Konferencja Mediacja w sprawach gospodarczych Warszawa, 27 maja 2003 r. Sprawozdanie

Transkrypt

1 Konferencja Mediacja w sprawach gospodarczych Warszawa, 27 maja 2003 r. Sprawozdanie Obecnie w Polsce mediacje i arbitraż są w sprawach gospodarczych stosowane w bardzo wąskim zakresie. W kraju działa wprawdzie ponad 30 stałych sądów arbitrażowych, a także liczne organizacje pozarządowe i firmy prywatne oferujące usługi mediacyjne, ale jednak alternatywne metody rozwiązywania sporów wciąż nie spełniają w naszym kraju takiej roli, jak np. w Stanach Zjednoczonych czy przy rozwiązywaniu sporów międzynarodowych. Składa się na to wiele przyczyn, a w szczególności brak wiarygodnej i powszechnie dostępnej informacji o instytucjach udzielających pozasądowej pomocy w rozwiązywaniu sporów oraz bariera psychologiczna nie tylko brak skłonności do kompromisu, ale także przekonanie, że tylko sądownictwo państwowe jest gwarantem uzyskania sprawiedliwego rozstrzygnięcia. Biorąc pod uwagę zwiększającą się ilość spraw gospodarczych kierowanych na drogę sądową, należy zgodzić się z poglądem, że upowszechnienie mediacji mogłoby mieć dobry wpływ na odciążenie polskiego sądownictwa. Z tego też względu Instytut Spraw Publicznych zdecydował się na zorganizowanie konferencji poświeconej możliwościom popularyzacji mediacji w sprawach gospodarczych w Polsce. Konferencja Mediacja w sprawach gospodarczych odbyła się 27 maja br. w siedzibie Polskiej Agencji Informacyjnej w Warszawie (ul. Bagatela 12). Wzięło w niej udział ponad stu uczestników, w tym duża grupa reprezentantów organizacji pracodawców, polityków i parlamentarzystów, przedstawicieli zawodów prawniczych, pracowników urzędów centralnych i administracji samorządowej, organizacji pozarządowych, naukowców oraz zawodowych mediatorów. Konferencję rozpoczęła wypowiedź Minister Małgorzaty Okońskiej-Zaremby (Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej). Następnie zabrali głos: prof. Jerzy Rajski (Wiceprezes Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej), dr Ewa Gmurzyńska (Dyrektor Centrum Prawa Amerykańskiego przy Wydziale Prawa i Administracji UW), mec. Sylwester Pieckowski (Wiceprezes Polskiego Stowarzyszenia Sądownictwa Polubownego) oraz mec. Maciej Bobrowicz (Koordynator Zespołu ds. Mediacji przy Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych). W drugiej części konferencji wypowiadali się: Minister Marek Sadowski (Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości), mec

2 Stanisław Rymar (Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej), mec Andrzej Kalwas (Prezes Krajowej Rady Radców Prawnych) oraz poseł Alicja Olechowska (członek Komisji Gospodarki Sejmu RP). Podczas dyskusji zabrało głos także ok. 30 uczestników konferencji, w tym liczni politycy, sędziowie, profesjonalni mediatorzy i profesorowie prawa gospodarczego. Większość uczestników konferencji zgodziła się, że szersze stosowanie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w Polsce powinno mieć pozytywny wpływ zarówno na funkcjonowanie polskiego wymiaru sprawiedliwości, jak i na ułatwienie obrotu gospodarczego. Wśród korzyści płynących ze stosowania mediacji wymieniono szybkość postępowania, poufność, możliwość prowadzenia mediacji przez specjalistów z dziedzin, których dotyczy spór, z reguły niższe koszty postępowania. Wskazywano także, że dzięki wpływowi uczestników mediacji na ostateczne rozstrzygnięcie mediacja pozwala zachować dobre relacje między stronami, co jest szczególnie istotne w przypadku stałych kontaktów handlowych między przedsiębiorcami. Zdaniem uczestników konferencji, upowszechnienie mediacji będzie miało też pozytywny wpływ na funkcjonowanie sądownictwa, które będzie się zajmować jedynie rzeczywiście spornymi przypadkami, a nie sprawami nie budzącymi wątpliwości. Natomiast jeżeli chodzi o sposób upowszechnienia mediacji gospodarczych, zdania były podzielone między zwolenników stosowania metod twardych, tj. zmian prawnych wymuszających lub sprzyjających stosowaniu mediacji, i pozaprawnych metod miękkich, tj. edukacji i promocji pozasądowych metod rozwiązywania sporów. Zdaniem części uczestników konferencji szersze stosowanie mediacji gospodarczych powinno być poprzedzone stosowną nowelizacją przepisów Kodeksu Postępowania Cywilnego. Nowelizacja taka mogłaby zasadniczo iść w dwóch kierunkach albo wprowadzać obowiązkową mediację zarządzaną przez sąd zawsze, gdy spełnione zostały przesłanki do zawarcia ugody, albo wprowadzać mediację fakultatywną, do której sąd powinien zachęcać, ale której nie mógłby nakazać. Wskazywano również, że zamiast nowelizacji Kodeksu Postępowania Cywilnego możliwe byłoby stworzenie ustawy regulującej różne sądowe i pozasądowe - sposoby rozwiązywania sporów gospodarczych. Polemizując ze zwolennikami wprowadzania zmian prawnych, część uczestników konferencji zwracała uwagę, że to nie brak wystarczających podstaw prawnych jest główną przeszkodą 2

3 dla rozwoju mediacji w Polsce. Ich zdaniem głównym problemem są bariery informacyjne i mentalne, których przezwyciężanie wymaga długofalowych działań edukacyjnych i informacyjnych wśród przedsiębiorców oraz przedstawicieli zawodów prawniczych. Pojawiły się głosy, że konieczne jest w szczególności przezwyciężenie niechęci profesjonalnych prawników do stosowania mediacji. Wskazywano, że mogą oni działać także poza salą sądową i brać udział w mediacjach jako pełnomocnicy, doradcy czy też konsultanci. Podnoszono również możliwość wprowadzenia postanowień zalecających stosowanie mediacji do kodeksów dobrych praktyk różnych instytucji oraz włączenia ich do zasad formułowanych przez organizacje przedsiębiorców i samorządy zawodów prawniczych. Uczestnicy konferencji odnieśli się także do kilku bardziej szczegółowych aspektów mediacji. Na tle wątpliwości co do tego, czy mediacje rzeczywiście skrócą postępowanie w sprawach gospodarczych, pojawiły się opinie, że należy określić maksymalny czas trwania mediacji. Proponowano m. in., żeby w przypadku mediacji zarządzanych przez sąd, wynosił on nie dłużej niż miesiąc od wydania postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji. Zauważono także, że problemy z przewlekłością postępowań sądowych występują przede wszystkim w dużych miastach, podczas gdy w małych ośrodkach proste sprawy załatwiane są prawie na bieżąco. Uwaga uczestników konferencji skupiła się również na kwestii finansowania mediacji. Większość z nich zgodziła się, że finansowanie mediacji gospodarczych z budżetu państwa ze względu na pogłębiające się trudności finansowe polskiego wymiaru sprawiedliwości jest niemożliwe. Wskazywano, że mediacje powinny być finansowane przede wszystkim przez strony, którym najbardziej zależy na znalezieniu kompromisowego rozwiązania sporu. Drugim źródłem finansowania mediacji mogłyby być instytucje, przy których mediatorzy działają, reprezentujące środowiska zainteresowane prowadzeniem mediacji, np. izby gospodarcze czy organizacje przedsiębiorców. Jeśli chodzi o rodzaj spraw, które mogą być rozwiązywane w trybie mediacji, większość uczestników konferencji zajęła stanowisko, że mediacja nie powinna być stosowana do spraw rozpatrywanych przez sądy w trybie uproszczonym. Dotyczy to przede wszystkim spraw o zapłatę, w których nie ma konfliktu prawnego, sytuacja faktyczna jest jednoznaczna i wola stron dla określenia dłużnika i wierzytelności nie ma znaczenia. Zauważano równocześnie, że mediacje są dobrym sposobem rozwiązania bardziej skomplikowanych sporów, zwłaszcza między partnerami, którzy stale ze sobą współpracują. 3

4 W dalszej kolejności uwaga uczestników konferencji skupiła się na kwalifikacjach profesjonalnego mediatora. Wskazywano, że choć w Polsce istnieją już pewne doświadczenia jeżeli chodzi o mediacje w sprawach pracowniczych, rodzinnych czy karnych, to mediacje w sprawach gospodarczych nie były do tej pory popularne i dlatego ciężko jest ocenić, czy istnieje w Polsce wystarczająca infrastruktura do ich prowadzenia. Zdaniem uczestników konferencji, oprócz doświadczenia, mediator powinien mieć pewne wrodzone predyspozycje osobiste (otwartość, uczciwość, bezstronność) oraz nabyte umiejętności, takie jak komunikatywność i znajomość technik negocjacyjnych. Pojawiły się duże rozbieżności w kwestii, czy mediator powinien mieć wyższe wykształcenie prawnicze. Podnoszono z jednej strony, że byłoby to gwarancją dobrej znajomości przepisów prawa, a umożliwienie młodym prawnikom udziału w postępowaniach mediacyjnych mogłoby stać się istotnym elementem praktycznej nauki zawodu. Równocześnie wskazywano także, że przy prowadzeniu mediacji decyzję o rozstrzygnięciu powinny podjąć strony i dlatego kluczowe znaczenie mają umiejętności komunikacyjne i negocjacyjne mediatora, a niekoniecznie jego wiedza prawnicza. Generalnie jednak większość uczestników zgodziła się z poglądem, iż należy dążyć do wprowadzenia szkolenia w zakresie mediacji i negocjacji do programów nauczania wyższych uczelni oraz instytucji szkolących menedżerów oraz biznesmenów. Uczestnicy konferencji poruszyli też kwestię, czy możliwe jest występowanie mediatora jako świadka w postępowaniu sądowym dotyczącym prowadzonej przez niego sprawy. Nieco odosobniony był pogląd, że za zgodą obydwu stron należy to uznać za dopuszczalne ze względu na dobro sprawy. Dominowało stanowisko przeciwne, zgodnie z którym powołanie mediatora w charakterze świadka byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami mediacji: bezstronnością mediatora i poufnością postępowania mediacyjnego. Na tym tle pojawiła się także opinia, że mediator powinien mieć w ograniczonym zakresie prawo do tajemnicy zawodowej, np. jeżeli chodzi o obowiązek składania informacji o podejrzeniach transakcji nielegalnych. Wśród szczegółowych kwestii związanych z mediacjami gospodarczymi, rozpatrywana była także relacja postępowania mediacyjnego do postępowania sądowego. Wskazywano, że zasadniczo są tu możliwe dwa rozwiązania: albo przyznanie stronom prawa do odwołania się do sądu mimo dojścia do kompromisu w drodze mediacji, albo uznanie, że skuteczna mediacja oznacza zrzeczenie się przez strony prawa do sądu. Poruszono również kwestię wykonalności ugody zawartej w postępowaniu mediacyjnym zdaniem części uczestników 4

5 konferencji powinna ona być traktowana jako samoistny tytuł egzekucyjny. W przeciwnym wypadku strony postępowania mediacyjnego musiałaby zwrócić się do sądu o nadanie ugodzie klauzuli wykonalności, co znacznie przedłużyłoby całe postępowanie. Podsumowując przebieg konferencji, należy stwierdzić, że zdaniem większości jej uczestników szersze stosowanie mediacji w sprawach gospodarczych będzie korzystne zarówno dla polskich przedsiębiorców, jak i sądownictwa. Równocześnie jednak trzeba mieć świadomość, że upowszechnienie mediacji nie rozwiąże wszystkich problemów polskiego wymiaru sprawiedliwości. Aby sprawiedliwość w Polsce była rzeczywiście ostoją mocy i trwałości Rzeczypospolitej, jak głosi napis na warszawskich sądach, konieczne są duże nakłady finansowe i poważne zmiany systemowe, których popularyzacja mediacji powinna być tylko częścią. Agnieszka Cieleń Koordynator Programu Prawa i Administracji Publicznej Instytut Spraw Publicznych Konferencja Mediacja w sprawach gospodarczych była sponsorowana przez Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych Program Prawa i Administracji Publicznej Instytutu Spraw Publicznych jest sponsorowany przez Krajową Radę Notarialną 5