Platforma e-learning na przykładzie systemu Moodle dr Zbigniew E. Zieliński Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach zzielinski@wsh-kielce.edu.pl Budowa systemu e-learning jest przedsięwzięciem złożonym i często zależy od profilu działalności e-edukacyjnej podmiotu uczelni, szkoły, przedsiębiorstwa. Istotnym problemem staje się dobór platformy informatycznej, co często wiąże się z nakładami finansowymi jakich należy się spodziewać przy wyborze komercyjnego (a także autorskiego) rozwiązania, bądź zastosowanie darmowych systemów działających na prawach Powszechnej Licencji Publicznej GNU, która udostępnia kod źródłowy. Powyższe systemy e-learningu wywodzą się z narzędzi informatycznych służących do organizowania działań szkoleniowych i administrowania nimi. Celem niniejszej pracy jest przedstawienie funkcjonowania platformy e-learning na przykładzie rozwiązań systemu Moodle. 1. Wprowadzenie W latach 80-tych ubiegłego wieku nastąpił bardzo szybki wzrost wykorzystania nowych technologii informacyjnych w większości środowisk zawodowych. Chociaż stwierdzenie, że komputery odgrywają ogromna rolę w życiu każdego człowieka przestało być dyskusyjne, jednak problem roli komputerów w edukacji jest nadal nieustającym tematem debat na różnych szczeblach 1. Strategia wprowadzania komputerów, systemów informatycznych do edukacji jest uwarunkowana wieloma czynnikami, z których najistotniejsze wydaje się być przygotowanie nauczycieli, wyposażenie szkół i uczelni w sprzęt komputerowy, oprogramowanie, a także rozpropagowanie idei swobodnego dostępu do wiedzy z wykorzystaniem sieci komputerowych. Oznacza to, że informacja technologiczna staje się nie tylko źródłem informacji, ale organizuje proces nauczania i uczenia się, a także może być czynnikiem tworzącym społeczność studencką czy też uczniowską na poziomie funkcjonowania Internetu. Odpowiednio przygotowany system komputerowy (z siecią informatyczną) z przygotowanym systemem zarządzania i publikacji treści dydaktycznej, wraz z możliwością administracji uprawnień osób szkolących i szkolonych staje się systemem e-learningowym, zmieniającym sposób dystrybucji, publikacji i przekazu wiedzy na poziomie szkoły, uczelni, organizacji czy przedsiębiorstwa. W tym przypadku można powiedzieć o wielokierunkowej łączności między prowadzącym szkolenie a studentem, praktycznym dostępem do nieograniczonych zasobów informacyjnych i programowych które zostały zgromadzone w różnych punktach sieci. 1 J. Bednarek, Media w nauczaniu, Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2002, str. 217 1
Obecnie najpopularniejszą formą kształcenia jest blended learning, czyli szkolenie mieszane hybryda szkolenia tradycyjnego w miejscu uczelni wraz z zastosowaniem elementów e-learning. W rozwoju e-learning można obecnie wyróżnić dwa modele: model minimalnych kosztów masowego kształcenia, w którym istotą jest możliwie tanie nauczanie możliwie dużą grupę ludzi, ale cel szkolenia może być różny, model maksymalnej jakości kształcenia elitarnego, w którym chodzi o dążenie do uzyskania najlepszych efektów kształcenia, pomimo tego, iż wiąże się to z wysokimi kosztami. 2 E-learning pojawia się w dwóch formach: CBT (Computer-Based Training) szkoleń opartych na technologii komputerowej oraz WBT (Web-Based Training) szkoleń przez Internet. Kurs jest najważniejszym elementem stanowiącym o jakości procesu dydaktycznego. Dzięki temu, że kursy są dostępne za pomocą przeglądarek internetowych, można wykorzystywać w nich przekaz multimedialny. Obecnie istnieje kilka standardów opisujących, jak powinien wyglądać kurs oraz w jaki sposób powinny być wymieniane informacje pomiędzy kursem a obsługującym go systemem informatycznym. Najnowsze systemy informatyczne klasy LCMS (Learning Content Management System) gwarantują obsługę kursów zgodnych ze standardami reprezentacji zawartości dydaktycznej, co wydatnie obniża koszt wytworzenia i obsługi takich kursów. Dlatego też szkolenie e-learning rozumiane jest jako realizacja procesu dydaktycznego w oparciu o kurs WBT przy wykorzystaniu narzędzi systemu klasy LCMS. Szkolenie tego typu pozwala na osiągnięcie efektów co najmniej tak dobrych, jak podczas szkoleń tradycyjnych, pomimo użycia innych narzędzi i środków dydaktycznych, zwłaszcza elementów multimedialnych i interaktywnych wspomagających realizację procesu edukacyjnego. Do takich narzędzi możemy zaliczyć zintegrowane aplikacje umożliwiające nauczycielowi i studentom, dysponującymi komputerami uczestniczenie w czasie rzeczywistym w kursie wykorzystującym protokoły Internetu czy też intranetu (wewnętrznej sieci np. sieci uczelnianej). 3 2 R. Tadeusiewicz, Dwa cele i dwa modele e-learningu. Materiały z konferencji E-learning w Społeczeństwie Wiedzy, AGH, Kraków, 2005 3 Do czego służy Moodle?, http://moodle.wsh-kielce.edu.pl/mod/resource/view.php?id=217 źródło, sieć Internet 2
2. Budowa platformy e-learning Przygotowanie systemu e-learning jest przedsięwzięciem złożonym, wiążącym się z jednej strony z kosztami (które determinują rozwój wirtualnej edukacji uczelni czy przedsiębiorstwa) ale także z samym środowiskiem informatycznym, którego zadaniem jest zarządzanie i administrowanie wszelkimi działaniami związanymi ze szkoleniami realizowanymi w organizacji. Aby przeanalizować powody, dla których w organizacji będzie potrzebny system e- learning, należy posłużyć się modelem uwzględniającym trzy podstawowe rodzaje funkcjonalności: Zawartość, która obejmuje tworzenie materiałów szkolenia elektronicznego, w przypadku wykorzystania narzędzi wbudowanych w system, jak i materiałów importowanych z wykorzystaniem różnorodnych formatów, Komunikację (a-)synchroniczną: e-mail, listy dyskusyjne, chat-y, biuletyny wspomagające wymianę informacji, Zarządzanie, które umożliwia administrowanie procesami oraz śledzenie postępów studentów z wykorzystaniem takich narzędzi jak elektroniczny dziennik, terminarz. 4 Efektywność administrowania systemem e-learning zależy od zdolności platformy do wymiany danych z innymi systemami eksploatowanymi w organizacji. 5 Rysunek 1 Model funkcjonalności platformy e-learning Źródło: http://ferl.becta.org.uk/display.cfm?page=462 4 Praca zbiorowa pod red. H. Sroki i S. Stanka, Wirtualna Edukacja. Koncepcje i wybrane kierunki realizacji, Wydawnictwo AE, Katowice, 2005, str. 37 5 Technology for E-learning, http://ferl.becta.org.uk/display.cfm?page=462 źródło, sieć Internet 3
Najbardziej zaawansowanymi rozwiązaniami, które umożliwiają uwzględnienie w ramach platformy wirtualnej edukacji powyższy model funkcjonalności są systemy klasy LCMS (Learning Content Management System). Systemy takie umożliwiają przechowywanie i publikowanie treści dydaktycznej oraz zarządzanie nią w postaci multimedialnych kursów (moduł CMS Course Management System), organizowanie procesu dydaktycznego, kontrolowanie postępów studenta, zapisywanie na kursy i kontrolowanie dostępu do nich oraz dostarczają rozbudowane mechanizmy raportowania (moduł LMS Learning Management System). Ważną cechą systemów tej klasy jest ich otwarta architektura, dzięki czemu mogą one odpowiadać na indywidualne potrzeby autorów treści dydaktycznej, nauczycieli oraz studentów. Systemy te dostarczają także zestawu narzędzi umożliwiających komunikację uczestnikom szkolenia. Rysunek 2 Schemat funkcjonalny systemu LCMS na podstawie M. Hyla, Przewodnik po e- learningu, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2005 Takim zintegrowanym pakietem jest system Moodle, który jest przeznaczony do tworzenia kursów prowadzonych przez Internet. 4
3. Struktura systemu LCMS na przykładzie Moodle Jednym z najbardziej popularnych systemów e-learning LCMS jest Moodle. Słowo Moodle jest skrótem od Modular Object-Oriented Dynamic Learning Environment (modularne, zorientowane obiektowo dynamiczne środowisko nauczania). 6 System ten jest alternatywą dla komercyjnych firmowych rozwiązań e-learningu online i jest dystrybuowany za darmo na zasadach licencji open source (zgodnie z licencją GNU). Każdy ma dostęp do pełnego kodu źródłowego i może w nim czynić potrzebne zmiany. Modułowa budowa Moodle a czyni łatwym tworzenie kursów i dodawanie do nich treści, co wspiera zaangażowane uczenie się uczestników. Platforma Moodle jest produktem poddawanym ciągłej pracy rozwojowej, zaś autorem platformy jest Martin Dougiamas, który nadal przewodzi całemu projektowi. Możliwa jest implementacja systemu na większości platform systemowych, takich jak Linux, Windows czy MacOSX. Istotne jest by platforma na której ma działać serwis e- learning wspierał PHP oraz bazy danych (MySQL, PostgresSQL). Rysunek 3 Moodle, kategorie kursów strona startowa Źródło: http://moodle.wsh-kielce.edu.pl 6 Dokumentacja Moodle, http://moodle.org źródło, sieć Internet 5
System Moodle umożliwia użytkownikom, autorom kursów i wykładowcom wsparcie programowe do realizacji procesu dydaktycznego z wykorzystaniem sieci komputerowych. Administrator może ingerować w wygląd serwisu (modyfikować szablony graficzne tzw. templatki), konfigurować zmienne odpowiedzialne za ogólne działanie serwisu, zarządzać modułami systemu (głosowanie, zasób, ankieta, czat, dziennik, forum, wiki, zadanie, scorm i inne), a także elementami wspomagającymi modułem konserwacji czy kopii zapasowej. Autorzy Moodle wyodrębnili dwie klasy użytkowników: uczniów i nauczycieli. Nauczyciele określają dostępność zamieszczonych kursów dla użytkowników systemu, mogą także wprowadzać merytoryczną treść kursu, zaś uczniowie mają prawa uczestnictwa w przydzielonych szkoleniach. Nauczyciel ma możliwość przygotowania trzech podstawowych typów kursów: tematyczny, tygodniowy oraz towarzyski oraz wyboru dwóch implementacji standardów konstruowania kursów e-learning: SCORM i LAMS. Tworząc kurs w Moodle nauczyciel ma dostęp do wszystkich modułów, które dowolnie może wykorzystać w projektowanym kursie, co pozwala na zamieszczanie zasobów znajdujących się w puli obsługiwanej przez system. Istotną funkcją jest śledzenie logów (tekstowych bądź graficznych) aktywności uczestników szkoleń. Struktura Moodle opiera się na modułach. Budowa modułowa pozwala łatwo odszukać kod programu odpowiedzialnego za działanie odpowiedniej części serwisu. Taka dostępność i przejrzystość pozwala na sprawną modyfikację kodu i daje możliwości szybkiego rozszerzenia systemu. 7 Poszczególne moduły umożliwiają: tworzenie zadań dla studentów oraz ich ocenę przez nauczyciela (moduł zadań), przygotowanie składowej głosowania, na które mogą podawać odpowiedzi uczestnicy kursu (moduł wyboru), uruchomienie forum dyskusyjnego z elementami zarządzania wiadomościami na które mogą odpisywać nauczyciele oraz osoby szkolące się (moduł forum), dołączenie do szkolenia quizu zawierającego obok pytań tekstowych także grafikę. Element ten umożliwia automatyczne ocenianie i wykorzystanie predefiniowanych w systemie podstawowych form pytających np. prawda fałsz, pytanie otwarte, podaj prawidłową odpowiedź z listy (moduł quizów), 7 K. Nowicki, M. Hasse, Analiza możliwości rozszerzenia systemu zarządzającego nauczaniem opartego na licencji Open Source o implementację SCORM, Publikacja Akademia on-line, Wyższa Szkoła Humanistyczno- Ekonomiczna, Łódź, 2005, str. 273 6
Rysunek 3 Schemat modułowej budowy systemu Moodle na podstawie K. Nowicki, M. Hasse, Analiza możliwości rozszerzenia systemu zarządzającego nauczaniem opartego na licencji Open Source o implementację SCORM, Publikacja Akademia on-line, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, Łódź, 2005 prezentację na łamach kursu treści elektronicznej w formie dokumentów HTML, Word, Flash, PowerPoint (moduł zasobów), umieszczenie ankiet typu COLLES (Constructivist On-Line Learning Environment Survey - ankieta na temat konstruktywistycznego środowiska uczenia się on-line) i ATTLS (Attitudes to Thinking and Learning Survey - ankieta na temat podejścia do procesów myślenia i uczenia się) na łamach kursu oraz ich reprezentację graficzną (moduł ankiet). Do systemu Moodle można zaimportować kursy SCORM (Sharable Content Object Reference Model) uniwersalny standard zapisu materiałów e-learningowych stworzony przez ADL (Advanced Distributed Learning Initiative). Zaletą tego standardu jest możliwość tworzenia treści, które potencjalnie mogą być ponownie wykorzystane w innych kursach, a realizowane jest to za pomocą tzw. obiektów wiedzy wielokrotnego użytku (reusable learning objects). Obiekty te w systemach LCMS mogą być później zapisywane w tzw. repozytoriach obiektów (object repositories). 7
W ostatniej wersji Moodle 1.6.3 (stan na 04.11.2006) zintegrowany został moduł LAMS (Learning Activity Management System) w wersji 1.1 będący darmowym systemem e- learning, który powstał i rozwijany jest na Uniwersytecie Macquarie w Sydney. LAMS umożliwia współdzielenie treści dydaktycznych oraz korzystanie z innych platform e- learning. Implementacja powyższych rozwiązań w Moodle zwiększa funkcjonalność systemu, możliwość projektowania, zarządzania i dostarczania online treści dydaktycznych z wykorzystaniem nowoczesnych standardów e-learning. 4. Podsumowanie Dynamiczny rozwój i ciągłe zmiany na rynku technologii informatycznych powodują ewoluowanie form kształcenia i przekazywania wiedzy na odległość. W skali globalnej wiele organizacji edukacyjnych, uczelni czy szkół zmaga się z zapotrzebowaniem na szkolenia, kursy czy dydaktyczne materiały w formie elektronicznej. Opisywany w artykule platforma e- learningowa Moodle może przyczynić się do rozwoju e-nauczania w polskiej edukacji, a przez to do rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy. Świadczy o tym także ilość wdrożeń systemu Moodle w Polsce kształtująca się na poziomie 367 działających serwisów (stan na 04.11.2006). Dobrym przykładem funkcjonowania darmowych rozwiązań e-learning opartych o opisywaną platformę Moodle (w formie szkoleń i kursów) jest: Portal Nauczania na Odległość Wyższej Szkoły Handlowej w Kielcach (http://moodle.wsh-kielce.edu.pl) oraz Centrum Edukacyjne Świętokrzyskiego Centrum Edukacji na Odległość (http://kursy.sceno.edu.pl). Literatura 1. J. Bednarek, Media w nauczaniu, Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2002, str. 217 2. M. Hyla, Przewodnik po e-learningu, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2005, str. 91 3. K. Nowicki, M. Hasse, Analiza możliwości rozszerzenia systemu zarządzającego nauczaniem opartego na licencji Open Source o implementację SCORM, Publikacja Akademia on-line, Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna, Łódź, 2005, str. 273 4. Praca zbiorowa pod red. H. Sroki i S. Stanka, Wirtualna Edukacja. Koncepcje i wybrane kierunki realizacji, Wydawnictwo AE, Katowice, 2005, str. 37 5. R. Tadeusiewicz, Dwa cele i dwa modele e-learningu. Materiały z konferencji E-learning w Społeczeństwie Wiedzy, AGH, Kraków, 2005 8
Netografia 1. Dokumentacja Moodle, http://moodle.org 2. Do czego służy Moodle?,http://moodle.wsh-kielce.edu.pl/mod/resource/view.php?id=217 3. Technology for E-learning, http://ferl.becta.org.uk/display.cfm?page=462 9