KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI DLA POLSKIEGO SZKOLNICTWA WYŻSZEGO Tomasz SARYUSZ-WOLSKI Politechnika Łódzka tsw.ife@p.lodz.pl Ekspert Boloński Seminarium Bolońskie Politechnika Śląska 02.03.2011
PLAN PREZENTACJI Proces Boloński jako zmiana koncepcji kształcenia system oparty na efektach uczenia się Ramy Kwalifikacji perspektywa międzynarodowa Dlaczego potrzebne są nam Polskie i Europejskie Ramy Kwalifikacji? Polskie Ramy Kwalifikacji model na dziś Gdzie jesteśmy i co nas czeka
NA CZYM POLEGA PROCES BOLOŃSKI? (inaczej) Proces Boloński najczęściej widziany jest przez pryzmat narzędzi Studiów trójstopniowych System ECTS Proces Boloński to (przede wszystkim) dostosowanie europejskiego szkolnictwa wyższego do systemu uczenia się przez całe życie Warunkiem koniecznym dostosowania szkolnictwa wyższego do potrzeb uczenia się przez całe życie jest przejście na system oparty na efektach uczenia się
EFEKTY UCZENIA SIĘ i EFEKTY KSZTAŁCENIA Efekty uczenia się (learning outcomes) to, co osoba ucząca się wie, rozumie i potrafi wykonać w wyniku uczenia się, ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. Efekty kształcenia to, co osoba uczestnicząca w procesie kształcenia prowadzonym przez instytucję edukacyjną lub szkoleniową wie, rozumie i potrafi wykonać po jego zakończeniu, ujęte w kategoriach wiedzy, umiejętności oraz kompetencji personalnych i społecznych. http://www.nauka.gov.pl/finansowanie/fundusze-europejskie/programoperacyjny-kapital-ludzki/krajowe-ramy-kwalifikacji/zestawienie-definicjikrk/
USA Za pomocą kryteriów akredytacji ( w inżynierii) W roku 2000 ABET (Accreditation Board for Engineering and Technology) wprowadził Criteria for Accrediting 2000 definiujące wymagane efekty kształcenia w zakresie inżynierii Europa Za pomocą Ram Kwalifikacji Ramy Kwalifikacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego Proces Boloński 2005 Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie Parlament Europejski 2008 Za pomocą systemu ECTS i ECVET Inne kraje Świata Jak wprowadzany jest system oparty na efektach kształcenia? Ramy Kwalifikacji ponad 100 krajów (np. Australia 1995, Chiny 2004, RPA 2002) Systemy Akredytacji - np. Japonia (w inżynierii)
GŁÓWNE NARZĘDZIA SŁUŻĄCE DO WPROWADZENIA SYSTEMU OPARTEGO NA EFEKTACH UCZENIA SIĘ W POLSCE Ramy Kwalifikacji Budowa programów studiów w oparciu o i efekty uczenia się Akredytacja na podstawie efektów kształcenia System ECTS, system ECVET Punkty przypisane są efektom uczenia się (a jedynie ich liczba zależy od nakładu pracy studenta)
KWALIFIKACJA Kwalifikacja oznacza formalny wynik procesu oceny i walidacji uzyskany w sytuacji w której właściwy organ stwierdza, że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z określonymi standardami Definicja przyjęta przez Parlament Europejski w ramach zalecenia w sprawie wprowadzenia Europejskich Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (kwiecień 2008) Kwalifikacja (qualification) dyplom, świadectwo, certyfikat lub inny dokument, wydany przez uprawnioną instytucję, stwierdzający że dana osoba osiągnęła efekty uczenia się zgodne z odpowiednimi wymaganiami. Definicja przyjęta uchwałą nr 7/VII/10 Komitetu Sterującego do spraw Krajowych Ram Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie w dniu 29 lipca 2010 r. http://www.nauka.gov.pl/finansowanie/fundusze-europejskie/program-operacyjnykapital-ludzki/krajowe-ramy-kwalifikacji/zestawienie-definicji-krk/
KWALIFIKACJA JAKO ZBIÓR EFEKTÓW UCZENIA SIĘ Kwalifikacja nadana uczącemu się może być traktowana jako zbiór efektów uczenia się Efekty uczenia się muszą podlegać potwierdzeniu (walidacji validation) Po zbadaniu zgodności efektów uczenia się z obowiązującymi standardami wydawane jest potwierdzenie odpowiedniej kwalifikacji dyplom/świadectwo Kwalifikacja może być uzyskana na drodze kształcenia formalnego kształcenia poza-formalnego Uczenia się nieformalnego
EUROPEJSKIE RAMY KWALIFIKACJI Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie - European Qualifications Framework for lifelong learning - EQF Przyjęty w Europie układ odniesienia wszelkich kwalifikacji Umożliwiają porównywanie kwalifikacji uzyskiwanych w różnych krajach wyznaczono 8 poziomów kwalifikacji - na podstawie następujących atrybutów: poziomu wiedzy (knowledge) umiejętności (skills) innych kompetencji (competence) rok 2008 rekomendacja Parlamentu Europejskiego rok 2010 termin odniesienia kwalifikacji danego kraju do Ram Europejskich
BOLOŃSKIE RAMY KWALIFIKACJI HTTP://WWW.NAUKA.GOV.PL/FILEADMIN/USER_UPLOAD/18/18/18188/BERGEN2.PDF Ramy Kwalifikacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (RK dla EOSW) - Qualification Framework for European Higher Education Area (QF for EHEA) Układ odniesienia kwalifikacji nadawanych w Europejskim obszarze Szkolnictwa Wyższego Przygotowane zostały w ramach Procesu Bolońskiego Przyjęte zostały razem z Komunikatem Ministrów z Bergen w roku 2005 Wyznaczają trzy podstawowe poziomy kształcenia na poziomie wyższym trzy stopnie studiów Opisują każdy poziom za pomocą deskryptorów w trzech kategoriach: Wiedzy i jej rozumienia Umiejętności Postaw Jesteśmy zobowiązani do przyjęcia i samo-potwierdzenia Krajowych Ram Kwalifikacji do roku 2012 (pierwotnie do 2010)
RÓŻNICE POMIĘDZY RAMAMI BOLOŃSKIMI I EUROPEJSKIMI Bolońskie to tylko szkolnictwo wyższe Wprowadziły unifikację stopni studiów, a następnie opisano je za pomocą deskryptorów Europejskie wszystkie poziomy w tym szkolnictwo wyższe Nie ma potrzeby unifikacji poziomów kształcenia, należy je jedynie opisać za pomocą deskryptorów i odnieść do Ram Europejskich. Inne deskryptory poziomów trochę inny opis Po okresie niepewności dziś jest jasne, że Ramy Europejskie pełnia funkcje nadrzędną, a w Polsce będziemy mieli jedne Polskie Ramy Kwalifikacji
Szkolnictwo wyższe Bolońskie Ramy Kwalifikacji (Europejski obszar szkolnictwa wyższego) 3 2 1 8 7 6 Europejskie Ramy Kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie 5 4 3 2 1 Polskie Ramy Kwalifikacji
(Inne) Kompetencje Umiejętności Wiedza Europejskie Ramy Kwalifikacji poziomy 6 do 8 ERK Poziom 6 Poziom 7 Poziom 8 Zaawansowana wiedza w danej dziedzinie pracy i nauki obejmująca krytyczne rozumienie jej teorii i zasad. Zaawansowane umiejętności wykazywania się biegłością i innowacyjnością potrzebną do rozwiązywania złożonych i nieprzewidywalnych problemów w specjalistycznej dziedzinie pracy lub nauki. Wysoce wyspecjalizowana wiedza, której część stanowi najnowsza wiedza w danej dziedzinie pracy lub nauki, będąca podstawą oryginalnego myślenia lub badań. Krytyczna świadomość zagadnień w zakresie wiedzy w danej dziedzinie oraz na styku różnych dziedzin Specjalistyczne umiejętności rozwiązywania problemów rozwiązywania potrzebne do badań problemów. lub działalności innowacyjnej w celu tworzenia nowej wiedzy i procedur oraz integrowania wiedzy z różnych dziedzin WIEDZA efekt przyswajania informacji poprzez uczenie się W kontekście europejskich ram kwalifikacji wiedzę opisuje się jako teoretyczną lub faktograficzną Wiedza na najbardziej zaawansowanym poziomie w danej dziedzinie pracy lub nauki oraz na styku różnych dziedzin UMIEJĘTNOŚCI zdolność do stosowania wiedzy i korzystania z know-how w celu wykonywania zadań i Najbardziej zaawansowane i wyspecjalizowane umiejętności i techniki w tym synteza i ocena, potrzebne do rozwiązywania krytycznych problemów badaniach lub działalności innowacyjnej oraz do poszerzania i ponownego określania istniejącej wiedzy lub praktyki zawodowej umiejętności określa się jako kognitywne (obejmujące myślenie logiczne, intuicyjne i kreatywne) oraz praktyczne (obejmujące sprawność i korzystanie z metod, materiałów, narzędzi i instrumentów) Zarządzanie złożonymi technicznymi lub zawodowymi działaniami lub projektami, ponoszenie odpowiedzialności za podejmowane decyzje w nieprzewidywalnych kontekstach związanych z pracą lub nauką, ponoszenie odpowiedzialności za zarządzanie rozwojem zawodowym jednostek i grup. Zarządzanie i przekształcanie kontekstów związanych z pracą lub nauką, które są złożone, nieprzewidywalne i wymagają nowych podejść strategicznych. Ponoszenie odpowiedzialności za przyczynianie (INNE) się KOMPETENCJE do rozwoju wiedzy i praktyki zawodowej lub za dokonywanie przeglądów strategicznych wyników zespołów. Wykazywanie się znaczącym autorytetem, innowacyjnością, autonomią, etyką naukową i zawodową oraz trwałym zaangażowaniem w rozwój nowych idei i procesów w najważniejszych kontekstach pracy udowodniona zdolność stosowania wiedzy, umiejętności i zdolności osobistych kompetencje określane są w kategoriach odpowiedzialności i autonomii zawodowej lub nauki, w tym badań.
KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI Krajowe Ramy Kwalifikacji (national qualifications framework) opis wzajemnych relacji między kwalifikacjami, integrujący różne krajowe podsystemy kwalifikacji, służący większej przejrzystości, dostępności i jakości kwalifikacji. zawiera on opis hierarchii poziomów kwalifikacji każda kwalifikacja jest umieszczona na jednym z tych poziomów. każdemu z tych poziomów przyporządkowany jest odpowiadający mu poziom w Europejskich Ramach Kwalifikacji. Krajowe Ramy Kwalifikacji to nie to samo co Europejskie tylko że na poziomie kraju inna funkcja, inna budowa
POZIOM KWALIFIKACJI Poziom kwalifikacji (qualifications level) wyodrębniona kategoria kwalifikacji scharakteryzowana jest poprzez wspólny zestaw wymagań ogólnych dotyczących efektów uczenia się w szczególności obejmuje wszystkie wymagania definiujące jeden z poziomów Europejskich Ram Kwalifikacji.
KRAJOWY SYSTEM KWALIFIKACJI Krajowy system kwalifikacji (national qualifications system) ogół działań państwa związanych z: potwierdzaniem efektów uczenia się dla potrzeb rynku pracy, społeczeństwa obywa telskiego oraz indywidualnego rozwoju osób uczących się, oparty na krajowych ramach kwalifikacji. obejmuje nadawanie oraz uznawanie kwalifikacji, obejmuje zapewnianie jakości kwalifikacji.
POZIOMY KWALIFIKACJI PRK propozycja Komitetu Sterującego ds. KRK Poziom ERK Poziom PRK Przykładowe kwalifikacje odpowiadające poziomom PRK 8 8 Dyplom doktora 7 7 Dyplom magistra 6 6 Dyplom licencjata/inżyniera 5 5 trwa dyskusja np. dylom mistrzowski, dyplom kolegium nauczycielskiego, niektóre certyfikaty zawodowe] 4 4 Świadectwo ukończenia szkoły średniej 3 3 Świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej 2 2 Świadectwo ukończenia gimnazjum 1 1 Świadectwo ukończenia szkoły podstawowej
PRK jako rama nie następcza (non-consecutive) Poziom 8 Poziom 7 Poziom 6 Poziom 4 Poziom 5 Poziom 2 Poziom 3 Poziom 1
CZEMU SŁUŻĄ KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI? I. Odniesieniu kwalifikacji danego kraju do Ram Europejskich od roku 2012 na każdym świadectwie, dyplomie powinien być umieszczany poziom Ram Europejskich i Krajowych II. Przemianom w systemie kształcenia, a w szczególności jego dostosowaniu do potrzeby uczenia się przez całe życie
ODNIESIENIE KWALIFIKACJI KRAJU A DO KWALIFIKACJI KRAJU B ( przeliczenie kwalifikacji, znalezienie odpowiednika ) Kraj A Kwalifikacja α 8 7 6 5 4 3 2 1 Ramy Europejskie Bolońskie 8 7 6 5 4 3 2 1 3 2 1 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 Kraj B Kwalifikacja β
CZEMU SŁUŻĄ KRAJOWE RAMY KWALIFIKACJI? I. Odniesieniu kwalifikacji danego kraju do Ram Europejskich od roku 2012 na każdym świadectwie, dyplomie powinien być umieszczany poziom Ram Europejskich i Krajowych II. Przemianom w systemie kształcenia, a w szczególności jego dostosowaniu do potrzeby uczenia się przez całe życie
SYSTEM UCZENIA SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE Liczą się efekty uczenia się, a nie droga jaką uczący się doszedł do ich osiągnięcia Innymi słowy Kwalifikacja nie jest potwierdzeniem ukończenia procesu kształcenia a potwierdzeniem uzyskania kompetencji efektów uczenia się Np. nie dyplom ukończenia studiów licencjackich a dyplom licencjata Tą samą kwalifikację można uzyskać na drodze kształcenia formalnego, poza-formalnego nieformalnego. Jeśli uczelnia ma uczestniczyć w systemie uczenia się przez całe życie to musi przestawić się z systemu nauczania i potwierdzania uczestniczenia w procesie nauczania na system uczenia się i potwierdzania efektów uczenia się
STAN ZAAWANSOWANIA PRAC W EUROPIE W ZAKRESIE WPROWADZANIA KRAJOWYCH RAM KWALIFIKACJI Poszczególne Kraje UE mają różny stan zaawansowania tworzenie koncepcji: EL, SK, BU, CY, HU, IS, IT, NL, NO, PT, SE, TR konstruowanie Ram: AT, BE (Walonia) DE, FI, IT, CZ, LT, LU, HR, RO, SI, PL etap wdrażania : BE (Flandria), DK, EE, MT ramy są wdrożone: F, IR, UK Kraje, które już wdrożyły Ramy Krajowe dziś dokonują ich przebudowy, nowe potrzeby nowe możliwości kolejny etap rozwoju nie wszystko można zrobić od razu
STAN ZAAWANSOWANIA PRAC W POLSCE Działają eksperckie Grupy Robocze MNiSW od 2006 MEN od 2008 obecnie w ramach projektu Instytutu Badań Edukacyjnych IBE Zaawansowanie prac nad modelem Ram Model PRK (styczeń 2010) projekt MEN, ale udział ekspertów Szkolnictwa Wyższego Model KRK dla szkolnictwa wyższego spójny z PRK (kwiecień 2010) Działa Komitet Sterujący ds. KRK Nowelizacja PSW przyjęta przez Sejm zapisy wprowadzające KRK dla szkolnictwa wyższego, przygotowywane są rozporządzenia.
Wprowadzenie KRK CO PRZEWIDUJE NOWELIZACJA? Wydanie rozporządzenia przez Ministra NiSW określające KRK wraz z opisem efektów kształcenia dla obszarów kształcenia z uwzględnieniem poziomów i profili kształcenia Konieczność zastosowania KRK do budowy i prowadzenia programów studiów Znikną obowiązkowe nazwy kierunków studiów Znikną tzw. ramowe treści kształcenia Zróżnicowana autonomia uczelni w zakresie programowym Inny charakter ocen dokonywanych przez PKA
NAJTRUDNIEJSZE ZADANIA ZWIĄZANE Z KRK w skali kraju Przemiany wewnątrz uczelni w tym przemiany myślenia kadry o procesie uczenia się i jego wspomagania Wprowadzenie systemu oceny i potwierdzania efektów uczenia się uzyskanych poza kształceniem formalnym Wprowadzenie zmienionego sytemu akredytacji Opracowanie KRK i zmiany legislacyjne Przygotowanie Raportu Referencyjnego ZAPEWNIENIE ZGODNOŚCI NADAWANYCH KWALIFIKACJI Z EUROPEJSKIMI RAMAMI KWALIFIKACJI
Europejskie Ramy Kwalifikacji Bolońskie Ramy kwalifikacji ZGODNOŚĆ KWALIFIKACJI Z POZIOMEM POLSKICH I EUROPEJSKICH RAM KWALIFIKACJI Kwalifikacja jako zbiór efektów uczenia się (po walidacji) Efekty uczenia się 1 Polskie Ramy Kwalifikacji Efekty 2 Deskryptory Efektów Uczenia się właściwe dla stopnia studiów, obszaru i profilu Deskryptory poziomu PRK Efekty n Zgodność zapewniona przez system jakości Zgodność zapewniona przez budowę PRK i wykazana w RR Zgodność wykazana w Raporcie Referencyjnym - RR
BUDOWA PROGRAMU STUDIÓW NA BAZIE KRK Opis generyczny efektów kształcenia dla 8 obszarów jako punkt odniesienia dla tworzenia i przebudowy programów studiów 1. studia w obszarze nauk humanistycznych 2. studia w obszarze nauk społecznych 3. studia w obszarze nauk ścisłych 4. studia w obszarze nauk przyrodniczych 5. studia w obszarze nauk technicznych 6. studia w obszarze nauk medycznych 7. studia w obszarze nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych 8. studia w obszarze sztuki
DZIAŁANIA WSPOMAGAJĄCE PRZEMIANY Dyskusja merytoryczna w środowisku akademickim Seminaria organizowane w uczelniach Popularyzacja dobrych praktyk Publikacje i strona www Współpraca ponadnarodowa Czy jest to przejście od zarządzenia zmiany do zarządzania zmianą?
JAKO PODSUMOWANIE trzy pytania i próba odpowiedzi Co oznacza dla uczelni wprowadzenie Krajowych Ram Kwalifikacji? Dlaczego potrzebne są te przemiany? Kto musi wykonać główną pracę?
CO OZNACZA DLA UCZELNI WPROWADZENIE KRAJOWYCH RAM KWALIFIKACJI Odzyskanie części dawno utraconej autonomii To środowisko akademickie wie i powinno decydować co i jak uczyć potrzebne są jedynie punkty odniesienia KRK (nie dotyczy zawodów regulowanych i nie dotyczy wszystkich uczelni) Konieczność przebudowy lub zmiany opisu programów studiów W wielu przypadkach zmiana sposobu kształcenia na bardziej nakierowany na efekty kształcenia (nie na proces) przebudowa prowadzenia przedmiotu Wprowadzenie wewnętrznych systemów zapewniania jakości kształcenie jako podstawa akredytacji
DLACZEGO POTRZEBNE SĄ TE PRZEMIANY? Masowe kształcenie na poziomie wyższym Coraz to trudniejsze określenie zawodu rozumianego jako zamkniętego zbioru kompetencji Dysproporcje pomiędzy liczbą absolwentów pracujących w zawodzie i wykonujących pracę około-zawodową Stopniowe zanikanie powtarzalnych zadań zawodowych Kształcenie dla zatrudnialności, a nie tylko zatrudnienia Dynamicznie zmieniany na rynku pracy: znikające i pojawiające się nowe gałęzie przemysłu - new skills for new jobs Konieczność wyższego wykształcenia w zawodzie tradycyjnie robotniczym (tokarz operator obrabiarki sterowanej numerycznie operator automatycznej linii produkcyjnej ), Coraz częściej o zatrudnieniu decydują takie kompetencje jak Umiejętność samodzielnego uczenia się Zdolność do komunikacji, sprawność komunikacji, umiejętności interpersonalne Postawa działania, napędu
KTO MUSI WYKONAĆ GŁÓWNĄ PRACĘ? Główny ciężar przemian spoczywa na środowisku akademickim. To środowisko akademickie, przy współudziale otoczenia społeczno-gospodarczego musi dokonać ewolucyjnych przemian przebudowując system szkolnictwa wyższego z opartego na nauczaniu i treściach programowych na system oparty na uczeniu się i jego efektach