Opieka nad kobietą z niepełnosprawnością podczas ciąży, porodu i połogu z perspektywy położnej

Transkrypt

1 GinPolMedProject 3 (45) 2017: ARTYKUŁ ORYGINALNY Opieka nad kobietą podczas ciąży, porodu i połogu z perspektywy położnej Izabela Mężyk 1 (ABDEF), Anna Kończewicz-Cioć 2 (ABCDEF), Violetta Skrzypulec-Plinta 3 (D), Małgorzata Kazimierczak 1 (D) 1 Zakład Profilaktyki Chorób Kobiecych Katedry Zdrowia Kobiety Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach 2 MZOZ Szpital Miejski w Żorach 3 Zakład Seksuologii Katedry Zdrowia Kobiety Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach STRESZCZENIE WKŁAD AUTORÓW: (A) Projekt badania (B) Zbieranie Danych (C) Analiza Statystyczna (D) Interpretacja Danych (E) Przygotowanie Rękopisu (F) Gromadzenie Piśmiennictwa (G) Gromadzenie Funduszy Wstęp. W literaturze medycznej niewiele jest doniesień na temat niepełnosprawności w położnictwie. Opieka nad kobietą wymaga indywidualnego nadzoru, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności. W dalszym ciągu brak jest standardów postępowania z kobietą niepełnosprawną w położnictwie. Celem pracy była analiza doświadczeń położnych w zakresie sprawowanej przez nie opieki nad kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą Materiał i metodyka. Badania ankietowe przeprowadzono wśród 205 położnych aktywnych zawodowo. Do analizy statystycznej zastosowano test niezależności chi-kwadrat, współczynnik kontyngencji C-Pearsona. Przyjęto poziom istotności p=0,05. Wyniki. Najliczniejszą grupę (67,3%) stanowiły położne w wieku lat. W opinii 45,9% położnych miejsce pracy nie jest przystosowane do sprawowania opieki nad kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą, 71,7% położnych podaje brak w miejscu zatrudnienia opracowanych standardów do sprawowania opieki położniczej nad kobietą Wraz ze wzrostem wieku maleje odsetek położnych odczuwających lęk przed sprawowaniem opieki nad kobietą (p=0,022). Nie stwierdzono istotnej zależności pomiędzy wiekiem ankietowanych położnych oraz długością stażu zawodowego a stopniem przygotowania do opieki nad kobietą (p=0,789). Wnioski. W opinii położnych brak jest opracowanych standardów dotyczących sprawowania opieki położniczej nad kobietą Położne bez względu na długość stażu zawodowego odczuwają większe obciążenie psychiczne w związku z pełnieniem opieki nad kobietą w porównaniu do opieki nad pacjentką pełnosprawną. Istnieje konieczność organizacji szkoleń i kursów, mających na celu przygotowanie położnych do pełnienia opieki nad kobietami Słowa kluczowe: kobieta ciężarna ; opieka; poród; położna Adres do korespondencji: Izabela Mężyk Zakład Profilaktyki Chorób Kobiecych Katedry Zdrowia Kobiety Wydział Nauk o Zdrowiu w Katowicach ul. Medyków 12, Katowice Tel ; izabelamezyk@wp.pl Liczba słów: 1314 Tabele: 3 Ryciny: 7 Piśmiennictwo: 15 Received: Accepted: Published: WSTĘP Udział położnej w opiece okołoporodowej jest skoncentrowany na indywidualizację opieki i zapewnienie bezpieczeństwa podczas porodu [1-4]. Opieka nad kobietą wymaga indywidualnego nadzoru, w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności [5,6]. W literaturze medycznej niewiele jest doniesień na temat niepełnosprawności w położnictwie, a zagadnienia dotyczące opieki okołoporodowej u kobiety zaczęto stosunkowo niedawno podejmować na szerszą skalę [5]. Macierzyństwo dla kobiet mających różnego rodzaju dysfunkcje, często wiąże się z występowaniem wielu problemów [5,6]. W dalszym ciągu brak jest standardów postępowania z kobietą niepełnosprawną w położnictwie [7]. Raport Głównego Urzędu Statystycznego z 2011 roku podaje, że 12,2% ludności Polski stanowią osoby niepełnosprawne, w tym 2530,4 to kobiety [8]. Niepełnosprawność nie wyklucza możliwości zajścia w ciążę oraz jej donoszenia [5,9]. Ze względu na swoje dysfunkcje kobiety mają jednak utrudniony dostęp do opieki medycznej i doświadczają wielu barier od architektonicznych po społeczne [10,11]. Zdarza się, że kobiety doświadczają trudności w kontaktach z personelem medycznym. Również położne doświadczają dylematów związanych z opieką nad pacjentkami niepełnosprawnymi [12-14]. Często położnym towarzyszą emocje, związane ze sposobem przekazu informacji, niedostateczną wiedzą z zakresu opieki okołoporodowej nad kobietą, zarówno fizyczną, jak i intelektualną [11,13,14]. Dotychczas ukazała się nieznaczna ilość prac poświęconych tematyce poprawy opieki okołoporodowej nad kobietami niepełnosprawnymi. Podejmuje się próby stworzenia standardów postępowania z kobietą niepełnosprawną podczas po- 54

2 I. Mężyk et al. Opieka nad kobietą podczas ciąży, porodu i połogu rodu [7]. Położne w sytuacji pacjentki niepełnosprawnej niejednokrotnie doświadczają trudności w odnalezieniu się w nowej sytuacji, potrzebują wsparcia, zarówno psychicznego, jak i merytorycznego, aby świadczyć profesjonalną opiekę nad kobietą CEL PRACY Celem pracy była analiza doświadczeń położnych w zakresie sprawowanej przez nie opieki nad kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą MATERIAŁ I METODY Badania ankietowe przeprowadzono wśród 205 położnych aktywnych zawodowo w okresie od października 2015 roku do kwietnia 2016 roku w oparciu o autorski kwestionariusz ankiety. Do analizy statystycznej zastosowano test niezależności chi-kwadrat dla cech jakościowych, współczynnik kontyngencji C-Pearsona, wykresy interakcji, tabele dwudzielcze (krzyżowe), podstawowe charakterystyki liczbowe dla cech mierzalnych. Przyjęto poziom istotności p=0,05. Tab. 1. Miejsce zatrudnienia Miejsce zatrudnienia n % Poradnia ginekologiczno-położnicza 41 14,0% Szkoła rodzenia 15 5,1% Przychodnia zdrowia- położna środowiskowa 22 7,5% Szpital sala porodowa 49 16,8% Szpital oddział położniczy 39 13,4% Szpital oddział ginekologiczny 24 8,2% Szpital oddział noworodkowy 29 9,9% Szpital oddział patologii ciąży 17 5,8% Szpital oddział ginekologiczno-położniczy 38 13,0% (system rotacyjny) Inne 18 6,2% * możliwość udzielenia kilku odpowiedzi Ryc. 1. Przystosowanie miejsca pracy do sprawowania opieki nad kobietą ciężarną/rodzącą/w połogu Ryc. 3. Organizacja szkoleń w miejscu pracy z zakresu opieki nad kobietami ciężarnymi, rodzącymi i położnicami Ryc. 2. Obecność standardów dotyczących sprawowania opieki nad ciężarnymi, rodzącymi i położnicami w miejscu zatrudnienia Ryc. 4. Obawy położnych dotyczące opieki nad kobietą 55

3 GinPolMedProject 3 (45) 2017: WYNIKI Ponad połowę (67,3%) badanej grupy stanowiły położne w przedziale wiekowym od lat, 12,2% lat, 12,7% lat. Najmniej liczną grupę (7,8%) stanowiły położne powyżej 50. roku życia. Ankietowane położne zatrudnione były w różnych placówkach służby zdrowia. Największy odsetek stanowiły położne pracujące na sali porodowej (tab.1.). Połowa ankietowanych położnych (54,1%), podaje, że miejsce pracy jest przystosowane do sprawowania opieki nad ciężarną, rodzącą lub kobietą w połogu pod względem rozwiązań architektonicznych i dostępu do udogodnień dla tej grupy pacjentek. Większość (71,7%) podaje brak w miejscu zatrudnienia opracowanych standardów dotyczących sprawowania opieki nad ciężarną i rodzącą (ryc.1, 2.). W miejscu pracy położnych nie są organizowane szkolenia (90,2%) dotyczące opieki nad kobietami ciężarnymi, rodzącymi i położnicami (ryc. 3.). Obawy położnych dotyczące opieki nad kobietą prezentowało 48,8% badanych położnych (ryc. 4.) Przyczyny lęku prezentuje tabela 2. Stwierdzono zależność pomiędzy wiekiem ankietowanych położnych a występowaniem obaw przed sprawowaniem opieki nad kobietą Wraz ze wzrostem wieku malał odsetek położnych odczuwających lęk p=0.022 (ryc.5.). Nie stwierdzono zależności pomiędzy wiekiem położnych a stopniem przygotowania do opieki nad kobietą (p=0,789). Niezależnie od wieku podobny odsetek położnych deklarował przygotowanie do sprawowania opieki nad kobietą (ryc.6.) Nie stwierdzono zależności pomiędzy długością stażu zawodowego a przygotowaniem do sprawowania opieki nad kobietą Największy odsetek położnych (33,3%), deklarujących przygotowanie do opieki nad kobietą niepełnosprawną stanowiły położne ze stażem zawodowym od 31 do 40 lat, najmniejszy w grupie poniżej 5. lat stażu zawodowego (17,1% badanych) (ryc.7.). Istnieje zależność pomiędzy obawami położnych dotyczących sprawowania opieki nad kobietami, a tym czy ankietowane kiedykolwiek miały możliwość sprawowania opieki nad ciężarną, rodzącą lub Tab. 2. Przyczyny lęku położnych Przyczyny lęku Liczba n = 100 % Brak dostatecznej wiedzy na temat opieki nad kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą 76 42,2% Nieumiejętność nawiązania kontaktu z pacjentką niepełnosprawną 27 15,0% Niedostateczne wyposażenie sal potrzebne do sprawowania opieki nad kobietą 59 32,8% Brak pewności siebie 18 10,0% Inne 0 0,0% * możliwość udzielenia kilku odpowiedzi Ryc. 5. Zależność pomiędzy wiekiem a występowaniem obaw przed sprawowaniem opieki nad kobietą Ryc. 6. Zależność pomiędzy wiekiem położnych a ich przygotowaniem do sprawowania opieki nad kobietą 56

4 I. Mężyk et al. Opieka nad kobietą podczas ciąży, porodu i połogu Ryc. 7. Zależność pomiędzy długością stażu zawodowego położnych a ich przygotowaniem do opieki nad kobietą położnicą (p=0,01, C kor =0,252). Współczynnik korelacji wskazuje na zależność niską. Wśród ankietowanych położnych, które nie mają obaw przed sprawowaniem opieki nad pacjentką, większy odsetek (72,4%) niż w drugiej grupie respondentek (55%) miał możliwość sprawowania takiej opieki. Wyniki przedstawia tabela 3. DYSKUSJA Badania własne dotyczące doświadczeń położnych oraz przygotowania do sprawowania opieki okołoporodowej nad kobietą są jednymi z nielicznych, które dotychczas przeprowadzono w Polsce i na świecie. Spośród 205 ankietowanych położnych, 131 (63,9%) doświadczyło możliwości sprawowania opieki nad kobietą z niepełno- sprawnością. Najczęściej były to kobiety fizyczną-ruchową (40,1%), w drugiej kolejności intelektualną (29,7%). W opinii większości położnych (87,0%), sprawowanie opieki nad pacjentką w porównaniu do pacjentki pełnosprawnej jest trudniejsze. Badania Höglund i wsp. dotyczyły wiedzy, nastawienia i doświadczenia położnych szwedzkich w opiece nad kobietą intelektualną podczas ciąży i porodu. Badaniem objęto grupę 600 położnych, z których 300 pracowało w opiece przedporodowej i 300 na sali porodowej. Ostatecznej analizie poddano 375 położnych, płci żeńskiej (180 pracujących w opiece przedporodowej, 195 na sali porodowej) [13]. Średnia wieku badanych w opiece przedporodowej wyniosła 51,2 lata, na sali porodowej 49,7 lat. Większość położnych miała możliwość sprawowania opieki nad kobietą intelektualną (74,2% w opiece przedporodowej, 88,8% na sali porodowej) [13]. Prawie wszystkie (98,7%) potwierdziły, że opieka nad kobietą intelektualną różni się w porównaniu do opieki nad kobietą pełnosprawną. Badania McKay-Moffat i Cunningham donoszą, że badana grupa położnych z północno-zachodniej Anglii, miała możliwość udzielania opieki położniczej od dwóch do sześciu pacjentkom sensoryczną lub fizyczną, o różnym stopniu możliwości poruszania się [15]. W badaniach własnych ponad połowa ankietowanych położnych (55,7%) zdobyła wiedzę potrzebną do pełnienia opieki specjalistycznej Tab. 3. Zależność pomiędzy obawami położnych przed sprawowaniem opieki nad pacjentką a możliwością sprawowania opieki nad kobietą (tabela krzyżowa) Możliwość sprawowania opieki nad kobietą Ogółem tak nie Obawa przed opieką nad pacjentką tak Liczebność % z obaw przed opieką nad kobietą 55,0% 45,0% 100,0% nie Liczebność % z obaw przed opieką nad kobietą 72,4% 27,6% 100,0% Razem Liczebność % z obaw przed opieką nad kobietą s=1 χ 2 obl = 6,708 χ 2 tabl = 3,841 χ 2 obl > χ 2 tabl p=0,01 C kor = 0,252 63,9% 36,1% 100,0% 57

5 GinPolMedProject 3 (45) 2017: nad pacjentką niepełnosprawną w pracy zawodowej. Niewielki odsetek położnych (14,5%) uzyskał stosowną wiedzę podczas edukacji szkolnej. Podobne wyniki badań prezentuje Höglund i wsp [13]. W badaniach własnych 34,4% położnych podało brak przygotowania do pełnienia opieki okołoporodowej nad kobietą W badaniach przeprowadzonych w Szwecji [13], 74,8% położnych zatrudnionych w opiece przedporodowej i 69,3% położnych pracujących na trakcie porodowym potwierdziło brak wiedzy w zakresie potrzeb kobiety intelektualną [13]. Brak wystarczającej wiedzy oraz doświadczenia w zakresie sprawowania opieki nad pacjentką oraz niepokój i obawę odnośnie własnych możliwości prowadzenia efektywnej opieki nad kobietą zadeklarowały położne z północno-zachodniej Anglii [15]. Dla większości (95,1%) badanych położnych zasadnym jest wprowadzenie dodatkowych zajęć dotyczących sprawowania opieki nad kobietą Podobne wyniki prezentuje Höglund i wsp. [13]. Lęk wynikający z braku dostatecznej wiedzy na temat specjalistycznej opieki najczęściej towarzyszy położnym podczas sprawowania opieki nad kobietą (48,8% badanych położnych). Badania Mazurkiewicz z 2009 roku donoszą, że dla 20% badanych lęk jest uczuciem towarzyszącym położnej podczas kontaktu z pacjentką Znacznie więcej położnych wskazało niepewność [14]. Jako przyczynę niepokoju i lęku wskazano brak lub niedostateczną wiedzę z zakresu świadczenia opieki oraz udzielania pomocy osobie niepełnosprawnej [14]. Z badań własnych wynika, że ponad połowa badanych położnych (50,4%) doświadczyła trudności w komunikacji z kobietą Znaczny odsetek (76,6%) badanych nie znał języka migowego lub alternatywnych form komunikacji z pacjentką niepełnosprawną. Podobne kwestie badali Mckay-Moffat i Cunningham. Wszystkie położne akcentowały ważność efektywnej komunikacji z pacjentką Cztery położne podały, że umiejętność posługiwania się językiem migowym byłaby przydatna [15]. Większość położnych (90,2%) nie ma możliwości uczestnictwa w szkoleniach z zakresu opieki nad kobietą niepełnosprawną, ponieważ placówki, w których pracują nie organizują tego typu szkoleń. Podobne opinie wyraziły położne w badaniach Mazurkiewicz [14]. W badaniach własnych, ponad połowa położnych (53,2%) nie została przygotowana w toku studiów zawodowych do sprawowania specjalistycznej opieki nad kobietą W badaniach Mazurkiewicz z 2009 roku odsetek nieprzygotowanych położnych jest jeszcze wyższy (około 10% położnych miało zrealizowane zajęcia z problematyki dotyczącej opieki położniczej w niepełnosprawności) [14]. WNIOSKI 1. W opinii położnych miejsca pracy są placówkami nieprzystosowanymi pod względem architektonicznym do sprawowania opieki nad kobietą ciężarną, rodzącą i położnicą 2. Brak opracowanych standardów dotyczących sprawowania opieki położniczej nad kobietą 3. Wraz ze wzrostem wieku położnych maleje odsetek osób odczuwających obawy przed opieką nad pacjentką 4. Położne bez względu na długość stażu zawodowego odczuwają większe obciążenie psychiczne w związku z pełnieniem opieki nad kobietą w porównaniu do opieki nad pacjentką pełnosprawną. 5. Istnieje konieczność organizacji szkoleń i kursów, mających na celu przygotowanie położnych do pełnienia opieki nad kobietami 1. Wrześniewska M, Bąk B. Historia zawodu położnej i kształtowanie się opieki okołoporodowej na świecie i w Polsce. Studia Medyczne 2012;27(3): Słomko Z, Waszyński E. Rozwój ginekologii od empirii do nauki. W: Słomko Z (red.). Ginekologia. Podręcznik dla lekarzy i studentów. PZWL; Warszawa 1997,t. I: Sygulla K, Smędowski A, Szatan A, Michalak A. Potrzeby i oczekiwania kobiet ciężarnych dotyczące opieki okołoporodowej-czy trudno je spełnić? Problemy Medycyny Rodzinnej 2009;4(29): Mazurkiewicz B, Marat L, Dmoch-Gajzlerska E. Wiedza położnic na temat okresu połogu w opinii położnych. Zdrowie i Dobrostan 2014;1: Janusz J, Przestrzelska M, Knihinicka-Mercik Z. Opieka okołoporodowa nad niepełnosprawną kobietą. Piel Zdr Publ 2014;4,1: Janusz J. Opieka położnicza nad niepełnosprawną kobietą rodzącą-rola położnej. Pie. Zdr Publ 2013;3,2: Biernacki A, Mazurkiewicz B, Krychowska-Ćwikła A. Opieka okołoporodowa w przypadku porodu i połogu kobiety niewidomej-próba stworzenia modelu postępowania. Położna nauka i praktyka 2010;2: Główny Urząd Statystyczny. Raport z wyników. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011: (online). Dostępne: nsp-2011/nsp-2011-wyniki-wstepne/narodowy-spis-powszechny-ludnosci-i-mieszkan-2011-raport-z-wynikow, 2,1.html. Pobrane PIŚMIENNICTWO 58

6 I. Mężyk et al. Opieka nad kobietą podczas ciąży, porodu i połogu 9. Guzikowski W, Żurek P. Zagadnienia związane z ciążą i porodem głuchoniemych. Ginekologia Praktyczna 2008; 3: Strzelec-Polewka I, Michalski M, Polewka M, Skrzypulec-Plinta V. Problem niepełnosprawności w położnictwie. Położna Nauka i Praktyka 2011;1(13): Radomski D, Jarząbek G, Pawlaczyk M. Specyfika i standardy opieki ginekologicznej nad dziewczętami niepełnosprawnymi. Klin Pediatr 2009;17(2): Karkowska D. Status zawodowy położnej zarys problemu. Fundacja Rodzić po Ludzku; Warszawa 2007: 3-26 (online). Dostępne stories/publikacje/status_zawodowy_poloznej.pdf. Pobrane: Höglund B, Lindgren P, Larsson M. Midwives knowledge of, attitudes towards and experiences of caring for women with intellectual disability Turing pregnancy and childbirth: A crosssectional study In Sweden. Midwifery 2013;29: Mazurkiewicz B, Dmoch-Gajzlerska E (Red). Opieka położnicza nad pacjentkami niepełnosprawnymi. PZWL; Warszawa McKay-Moffat S, Cunningham C. Services for women with disabilities: mother s and midwives experiences. British Journal of Midwifery 2006;14,8: