Projekt Mediator pilnie poszukiwany jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego SZKOLENIE WSTĘPNE Z ZAKRESU MEDIACJI Warszawa 23-24 czerwca 2012 r. dr Arkadiusz Bieliński Organizator szkoleń: Wykonawca szkoleń:
Spis treści Spis treści... 2 Słowniczek... 3 1. Pojęcie konfliktu i sporu... 3 2. Główne modele rozwiązywania sporów... 7 3. Podstawowe rodzaje mediacji... 10 4. Podstawowe cechy mediacji... 11 5. Strefa możliwej ugody... 13 6. Etapy mediacji... 14 7. Europejski kodeks postępowania dla mediatorów... 16 8. Społeczna Rada do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości. Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich.... 19 Wybrana literatura... 20 Strona 2
Słowniczek (na podstawie A. Anacik, S. Krupnik, A. Otręba, J. Skrzyńska, D. Szklarczyk, H. Uhl, Diagnoza stanu rozwoju sektorowego dialogu społecznego, Kraków 2009 r.) Dialog społeczny wszelkiego typu negocjacje, konsultacje lub wymiana informacji między przedstawicielami rządu, pracodawców i pracowników, skupiającymi się na wspólnym interesie w zakresie polityki ekonomicznej i społecznej. Dialog sektorowy (branżowy) dotyczy zagadnień określonego sektora gospodarki narodowej. Prowadzony jest za pośrednictwem instytucji sformalizowanych w różnym stopniu (w UE: komitety sektorowe, w Polsce: trójstronne zespoły branżowe, instytucje dialogu dwustronnego). Dialog zdecentralizowany dialog prowadzony na poziomie branżowym, regionalnym lub lokalnym. W Polsce odnosić będzie się to przede wszystkim do dialogu prowadzonego poza Komisją Trójstronną. Partnerzy dialogu w kontaktach między przedstawicielami pracowników i pracodawców podmiot będący dla danej organizacji stroną przeciwną. Dla związków zawodowych są to organizacje pracodawców, a dla organizacji pracodawców związki zawodowe. Partnerzy społeczni pojęcie tradycyjnie zarezerwowane dla organizacji pracodawców i związków zawodowych. Przy rozszerzaniu formuły dialogu społecznego do dialogu obywatelskiego, angażującego większą ilość reprezentantów różnych grup społecznych, pojęcie partnerów społecznych może być odnoszone do stron dialogu niebędących organizacjami pracodawców lub związkami zawodowymi, np. organizacji pozarządowych. 1. Pojęcie konfliktu i sporu Konflikt jest to sytuacja, w której co najmniej dwie zależne od siebie osoby spierają się o ograniczone zasoby bądź o realizację interesów, które są lub wydają się być niemożliwe do pogodzenia (J. Boulding). Konflikt termin interdyscyplinarny. Wyróżniamy różne rodzaje konfliktów: Konflikt psychiczny jednoczesne występowanie sprzecznych lub wzajemnie wykluczających się impulsów, pragnień lub niemożliwych do pogodzenia reakcji, Konflikt behawioralny układ sprzecznych lub rozbieżnych działań stron, Konflikt społeczny typ stosunku społecznego występujący wówczas, gdy jednostki lub grupy społeczne (np. klasy, warstwy) rywalizują o różnego rodzaju dobra. Strona 3
Spór jedna z potencjalnych możliwości reakcji na konflikt. Elementy sporu: rozbieżność celów, wzajemna zależność, obustronna możliwość wpływu na sytuację, ujawnienie (poprzez podjęcie określonych działań). Etapy rozwoju konfliktu: (na podstawie E. Gmurzyńska, R. Morek (red.), Mediacje. Teoria i praktyka, Warszawa 2009 r., s. 55-56) Symptomy konfliktu (niezgodność celów lub interesów) - strony dochodzą do wniosku, że są między nimi sprzeczności niemożliwe do pogodzenia. Przekonanie to nie zawsze jest zgodne z rzeczywistością, należy jednak pamiętać, że konflikt wynika z subiektywnych odczuć i przekonań stron, Postrzeganie sprzeczności i ich definiowanie strony zaczynają dostrzegać i nazywać istniejące sprzeczności, głośnio formułując wzajemne oczekiwania. Jednocześnie każdy z uczestników konfliktu próbuje odnaleźć się w nowej sytuacji, interpretując i analizując pozycję swoją i drugiej strony, Strona 4
Polaryzacja skupienie się na własnym punkcie widzenia obok jednowymiarowego, negatywnego postrzegania drugiej strony oraz braku dobrej woli i chęci zrozumienia oponenta może z czasem skutkować powiększeniem obszarów konfliktu i polaryzacją stanowisk stron, Izolacja następuje wtedy, gdy strony walcząc ze sobą, odmawiają spełnienia żądań oponenta, co skutkuje przerwaniem komunikacji między stronami, Destrukcja brak kontaktu sprzyja pogłębianiu negatywnego obrazu przeciwnika, który z kolei usprawiedliwia podejmowanie jeszcze bardziej radykalnych działań, co może stanowić wstęp do podjęcia wszechogarniającej, bezwzględnej walki (wszystkie chwyty są dozwolone), Zmęczenie i zniechęcenie strony są zmęczone nieustanną walką, negatywne emocje słabną, strony zaczynają dostrzegać negatywne skutki stosowanej do tej pory strategii walki. Rodzaje konfliktów Strona 5
Style indywidualnego reagowania na konflikt (czynnik ważności wyniku; czynnik ważności relacji) Zrozumienie konfliktu (potrzeby i ich zaspokojenie) na podstawie A. Kalisz, A. Zienkiewicz, Mediacja sądowa i pozasądowa. Zarys wykładu, Warszawa 2009, s. 20-21 Zaangażowanie w przedmiotową stronę konfliktu (ważność wyniku) wpływa na wzrost motywacji do podjęcia konkretnych działań w celu uzyskania oczekiwanych rezultatów, zaś zrozumienie konfliktu oraz spojrzenie na niego jako swojego rodzaju próbę wzajemnych relacji (ważność relacji) motywuje do poszukiwania rozwiązań polubownych i konsensualnych. Strona 6
2. Główne modele rozwiązywania sporów Pojęcie ADR ADR Alternative Dispute Resolution (Alternatywne Rozwiązywanie Sporów) W ramach ADR możemy wyróżnić: Formy podstawowe: negocjacje Opierają się na partnerskich rokowaniach lub przetargach, których przebieg w zasadzie nie podlega żadnej narzuconej strukturalizacji. Negocjacje mają w założeniu prowadzić do wspólnego i autonomicznego bez niczyjego udziału z zewnątrz wypracowania przez strony decyzji kończącej konflikt. Strona 7
koncyliacja/facylitacja Jej istotą jest zebranie razem stron, które przedyskutowują w obecności osoby trzeciej kwestie sporne. Rola koncyliatora jest zatem ograniczona do moderacji dynamiki konfliktu, dotyczy strony formalnej, nie wkracza w meritum sporu. mediacja Mediacja to niewiążąca metoda rozwiązywania sporów z udziałem neutralnej osoby trzeciej (mediatora), której zadaniem jest pomoc stronom zaangażowanym w spór w osiągnięciu wspólnie akceptowalnego rozwiązania (przede wszystkim poprzez zawarcie ugody). Strona 8
arbitraż Procedura w której jedna lub więcej neutralnych osób (arbitrów) podejmuje decyzję w sprawie, po wysłuchaniu stron oraz przedstawieniu dowodów przez strony. W postępowaniu arbitrażowym strony poddają się decyzji arbitra, a samo postępowanie jest bardziej sformalizowane niż w przypadku mediacji. Formy pochodne/mieszane: med arb, arb med, neutral fact finding, med fact finding, early neutral evaluation, neutral/confidential listener, litigation management, corporate ombudsman, multi steps ADR (ODR Online Dispute Resolution) Strona 9
3. Podstawowe rodzaje mediacji (na podstawie E. Gmurzyńska, R. Morek (red.), Mediacje. Teoria i praktyka, Warszawa 2009 r., s. 111-122). Facylitatywna określana jest również mianem klasycznej, zmierza do pomocy stronom w rozwiązaniu ich sporu i dojściu do ugody przy wykorzystaniu kreatywnych rozwiązań proponowanych przez strony. Ewaluatywna zakłada ona, że mediator nie tylko kontroluje przebieg mediacji, ale pomaga stronom w ocenie słabych i mocnych aspektów ich sprawy, ich sytuacji prawnej, proponuje sposoby rozwiązania sporu, przewiduje ewentualne rozstrzygnięcie sądu. Pełni rolę eksperta nie tylko w rozwiązywaniu sporów, ale również w określonej dziedzinie, np. prawnej czy technicznej, co daje mu legitymację do oceny sytuacji stron w zakresie jego specjalizacji. Oparta na interesach stron ten typ mediacji koncentruje się na rozwiązaniu sporu. Konflikt w tej mediacji jest zdefiniowany jako problem do rozwiązania, a rolą mediatora jest praca razem ze stronami i zidentyfikowanie różnic między nimi. Jednym z ważniejszych celów tej mediacji jest przejście z pozycji, czyli stanowiska strony do interesów, czyli potrzeb lub celu, który jest motywem określonego żądania. Transformatywna opiera się na założeniu, że zaangażowanie w konflikt powoduje, iż strony są osłabione z powodu stresującej sytuacji oraz skoncentrowane jedynie na swoich problemach. Celem mediacji trans formatywnej jest przede wszystkim zmiana charakteru relacji wynikających z konfliktu, a nie ja w mediacji opartej na interesach, rozwiązanie konkretnego problemu. Narratywna ten typ mediacji charakteryzuje specyficzne podejście do konfliktu, polegające na tym, że to opowiadane historie są w niej ważniejsze niż cele czy motywacje ludzi. Celem tej mediacji jest oderwanie się od stworzonej przez strony historii i pomoc im w zbudowaniu nowej opowieści o ich konflikcie, która doprowadzi do utrzymania i poprawienia relacji między nimi, usprawni komunikację oraz otworzy możliwości rozwiązania obecnego i przyszłych sporów. Humanistyczna metoda humanistyczna opiera się na dialogu, którego uczestnicy czują się na tyle bezpiecznie, że dzielą się z mediatorem tym, co się wydarzyło oraz emocjami, które im towarzyszą. Podobnie jak w mediacji transformatywnej, strony dzięki rozmowie stają się silniejsze, spokojniejsze, bardziej świadome, bardziej Strona 10
zorganizowane i skłonne do podejmowania decyzji o swoim życiu. Strony stają się również bardziej uważne i otwarte na sytuację drugiej strony. Działania te podejmowane są przede wszystkim dlatego, iż w stosunkach, w których dominują silne emocje, takie jak ignorancja, zdrada, nienawiść czy utrata szacunku do siebie samego, nawet jeśli zostanie zawarta ugoda, ale emocje nie zostaną wypowiedziane i usłyszane przez drugą stronę, nie można mówić o prawdziwym uzdrowieniu relacji między stronami. Umowne strony konfliktu zawierają umowę dotyczącą poddania swojego sporu rozwiązaniu na forach niezwiązanych z wymiarem sprawiedliwości. Sądowe strony sporu przez system sądów powszechnych biorą udział w procedurach ADR. 4. Podstawowe cechy mediacji Dobrowolność - strony muszą wyrazić zgodę na udział w tej procedurze. W każdym stadium mediacji strony mogą się z niej wycofać bez żadnych warunków. Strony konfliktu nie mogą być zmuszane do osiągnięcia porozumienia ani przez mediatorów, ani przez sąd lub osoby postronne. Strony mają również swobodę co do wyboru osoby mediatora. Akceptacja lub nie przebiegu procesu mediacyjnego zaproponowanego przez mediatora. Bezstronność i neutralność mediatora - neutralność oznacza niezależność mediatora względem stron, brak osobistego interesu w wyniku mediacji oraz brak uprzedzeń wobec stron. Nie proponuje stronom żadnych rozwiązań, nie narzuca swojego systemu wartości, nie udziela porad, nie wyraża własnego zdania w sprawach dotyczących klientów. Bezstronność odnosi się do przekonania i poczucia stron, iż są traktowane sprawiedliwie mediator zatem ma obowiązek równego traktowania stron, zapewnienia wsparcia i pomocy obu stronom, odnoszenia się do nich w sposób życzliwy i przyjazny oraz zapewnienia odpowiednich warunków mediacji (z uwzględnieniem preferencji obu stron). Mniejszy formalizm postępowania mediacyjnego - procedury mediacyjne powinny być tak ukształtowane, aby stanowiły realną alternatywę w stosunku do sądowego wymiaru sprawiedliwości. Strona 11
Poufność - dwa aspekty: prywatność zapewniona stronom oraz immunitet chroniący mediatora przed przesłuchaniem w sądzie. Mediacja, jej przebieg i rezultat są objęte tajemnicą. Podobne zasady odnoszą się do dokumentacji zgromadzonej podczas postępowania mediacyjnego. Szybkość postępowania - kierując strony do mediacji sąd wyznacza czas jej trwania, chyba że strony zgodnie wnoszą o wyznaczenie innego czasookresu. Mediator niezwłocznie ustala termin i miejsce posiedzenia mediacyjnego. Koszty - mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji (obciążają one strony). Może się ich zrzec. W sytuacji, gdy strony do mediacji kieruje sąd, stawki i zasady wynagrodzenia mediatora często określają dodatkowe akty prawne. Strona 12
5. Strefa możliwej ugody Rzeczy, które może zrobić osoba neutralna: słuchać pozwolić na wyrażenie silnych uczuć w kontrolowanej atmosferze ponownie przedstawiać wypowiedzi stron parafrazować wypowiedzi stron zmienić/przerwać układ sporu/dysputy wspierać i zatwierdzać dyskusję przeprowadzić test rzeczywistości (reality testing) spoglądać w przyszłość umieszczać w neutralnym kontekście/niwelować przesadne stwierdzenia badać alternatywy znajdować wspólną płaszczyznę porozumienia Strona 13
6. Etapy mediacji (na podstawie E. Gmurzyńska, R. Morek (red.), Mediacje. Teoria i praktyka, Warszawa 2009 r., s. 130-144). Ocena i przygotowanie mediacji - formalny etap mający na celu zapoznanie się mediatora ze sprawą oraz kontakt ze stronami w celu zorganizowania posiedzenia mediacyjnego. Mediator powinien także przygotować umowę o przeprowadzenie mediacji oraz uzyskać potwierdzenie zgody stron na przystąpienie do mediacji. Rozpoczęcie mediacji obejmuje następujące elementy: powitanie, przedstawienie się i wprowadzenie; wyjaśnienie czym jest mediacja; wyjaśnienie roli mediatora; informacja o dobrowolności mediacji; oświadczenie o bezstronności i neutralności; informacja o poufności mediacji; wyjaśnienie przebiegu mediacji; poinformowanie stron o kosztach mediacji; zapewnienie sprawnego przebiegu mediacji; zaproponowanie podstawowych reguł zachowania się w mediacji. Zebranie informacji; wstępne wypowiedzi stron; identyfikacja celów, problemówinteresów i uczuć rolą mediatora na tym etapie jest spowodowanie, że strony będą się nawzajem słuchać, zebranie informacji na temat sporu oraz określenie interesów stron. Podstawowym celem tego etapu jest umożliwienie stronom przedstawienia swojego widzenia na spór, podzielenie się uczestników swoim stosunkiem emocjonalnym do zdarzenia, a także określenie oczekiwań wobec mediacji. Wyjaśnienie celów i interesów, przyznanie- zauważenie uczuć; wymiana zdań, dialog celem tego etapu jest zachęcenie stron do wzajemnego zrozumienia oraz umożliwienie im zadawania pytań, jakie nasunęły się na etapie wstępnych wypowiedzi. Mediator powinien starać się, aby strony zaczęły zwracać się bezpośrednio do siebie. Rozwiązywanie problemu przetwarzanie spraw; ustalenie kwestii do dyskusji i ich kolejności; tworzenie propozycji ugodowych na tym etapie następuje ustalenie przez mediatora, na podstawie dyskusji stron, listy potencjalnych kwestii, a więc szerokich tematów do dyskusji, które zidentyfikował razem ze stronami oraz Strona 14
uświadomienie stronom możliwości współpracy. Rolą mediatora jest pomoc stronom w dyskusji nad kolejnymi kwestiami i tworzeniu opcji, zbieranie dodatkowych informacji, a przede wszystkim czuwanie, aby negocjacje posuwały się do przodu. Mediator zachęca też strony do tego, aby przedyskutowały konsekwencje zaproponowanych rozwiązań. Dążenie do zakończenia sesji mediacyjnej (osiąganie porozumienia; spisywanie ugody) zadaniem mediatora jest upewnienie się, czy strony rozumieją sposób rozwiązania sporu i jego konsekwencje, a także zbadanie, czy istnieją słabe punkty ewentualnej ugody. Mediator na spotkaniu wspólnym bądź na spotkaniu na osobności sprawdza realność, stałość i pewność postanowień umownych, szczególnie jeżeli ma wątpliwości, czy rzeczywiście strony mogą ugodę wykonać. Przed spisaniem ostatecznej wersji ugody mediator powinien przedyskutować jej zakres i treść ze stronami. Zaangażowanie stron w przygotowywanie ostatecznego teksu ugody daje im poczucie i przekonanie, że ugoda jest wynikiem ich działań i decyzji. Spisywanie ugody jest najmniej emocjonalnym, ale jednocześnie najważniejszym etapem mediacji. Końcowa ugoda powinna być przejrzysta, konkretna i zostać sporządzona w prostym, naturalnym języku, bez zbędnego wstępu i wyznań stron. Rolą mediatora jest zachęcenie stron do wprowadzenia do ugody tylko realnych postanowień. Zamknięcie sesji; monitorowanie kroków potrzebnych do implementacji zawartych postanowień (podobnie jak to miało miejsce w odniesieniu do rozpoczęcia mediacji ten etap polega na podjęciu formalnych kroków mających na celu zakończenie procesu mediacyjnego oraz tych zmierzających do wykonania zawartej ugody) Strona 15
7. Europejski kodeks postępowania dla mediatorów 1. KOMPETENCJE I WYZNACZANIE MEDIATORÓW, ICH WYNAGRODZENIE ORAZ PROMOWANIE ICH USŁUG 1.1. Kompetencje Mediatorzy muszą posiadać kompetencje i wiedzę w zakresie postępowania mediacyjnego. Istotne znaczenie mają odpowiednie szkolenia i stała aktualizacja uzyskanej wiedzy teoretycznej i praktycznej w dziedzinie mediacji, przy uwzględnieniu wszelkich istotnych standardów i programów akredytacyjnych. 1.2. Wyznaczanie Mediator przeprowadza konsultacje ze stronami celem wyboru odpowiednich terminów postępowania mediacyjnego. Przed przyjęciem sprawy mediator musi upewnić się, że posiada odpowiednie przygotowanie i kompetencje do jej prowadzenia. Na wniosek stron mediator przekazuje im informacje dotyczące swojego przygotowania i doświadczenia. 1.3. Wynagrodzenie Mediator musi zawsze przekazać stronom pełną informację o sposobie jego wynagrodzenia, o ile nie było to uprzednio określone. Mediator nie może zgodzić się na udział w postępowaniu, dopóki wszystkie strony nie wyrażą zgody na zasady jego wynagrodzenia. 1.4. Promowanie usług mediacyjnych Mediatorzy mogą promować swoje usługi, pod warunkiem, że robią to w sposób profesjonalny, uczciwy i godny. 2. NIEZALEŻNOŚĆ I BEZSTRONNOŚĆ 2.1. Niezależność Jeżeli istnieją jakiekolwiek okoliczności, które mogą, faktycznie lub pozornie, podważać niezależność mediatora lub powodować konflikt interesów, musi on poinformować strony o takich okolicznościach przed rozpoczęciem lub kontynuowaniem postępowania. Okoliczności takie obejmują: Strona 16
jakiekolwiek osobiste lub biznesowe stosunki ze stroną postępowania; jakąkolwiek korzyść, finansową lub inną, bezpośrednią lub pośrednią, związaną z wynikiem mediacji; fakt występowania mediatora lub innego przedstawiciela jego firmy w roli innej niż mediator na rzecz którejkolwiek ze stron. W takich przypadkach mediator może przyjąć lub kontynuować mediację jedynie, jeżeli ma pewność, że jest w stanie przeprowadzić ją przy zachowaniu pełnej niezależności dla zagwarantowania całkowitej bezstronności oraz przy wyraźnej zgodzie stron. Obowiązek ujawniania takich informacji obejmuje cały okres trwania postępowania mediacyjnego. 2.2. Bezstronność Mediator musi cały czas działać z zachowaniem bezstronności i dbać, aby był postrzegany jako bezstronny, oraz starać się służyć w równej mierze interesom wszystkich stron w procesie mediacji. 3. POROZUMIENIE MEDIACYJNE, PROCEDURA I UGODA 3.1. Procedura Mediator musi zadbać, aby u strony mediacji rozumiały, czym charakteryzuje się proces mediacji oraz jaka jest w nim rola mediatora i stron. W szczególności mediator musi zadbać, aby przed rozpoczęciem mediacji strony zrozumiały i wyraźnie zgodziły się na warunki porozumienia mediacyjnego, w tym wszelkie stosowne przepisy odnoszące się do obowiązku zachowania poufności spoczywającym na mediatorze i stronach. Na wniosek stron porozumienie mediacyjne sporządza się na piśmie. Mediator prowadzi postępowanie w odpowiedni sposób, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy, w tym ewentualną słabszą pozycję niektórych stron, życzenia stron, zasadę praworządności, oraz potrzebę sprawnego rozstrzygnięcia sporu. Strony mogą uzgodnić z mediatorem sposób prowadzenia mediacji, opierając się na określonych zasadach lub innych ustaleniach. Mediator, jeżeli uzna to za stosowne, może wysłuchać stron osobno. Strona 17
3.2. Sprawiedliwy proces Mediator gwarantuje stronom odpowiednie możliwości udziału w postępowaniu mediacyjnym. Informuje strony i może zakończyć postępowanie mediacyjne, jeżeli: dochodzi do ugody, którą mediator uznaje za niewykonalną lub bezprawną, w świetle okoliczności sprawy oraz kompetencji mediatora do dokonania takiej oceny, lub mediator uznaje, że kontynuowanie mediacji najprawdopodobniej nie doprowadzi do ugody. 3.3. Zakończenie postępowania mediacyjnego Mediator musi podjąć wszelkie właściwe środki, aby wszystkie strony zawierające porozumienie wyraziły świadomą zgodę, były dokładnie poinformowane i dobrze rozumiały warunki porozumienia. Strony mogą wycofać się z mediacji w każdym momencie bez podania uzasadnienia. Mediator musi, na wniosek stron i w granicach swoich kompetencji, udzielić stronom informacji dotyczących sposobu sformalizowania porozumienia oraz możliwości jego egzekwowania. 4. POUFNOŚĆ Mediator musi zachować w tajemnicy wszystkie informacje pojawiające się w związku z procesem mediacyjnym, w tym fakt, że mediacja ma się odbyć lub że się odbyła, chyba że musi je ujawnić na mocy prawa lub ze względu na zasady porządku publicznego. Wszelkie informacje ujawnione jako poufne mediatorowi przez jedną ze stron nie mogą być bez jej zgody ujawniane innym stronom, chyba że prawo stanowi inaczej. Strona 18
Zasady 8. Społeczna Rada do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości. Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich. I. Mediator powinien prowadzić postępowanie mediacyjne w oparciu o zasadę samodzielności i autonomii stron konfliktu. II. Mediator powinien w swym postępowaniu kierować się przede wszystkim dobrem i interesami stron. III. Mediator powinien dbać o zapewnienie dobrowolności udziału stron w postępowaniu mediacyjnym. IV. Mediator powinien tak postępować, aby wszystkie strony sporu znały i rozumiały istotę procesu mediacji, rolę mediatora i warunki ewentualnego porozumienia. V. Mediator nie powinien podejmować się pomocy w rozwiązaniu konfliktu, gdy nie ma pełnego przekonania o swoich kompetencjach, które pozwolą mu prowadzić postępowanie rzetelnie. VI. Mediator nie powinien prowadzić postępowania mediacyjnego, jeśli nie jest w stanie zachować bezstronności lub usunąć wątpliwości co do swojej bezstronności. VII. Mediator powinien zachowywać poufność postępowania mediacyjnego, zarówno przed jego rozpoczęciem, w trakcie, jak i po jego zakończeniu. VIII. Mediator powinien unikać konfliktu interesów ze stronami i bezzwłocznie rozwiewać wszelkie wątpliwości co do tej kwestii. IX. Mediator nie powinien przyjmować żadnych korzyści od stron z wyjątkiem uzgodnionego wynagrodzenia. Nie powinien też czerpać korzyści z kierowania stron do innych specjalistów. X. Mediator w swojej działalności informacyjnej i marketingowej nie powinien wprowadzać w błąd stron i opinii publicznej co do swoich kwalifikacji, kompetencji, doświadczenia, zakresu usług i opłat. XI. Mediator powinien dostarczać stronom jasnych i jednoznacznych informacji co do swojego wynagrodzenia i wszelkich kosztów związanych z postępowaniem, w którym uczestniczą. XII. Mediator powinien pogłębiać swoje kompetencje zawodowe w celu jak najlepszego służenia uczestnikom mediacji. Strona 19
Wybrana literatura Arbitraż i mediacja jako instrumenty wspierania przedsiębiorczości materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Prawa, 22-23 września 2006 M. Białecki, Mediacja w postępowaniu cywilnym, Warszawa 2012 E. Gmurzyńska, Mediacja w sprawach cywilnych w amerykańskim systemie prawnym zastosowanie w Europie i w Polsce, Warszawa 2007 E. Gmurzyńska, R. Morek (red.), Mediacje. Teoria i praktyka, Warszawa 2009 Ł. Błaszczak, M. Ludwik, Sądownictwo polubowne (arbitraż), Warszawa 2007 A. Gójska, V. Huryn, Mediacja w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych, Warszawa 2007 A. Jakubiak Mirończuk, Alternatywne, a sądowe rozstrzyganie sporów sądowych, Warszawa 2008 A. Jakubiak Mirończuk, Negocjacje dla prawników. Prawo cywilne, Warszawa 2010 Z. Kmieciak, Mediacja i koncyliacja w prawie administracyjnym, Kraków 2004 E. Kruk, H. Spasowska, Wybór źródeł, wzory dokumentów i pism, statystyki, bibliografia, Warszawa 2008 A. Kalisz, A. Zienkiewicz, Mediacja sądowa i pozasądowa. Zarys wykładu, Warszawa 2009 Kwartalnik Arbitraż i mediacja, Wydawnictwo C.H. Beck Ch.W. Moore, Mediacje praktyczne strategie rozwiązywania konfliktów, Warszawa 2009 R. Morek, Mediacja i arbitraż (art. 183 1-183 15, 1154-1217 KPC), Komentarz, Warszawa 2006 Strona 20