BEZSTRESOWA ADAPTACJA U C ZN IÓ W DO NOWYCH W A R U N K Ó W SZKOLNYCH PROGRAM EDUKACYJNY - Z A JĘC IA Ś W IETLIC O W E MGR ANNA WYSOCKA

BEZSTRESOWA ADAPTACJA U C ZN IÓ W DO NOWYCH W A R U N K Ó W SZKOLNYCH PROGRAM EDUKACYJNY - Z A JĘC IA Ś W IETLIC O W E MGR ANNA WYSOCKA 2006

W S TĘ P S zkoła jako jedna z pierw szych instytucji w skazuje na określone norm y m oralne i praw a jednostki oraz w yrabia określone postaw y i um iejętności w kontaktach z ludźm i, kształtuje kulturę w spółżycia, określony sposób zachow a nia się w każdych okolicznościach. Pójście do szkoły jest w ażnym w ydarzeniem w życiu dziecka. Z jednej strony m a ono m ożliw ość zdobycia w iedzy, kształtow ania um iejętności i zdolności, poznania now ych koleżanek i kolegów, z drugiej strony okres ten niesie ryzyko przeżyw ania trudnych sytuacji takich jak: rozłąka z rodziną, zm iana środow iska społecznego - zw łaszcza gdy dziecko nie chodziło do przedszkola. K ażde dziecko przeżyw a tę sytuację w sposób indywidualny. U czeń zw łaszcza w pierw szej klasie znajduje się w podw ójnie trudnej sytuacji zw iązanej ze zm ianą środow iska, a także konstytuow aniem się now ej pozycji w klasie szkolnej. Jest na ogół dość osam otniony w e w chodzeniu w relacje z koleżankam i i kolegam i. Trudna sytuacja stw arza w arunki do przeżyw ania wielu napięć i stresów, które negatyw nie w pływ ają na sam opoczucie, obniżają m ożliw ości uczenia się, a z czasem m ogą być przyczyną niechęci do szkoły. D zieci bardzo silnie przeżyw ają pierw sze tygodnie w szkole. Ż yją w lęku i napięciu psychicznym. B oją się, że wym agania przerosną ich m ożliw ości. N ie czują się bezpiecznie w grupie, często nie potrafią naw iązać kontaktów z rów ieśnikam i. N iektóre czują się sam otnie naw et przez dłuższy czas. W ychow aw ca św ietlicy już od pierw szych dni pow inien tak kierow ać grupą, ab y dzieci w yraźnie zaczęły odczuw ać przynależność do zespołu św ietlicow ego i chciały stać się jego członkam i. W ychow aw ca m oże m ieć do czynienia z dziećm i o zróżnicow anym poziom ie intelektualnym, różnym tem peram encie, osobow ości i różnych dośw iadczeniach. S potyka dzieci zaham ow ane em ocjonalnie, bojące się oceny 2

nauczyciela i kolegów, oraz nieaktyw ne na zajęciach. Przeciw ieństw em są dzieci nadpobudliw e, aktyw ne, żyw e, agresyw ne, często hałaśliw e. D zieci wychowywane bezstresowo nie potrafią przestrzegać reguł, z trudem zachow ują zasady obow iązujące w szkole i grupie. W tedy rola w ychow aw cy św ietlicy jest polega na tym, aby dzieci nie lubiane i odrzucone przez innych zostały przez grupę zaakceptow ane, zechciały się z nią utożsam iać i chętnie z nią w spółdziałać. W iele zachow ań czy postaw dzieci zm ienia się w toku rozw oju oraz pod w pływ em nabyw ania now ych dośw iadczeń i po pew nym czasie nie pozostaje po nich żaden ślad. Integracja w edług S zew czyka 1 - to scalanie, w iązanie w jedność. Z ajęcia integrujące m aja w ięc m a celu zjednoczenie grupy rów ieśniczej, ukazanie elem entów łączących, w spólnych: cech osobow ości, zainteresow ań, postaw, przy jednoczesnym w zm acnianiu indyw idualności jednostki. O prócz aspektu pozn aw czego nie m niej w ażny, jeśli nie najw ażniejszy jest aspekt em ocjonalny. Integracja służy bow iem stw arzaniu w grupie ( relacji uczeń uczeń), jak rów nież w kontakcie z w ychow aw cą ( relacja w ychow aw ca uczeń) poczucia bliskości, życzliw ości, w zajem nego zaufania. Z ajęcia integrujące nie dopuszczają do poczucia alienacji w now ym środow isku rów ieśniczym, obniżają poziom lęku pow stający w konfrontacji z czym ś now ym, nieznanym. Z integrow ana grupa św ietlicy szkolnej zapew nia dzieciom poczucie bezpieczeństw a, u czy ich postrzegania i liczenia się z innym i ludźm i, przystosow ania się do życia w grupie, w której trzeba przestrzegać norm i zasad. Przebyw anie w śród takiej grupy, gdzie w szyscy się znają i lubią, m obilizuje do aktyw nego uczestnictw a w życiu społecznym, dostarcza satysfakcji ze w spólnie w ykonyw anych zadań. 1 W.S zew czuk. S łow nik psychologiczny. W arszaw a 1985. W iedza P ow szechna, s. 111 3

C Z Ę Ś Ć PIER W S Z A 1. M otyw acja podjęcia tem atyki program u. 2. D iagnoza w stępna. 3. Propozycja ankiety. 4. Realizatorzy programu. 5. Miejsce realizacji programu. 6. Planowany czas realizacji. 7. Przebieg programu. 8. Zadania programu. 9.Cele programu. 10.U m iejętności u czn iów. 11.Metody pracy. 12. Formy pracy. 13.Treści program ow e. 4

1. M O TYW A C JA PO D JĘC IA TEM A TYK I PR O G R A M U : M ój staż pracy w ynosi 25 lat, w tym 10 jako w ychow aw ca św ietlicy szkolnej. Z w łasnych dośw iadczeń w iem, że pierw sze dni pobytu w szkole są dla dzieci niezw ykle trudne. Pom ocą dla nich m ogą być zajęcia adaptacyjne, stąd też pom ysł w yjścia naprzeciw ich oczekiwaniom i opracowanie tego programu. A by w ychow aw ca m ógł pom óc dzieciom, m usi m ieć rozległą w iedzę psychologiczno pedagogiczną oraz um iejętności organizow ania różnych form aktyw ności, stw arzania sytuacji, w których w ychow ankow ie m ają szansę przełam ać lęki, kom pleksy, naw iązać kontakty z innym i dziećm i, czyli zaspokoić w iele w ażnych dla ich rozw oju potrzeb. O znacza to, że w ychow aw ca m a być inicjatorem, inform atorem, anim atorem, łącznikiem, obserw atorem i inspiratorem. Jego kreatyw ność m a polegać na poszukiw aniu ciekaw ych i now atorskich rozw iązań w ychow aw czych i dyda ktycznych. Program ten jest zgodny z założeniam i planu wychowawczego i Programu Profilaktyki Szkolnej realizowanego w mojej szkole. 2. D IA G N O Z A W S TĘPN A : Polecaną przeze m nie form ą pracy zm niejszająca ryzyko w ystąpienia trudności przystosow aw czych, przyśpieszających adaptację oraz ułatw iającą dziecku i w ychow aw cy pierw sze dni w szkole i na św ietlicy jest proponow any program integrujący. W celu rozeznania potrzeby skonstruowania tego programu dokonałam diagnozy w stępnej, której zadaniem było ukazanie słabych stron w spółdziałania grupy dzieci z klas I III uczęszczających do św ietlicy szkolnej. Posłużyły tem u obserw acje i opinie zebrane od w ychow aw ców św ietlicy, a także w łasne dośw iadczenia. Przeprow adziłam rów nież pod koniec roku szkolnego 2005/ 2006 ankietę w śród dzieci na tem at :,, Jak czułam ( czułem ) się w św ietlicy szkolnej?. 5

3.PROPOZYCJA ANKIETY : Z w racam się z prośbą o udzielenie szczerych odpow iedzi na pytania zaw arte w tej ankiecie. Posłuży ona do opracow ania programu mającego na celu ułatw ienie pobytu zw łaszcza w pierw szych dniach w szkole dzieci now oprzyjętych do klas pierwszych. Ankieta jest anonimowa to znaczy NIE PODPISUJEMY JEJ! PR O S Z Ę O Z A Z N A C Z EN IE W YB R A N YC H O D PO W IED Z I PR Z EZ PO D K R EŚ LEN IE 1. C Z Y LU B IS Z S PĘD Z A Ć C Z A S N A Ś W IETLIC Y SZKOLNEJ? TAK NIE CZASAMI KIEDY?............ 2. K TÓ R E Z A JĘC IA N A Ś W IETLIC Y LU B IS Z N A JB A R D Z IEJ? PLASTCZNE MUZYCZNE GRY I ZABAWY RUCHOWE G R Y I Z A B A W Y Ś W IETLIC O W E ZAJĘC IA D O W O LN E INNE W YM IEŃ JA K IE?......... 3. K TÓ R E D Z IEC K O TW O IM Z D A N IEM JES T NAJBARDZIEJ LU B IA N E W Ś W IETLIC Y?...... 6

4. JA K M YŚ LIS Z, C Z Y S Ą W Ś W IETLIC Y D Z IEC I, K TÓ R YM INNI D O K U C Z A JĄ? Z A Z N A C Z,, + W O D PO W IED N IM MIEJSCU. TAK, JEST ICH KILKU TAK, JEST JEDNO TAKIE DZIECKO NIE MA TAKIEGO DZIECKA NIE WIEM 5. K TÓ R E S PO Ś R Ó D D Z IEC I Z E Ś W IETLIC Y TW O IM ZDANIEM NIE M A Ż A D N EJ K O LEŻ A N K I LU B K O LEG I? W YM IEŃ JED N EG O LU B K ILK A TA K IC H D Z IEC I............... 6. Ż EB Y B YĆ LU B IA N YM PR Z EZ IN N YC H, TR Z EB A...Z A Z N A C Z D W IE N A JW A Ż N IEJS Z W ED ŁU G CIEBIE CECHY : M IEĆ ŁA D N E U B R A N IE B YĆ W YS PO R TO W A N YM PO M A G A Ć IN N YM M IEĆ ŁA D N E Z A B A W K I M IEĆ K O M PU TER B YĆ K O LEŻ EŃ S K IM M IEĆ D U Ż O PIEN IĘD Z Y D O B R Z E S IĘ U C Z YĆ B YĆ U PR Z EJM YM W O B C E IN N YC H D Z IEC I 7. JAK SIĘ C Z U JES Z W Ś W IETLIC Y? DOBRZE Ź LE BEZPIECZNIE SAMOTNIE BARDZO DOBRZE 7

8. K O G O Z D Z IEC I U C Z ĘS Z C Z A JĄ C YC H D O Ś W IETLIC Y Z A B R A ŁB YŚ Z E S O B Ą N A B EZ LU D N Ą W YS PĘ, G D Z IE TR Z EB A S O B IE PO R A D Z IĆ W TR U D N YC H W A R U N K A C H?............... 9.K O M U N A PEW N O N IE D A ŁB YŚ PR EZ EN TU :......... D Z IĘK U JĘ 4. REALIZATORZY PROGRAMU : W ychow aw cy św ietlicy szkolnej. 5. MIEJSCE REALIZACJI PROGRAMU : Ś w ietlica szkolna przy S zkole Podstaw ow ej im. H enryka Sienkiewicza w Siedlcach. 6.PLANOWANY CZAS REALIZACJI : R ok szkolny 2006/2007. O d drugiej połow y w rześnia do końca listopada. 7. PRZEBIEG PROGRAMU : A by pom óc szczególnie pierw szoklasistom w bezstresow ej adaptacji do now ych w arunków szkolnych ( pom óc w naw iązaniu pozytyw nych kontaktów z rów ieśnikam i, osłabić lęk i zapew nić poczucie bezpieczeństw a, nauczyć radzenia sobie w now ych w arunkach i sytuacjach problem ow ych, a także zintegrow ać grupę św ietlicy ) program ten będzie realizow any w następujący sposób: od drugiej połow y w rześnia - codzienne na zajęciach trw ających od 15 do 20 m inut ( w zależności od 8

zainteresow ania dzieci czas tych zajęć m oże być skrócony lub w ydłużony) od początku października do końca listopada co drugi dzień na zajęciach trw ających od 20 do 30 m inut ( tu także czas zajęć m oże ulec zm ianie ze w zględu na zainteresow anie dzieci) 8. ZADANIA PROGRAMU: Z adaniem głów nym będzie integracja grupy zróżnicow anej w iekow o, która będzie realizow ana poprzez zadania szczegółow e takie jak : przełam anie onieśm ielenia wzajemne poznanie się budowanie zaufania rozw ój grupy rozwijanie empatii i zrozumienia w zm acnianie poczucia w łasnej w artości zachowania asertywne osłabienie agresji Problem y, które będziem y chcieli zniw elow ać w czasie jego realizacji to : lęk przed now ą, nieznaną sytuacją życiow ą nieznajom ość now ych koleżanek i kolegów przeżyw anie lęków i stresów brak integracji w najbliższym środow isku dziecka Program jest elastyczny. N iektóre ćw iczenia będą w ym agały pow tórzenia z zajęć na zajęcia, do innych należy w racać, gdy tylko pojaw i się taka potrzeba. 9.CELE PROGRAMU: U łatw ienie dzieciom w zajem nego poznania się bliższe poznanie w ychow aw cy św ietlicy, jego w ym agań i oczekiw ań, a także poznanie przez w ychow aw cę dzieci uczenie poszanow ania indyw idualności każdego człow ieka integracja zespołu św ietlicow ego odreagowanie negatywnych emocji 9

akceptacja siebie wzrost zaufania do innych kształcenie postaw y asertyw nej rozw ój indyw idualny dziecka centralne miejsce zajmuje jednostka rozw ój społeczny czem u służy w zajem ne poznanie się, m ożliw ość kom unikow ania się, w spółdziałania, tw orzenia w ięzi z członkam i grupy rozw ój aktyw ności tw órczej poprzez ćw iczenia rozw ijające w yobraźnię i fantazję oraz im prow izację. 1 0.U M IE JĘ TN O Ś C I U C Z N IÓ W : rozum ienie i stosow anie przyjętych norm w spółżycia w grupie naw iązyw anie pozytyw nych kontaktów z rów ieśnikam i osłabienie lęku i zapew nienie poczucia bezpieczeństw a nauczenie radzenia sobie w nowych warunkach i sytuacjach problemowych 11. METODY PRACY : Z ajęcia należy prow adzić m etodam i aktyw izującym i. W ażne jest, aby gry i zabaw y były atrakcyjne dla dzieci, dynam iczne i w znacznej m ierze opierały się na ruchu. A ngażujem y w ten sposób różne sfery aktyw ności dzieci. Proponowane metody pracy to: psychodrama burza m ózgów praca indywidualna praca w małych grupkach praca zbiorowa dyskusja na forum grupy techniki relaksacyjne zabawy socjoterapeutyczne rozmowy indywidualne zajęcia plastyczne 10

zajęcia m uzyczne zajęcia ruchow e 12.FORMY REALIZACJI: S potkania realizuje się w czterech form ach : werbalnej ruchowej plastycznej muzycznej uw zględniając naturalne skłonności dziecka do poruszania się, m ów ienia, rysow ania i śpiew ania. 1 3.TR EŚ C I PR O G R A M O W E: L.P. ZADANIA 1. Przełam an ie onieśm ielen ia. 2. W zajem n e poznanie się. 3. Budowanie zaufania. 4. Integracja i rozw ój grupy. 5. Rozwijanie empatii i zaufania. 6. W zm acnianie poczucia w łasnej w artości. 7. Ć w iczen ia zach ow ań asertyw n ych. 8. O słabienie agresji. 9. Andrzejki- w spólna zabaw a w szystkich dzieci uczęszczających do św ietlicy szkoln ej. 11

C Z Ę Ś Ć D R U G A 1. Opis przebiegu programu. 2. Przykładow e konspekty zajęć. 3. Przykładow e ćw iczen ia. 4. Scenariusz imprezy. 12

I.. OPIS PRZEBIEGU PROGRAMU : 1. W yłonienie w drugim tygodniu w rześnia spośród w szystkich dzieci zapisanych do św ie tlicy szkolnej dw óch grup uczniów grupa pierwsza to dzieci uczące się w klasach 1-3, grupa druga to dzieci uczące się w klasach 4-6. Z apisane dzieci są w przedziale w iekow ym od I do V I klasy. W ażne jest połączenie dzieci m łodszych z dziećm i starszymi. 2. R ealizacja zadań w ynikających z celów program u odbyw ać się będzie w roku szkolnym 2006/ 2007 od drugiej połow y m iesiąca w rześnia codziennie na zajęciach trw ających od 15 do 20 m inut, a od m iesiąca października do listopada co drugi dzień na zajęciach 20 30 m inutow ych. C ałość zakończy im preza ew aluacyjna -,,A ndrzejki. 3. D zieci będą m iały podany tem at i cel zajęć. K ażde spotkanie będzie rozpoczynało się ustaw ieniem dzieci w krąg i pow tarzanie następującego pow itania podanego przez w ychow aw cę:,, Iskierkę puszczam w krąg niech w róci do m ych rąk, a kończyło sw obodnym i w ypow iedziam i dzieci i w nioskam i podsum ow ującym i podanym i przez osobę prow adzącą. Ponadto dzieci będą w ypełniały karty ew aluacyjne po każdym spotkaniu. N a początku prow adząca m usi bardzo dokładnie w yjaśnić jak należy w ykonać dane zadanie. W razie trudności pow inna podpow iedzieć lub podsunąć gotow y pom ysł. N ależy też pom óc dzieciom z klas pierw szych przy w ykonyw aniu poleceń pisem nych. C ały czas m a obserw ow ać pracę grupy i na bieżąco koryg ow ać błędy, aby osiągnąć zadany cel. 4. A by grupa m ogła popraw nie funkcjonow ać m uszą istnieć określone norm y, czyli przepisy w skazujące na pożądane sposoby zachow ania. N orm y pow inny być proste, łatw e do zrozum ienia przez dzieci. W ażne jest, aby były ustalon e w spólnie z nim i. N ależy ustalić je przed rozpoczęciem 13

cyklu zajęć. Pow inny one być zaakceptow ane przez w szystkich uczestników grupy. 5. Przykłady norm zachow ania : słucham y, co m ów i do nas koleżanka, kolega gdy któreś dziecko m ów i, inni m u nie przeszkadza ją nie skarżym y nie bijem y się, nie używ am y siły i przem ocy jesteśm y dla siebie m ili m ów im y o sobie tylko praw dę i tylko tyle ile chcem y nie śm iejem y się z innych nie oceniamy innych zachow ujem y tajem nicę dbamy o siebie nawzajem zw racam y się do siebie po imieniu N ależy je zapisać na dużym arkuszu papieru i pow iesić w w idocznym m iejscu. M ożna je zatytułow ać N A S Z K O D EK S PR A C Y. 6. W czasie trw ania tych zajęć będę : w ykorzystyw ała w iedzę uczniów w zbogacała ich dośw iadczeniem poprzez ruch posługiw ała się tw órczością plastyczną jako najpełniejszą form ą dziecięcej ekspresji stw arzała w szystkim dzieciom rów ne szanse aktyw nego uczestnictw a w zajęciach prow adziła zajęcia w atm osferze zabaw y, w olnej od przymusu, rywalizacji i ocen w spólnie przestrzegała ustalonych norm i reguł postępow ania 7. D obrze byłoby, aby prow adząca zajęcia w ystępow ała w nich jako uczestnik. O znacza to, że razem z dziećm i w ykonuje ćw iczenia, a nie jest jedynie instruktorem lub obserw atorem zdarzeń. Z w iększa to atrakcyjność i w iarygodność wychowawcy. Dodatkowym plusem jest to, że w ten sposób nie tylko dzieci integrują się ze sobą, ale także w ychow aw ca z nim i. N auczyciel nie tylko prow adzi zajęcia, ale jest także w ażnym obserwatorem całej grupy. D zieci m ogą różnie reagow ać na 14

przebieg zajęć, stąd nauczyciel pow inien być przygotow any na zm ianę scenariusza lub jego elem entów. 8. Poniew aż program ten zalecany jest do realizacji z grupą św ietlicow ą, zróżnicow aną w iekow o dzieci od I do VI klasy proponuję, aby przy podziale na grypy zaw sze łączyć klasy pierw sze z klasam i starszym i. Z nacznie ułatw i to pracę, szczególnie przy w ykonyw aniu poleceń w form ie pisem nej. 15

PR Z YK ŁA D O W E KONSPEKTY S PO TK A Ń SPOTKANIE I TEMAT: Poznajm y się. C EL O G Ó LN Y : Z apam iętanie im ion i zdobycie inform acji o członkach grupy C ELE S Z C Z EG Ó ŁO W E uczeń potrafi : praw idłow o podać im ię koleżanki lub kolegi udzielić o koleżance lub koledze krótkiej inform acji METODY PRACY : słow na praktycznego działania gry i zabawy FORMY PRACY : praca zbiorowa jednolita Ś R O D K I D YD A K TYC Z N E : karteczki z imionami dzieci książka pt.,, K sięga im ion. PR Z EB IEG Z A JĘĆ : C Z ĘŚ Ć W S TĘPN A : 1. Poproszenie dzieci, aby ustaw iły się w kręgu. 2. W spólne przyw itanie poprzez uścisk przyjaźni i pow tórzenie hasła podanego przez prow adzącą :,, Iskierkę puszczam w krąg, niech w róci do m ych rąk. U czestnicy stoją w kole trzym ając się za ręce. Jedna ręka przyjm uje uścisk, a druga przekazuje go koledze. C Z ĘŚ Ć Z A S A D N IC Z A : 1.,,Przedstaw ienie się. D zieci kolejno w ym ieniają sw oje im iona, także w form ie zdrobniałej oraz inform ują grupę w jaki sposób zw racają się do nich rodzice. N p. nazyw am się 16

A licja, proszę do m nie m ów ić A la, rodzice m ów ią do m nie Ala, Alunia. 2.,,W izytów ki. K ażde dziecko przypina sobie kartkę ze sw oim im ieniem. N astępnie chodzi po sali, szukając tych osób, których im ion jeszcze nie zapam iętało. 3.,, A lfabet im ion. K ażde dziecko jeszcze raz przedstaw ia się. N astępnie dzieci tw orzą szereg w edług alfabetycznej kolejności ich im ion. O chotnicy stają przed szeregiem i w ym ieniają zapam iętane im iona. G rupa nagradza braw am i osobę, która podała praw idłow o najw ięcej im ion. C Z ĘŚ Ć Z A K O Ń C Z EN IO W A : 1. Przeczytanie z,,k sięgi im ion krótkich inform acji na tem at poszczególnych im ion dzieci biorących udział w spotkaniu. 2. W ypełnienie karty pracy. PO D A J Z A PA M IĘTA N E IM IO N A K O LEŻ A N EK I K O LEG Ó W B IO R Ą C YC H U D Z IA Ł W D Z IS IEJS Z YC H Z A JĘC IA C H K O LEŻ A N K I: K O LED Z Y : 17

SPOTKANIE II TEMAT: N orm y w spółżycia w grupie. C EL O G Ó ŁN Y: K ształtow anie um iejętności w spółdziałania w zespole. C ELE S Z C Z EG Ó ŁO W E - uczeń potrafi : św iadom ie podejm ow ać decyzje dotyczące ustalanie reguł postępow ania w grupie rozum ie role pozytyw nych uczuć w budo waniu wzajemnych relacji w grupie METODY PRACY: słow na praktycznego działania drama FORMY PRACY : indywidualna grupowa Ś R O D K I D YD A K TYC Z N E : kolorowe, papierowe serduszka koperty z gotow ym i hasłam i PR Z EB IEG Z A JĘĆ : C Z ĘŚ Ć W S TĘPN A : 1. U staw ienie dzieci w krąg. 2. W spólne pow itanie, uścisk przyjaźni poprzez pow tórzenie hasła podanego przez prow adzącą :,, Iskierkę puszczam w krąg niech w róci do m ych rąk. U czestnicy stoją w kole trzym ając się za ręce. Jedna ręka przyjm uje uścisk, a druga przekazuje go koledze. CZĘŚ Ć Z A S A D N IC Z A : 1. G ra dram ow a,, S przeczka w piaskow nicy. W dram ie bierze udział po dw oje dzieci naśladujących zabaw ę w piaskow nicy. W pew nym m om encie jeden z uczestników w yryw a koleżance (koledze) forem kę. M iędzy dziećm i dochodzi do kłótni. Po odegraniu scenki dzieci zam ieniają się sw oim i rolam i. Po odegraniu scenki dzieci dzielą się sw oim i w rażeniam i. 2. Dyskusja na temat:,,co jest potrzebne, aby zgodnie w spółdziałać w zespole?. 3. Podział dzieci na grupy. Prow adząca w ybiera liderów grup ( dobrze czytających) i w ręcza każdem u serduszko w 18

innym kolorze. Pozostałe dzieci losują z w oreczka takie sam e serduszka. D obierają się w grupy w edług w ylosow anych kolorów. Liderzy grup odbierają od prow adzącej koperty z hasłam i. Prow adząca objaśnia sposób w ykonyw ania zadania ( w ybór postanow ień dotyczących postępow ania w zespole). Liderzy grup odczytują poszczególne hasła. W spólnie z pozostałym i członkam i zespołu elim inują niektóre z nich i w ybierają te, które um ieszczą w,, N aszych postanow ieniach. H asła do w yboru : dzieci m ów ią sobie po im ieniu dzieci zw racają się do siebie po nazw isku gdy ktoś m ów i, w szyscy słucham y m ożem y zajm ow ać się sw oim i spraw am i, gdy ktoś m ów i szanujem y się w zajem nie nie zaw sze m usim y szanow ać sw oje koleżanki i kolegów nie m ów im y brzydkich słów gdy nas ktoś zdenerw uje, używ am y brzydkich słów pomagamy sobie wzajemnie nie udzielamy sobie pomocy spory rozw iązujem y pokojow o nasze decyzje w ym uszam y poprzez kłótnie i bójkę Prezentacja przez liderów w ybranych haseł. O bjaśnienie poszczególnych postanow ień i uzasadnienie ich wyboru. S kładanie podpisów pod,, N aszym i postanow ieniam i. W yw ieszenie kodeksu św ietlicow ego w w idocznym m iejscu. C Z ĘŚ Ć Z A K O Ń C Z EN IO W A : 1. D okończenie zdań: w św ietlicy czuje się dobrze, gdy... chętnie baw ię się z koleżanką ( kolegą ), kiedy... 2. U staw ienie dzieci w krąg, podanie uścisku dłoni. Podziękow anie za w spólną zabaw ę. 3. W ypełnienie karty ew aluacji zajęć. K A R TA EW A LU A C JI Z A JĘĆ 19

C zy podobało C i się n a dzisiejszych zajęciach? C zy pracow ałaś ( eś ) na zajęciach aktywnie? 20

SPOTKANIE III TEMAT : Zabawy przeciwko agresji. C EL O G Ó ŁN Y: zm niejszenie zachow ań agresyw nych w grupie dzieci św ietlicow ych C ELE S Z C Z EG Ó ŁO W E uczeń potrafi : dostrzegać agresyw ne uczucia i w yrazić je rozpoznać przyczyny w ściekłości i agresji uczyć się lepiej rozum ieć siebie sam ych i innych ludzi METODY PRACY : słow na praktycznego działania FORMY PRACY : indywidualna grupowa Ś R O D K I D YD A K TYC Z N E : gotowe pytania quizu na temat przemocy PR Z EB IEG Z A JĘĆ : C Z ĘŚ Ć W S TĘPN A : 1. Poproszenie dzieci, aby ustaw iły się w kręgu. 2.W spólne przyw itanie poprzez uścisk przyjaźni i pow tórzenie hasła podanego przez prow adzącą :,, Iskierkę puszczam w krąg, niech w róci do m ych rąk. U czestnicy stoją w kole trzym ając się za ręce. Jedna ręka przyjm uje uścisk, a druga przekazuje go koledze. C Z ĘŚ Ć Z A S A D N IC Z A : 1. Podanie tem atu dzisiejszych zajęć. 2. R ozm ow a z dziećm i o agresji. Prow adząca zapisuje na środku tablicy słow o agresja. Z adaniem dzieci jest dopisanie kolejnych w yrazów, które kojarzą się im z agresją. 21

krzyk siła przem oc bicie hałas zaczepianie brzydkie słow a A G R E S J A kradzież szantażow anie w ym uszanie 3. W spólne ułożenie definicji agresja. 4. Q uiz. C hętne dzieci po kolei odpow iadają na czytane przez prow adząca pytania. C zy dzieci lubią być bite? Czy zawsze dziecko bite zasługuje na lanie? C zy czasam i dorosły m oże dać dziecku klapsa? C zy to praw da, że najbardziej są niegrzeczne dzieci, które nigdy od nikogo nie dostały lania? C zy przezyw anie kolegów lub koleżanek m oże być przykre? Czy szarpanie lub popychanie podczas zabawy m oże doprow adzić do bójki? C zy ktoś dał C i odczuć, że C ię nie lubi? C zy na sw oim podw órku czujesz się bezpiecznie? C zy m ożesz patrzeć, jak ktoś w tw ojej obecności m ęczy zw ierzątko? C zy potrafisz odm ów ić kom uś, jeżeli zm usza C ię do złego? C zy to praw da, że starsze dzieci m ogą przeklinać w Tw ojej obecności? C Z ĘŚ Ć Z A K O Ń C Z EN IO W A : 1. W spólne w ypełnienie karty ew aluacji zajęć. 2. Podziękow anie za w spólnie spędzony czas. 22

KARTA EWALUACJI 1. S pacerujesz po parku i w idzisz, że starsi biją m łodszego. Co robisz? a. patrzysz i udajesz, że nie w idzisz b. szybko odchodzisz z tego miejsca c. przyłączasz się do bójki d. próbujesz szukać pom ocy u dorosłych 2. W chodzisz do szkoły i w idzisz, że starszy kolega w yłudza pieniądze od m łodszego. C o rob isz? a. udajesz, że nie w idzisz b. idziesz dalej c. zgłaszasz spraw ę do w ychow aw cy d. zw racasz uw agę koledze, że tak nie w olno robić 23

PR O PO N O W A N E PR Z YK ŁA D Y Ć W IC Z E Ń D O R EA LIZ A C JI Z A D A Ń. I. P R Z EŁA M A N IE O N IEŚ M IELEN IA. G łów nym zadaniem tych ćw iczeń jest ośm ielenie uczestników, zm niejszenie napięcia psychicznego. R ozluźnienie em ocjonalne jest szczególnie w ażne w początkow ej fazie kontaktów z grupą. D obór i liczba ćw iczeń w stępnych zależą od : stopnia gotow ości grupy do w iększego otw arcia i zaangażow ania wieku dzieci charakteru następnych ćw iczeń PR Z YK ŁA D Y Ć W IC Z EŃ 1. POWITANIE. D zieci siedzą w kręgu. Prow adząca podaje kolejno hasła, a dzieci, których dotyczy to kryterium w stają i w ykonują gesty pozdrowienia wobec grupy. Witam wszystkich, którzy : - pili na śniadanie m leko - m ają na sobie coś czerw onego - m ają zielone tornistry 2.U Ś C IŚ N IJ D ŁO Ń. D zieci chodzą sw obodnie po sali, a prow adząca podaje im kolejne instrukcje : uściśnijcie jak najw ięcej dłoni, stańcie w kręgu, złapcie się za ręce i zróbcie falę, dotknijcie się całym i praw ym i dłońm i. 3. Z A TŁO C Z O N Y TR A M W A J. D zieci stoją ciasno w dw óch rzędach naprzeciw ko siebie. O soby stojące na końcu kolejno przeciskają się m iędzy rzędam i do przodu, jak w zatłoczonym tram w aju. Potem ustaw iają się na początku szeregu, tw orząc ściany tram w aju dla następnych osób. 24

4.TRATWA RATUNKOWA. D zieci dzielą się na 5-10 osobow e grupy. K ażda grupa otrzym uje gazetę w yobrażającą tratw ę ratunkow ą. W szyscy uczestnicy grupy m ają się zm ieścić na tratw ie i w ytrzym ać przez około 30 sekund. N ie w olno nikogo zrzucać. Trzeba sobie pom agać. 5.STATEK. Prow adząca prosi dzieci, aby w yobraziły sobie, że są pasażeram i statku. W yjaśnia znaczenie poszczególnych kom end : na praw ą burtę w szyscy biegną na praw ą stronę, na lew ą burtę w szyscy biegną na lew ą stronę, cała na przód do przodu, na rufę do tyłu, sztorm - łapią się za ręce. II. W Z A JEM N E P O ZN A N IE S IĘ. Ć w iczenia te przyśpieszają proces poznania się dzieci i w ychow aw ców w św ietlicy. U m ożliw iają w szystkim prezentację sw oich upodobań czy predyspozycji. S tw arzają m ożliw ość odnalezienia osób o podobnych zam iłow aniach. M ają na celu,,przełam anie lodów. S tosuje się je w e w stępnych etapach pracy z grupą. PR Z YK ŁA D Y Ć W IC Z EŃ 1. N A Z YW A M S IĘ. D zieci siadają w kręgu. K ażde po kolei w ym ienia sw oje im ię w raz z inform acją, co potrafią dobrze robić. Z a każdym razem grupa pow tarza im ię i czynność danej osoby. 2. G R A W PIŁK Ę. D zieci siedzą w kręgu. Prow adząca podaje sw oje im ię i jakąś inform ację o sobie, a następnie rzuca piłką do kogoś innego. Z adaniem tej osoby jest pow tórzenie tego, co usłyszała. N astępnie podaje sw oje im ię, coś o sobie i rzuca piłkę do wybranej osoby. 3. IMIONA. D zieci siedzą w kręgu. K ażde po kolei w ym ienia różne form y swojego imienia ( np. Joanna - Joasia Asia A śka Acha A siunia itd. ) N a zakończenie podaje te, które lubi najbardziej. 4. ALFABET IMION. 25

D zieci tw orzą szereg w edług alfabetycznej kolejności ich im ion. O chotnicy stają przed szeregiem i w ym ieniają zapam iętane imiona. Grupa nagradza braw am i osobę, która podała praw idłow o najw ięcej im ion. 5. W IZ YTÓ W K I. D zieci w pisują sw oje im iona na karteczki i przypinają do siebie. N astępnie chodzą po sali, szukają tych osób, których im ion jeszcze nie zapam iętały. 6.PYTANIA. K ażde dziecko podaje osobie prow adzącej pytanie, które uw aża za szczególnie w ażne dla lepszego poznania drugiej osoby. Z apisane pytania m ają sw oje num ery. N astępnie dzieci w ym ieniają num er pytania i udzielają na nie odpow iedzi. III. BUDOWANIE ZAUFANIA. Ć w iczenia te dają dzieciom okazję do: zastanow ienie się, w jakim stopniu i dlaczego ufają kolegom na św ietlicy refleksji nad w łasną gotow ością do otw artego kom unikow ania się przeżycia dośw iadczenia obdarzenia zaufaniem innych bardziej otw artego porozum iew ania się i naw iązyw an ia bliższych w ięzi em ocjonalnych z członkam i grupy Ponadto należy uczniom uśw iadom ić, że każdy m ów i innym o sobie tylko tyle ile chce. PR Z YK ŁA D Y Ć W IC Z EŃ. 1.Ś LEPIEC. D zieci dobierają się param i. Jedna osoba gra rolę niew idom ego, druga jego opiekuna. Na hasło prow adzącej pary rów nocześnie poruszają się po sali. O piekun pom aga osobie z zam kniętym i oczam i w ym ijać przeszkody. Po zajęciach dzieci opow iadają o sw oich dośw iadczeniach, m ów ią jakie zachow ania partnerów spraw iły, że czuły się bezpiecznie. 2.Ś LEPE SAMOCHODY. D zieci tw orzą trójki. W trójkach stoją jeden za drugim, trzym ając się za łokcie. D w ie pierw sze osoby m ają zam knięte 26

oczy. Osoba ostatnia kierowca prow adzi sw ój sam ochód, przekazując sygnały przy pom ocy ruchu rąk osobie znajdującej się w środku, ta zaś pierw szej, tak by uniknąć zderzenia z innymi. Po chwili zm ieniają się rolam i, tak aby każdy znalazł się na początku, w środku i na końcu. Po zajęciach dzieci w ym ieniają się uw agam i jak czuły się w poszczególnych rolach? C zy m iały zaufa nie do partnerów? W której sytuacji czuły się najpew niej i dlaczego? 3. W A H A D ŁO. D zieci dzielą się na około 10 osobow e grupy i tw orzą dość ciasne kręgi.jedna osoba z każdego kręgu w staje w środku koła, zam yka oczy, usztyw nia ciało i upada na w yciągnięte dłonie kolegów. C i podają sobie delikatnie bezw ładną osobę, tak aby nie upadła na ziem ię. Ć w iczenie to pow tarzam y, zachęcając, by w szyscy w zięli w nim udział. W om ów ieniu należy zw rócić uw agę na odczucia dzieci C zy łatw o im było zaufać innym? C o czuli, gdy m ieli upaść na ręce kolegów? C o czuli, gdy poszczególne osoby zaw ierzyły im siebie? 4.W YS Z U K A J PR Z YJA Z N Ą D ŁO Ń. D zieci dzielą się na 8 10 osobow e grupy. S tają w ciasnym kręgu, zam ykają oczy, w yciągają pow oli ręce i szukają dłoni, które budzą ich zaufanie. Potem otw ierają oczy i spraw dzają, czyją dłoń chw yciły. D zieci dzielą się odczuciam i i dośw iadczeniam i. M ów ią czy czuły zaskoczenie po otw arciu oczu, jak oceniali do tej pory sw ój poziom zaufania do danej osoby? C zy byli aktyw ni w poszukiw aniu dłoni, czy czekali na czyjś w ybór? 5. KOMU UFAM. D zieci siadają w kręgu. K ażde zastanaw ia się nad poszczególnym i osobam i : czy ufa tej osobie, czy nie. Jeśli tak kładzie przed nią np. jedną bierkę. N astępnie każdy liczy, ile bierek zastało przed nim położone i podaje wynik. Dzieci rozm aw iają na tem at plusów i m inusów obdarzania ludzi zaufaniem. 27

IV. IN TEG R A C JA I R O Z W Ó J G R U P Y. Ć w iczenia te zachęcają do w spółpracy i uśw iadam iają na czym polega zespołow e działanie. PR Z YK ŁA D Y Ć W IC Z EŃ. 1. RYSUNEK Z WAKACJI. D zieci dzielą się na dw ie grupy. K ażda w ykonuje na arkuszu szarego papieru w spólny rysunek z w akacji. N astępnie prezentuje go wszystkim dzieciom. 2. ŁĄ C Z EN IE S IĘ W G R U PY. D zieci rozchodzą się po sali. Prow adząca w ypow iada liczby np. 3. D zieci starają się jak najszybciej utw orzyć kręgi liczące tyle osób i chw ytają się za ręce. D zieci, które pozostały, rów nież tw orzą krąg. K iedy grupy są gotow e, prow adząca w ypow iada inną liczbę. 3. W A R Z YW N Y O G R Ó D EK. D zieci losują karteczki z narysow anym i w arzyw am i. N astępnie ochotnik ogrodnik przystępuje do zasiania ogrodu warzywami. 4. Ś R O D EK. D zieci chodzą po sali. N a polecenie prow adzącej schodzą się do środka, starają się zająć jak najm niej m iejsca i uw ażają na siebie wzajemnie. 5. TUNEL. D zieci tw orzą zw arty tunel z szeroko rozstaw ionym i nogam i. K ażde z dzieci czołga się i przem ieszcza do przodu. G dy wychodzi z tunelu staje z przodu. Wtedy ostatnie dziecko wchodzi do tunelu. V. ROZWIJANIE EMPATII I ZROZUMIENIA. Ć w iczenia te rozw ijają w yobraźnię, uczą patrzeć na sytuację z różnych punktów w idzenia, pogłębiają zdolność do rozum ienia i odczuw ania. Z w racają uw agę na różnorodność interpretacji tej sam ej sytuacji przez różne osoby, ułatw iają odczytyw anie potrzeb i uczuć innych ludzi. K oncentrują uw ag na drugim człow ieku. 28

PR Z YK ŁA D Y Ć W IC Z EŃ. 1. LIS TA U C Z U Ć. D zieci spontanicznie podają znane im uczucia, które prow adząca zapisuje na tablicy. N astępnie dzieci w skazują uczucia dobre i złe oraz kolejno om aw iają je. 2. O D G A D YW A N IE U C Z U Ć. Jedna osoba w ychodzi z sali. Pozostałe dzieci um aw iają się, jakie uczucia będą w yrażać m im iką tw arzy, całym ciałem, ale bez słów. Z adanie osoby nie uczestniczącej w tym ustaleniu jest określenie, jakie uczucie zostało przedstaw ione. 3. ODGRYWANIE SCENEK Z E Z M IA N Ą R Ó L. Dzieci w 2 4 osobow ych grupach odgryw ają scenki. Ich istotą pow inno być w cielenie się w określone postacie w danych sytuacjach i odgryw anie ich ze zm ianą ról. C el to w czuw anie się w przeżycia drugiej osoby w sytuacjach konfliktow ych np. kłótnia m iędzy kolegam i. 4. W S PÓ ŁPR A C A. Prow adząca zapow iada w ycieczkę np.. nad m orze. D zieci dzielą się na 4 6 osobow e grupy, które w ciągu 5 m inut ustalają co zabiorą ze sobą na w ycieczkę. Po w ykonaniu zadania prow adząca zadaje grupom pytania : w jaki sposób zdecydow aliście, co ze sobą zabrać? czy w ysłuchaliście w szystkich głosów? jakie role zw iązane z w ykonaniem zadania i kontakty m iędzy ludźm i przyjm ow ali poszczególni członkow ie grupy? 5. KALEJDOSKOP REAKCJI. D zieci dobierają się w pary. Ich zadaniem jest określenie, jak partner zachow ałby się w następujących sytuacjach np.. ktoś cię szturchnął, ekspedientka nie w ydała ci reszty, zginął tw ój pies. N astępnie dzieci konfrontują sw oje przypuszczenia, w jakim stopniu okazały się one słuszne. 29

VI. WZMA C N IA N IE P O C ZU C IA W ŁA S N EJ W A R TO Ś C I Ć w iczenia te m ogą pom óc dzieciom w zm ianie ich stosunku do sam ych siebie. U łatw iają dostrzeżenie m ocnych stron i uczą,jak korzystnie je zaprezentow ać. W zm acniają w iarę w e w łasne m ożliw ości. U czą w yrażania aprobaty i akceptacji. PR Z YK ŁA D Y Ć W IC Z EŃ. 1. O G ŁO S Z EN IA. D zieci otrzym ują polecenie napisania ogłoszenia, w którym reklam ują siebie jako przyjaciela. O głoszenia w kładają do w oreczka. K ażdy w yciąga jedno ogłoszenie, odczytuje głośno i stara się zgadnąć, kto je napisał. Potem objaśnia, co m u pom ogło odgadnąć autora. 2. MOJE ZALETY I WADY. D zieci w ypisują na kartkach sw oje zalety i w ady. Prow adząca radzi, aby w ięcej uw agi pośw ięcili zaletom. M a to na celu w zm ocnienie ich poczucia w łasnej w artości. D zieci przy pinają sobie karteczki i spacerują po sali, rozm aw iają na ich tem at z zainteresow anym i osobam i. N a zakończenie prow adząca zadaje pytania : czy zdziw iła w as ilość zalet,jakie m acie? czy m ożna pozbyć się sw oich w ad? 3. PO W IED Z C O Ś M IŁEG O. Prow adząca inform uje dzieci,ze ich zadaniem będzie przekazanie sobie wzajemnie pozytywnych informacji zw rotnych. Inform acje te m uszą być szczere. D zieci dobierają się param i, a po podaniu inform acji zm ieniają partnera. N a zakończenie ćw iczenia dzieci odpow iadają na pytania prow adzącej: czy trudno w am było m ów ić coś m iłego drugiej osobie? jak czuliście się, słysząc coś m iłego o sobie? 4. AUTOPREZENTACJA. W szyscy stoją a kręgu. K ażda osoba w chodzi kolejno do środka i prezentuje sw oje im ię, w ym ieniając cechę zw iązaną z 30

pierw szą literą sw ojego im ienia np. K apitalna K arolina, w ystrzałow y W ojtek itp. 5. LU B IĘ C IĘ Z A... D zieci dobierają się w kilku osobow e grupy. K ażde podpisuje kartkę sw oim nazw iskiem i im ieniem i w pisuje zadnie : Lubię C ię za...d zieci zgodnie ze w skazów kam i zegara przekazują sw oje kartki, a koledzy kończą zdanie. Po zakończeniu rundki kartki w racają do w łaścicieli. Potem uczniow ie odczytują na forum zapisane kartki. D zieci m ogą w ypow iedzieć się, czy stw ierdzenia kolegów zaskoczyły ich czy nie. V II. Ć W IC Z EN IE Z A C H O W A Ń A S ER TY W N Y C H. Ć w iczenia te pom ogą uśw iadom ić sobie w łasne praw a w kontaktach społecznych. U czą, co to znaczy być asertyw nym, jak realizow ać sw oje potrzeby i interesy, jak bronić granic w łasnego terytorium. D ostarczają odpo wiedzi na pytania, jak sobie radzić w trudnych sytuacjach interpersonalnych np. jak przyjm ow ać krytykę, w yrażać prośby, m ów ić nie. PR O PO N O W A N E Ć W IC Z EN IA. 1. MAM PRAWO DO... Prow adząca w yjaśnia na czym polega zachow anie asertyw ne. W yw iesza w cześniej przygotowane prawa asertywne i po kolei je omawia. Twoje prawa asertywna jako człow iek m asz praw o : sam ustalać sw oje cele i sam odzielnie podejm ow ać decyzje być traktow any z szacunkiem m ieć i w yrażać w łasne opinie i odczucia odpow iadać nie na prośbą prosić o rożne rzeczy 31

popełniać błędy zachow yw ać się asertyw nie nie zachow yw ać się asertyw nie zm ieniać zadnie zastanaw iać się 2. PO Z W Ó L M I S K O Ń C Z YĆ. Prow adząca pyta uczniów, co zazw yczaj odczuw ają, gdy ktoś im przeryw a w ypow iedź w środku zdania i jak reag ują w takiej sytuacji. W yjaśnia, że celem zajęć będzie przećw iczenie um iejętności radzenia sobie w takiej sytuacji bez używ ania agresji. O chotnicy przedstaw iają scenkę w której sobie naw zajem przeryw ają. W om ów ieniu ćw iczenia należy zw rócić uw agę co należy pow iedzieć drugiej osobie, aby nie przeryw ała wypowiedzi. 3. K IED Y M Ó W IĆ N IE. D zieci przypom inają sobie sytuacje, w jakiej ktoś poprosił o przysługę, a oni zgodzili się, choć nie m ieli na to ochoty. N a forum dzieci przedstaw iają sw oją sytuację i m ów ią jak zachow ałyby się teraz w iedząc o asertyw ności gdyby mieli m ożliw ość cofnięcia czasu. 4. JA K M Ó W IĆ N IE. Prow adząca w yjaśnia, że celem będzie przećw iczenie asertyw nej odm ow y. D zieci dzielą się w pary i odgryw ają scenki np. na temat nie pożyczę ci książki bo dw ie już m i zniszczyłeś. Ć w iczą asertyw ną odm ow ę, starają się uniknąć nieasertyw nych sposobów radzenia sobie z sytuacją odm ow y ( np. pouczania, obrażania, uspraw iedliw iania ). Ć w iczenie pow inno być kontynuow ane tak długo, aby każde dziecko co najm niej trzy razy w yraziło prośbę i trzy razy odm ów iło. 5. N IE B Ą D Ź A G R ES O R EM. Prow adząca w yjaśnia dzieciom, że celem zajęć będzie ćw iczenie zachow ań, dzięki którym okazujem y ludziom szacunek dla ich praw a do pryw atności zw iązanego z dysponow aniem ich rzeczam i czasem. W spólnie z uczniam i ustala i w ypisuje na tablicy w yrażenia, których należy używ ać, jeśli chcem y posłużyć się rzeczam i innych osób lub zająć ich czas naszym i spraw am i. Np. 32

czy m ożesz m i pożyczyć tw ój długopis, czy m ożesz ze m ną teraz porozm aw iać U czniow ie podchodzą do siebie i pytają się o pozw olenie skorzystania z czyjejś rzeczy czy czasu. N a zakończenie dzieci dzielą się sw oim i dośw iadczeniam i. O dpow iadają na pytania czy na co dzień częściej spotykają się z sytuacjam i, w których ludzie pytają w as o zgodę czy też sam i dysponują w aszym i rzeczam i? Jak się czujecie, gdy ktoś bierze w asze rzeczy bez pytania? Jak w ów czas reagujecie? V III. O S ŁA B IEN IE A G R ES JI. Ć w iczenia te są pom ocniczym środkiem dydaktycznym. M aja służyć rozw ojow i dziecka, kształtow ać um iejętność porozum iew ania się oraz rozw iązyw ania problem ów i podejm ow ania decyzji. Ich celem jest rów nież otw arcie przed dzieckiem poprzez kreatyw ne ćw iczenia i zabaw y now ych m ożliw ości w yrazu i opanow ania stanów uczuciow ych. ( m oże to trochę zm ienić!) PR O PO N O W A N E Ć W IC Z EN IA 1. SYMBOLE AGRESJI. D zieci siedzą przy stole. Przed każdym z nich leży duża kartka papieru i m azak. Z adanie polega na narysow aniu jakiegoś sym bolu sw ojego bardzo osobistego, silnie przeżyw anego rodzaju agresji. N astępn ie krótko objaśniają go. N a przykład : narysow ałem zygzakow ate czerw one błyskaw ice, poniew aż m oja złość zaw sze przychodzi bardzo szybko i gw ałtow nie, ale tak sam o prędko przechodzi góry i ciem ne chm urki na horyzoncie, poniew aż m oja złość potajem nie się piętrzy i przez długi czas psuje m i nastrój, a pozostali nie zauw ażają przy tym, że jestem zły ognista kula, poniew aż m oja w ściekłość jest bardzo gw ałtow na i w szystko niszczy N a zakończenie w szystkie sym bole w arto zestaw ić w form ie gazetki ściennej i pow iesić w w idocznym m iejscu. D zięki częstem u przyglądaniu się m ożna osiągnąć lepsze zrozum ienie w łasnych i obcych,, potencjałów agresji. 33

2.DENERWUJE MNIE U CIEBIE... D zięki tem u ćw iczeniu dziecko m oże pow iedzieć kom uś krytyczne zdanie na jego tem at, np.,, jesteś napraw dę w porządku, ale denerw uje m nie u ciebie.... D ziecko do którego skierow ana jest w ypow iedź, nie m oże się obrazić ani uspraw iedliw iać, lecz m usi za każdym razem odpow iedzieć dziękuję ci bardzo, że m i to pow iedziałaś. Ć w iczenie to najlepiej udaje się w kręgu. Jedno z dzieci zbiera się na odw agę i zaczyna. W staje i podchodzi do uczestnika, którem u chciałoby coś pow iedzieć. G dy w szyscy uczestnicy pow iedzą sw oje uw agi, w tedy cała grupa rozm aw ia na tem at sw oich uczuć i dośw iadczeń zdobytych w trakcie ćw iczenia. Jak się czujem y, kiedy jesteśm y zm uszeni pow iedzieć osobie, która nas denerw uje, najpierw coś m iłego? Jak czujem y się, gdy jesteśm y atakow ani, a nie w olno się bronić? 3.Z ŁO Ś C I M N IE... K ażde dziecko w ypisuje na kartce papie ru litery swojego im ienia jedna pod drugą. M ożna też zapisać im ię ochotnika na tablicy. D o każdej litery im ienia szukam y odpow iedniego w yrazu, który będzie zw iązany ze w ściekłością np. B bunt O okropność Ż żal E energia N- napad A atak N astępnie m ożna porozm aw iać o indyw idualnych przyczynach w ybuchów złości. 4.K IED Y JES TEM W Ś C IEK ŁY D zieci po kolei w ychodzą na środek i pokazują co robią i co m ów ią, gdy są bardzo zdenerw ow ane. Po zakończeniu, rozm aw iam y z dziećm i w jaki sposób m ożna opanow ać złość unikając przedstaw ionych sytuacji. 5. D Z IK O W Ś C IEK ŁY D o w yrażenia i jednocześnie przezw yciężenia napiętej sytuacji w grupie pom ocne m oże być następujące ćw iczenie. D zieci w edług w łasnych pom ysłów zam ieniają się w dzikie zw ierzęta. N aśladują ich głosy i ruchy. Prychają, szczerzą zęby, szczekają, 34

w yją, piszczą, syczą itp. zagrażają sobie naw zajem. N ie w olno jednak atakow ać. S traszym y tylko, gdyż drugie zw ierzę m oże być od nas silniejsze. Po pew nym czasie zw ołujem y w szystkie zw ierzęta na konferencję pokojow ą. R ozm aw iam y o ich odczuciach, obawach. 35

SCENARIUSZ IMPREZY ANDRZEJKI TEMAT : Poznajemy zwyczaje Andrzejki. Znaczenie tradycji i zw yczajów w życiu rodziny i narodu. C EL G ŁÓ W N Y : - w zbogacenie w iadom ości o zw yczajach CELE SZC Z EG Ó ŁO W E : - dziecko identyfikuje się z rodziną i narodem poprzez udział w zwyczajach - um ie w spólnie baw ić się z innym i dziećm i - w ybiera form y ciekaw ego spędzania w olnego czasu - ćw iczy um iejętności organizacyjne - rozw ija w yobraźnię METODY PRACY : - podająca - słow na - praktyczna FORMY PRACY : - grupowa - indywidualna - zbiorowa Ś R O D K I D YD A K TYC Z N E : -w osk, klucz, m iska, kartoniki z nazw am i w różb, karteczki z nazw am i zaw odów, serduszka z w ypisanym i im ionam i, karteczki z przepow iedniam i, składane kw iatki, przedm ioty sym bolizujące różne zaw ody, kostka do gry, plansza z w różbą, magnetofon PR Z EB IEG Z A JĘĆ : C Z ĘŚ Ć W S TĘPN A : 1. Pow itanie dzieci (uczestników zabaw y) poprzez,,w różkę (nauczyciela prow adzącego). 2. Z aproszenie dzieci do kręgu - gaw ęda prow adzącej na temat tradycji i zw yczajów andrzejkow ych. C Z ĘŚ Ć Z A S A D N IC Z A : 1. Z apoznanie dzieci z niektórym i popularnym i w różbam i: 36

- w różba z kręglem dzieci siedzą w kręgu,,w różka układa w ew nątrz koła kartki z napisam i o różnej treści up.,,czeka C ię m iła niespodzianka,,czeka C ię atrakcyjny w yjazd,,w ystrzegaj się kłótni z koleżanką itp. U czestnicy zabaw y kolejno w praw iają kręgiel w ruch, w różbą jest napis na kartce w skazany przez kręgiel po zatrzym aniu się. - Lanie wosku jako w różba zw iastująca przyszłość. - W różba,,kim będę - uczestnicy podchodzą pojedynczo do w różki, która trzym a pojem nik z rozkładanym i kw iatkam i w ew nątrz których znajdują się nazw y różnych zaw odów. U czestnicy zabaw y w yciągają po jednym kw iatku i odczytują nazw ę zaw odu. - W różba z chustą dzieci w yciągają spod chusty przedm ioty sym bolizujące różne zaw ody np. nożyczki fryzjer, sam ochód kierow ca, książka pisarz, kreda nauczyciel, deseczka stolarz, pieniądze bankier, koperta listonosz, różaniec ksiądz lub zakonnica itp. - W różba z czerw onych serc dzieci ustaw iają się w dw óch grupach : dziew czynki i chłopcy. N astępnie nakłuw ają serduszka z w ypisanym i na odw rocie im ionam i, trafiając na im ię sw ojej przyszłej sym patii. - W różba z butam i - dzieci ustaw iają się w dw óch grupach, a następnie ustaw iają sw oje buty jeden przy drugim. Czyj but pierw szy przekroczy próg, ta osoba otrzym a w szkole szóstkę. - W różba zegar prow adząca w iesza planszę, dziecko rzuca kostką. O dlicza pola planszy w edług w skazań kostki( zgodnie z ruchem w skazów ek zegara).o dgaduje znaczenie sym bolu. N astępnie dzieci pow tarzają czynności licząc kolejno pola (od m iejsca ostatniej w różby).przykładow a interpretacja symboli: - Paczka otrzymasz prezent - Walizka wyjedziesz - Skarbonka dużo pieniędzy - U śm iechnięte jabłuszko spotka C ię coś m iłego - Serce m iłe spotkanie - List dostaniesz list - Tańcząca para czeka C ię bal - Koniczynka będziesz szczęśliw y - Przekreślona strzykaw ka nie będziesz chorow ać 37

- Deser czeka C ię słodka niespodzianka - C zarodziejska różdżka spełnione m arzenia - Sowa będziesz m ąd rym człow iekiem C Z ĘŚ Ć Z A K O Ń C Z EN IO W A : 1. Podsum ow anie zajęć swobodne wypowiedzi dzieci na tem at co najbardziej podobało im się w czasie trw ania zajęć. 2. Z abaw a taneczna dla całej grupy- przy muzyce. 38

C Z Ę Ś Ć TR Z E C IA PR O G R A M U 1. Ewaluacja. 2. Preliminarz. 3. Opinie. 4. Bibliografia. 39

1. EWALUACJA PROGRAMU. Ew aluacją program u będzie obserw acja um iejętności w spółpracy i w spólnej zabaw y w szystkich uczestników zajęć, a także um iejętność radzenia sobie w chw ilach zagrożenia, podczas zabaw w św ietlicy, na zajęciach prow adzonych na św ieżym pow ietrzu. Ew aluacji służyć będzie konkurs i w ystaw a prac plastycznych dzieci tem atycznie zw iązana z określonym problem em. M ożna także prow adzić rozm ow y z dziećm i na tem at tych spotkań i po zebraniu w n iosków w prow adzić ew entualne korekty. Po każdych zajęciach dobrze byłoby rozdać dzieciom do w ypełnienia karty ew aluacji zajęć lub tabelki ew aluacyjne. Z am iast rozm ów m ożna opracow ać arkusz niedokończonych zdań. N p. W czasie tych zajęć najbardziej podobało m i się............ W czasie tych zajęć nie podobało m i się............ Przykład inny. Jak oceniasz dzisiejsze spotkanie w skali od 1 do 5? Proszę o zakreślenie wybranej liczby. 1 2 3 4 5 Przykład inny. Proszę o w ypełnienie tabelki i udzielenie szczerych odpowiedzi. 40

C zy podobało C i się na dzisiejszych zajęciach? C zy pracow ałaś ( eś) na zajęciach aktywnie? TAK TAK NIE NIE S posobem ew aluacji całego program u będzie też w spólna im preza na forum św ietlicy z udziałem zaproszonych gości z okazji Andrzejek. 2.PRELIMINARZ. Program profilaktyczno w ychow aw czy dotyczący integracji i w zajem nego poznania się dzieci przeznaczony jest do realizacji w św ietlicy szkolnej z jej uczestnikam i. Z ajęcia program u w ejdą w skład planu pracy św ietlicy w roku szkolnym 2006 / 2007. 3.OPINIE O PROGRAMIE. 1.D yrektor szkoły m gr K rystyna S zarow ska 2. Nauczyciel nauczania zintegrowanego mgr Iwona Idzikowska nauczyciel dyplomowany 41

BIBLIOGRAFIA 1. G rupa baw i się i pracuje ( zbiór gier i zabaw psychologicznych). W rocław 1984 O ficyna Wydawnicza UNUS. 2. E. Gruszczyk K olczyńska, E. Z ielińska : Jak nauczyć dzieci sztuki konstruowania gier? Metodyka, scenariusze zajęć oraz w iele ciekaw ych gier i zabaw. Warszawa 1996. 3. E. K osińska : M ądrze i skutecznie : zasady konstruowania szkolnego programu profilaktyczno w ychow aw czego. K raków 2002 W ydaw nictw o Rubikon 4. B. M uraszko : N auka asertyw ności w szkole. Nowa S zkoła 1996 nr 3 s. 23 28 ( trening asertyw ności jedna z form pracy w św ietlicy socjoterapeutycznej w Z espole S zkół O grodniczych w e W rocław iu. 5. R. Portman : Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce 1999 Jedność. 6.. B. Way : Drama w wychowaniu dzieci i m łodzieży. Warszawa 1980. 42