korzystając z funkcji plik- eksportuj jako PDF, lub klikając na ikonkę PDF z paska narzędziowego. Excel, xml, html, formatu StarCalc. dbf Wszystko to jest dostępne przez zapisz jako i wybieramy typ pliku do jakiego chcemy zapisać dane.