Program treningu twórczego myślenia Uczestnicy: uczniowie szkół ponadgimnazjalnych województwa małopolskiego realizujący program Letniej Szkoły Młodych Talentów w ramach projektu DiAMEnT Cele szkolenia - celem zajęć jest przekazanie uczestnikom podstaw teoretycznej wiedzy i nabywanie praktycznych umiejętności w zakresie: technik szybkiego i skutecznego uczenia się (przyswajania informacji), metod twórczego myślenia i rozwiązywania problemów (przetwarzania informacji) stymulowania i kontrolowania własnego rozwoju kreatywności i zdolności twórczych Wymiar dwa cykle po 20 godzin każdy realizowane w latach 2011-2012 Organizacja zajęć 5 sesji po 4 godz. każda Autor programu dr Zbigniew Marten, Wydział Psychologii WSB-NLU w Nowym Sączu 2
Wstęp omówienie koncepcji doboru treści i prowadzenia zajęć Trening twórczego myślenia jest pomyślany jako metoda wspomagająca działania programu DiAMEnT, a skierowane do wybitnych i wyróżniających się osiągnięciami szkolnymi uczniów szkół ponad gimnazjalnych województwa małopolskiego. W założeniach głównych tego programu są oddziaływania rozwijające potencjał intelektualny i kreatywność działania młodzieży objętej opieką programową. Jedna z form tych oddziaływań są zaplanowane turnusy Letniej Szkoły Młodych Talentów realizowane dwukrotnie w miesiącach wakacyjnych. W bloku 40 godzin zajęć w każdej edycji 20 godzin ma być poświęcone treningowi twórczego myślenia, a drugie 20 godzin przeznacza się na realizację projektów interdyscyplinarnych (zajęcia prowadzone przez ekspertów zagranicznych). Zdolność twórczego myślenia jest dyspozycją zarówno intelektualną, jak i osobowościową. Jej fundamentem jest kreatywność przez niektórych teoretyków psychologii i pedagogiki uważana za jedną z najważniejszych cech osobowości.w pewnym stopniu ma ją każda osoba; stosuje ją w swej działalności, zalicza ją do potrzeb, które winny być zaspokajane. Tworzenie nowych rozwiązań problemów i zdolność wnoszenia pomysłów do nowych działań wraz ze zmieniającymi się warunkami jest częścią intelektualnego kapitału. W literaturze przedmiotu nie ma jednolitego stanowiska w kwestii podatności tych cech na kształtowanie ich. Są poglądy o ich wrodzonej i niezmiennej naturze, ale częściej mówi się, że o ile sam potencjał intelektualny jest wrodzony, o tyle gotowość do jego uruchamiania w sytuacjach problemowych jest jako cecha osobowości efektem kształtowania się, kształcenia i samokształcenia. Przyjmując tę drugą tezę jako założenie należy poszerzyć ją o założenie uzupełniające czas adolescencji czyli w naszym systemie szkolnym wiek ponad gimnazjalny jest dogodnym momentem na zastosowanie prób stymulowania twórczego myślenia i postaw kreatywnych. Jest to jednak także ostatni już moment na podjęcie takich działań albowiem proces dojrzewania osobowości wchodzi w stadium końcowe. Czynnikami sprzyjającymi planowanym działaniom są: wchodzenie przez młodzież w ostatni okres rozwoju intelektualnego - okres myślenia formalno-operacyjnego czyli zdolności do logicznego rozumowania, 3
wyraźna tendencja do poczucia niezależności (fizycznej i psychicznej) gwałtownie narastająca potrzeba sukcesu, akceptacji ze strony otoczenia, afiliacji romantyzm myślenia w połączeniu z pochwałą racjonalności i logiczności Czynnikami niesprzyjającymi i mogącymi zakłócać planowane działania są: ambiwalencja emocjonalna : poczucie niezależności i potrzeba sukcesu versus niska samoocena, zahamowania i kompleksy, nie zawsze skrystalizowane zainteresowania, a co za tym idzie niejasne i nieprecyzyjnie formułowane dążenia, uzasadnione dynamiką procesów dojrzewania zmęczenie fizyczne i psychiczne pogłębione wymaganiami stawianymi przez rodzinę i szkołę Z powyższego zestawienia wyraźnie widoczne są czynniki osobowościowe, które winny być przedmiotem zabiegów psychologiczno-pedagogicznych w trakcie turnusu szkoły letniej. Głównymi zadaniami niniejszego programu są zatem: dostarczenie uczestnikom wiedzy o wybranych cechach charakterologicznych pomoc w stworzeniu szkieletowego autoportretu psychologicznego, którego analiza może pomóc w ukształtowaniu adekwatnego obrazu samego siebie, nauczenie łatwych w codziennym stosowaniu sposobów przeciwdziałania czynnikom stresowym (coping) oraz technik szybkiego relaksu, nauczenie wykorzystywania technik relaksacyjnych do tworzenia warunków w których przebiegać mogą procesy wglądu w problem (insigt) oraz znajdowania heurystyk w rozwiązywaniu problemów, dostarczenie podstawowej wiedzy o organizacji pracy umysłowej (techniki pracy, organizacja stanowisk pracy i nauki), wskazanie metod usprawniania niektórych procesów poznawczych Zajęcia prowadzone być powinny w grupach w formie krótkich instruktaży, pokazowych ćwiczeń i wspólnych analiz wyników ćwiczeń. Każde zajęcia kończone będą propozycjami zadań do samodzielnego wykonania (wykonywania). Szczegółowe scenariusze zajęć powinny być przedyskutowane przez prowadzących z organizatorami kursu i autorem programu. W przypadku braku własnych propozycji prowadzący otrzymają takie scenariusze od autora programu. 4
Program przewiduje dwa moduły tematyczne zajęć realizowanych w dwóch kolejnych latach Letniej Szkoły Młodych Talentów. Każdy z modułów obejmuje 20 godzin zajęć dając sumę 40 godzin treningu. Moduły obejmują następujące treści: moduł I podstawy efektywnego uczenia się moduł II - trening aktywizacji procesów poznawczych i myślenia twórczego 5
MODUŁ I PODSTAWY EFEKTYWNEGO UCZENIA SIĘ 1. Techniki relaksacyjne i antystresowe 10 godzin treningowych. Podstawa całego programu treningowego w pierwszym cyklu treningowym. Obejmuje naukę treningu autogennego Johannesa Schulza. Trening Schulza znany jest w Polsce od lat 80-tych ub. stulecia, a powszechnie stosowany w praktyce terapeutycznej od lat co najmniej kilkunastu. Jest to zestaw łatwych do opanowania i bezpiecznych w oddziaływaniu ćwiczeń za pomocą których szybko uzyskuje się efekt odprężenia, relaksu i odpoczynku. Właściwie wytrenowany stosowany być może w każdych warunkach i bez żadnych innych ograniczeń(lokalizacyjnych, czasowych etc). Pozytywnymi skutkami dodatkowymi jego stosowania jest nabywanie poczucia kontroli nad pracą własnego ciała, a zwłaszcza centralnego układu nerwowego. Wiąże się z tym także obniżenie poziomu lęku podstawowego, wzrost poczucia pewności siebie itd. Trening autogenny jest znakomitą podstawą do wstępnych ćwiczeń wizualizacyjnych, pomaga usprawniać niektóre cechy uwagi: koncentrację, przerzutność, stałość. Zdolność wizualizacji uważana jest za jeden ze skuteczniejszych sposobów stwarzania warunków do twórczego myślenia. 2. Osobowościowe warunki skutecznego uczenia się - 3 godziny ćwiczeniowo-instruktażowe. Jako podstawowe czynniki warunkujące skuteczne uczenie się oraz kreatywne zachowanie uważa się: adekwatną samoocenę, motywację do osiągnięć, zdolność pozytywnego myślenia oraz umiejętność afirmacji. W czasie 3-godzinnych zajęć omówione zostaną podstawowe wskaźniki danej cechy, każdej z tych cech poświęcone będzie badanie kwestionariuszowe lub testowe uczestników, podane będą dalsze testy do samodzielnego wypełnienia po zajęciach, wskazane będą sposoby rozwijania tych cech u siebie. 3. Techniki wizualizacji 2 godziny dydaktyczne zaplanowane jako instruktażowo-ćwiczeniowe będą uzupełnieniem zajęć wizualizacyjnych realizowanych w bloku Techniki relaksacyjne i antystresowe. W instruktażu podane będą informacje o znaczeniu aktywizacji obu półkul mózgowych. Uczestnicy wykonają kilka ćwiczeń na ten temat. Pozostałe ćwiczenia 6
otrzymają do samodzielnego wykonywania. Idee i techniki wizualizacji rozwijane będą w treściach Modułu II. 4. Ćwiczenia mnemotechniczne - blok 2-godzinnych zajęć stanowi wprowadzenie do zajęć przewidzianych w module II. Ze względu na powszechność publikacji z zakresu ćwiczeń podstawowych cech pamięci zrezygnowano z większego wymiary dydaktycznego w tym względzie. Uczestnicy zrealizują przykładowe ćwiczenia oraz otrzymają materiały do samodzielnych treningów. Bardziej złożone formy i techniki zapamiętywania ćwiczone będą w Module II. 5. Techniki czytania- zajęcia instruktażowe - 1 godz. poświęcone będą wskazaniu podstawowych sposobów czytania ze zrozumieniem, robienia notatek itp. Zajęcia mogą być ewentualnie wstępną propozycją nauki szybkiego czytania. 6. Ocena stylu uczenia się końcowe zajęcia instruktażowo-ćwiczeniowe podsumowujące zajęcia w tym cyklu (1 godz. dydaktyczna). Uczestnicy wykonają test na styl uczenia się. Omówione będą zalety i wady poszczególnych stylów oraz podstawowe zasady organizacji stanowiska pracy. Wskazane będą materiały do samodzielnego przestudiowania. Podsumowanie zajęć będzie wprowadzeniem do ostatniego treningu nt. sposobów radzenia sobie ze stresem, a mianowicie do głównych zasad higieny pracy umysłowej. TEMATYKA I ORGANIZACJA ZAJĘĆ Moduł I podstawy efektywnego uczenia się 1. Techniki relaksacyjne i antystresowe (10) wprowadzenie do metodyki ćwiczeń relaksujących instruktaż ćwiczenie wstępne, omówienie ćwiczenie podstawowe psychoneurologiczne podstawy wizualizacji - aktywacja półkul mózgowych 7
wykorzystanie elementów muzykoterapii w relaksacji i wizualizacji 2. Osobowościowe warunki skutecznego uczenia się (3) samoocena, motywacja pozytywne myślenie oraz afirmacja, 3. Techniki wizualizacji (2) 4. Ćwiczenia mnemotechniczne(2) 5. Techniki czytania(1) 6. Ocena stylu uczenia się test na styl uczenia się (1) 7. Techniki pracy organizacja stanowiska pracy (1) ORGANIZACJA ZAJĘĆ W MODULE I Dzień pierwszy: 1. Osobowościowe warunki skutecznego uczenia się (2) samoocena, motywacja 2. Techniki relaksacyjne i antystresowe (2) wprowadzenie do metodyki ćwiczeń relaksujących instruktaż ćwiczenie wstępne, omówienie Dzień drugi 1. Techniki relaksacyjne i antystresowe - ćwiczenie podstawowe (1) 2. Techniki wizualizacji (2) 3. Techniki relaksacyjne i antystresowe -psychoneurologiczne podstawy wizualizacji (1) Dzień trzeci 1. Techniki relaksacyjne i antystresowe -psychoneurologiczne podstawy wizualizacji (2) 2. Osobowościowe warunki skutecznego uczenia się -pozytywne myślenie oraz afirmacja (1) 3. Techniki czytania(1) 8
Dzień czwarty 1. Techniki relaksacyjne i antystresowe- ćwiczenia aktywacji półkul mózgowych (1) 2. Ćwiczenia mnemotechniczne (2) 3. Techniki relaksacyjne i antystresowe - coping (1) Dzień piąty 1. Techniki relaksacyjne i antystresowe - ćwiczenie podstawowe (1) 2. Ocena stylu uczenia się test na styl uczenia się (1) 3. Techniki pracy organizacja stanowiska pracy (1) 4. Techniki relaksacyjne i antystresowe - coping (1) 9
MODUŁ II TRENING AKTYWIZACJI PROCESÓW POZNAWCZYCH I MYŚLENIA TWÓRCZEGO 1. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne sześciogodzinne wprowadzenie do treningu relaksacyjnego Edmunda Jacobsona. Zajęcia są kontynuacją wprowadzonego w module I treningu autogennego Johannesa Schulza. Mogą być pogłębieniem wiedzy i umiejętności uczestników w zakresie technik relaksacyjnych, stanowią element wzbogacający kulturę higieny psychicznej i umysłowej, są kontynuacją ćwiczeń w zakresie sztuki wizualizacji. Ze względu na swą złożoność zajęcia ograniczone będą do tzw. relaksacji stopniowej. Uczestnicy otrzymają wskazówki do dalszych samodzielnych ćwiczeń. Wskazany będzie związek pomiędzy doznaniami w trakcie treningów relaksacyjnych, a ćwiczeniami kreatywności w programach nazywanych technikami doskonalenia umysłu oraz neurolingwistycznym programowaniu (NLP). Temat ten będzie podjęty na zajęciach tematycznych poświęconych NLP. 2. Zastosowanie wybranych zagadnień neurolingwistycznego programowania (NLP) do ćwiczeń kreatywności 2- godzinne zajęcia instruktażowo-ćwiczeniowe. Zajęcia poświęcone wybranym zagadnieniom NLP (możliwość modyfikowania reakcji organizmu na bodźce płynące z CUN, możliwość zadawania zadań dla CUN itp.). Omówione będą i zaprezentowane niektóre ćwiczenia z obszaru tzw. technik doskonalenia umysłu zwłaszcza te oparte na wizualizacji. 3. Mnemotechnika przykładowe ćwiczenia Blok zajęć jest kontynuacja wstępu poczynionego w module I. Wymiar dydaktyczny - 6 godz. ćwiczeniowo-instruktażowych. Wskazane będą obszary ćwiczeń pamięci oraz metody stosowania form i technik złożonych (metoda haków, kotwic, skojarzeń, analogii itp.). Podane będą zasady higieny pracy umysłowej w zakresie zapamiętywania, przechowywania danych i odtwarzania pamięciowego. Prowadzący zajęcia mają swobodę w doborze treści ćwiczeń z zastrzeżeniem ich konsultacji z autorem programu. W przypadku braku własnych propozycji prowadzący zajęcia otrzymają takie scenariusze od autora. 10
4. Myślenie problemowe przykładowe ćwiczenia. 6 godz. Zajęcia w formie ćwiczeń i treningów w zakresie rozwiązywania problemów indywidualnie i grupowo. Zastosowane będą testowe próby zadań problemowych do rozwiązywania indywidualnego oraz zespołowe gry decyzyjne w trakcie których uczestnicy będą mogli poznać zarówno mechanizmy psychologiczne rządzące indywidualnym i grupowym sposobem rozwiązywania sytuacji problemowych (tworzenia heurystyk). W przypadku braku własnych propozycji prowadzący zajęcia otrzymają scenariusze od autora programu. TEMATYKA I ORGANIZACJA ZAJĘĆ Moduł II - trening aktywizacji procesów poznawczych i myślenia twórczego 1. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne z wykorzystaniem treningu Jacobsona oraz wizualizacji w technikach doskonalenia umysłu (TDU) 6 godz. 2. Zastosowanie wybranych zagadnień neurolingwistycznego programowania (NLP) do ćwiczeń kreatywności 2 godz. 3. Mnemotechnika przykładowe ćwiczenia 6 godz. 4. Myślenie problemowe przykładowe ćwiczenia. 6 godz. Organizacja zajęć w module II Dzień pierwszy: 1. Zastosowanie wybranych zagadnień neurolingwistycznego programowania (NLP) do ćwiczeń kreatywności (2) 2. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne (trening Jacobsona wprowadzenie) (2) Dzień drugi 1. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne (2) 2. Mnemotechnika przykładowe ćwiczenia (2). Dzień trzeci 1. Mnemotechnika przykładowe ćwiczenia (2) 2. Myślenie problemowe przykładowe ćwiczenia. (2) 11
Dzień czwarty 1. Mnemotechnika przykładowe ćwiczenia (2) 2. Myślenie problemowe przykładowe ćwiczenia. (2) Dzień piąty 1. Myślenie problemowe przykładowe ćwiczenia. (2) 2. Techniki relaksacyjno-koncentracyjne (2) Uwagi końcowe Ze stosownym wyprzedzeniem odbyć powinno się spotkanie koordynatorów programu DiAMEnT i autora niniejszego programu z kandydatami do prowadzenia zajęć. Ustalić należy termin i formę konspektów do prowadzonych zajęć. W szczególnych przypadkach gotowy konspekt do realizacji prowadzący otrzymać może od autora programu (por. uwagi j.w) 12