Aktywność i satysfakcja seksualna kobiet w ciąży prawidłowej oraz wysokiego ryzyka

GinPolMedProject 2 (48) 2018: 034-041 ARTYKUŁ ORYGINALNY Aktywność i satysfakcja seksualna kobiet w ciąży prawidłowej oraz wysokiego ryzyka Michalina Ilska 1 (ABCDEF), Hanna Przybyła-Basista 1 (AEF), Aleksander Ilski 2 (ABEF), Wojciech Cnota 2 (ABEF) 1 Zakład Psychologii Rozwoju Człowieka i Badań nad Rodziną, Instytut Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach 2 Oddział Kliniczny Ginekologiczno-Położniczy w Rudzie Śląskiej, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach STRESZCZENIE WKŁAD AUTORÓW: (A) Projekt badania (B) Zbieranie Danych (C) Analiza Statystyczna (D) Interpretacja Danych (E) Przygotowanie Rękopisu (F) Gromadzenie Piśmiennictwa (G) Gromadzenie Funduszy Wstęp. Satysfakcja seksualna jest elementem szeroko pojętego dobrostanu kobiet ciężarnych mającego wpływ na ich zdrowie i jakość życia. Cel. Analiza porównawcza satysfakcji i aktywności seksualnej kobiet w ciąży prawidłowej oraz w ciąży podwyższonego ryzyka. Materiał i metody. Badaniami objęto 131 pacjentki, które podzielono na dwie grupy: 68 kobiet o prawidłowym przebiegu ciąży oraz 63 kobiet z ciążą zwiększonego ryzyka. W pomiarze wykorzystano skalę Seksualność z Kwestionariusza Zadowolenia z Życia FLZ Fahrenberga w polskiej adaptacji Chodkiewicza oraz ankietę własnego autorstwa. Wyniki. Analiza wykazała brak istotnie statystycznych różnic w odczuwanej satysfakcji seksualnej pomiędzy grupą kobiet w ciąży prawidłowej a podwyższonego ryzyka oraz występowanie różnic w odczuwanej satysfakcji seksualnej u kobiet podejmujących lub nie podejmujących aktywność seksualną. Prawie wszystkie ciężarne wskazywały na występowanie przeszkód w podejmowaniu aktywności seksualnej. Kobiety gorzej oceniają zadowolenie z własnej aktywności seksualnej i obniżenie satysfakcji seksualnej w trakcie ciąży w stosunku do okresu przed ciążą. Wnioski. Stan zagrożenia ciąży nie jest czynnikiem wpływającym negatywnie na ocenę satysfakcji seksualnej kobiet ciężarnych. To co obniża satysfakcję seksualną kobiet ciężarnych to brak aktywności seksualnej. Kobiety ciężarne odczuwają liczne obawy towarzyszące podejmowanej aktywności seksualnej, istnieje potrzeba edukacji i wsparcia ze strony personelu medycznego w tym zakresie. Słowa kluczowe: ciąża; ciąża prawidłowa; ciąża wysokiego ryzyka; aktywność seksualna; satysfakcja seksualna Adres do korespondencji: Hanna Przybyła-Basista Instytut Psychologii UŚ, ul. Grażyńskiego 53, 40-126 Katowice Tel.: +48 32 35 99 716, Fax: + 48 323599811 e-mail: przybyla@us.edu.pl Liczba słów: 2810 Tabele: 4 Ryciny: 3 Piśmiennictwo: 25 Received: 15.03.2018 Accepted: 24.05.2018 Published: 28.06.2018 WSTĘP Zainteresowania seksualnością przyszłych matek pełnią ważną rolę zarówno z medycznego, jak i psychologicznego punktu widzenia, szczególnie że satysfakcja seksualna jest silnym predyktorem globalnego poczucia zadowolenia i szczęścia [1,2]. Aktywność seksualna kobiet w ciąży w dalszym ciągu nie jest jeszcze wystarczająco dobrze poznana, badania naukowe niezbyt liczne, a ich rezultaty nie zawsze jednoznaczne [3,4]. Biorąc pod uwagę złożoność uwarunkowań aktywności seksualnej kobiet w ciąży (medycznych, psychologicznych, kulturowo-społecznych) oraz powiązań satysfakcji seksualnej z ogólnym poczuciem dobrostanu, satysfakcją z relacji partnerskiej oraz zdrowiem warto podejmować wysiłki badawcze zmierzające do wyjaśnienia znaczenia zjawiska seksualności dla dobrostanu i zdrowia kobiety. W szczególności interesujące badawczo są porównania pomiędzy seksualnością kobiet w ciąży o prawidłowym przebiegu oraz w ciąży zwiększonego ryzyka. Dotychczasowe badania nad seksualnością w dużej mierze koncentrowały się na definiowaniu, opisywaniu, diagnozowaniu i leczeniu dysfunkcji seksualnych. I choć niewątpliwie jest to ważny i potrzebny kierunek badań, to w niewielkim stopniu przyczynił się do zwiększenia wiedzy o uwarunkowaniach codziennej aktywności oraz satysfakcji seksualnej zdrowej kobiety pozostającej w związku partnerskim [5]. Problem ten widoczny jest również w badaniach nad seksualnością ciężarnych. Więcej miejsca poświęcono analizie trudności w funkcjonowaniu seksualnym, aniżeli badaniu potencjalnych korzyści płynących z seksualnej aktywności kobiety oraz satysfakcjonującego pożycia pary małżeńskiej w okresie ciąży. Wśród badaczy panuje zgoda, że pojęcie satysfakcji seksualnej nie ogranicza się jedynie do kwestii przeżywania orgazmu. Janicka wskazuje, że współżycie seksualne służy zarówno 34

M. Ilska et al. Aktywność i satysfakcja seksualna kobiet w ciąży prawidłowej oraz wysokiego ryzyka zaspokojeniu potrzeb biologicznych, jak i psychologicznych [6]. W starszych modelach analizy reakcji seksualnej (Masters i Johnson; Kaplan, Levin) skupiano się głównie na jej fizycznym wymiarze i następowaniu po sobie kolejnych faz [7]. Koncepcje te nie wyjaśniały jednak złożonych zachowań seksualnych kobiety, ponieważ nie uwzględniały komponentu psychicznego. W ostatnich latach podejście to zmienia się. Basson w cyklicznym modelu reakcji seksualnej kobiety wyszczególniła kilka aspektów psychospołecznych mających wpływ na aktywność seksualną kobiet [8]. Autorka zauważa, że kobiece pożądanie i motywacja do aktywności seksualnej w większym stopniu wynikają z jej odpowiedzi na bodźce seksualne i pozaseksualne, aniżeli ze spontanicznej reakcji biologicznej. Doświadczenie orgazmu w tym ujęciu stanowi element niezależny i pomimo jego braku może wystąpić poczucie satysfakcji ze współżycia. Basson włączyła fizyczną i emocjonalną satysfakcję seksualną jako ogniwo łączące podniecenie i emocjonalną intymność. Meston i Trapnell podkreślają relacyjny i indywidualny charakter satysfakcji seksualnej, którą można opisać uwzględniając trzy wymiary: dopasowanie, komunikację oraz zadowolenie [9]. Na problem seksualności kobiet w ciąży można spojrzeć z kilku perspektyw. Z jednej strony seksualna aktywność kobiety ciężarnej może przynieść wymierne korzyści dla niej samej oraz jej partnera, wzmacniając jednocześnie ich poczucie satysfakcji ze związku [3]. Z badań wynika, że kobiety w ciąży mające wyższy poziom satysfakcji ze związku i zarazem zadowolenia seksualnego były bardziej pozytywnie nastawione do pełnienia roli matki oraz miały zdecydowanie niższy poziom zmęczenia i objawów depresji [10]. Zgromadzono dowody, że doświadczanie seksualnej satysfakcji przez kobiety w ciąży wzmacnia ich poczucie własnej wartości oraz sprzyja utrzymywaniu wzajemnych relacji partnerskich i zacieśnianiu więzi małżeńskich, a także może mieć pozytywny wpływ na przebieg i wynik ciąży [4,11]. Związek pomiędzy satysfakcją z relacji partnerskiej, dobrostanem psychicznym, satysfakcją seksualną i zdrowiem wydaje się dość jednoznaczny. Z drugiej strony ciąża, poród i karmienie piersią oddziałują negatywnie na aktywność seksualną kobiet oraz satysfakcję seksualną pary. Badania wskazują, że ciąża, szczególnie w pierwszym oraz trzecim trymestrze obniża pożądanie seksualne, częstość stosunków seksualnych i satysfakcję seksualną, przy czym mogą ujawniać się różnice jednostkowe [3,10,12-14]. U kobiet w okresie ciąży może występować lęk przed podejmowaniem aktywności seksualnej wynikający z obawy przed ryzykiem wystąpienia niekorzystnych objawów świadczących o zagrożeniu dla matki i jej nienarodzonego dziecka [3,15]. Dotyczy to szczególnie kobiet w ciąży powikłanej. Podczas prawidłowej ciąży aktywność seksualna nie ma negatywnego wpływu na stan zdrowia noworodka [3]. Ciąża zwiększonego ryzyka jest szczególną sytuacją, a powikłania, niezależnie od ich charakteru są traktowane, jako podstawowa przyczyna lęku, niepokoju i obniżonego nastroju kobiety, powodujące w wielu przypadkach stan przewlekłego stresu [16]. Natomiast przewlekły stres na jaki jest narażona kobieta ciężarna jest predyktorem depresji zarówno w trakcie trwania ciąży, jak i po porodzie. Sytuacja ta zwiększa również ryzyko porodu przedwczesnego oraz urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową [17], przyczyniając się do wzrostu umieralności noworodków [18]. Doświadczanie przez kobietę stanu zagrożenia może wpłynąć na odsunięcie na dalszy plan aktywności seksualnej. Niemniej ciekawe wydaje się postawienie pytania, czy zawsze tak się dzieje i czy u wszystkich kobiet z ciążą zagrożoną? Zrozumienie dynamiki zmian podczas ciąży w obrębie aktywności oraz satysfakcji seksualnej ma kluczowe znaczenie dla zaakceptowania przez kobietę i mężczyznę tej sfery ich życia. Istnieje wiele kontrowersji oraz stereotypów dotyczących aktywności i zachowań seksualnych w okresie ciąży, wynikających z niewiedzy oraz słabego poznania przez przyszłych rodziców tej sfery funkcjonowania i dostosowania swoich oczekiwań i zachowań seksualnych do specyfiki sytuacji. Szans na rozwiązania praktyczne i konkretne wskazówki należy upatrywać w pogłębieniu wiedzy na ten temat. CEL PRACY Celem pracy była ocena satysfakcji seksualnej oraz aktywności seksualnej w grupie kobiet ciężarnych, uwzględniając stan ciąży prawidłowej i podwyższonego ryzyka. Postawiono następujące szczegółowe pytania badawcze: 1. Czy istnieją różnice w ocenie zadowolenia z aktywności seksualnej oraz satysfakcji z pożycia seksualnego przed ciążą i w chwili obecnej? 2. Czy istnieją różnice w satysfakcji seksualnej kobiet w ciąży w zależności od podejmowanej aktywności seksualnej? 35

GinPolMedProject 2 (48) 2018: 034-041 3. Jak wygląda aktywność seksualna kobiet w ciąży prawidłowej oraz podwyższonego ryzyka i na czym polegają przeszkody w jej podejmowaniu? 4. Czy istnieją różnice w satysfakcji seksualnej kobiet w ciąży prawidłowej oraz w ciąży podwyższonego ryzyka? Oczekiwano, że wystąpią różnice zarówno w aktywności seksualnej, jak i satysfakcji seksualnej kobiet w ciąży prawidłowej oraz w ciąży zwiększonego ryzyka. W szczególności oczekiwano mniejszej aktywności seksualnej oraz niższej satysfakcji seksualnej w grupie kobiet w ciąży podwyższonego ryzyka. MATERIAŁ I METODY Badanie prowadzono na terenie województwa śląskiego wśród kobiet zgłaszających się do poradni ginekologicznej na badania kontrolne oraz pacjentek hospitalizowanych na oddziale patologii ciąży. Ogółem w badaniu wzięło udział 137 pacjentek ciężarnych. Kobiety podzielono na dwie równoliczne grupy w zależności od typu ciąży. Grupę pierwszą, zwaną w skrócie CP (ciąże prawidłowe), stanowiły pacjentki o prawidłowym przebiegu ciąży (N CP =68), natomiast grupę drugą, zwaną w skrócie CZ (ciąże zagrożone), utworzyły pacjentki z ciążą zwiększonego ryzyka (N CZ =63). Kryterium doboru do drugiej grupy stanowiła ciąża wysokiego ryzyka w postaci zagrożenia poronieniem, przedwczesnym porodem, chorobami matki i płodu oraz ciąża mnoga [17]. Do oceny satysfakcji seksualnej zastosowano jedną ze skal Kwestionariusza Zadowolenia z Życia (FLZ) Fahrenberga Seksualność. Polską adaptację narzędzia przeprowadził Chodkiewicz [19]. Skala ta służy do oceny stopienia zadowolenia z życia seksualnego jednostki, tzn. zadowolenia z aktywności, kontaktów seksualnych oraz dopasowania seksualnego. W opisie skali Seksualność autorzy podają: osoby z wysokimi wynikami pozytywnie oceniają własną aktywność i kontakty seksualne. Są przekonane, że bez problemów mogą rozmawiać o seksie ze swoim partnerem i że są z nim dobrze dopasowane seksualnie [19]. Narzędzie pomiaru składa się z 7 stwierdzeń, a zadaniem osoby badanej jest ocena każdego stwierdzenia na 7-stopniowej skali od bardzo niezadowolona do bardzo zadowolona. Kwestionariusz charakteryzuje się w pełni satysfakcjonującą rzetelnością [19]. Teoretyczny rozkład wyników zawiera się w przedziale 7-49. Oprócz skali Seksualność FLZ pacjentki otrzymały do wypełnienia ankietę własnego autorstwa zbierającą informacje dotyczące własnej seksualności w okresie ciąży. Ankieta zawiera 18 pytań zamkniętych dotyczących danych demograficznych osoby badanej, przebiegu ciąży oraz wybranych aspektów życia intymnego/seksualnego i seksualności kobiet w ciąży. Przykładowe pytania to: czy w czasie ciąży jest Pani seksualnie aktywna?, co najbardziej przeszkadza Pani w podejmowaniu aktywności seksualnej w okresie ciąży?, czy podejmując współżycie towarzyszyły Pani obawy?. Badane osoby oceniały również w skali 5. stopniowej na ile satysfakcjonuje ich aktywność seksualna podejmowana w chwili obecnej oraz przed ciążą oraz jak oceniają własną satysfakcję seksualną w trakcie ciąży i przed ciążą. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej korzystając z programu SPSS for Windows. Do oceny istotności statystycznej przy porównaniach międzygrupowych zastosowano: test t-studenta, test Wilcoxona oraz test Chi 2 Pearsona. Ryc. 1. Porównanie kobiet w ciąży prawidłowej oraz ciąży zagrożonej pod względem danych demograficznych (%) 36

M. Ilska et al. Aktywność i satysfakcja seksualna kobiet w ciąży prawidłowej oraz wysokiego ryzyka WYNIKI Porównanie kobiet z obu grup pod względem danych demograficznych wskazują, iż kobiety z obu grup badawczych zasadniczo nie różniły się w zakresie takich zmiennych jak: wiek, stan cywilny, wykształcenie, miejsce zamieszkania. Średnia wieku dla kobiet z obu grup była podobna i wynosiła ok. 30 lat (w grupie CP: M=29,61; SD=4,13; w grupie CZ: M=29,95; SD=4,39). Rozpiętość wieku w obu grupach również była podobna i wahała się od 20 do 38 lat w grupie CP i od 18 do 39 lat w grupie CZ. Szczegółowe dane demograficzne badanych grup prezentuje rycina 1. Zdecydowaną większość kobiet w obu badanych grupach stanowiły pierwiastki, przy czym w grupie kobiet z ciążą prawidłową były to prawie wszystkie osoby badane (CP =92,6%), a w grupie kobiet z ciążą podwyższonego ryzyka około dwie trzecie osób badanych (CP=63,5%). W przeważającej większości w badaniach wzięły udział kobiety w drugim i trzecim trymestrze ciąży (odpowiednio: CP=39,7% i 38,2%; CZ=22,2% oraz 74,6%). Kobiety w większości oceniły swoją ciążę jako planowaną i oczekiwaną (CP=77,9%; CZ=74,6%). Dane charakteryzujące osoby badane pod względem opisu ciąży oraz częstości podejmowanej aktywności seksualnej zostały przedstawione szczegółowo w tabeli 1. Przeprowadzona analiza wykazała statystycznie istotne różnice w aktywności seksualnej pomiędzy grupą kobiet w ciąży prawidłowej oraz w ciąży zwiększonego ryzyka. Zdecydowanie więcej kobiet w ciąży prawidłowej było aktywnych seksualnie (70,6%) w porównaniu z kobietami w ciąży zagrożonej (36,5%). Ponad jedna trzecia kobiet w grupie ciąż zagrożonych zdecydowała o wstrzymaniu się od aktywności seksualnej (42,9%) ze względu na zalecenia lekarskie. W grupie kobiet z prawidłową ciążą tego rodzaju zalecenie otrzymało pięć kobiet (7,4%). Interesujące, że połowa badanych kobiet w ciąży prawidłowej (52,6%) nie podejmowała współżycia pomimo braku zaleceń lekarskich. W grupie kobiet w ciąży podwyższonego ryzyka była to jedna czwarta kobiet (18,2%). Z danych zawartych w tabeli 1 wynika też, że nie zawsze lekarz ginekolog prowadził z pacjentkami rozmowy na ten temat. Częściej rozmawiano w przypadku ciąż prawidłowych (19,1%) niż ciąż zagrożonych (11,1%). Analizie poddano również ocenę przeszkód i obaw związanych z podejmowaniem aktywności seksualnej przez kobiet ciężarne w obu grupach. Prawie wszystkie kobiety ciężarne napotykały przeszkody w podejmowaniu aktywności seksualnej (CP=92,2%; CZ=96,1%). Najczęstszą przeszkodą w podejmowaniu aktywności seksualnej w obu badanych grupach była obawa o dziecko (CP=47,1%; CZ=52,4%). W dalszej kolejności kobiety w ciąży zagrożonej wymieniały: dolegliwości ciążowe (30,2%) oraz trudności z wyborem pozycji (15,9%). Natomiast kobiety w ciąży prawidłowej wskazywały na: ból do- Tab. 1. Opis ciąży oraz częstość aktywności seksualnej porównanie kobiet w ciąży prawidłowej (CP) i ciąży zagrożonej (CZ) N (%) TEST CP N = 68 CZ N =63 Chi 2 Pearsona df p Trymestr ciąży I trymestr 12 (17,6) 1 (1,6) II trymestr 27 (39,7) 14 (22,2) III trymestr 26 (38,2) 47 (74,6) 19,411 2 Ciąża: pierwsza 63 (92,6) 40 (63,5) kolejna 4 (5.9) 23 (36,5) Ciąża: planowana 53 (77,9) 47 (74,6) nieplanowana 14 (20,6) 16 (25,4) Aktywność seksualna TAK 48 (70,6) 23 (36,5) NIE 19 (27,9) 33 (52,4) 18,401 1 0,371 1 0,543 11,682 1 Wstrzymanie się od współżycia zalecone przez lekarza TAK 5 (7,4) 27 (42,9) NIE 48 (70,6) 23 (36,5) Nie poruszano tego tematu 13 (19,1) 7 (11,1) 26,091 2 37

GinPolMedProject 2 (48) 2018: 034-041 tykowy piersi (26,5%) oraz trudności z wyborem pozycji (22,1%). Otrzymane wyniki przedstawia rycina 2. Kobiety badane proszone były również o wskazanie treści obaw towarzyszącym współżyciu. Obawy związanych z aktywnością seksualną podała prawie połowa badanych z grupy ciąży fizjologicznej (47,0%), natomiast w grupie kobiet w ciąży zagrożonej odsetek był jeszcze większy (62,7%). Najczęściej zgłaszane obawy, szczególnie wśród kobiet w ciąży podwyższonego ryzyka, to: lęk przed poronieniem/ porodem przedwczesnym (34,9%), obawa przed zrobieniem dziecku krzywdy (22,2%), przed infekcją (22,2%). Zestawienie analizowanych danych przedstawia rycina 3. W celu udzielenia odpowiedzi na kolejne pytania badawcze: czy istnieją różnice w satysfakcji seksualnej kobiet w ciąży prawidłowej oraz w ciąży podwyższonego ryzyka? oraz czy istnieją różnice w satysfakcji seksualnej kobiet w ciąży podejmujących i nie podejmujących aktywności seksualnej przeprowadzono porównania międzygrupowe. Analiza testem t-studenta dla prób niezależnych wykazała brak istotnych statystycznie różnic w odczuwanej satysfakcji seksualnej pomiędzy kobietami z grupy ciąży prawidłowej i ciąży podwyższonego ryzyka. Wyniki analizy prezentuje tabela 2. Natomiast ocena satysfakcji seksualnej w grupie kobiet aktywnych seksualnie i nieaktywnych seksualnie wykazała istotne statystycznie różnice między analizowanymi grupami. Kobiety ciężarne niepodejmujące aktywności seksualnej oceniały własną satysfakcję seksualną niżej (M=35,25, SD=7,71) niż kobiety aktywne seksualnie w czasie ciąży (M=39,50, SD=6,19). Pełną analizę prezentuje tabela 3. Dodatkowo przeprowadzono analizę porównawczą wypowiedzi osób badanych pomiędzy subiektywną oceną zadowolenia z własnej aktywności i satysfakcji seksualnej kobiet przed ciążą, jak i w czasie ciąży (tabela 4). Analizy testem nieparametrycznym Wilcoxona okazały się istotnie statystyczne. Deklarowane zadowolenie z własnej aktywności seksualnej kobiet przed ciążą było wyższe (Mrangl = 44,69) niż w chwili badania (stan ciąży) (Mrangl = 39,00). Ryc. 2. Przeszkody w podejmowaniu aktywności seksualnej porównanie kobiet w ciąży prawidłowej oraz w ciąży zagrożonej (%) Ryc. 3. Obawy przed podejmowaniem aktywności seksualnej porównanie kobiet w ciąży prawidłowej oraz w ciąży zagrożonej (%) 38

M. Ilska et al. Aktywność i satysfakcja seksualna kobiet w ciąży prawidłowej oraz wysokiego ryzyka Różnice okazały się istotne również w ocenie satysfakcji seksualnej przed ciążą (Mrangl = 46,94) i w ciąży (Mrangl =16,21). DYSKUSJA Seksualność kobiet w ciąży zależy od wielu czynników zarówno biologicznych, psychologicznych, jak i społecznych. Większość badaczy zauważa, że aktywność seksualna kobiet ciężarnych, jak również satysfakcja z pożycia seksualnego spada w okresie ciąży [25]. Do podobnych wniosków prowadzi również obecne badanie. Przeprowadzona analiza wypowiedzi kobiet badanych pokazała znaczny spadek zadowolenia z podejmowanej aktywności oraz satysfakcji seksualnej w momencie ciąży, w stosunku do okresu przed ciążą. Analiza pokazała także, iż to co różnicuje badaną grupę pod względem satysfakcji seksualnej to fakt podejmowania lub nie aktywności seksualnej. Kobiety ciężarne nie podejmujące aktywności seksualnej zdecydowanie niżej oceniały własną satysfakcję seksualną w porównaniu do kobiet podejmujących aktywność w tej sferze życia. Wyniki korelują z doniesieniami innych badaczy, którzy dowiedli, że aktywność seksualna, ilość stosunków waginalnych oraz odczuwane pożądanie spada w okresie ciąży, co może przekładać się na obniżenie satysfakcji seksualnej kobiet w ciąży, jak i w okresie po urodzeniu dziecka [24-26]. Jednym z powodów wycofania się z aktywności seksualnej może być spadek pożądania seksualnego [10], a także wzrost obaw o dziecko, wywołanie poronienia, wygenerowanie porodu przedwczesnego, możliwość wystąpienia krwawienia z dróg rodnych [15,20,25]. W badaniach własnych podobne obawy deklarowały badane kobiety. Badacze oceniając rolę czynników psychologicznych podkreślają, że seksualność podczas ciąży w dużym stopniu zależy od percepcji własnej ciężarnej [21]. Innym powodem wycofania się z aktywności seksualnej może być brak wiedzy na temat współżycia seksualnego podczas ciąży. Z referowanych powyżej badań własnych wynika niepokojący wniosek, że lekarze nie zawsze poruszali z ciężarną temat współżycia seksualnego. Otrzymane wyniki są zgodne z doniesieniami innych badaczy potwierdzających fakt, że lekarze ginekolodzy zbyt rzadko prowadzą z ciężarnymi rozmowy na temat zmian, jakich można się spodziewać w intymnej sferze pożycia [3, 25]. Brak wiedzy może przyczyniać się do licznych obaw matki i jej partnera, zaburzając tym samym możliwość prowadzenia zadowalającego współżycia seksualnego, stanowiącego szansę na rozwinięcie poczucia bliskości tak bardzo potrzebnego przyszłej matce i jej partnerowi w tym okresie. Wyniki przeprowadzonych badań pokazały również, że choć istnieją zasadnicze różnice Tab. 2. Porównanie satysfakcji seksualnej kobiet w ciąży prawidłowej (CP) i w ciąży zagrożonej (CZ) ZMIENNA M GRUPA I CP SD M GRUPA II CZ SD Test t-studenta t p Satysfakcja 37,54 6,77 38,06 7,55-0,413 0,680 seksualna *p < 0,05 Tab. 3. Porównanie satysfakcji seksualnej kobiet ciężarnych aktywnych seksualnie (AS) i nieaktywnych seksualnie (NA) ZMIENNA M GRUPA I AS SD M GRUPA II NA SD Test t-studenta t p Satysfakcja 39,50 6,19 35,25 7,71 3,392 seksualna *p < 0,05 Tab. 4. Analiza testem Wilcoxona porównanie oceny zadowolenia z własnej aktywności i satysfakcji seksualnej przed ciążą oraz w trakcie jej trwania Przed ciążą Obecnie Test Z p Średnia rang Suma rang Średnia rang Suma rang Jak ocenia Pani swoją satysfakcję seksualną? 46,94 3802,50 16,21 113,50-7,727 Jak ocenia Pani swoją aktywność seksualną? 44,69 3799,00 39,00 117,00-7,739 39

GinPolMedProject 2 (48) 2018: 034-041 w aktywności seksualnej kobiet w ciąży prawidłowej oraz ciąży zwiększonego ryzyka, to nie zaobserwowano różnic w ocenie satysfakcji seksualnej w obu grupach badanych kobiet. Co oznaczają wyniki, w świetle których zdecydowanie mniej kobiet w ciąży obarczonej ryzykiem jest aktywnych seksualnie? Wyniki te wydają się oczywiste i można je tłumaczyć wskazaniami lekarskimi, ponieważ kobietom z tej grupy lekarze częściej zalecali powstrzymanie się od współżycia. Jednak, wyjaśnienie to odnosi się tylko do części osób badanych. Z badań wynika, że sugestię powstrzymania się od współżycia otrzymała tylko ponad jedna trzecia kobiet w ciąży zwiększonego ryzyka, a znacznie więcej, bo prawie połowa kobiet ciężarnych nie zdecydowała się na współżycie. Należy sądzić, że istniały jeszcze inne przyczyny, mające charakter psychologiczny, które miały wpływ na zaniechanie aktywności seksualnej. Uzyskane wyniki są generalnie zgodne z obserwacjami innych badaczy. W badaniach zagranicznych zdecydowana większość badanych kobiet w ciąży deklarowała zadowolenie z emocjonalnej bliskości z parterem oraz satysfakcji ze swojego życia seksualnego [21]. Na te wyniki należy patrzeć raczej optymistycznie, bowiem trudności związane z ciążą zagrożoną nie obniżają jakości życia intymnego w ocenie kobiet. Interpretując uzyskane wyniki należy podkreślić, że kobiety w ciąży (zarówno prawidłowej, jak i zagrożonej) mogą czerpać satysfakcję niekoniecznie z osiągania orgazmu. Z modelu Basson wynika, że doświadczenie orgazmu nie jest konieczne do osiągnięcia satysfakcji u kobiet [8]. Specyfika funkcjonowania seksualnego kobiet jest dość złożona, a seksualność kobiet w okresie ciąży to potwierdza. Zadowolenie kobiet może też wynikać ze spełnienia potrzeby bliskości z partnerem, nie zawsze mającej wymiar seksualny. Zjawisko satysfakcji seksualnej kobiet jest wielowymiarowe i złożone, a zatem nie należy oczekiwać prostych związków zależnościowych pomiędzy pożądaniem a aktywnością seksualną kobiet i zadowoleniem z tej sfery aktywności. Rzetelna wiedza na temat seksualności w okresie ciąży może się przyczynić się do zmniejszenia obaw i niepokojów przed współżyciem. Pełne zrozumienie zmian zachodzących podczas ciąży w sferze seksualnej może wpłynąć na redukcję lęków, zmianę stereotypowych przekonań przyczyniając się tym samym do większej akceptacji współżycia seksualnego i poczucia satysfakcji w tej sferze funkcjonowania [3]. Wydaje się, że istnieje potrzeba opracowania i wprowadzenia do praktyki lekarskiej prostej procedury screeningowej pozwalającej na szybką orientację w problemach dotyczących oceny życia seksualnego kobiet w ciąży. Procedura screeningowa mogłaby być częścią medycznej oceny pacjentki. Plouffe wskazuje na wartościowość prostego i niezwykle krótkiego kwestionariusza pomocnego w dotarciu do problemów i obaw pacjentek [22]. Kwestionariusz ten składa się z 3 następujących pytań: (1) Czy jesteś aktywna seksualnie?; (2) Czy masz jakieś problemy w tym zakresie?; (3) Czy odczuwasz jakieś bóle podczas stosunków?. Krótka procedura screeningowa byłaby z pewnością pomocna dla celów wyłonienia kobiet ciężarnych z problemami w obszarze zdrowia seksualnego [23]. WNIOSKI 1. Kobiety ciężarne doświadczają spadku zadowolenia z podejmowanej aktywności seksualnej oraz satysfakcji seksualnej w stosunku do okresu sprzed ciąży. 2. Kobiety ciężarne pozostają aktywne seksualnie, przy czym typ ciąży ma wpływ na aktywność seksualną ciężarnych. Kobiety w ciąży zagrożonej istotnie częściej wycofują się z aktywności seksualnej, co nie zawsze można tłumaczyć zaleceniami lekarskimi. 3. Stan zagrożenia ciąży nie ma wpływu na odczuwaną satysfakcję seksualną kobiet, pomimo zauważonych różnic w aktywności seksualnej ciężarnych w ciąży prawidłowej i zagrożonej. Wskazywać by to mogło na istnienie czynników rekompensujących te aspekty. 4. Kobiety w ciąży prawidłowej oraz zagrożonej wymieniają szereg przeszkód w podejmowaniu aktywności seksualnej. Najczęściej jest to obawa o dziecko i trudności z wyborem pozycji, stanowiące główną przeszkodę we współżyciu seksualnym z partnerem. Istnieje potrzeba edukacji kobiet w tym zakresie. 5. Istnieje potrzeba, aby lekarze udzielali informacji pacjentom na temat podejmowanej aktywności seksualnej i jej wpływu na przebieg ciąży. 40

M. Ilska et al. Aktywność i satysfakcja seksualna kobiet w ciąży prawidłowej oraz wysokiego ryzyka 1. Rosen CR, Bachman GA. Sexual Well-Being, Happiness, and Satisfaction, in Women: The Case for New Conceptual Paradigm. J Sex Marital Ther 2008;34:291-297. 2. Nomejko A, Dolińska-Zygmunt G, Zdrojewicz Z. Poczucie jakości życia a satysfakcja z życia seksualnego badania własne. Seksuol Pol 2012;10(2):54-60. 3. Makara-Studzińska M, Wdowiak A, Plewik I et al. Seksualność kobiet w ciąży. Seksuol Pol 2011;9(2): 85-90. 4. Makara-Studzińska M, Wdowiak A, Plewik I et al. Wpływ aktywności seksualnej kobiet w ciąży na stan zdrowia noworodka. Seksuol Pol 2011;9(2):57-63. 5. Sieber S, Germann N, Barbir A et al. Emotional wellbeing and predictors of birth-anxiety, self-efficacy, and psychosocial adaptation in healthy pregnant women. Acta Obstet Gynecol 2006;85:1200-1207. 6. Janicka I. Staż wspólnego życia a satysfakcja seksualna partnerów kohabitujących. Psychologia Rozwojowa 2008; 4:37-48. 7. Skrzypulec V, Nowosielski K. Cykl reakcji seksualnej u kobiety. Ginekol Pol 2009;80:440-444. 8. Basson R. The Female Sexual Response: A Different Model. J Sex Marital Ther 2000;26:51-65. 9. Meston C, Trapnell P. Development and validation of a five-factor sexual satisfaction and distress scale for women: The Sexual Satisfaction Scale for Women (SSS-W). J Sex Med 2005;2:66 81. 10. De Judicibus MA, McCabe M. Psychological factors and the sexuality of pregnant and postpartum women, J Sex Res 2002,39(2):94-103. 11. Malarewicz A, Szymkiewicz J, Rogala J. Sexuality of pregnant women. Ginekol Pol. 2006;77(9):733-9. 12. Syty K, Łepecka-Klusek C, Pilewska-Kozak AB et al. The influence on sexual satisfaction among women. Wiad Lek 2012;65(3):157-161. 13. Barclay LM, McDonald P, O Loughlin JA. Sexuality and pregnancy. An interview study. Aust N Z J Obstet Gynaecol. 1994;34(1):1-7. 14. Byrd JE, Hyde JS, De Lamater JD et al. Sexuality during pregnancy and the year postpartum. J Fam Pract. 1998; 47(4):305-8. 15. Sipiński A, Kazimierczak M, Buchacz P et al. Sexual behaviors of pregnant women. Wiad. Lek 2004; 57 Suppl 1: 281-4. 16. Bielawska-Batorowicz E. Psychologiczne aspekty prokreacji. Wydawnictwo Śląsk: Katowice 2006. 17. Szymona-Pałkowska K. Psychologiczna analiza doświadczeń rodziców w sytuacji ciąży wysokiego ryzyka. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin: 2005. 18. Rocznik Demograficzny 2012, GUS, Warszawa 2012; źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_ demograficzny_2012.pdf. Dostępny: 15.03.2018. 19. Chodkiewicz J. Adaptacja polska Kwestionariusza Zadowolenia z Życia (FLZ). Stud Psychol 2009;47:5-21. 20. Stadnicka G, Iwanowicz-Palus G. Psychoseksualne aspekty życia dojrzałej kobiety. [w:] Psychologia w położnictwie i ginekologii. Makara-Studzińska M, Iwanowicz-Palus G (red.). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009: 122-137. 21. Naldoni LMV, Pazmino MAV, Pezzan PAO et al. Evaluation of sexual function in Brazilian pregnant women. J Sex Marital Ther 2011;37:116-129. 22. Plouffe I. Screening for sexual problems through a Simple questionnaire. Am J Obstet Gynecol, 1985;151(2):166-9. 23. Lamont J et al. Female sexual health consensus clinical guidelines. J Obstet Gynaecol Can, 2012;34(8):1-56. 24. Gökyildiz S, Beji NK. The effects of pregnancy on sexual life. J Sex Marital Ther. 2005;31(3):201-15. 25. Bartellas E, Crane JMG, Daley M et al. Sexuality and sexual activity in pregnancy, BJOG, 2000;107:964-968. PIŚMIENNICTWO 41