Socjalizm Socjalizm - kierunek przeciwstawny do liberalizmu: w centrum jego zainteresowania nie była jednostka, ani reforma systemu politycznego, lecz organizacja społeczeństwa jako całości nowa organizacja produkcji i podziału. Dla socjalistów najbardziej charakterystyczne były następujące elementy: 1. Krytyka kapitalizmu jako systemu niesprawiedliwości, nierówności ekonomicznej i powszechnego niedostatku. 2. Krytyka liberalizmu i konkurencji. 3. W centrum zainteresowania - rozwiązanie kwestii socjalnej. 4. Sposób rozwiązania kwestii socjalnej - nie reforma polityczna lecz stworzenie nowego społeczeństwa opartego na nowej organizacji produkcji i podziału, także na wychowaniu. 5. Podstawą organizacji produkcji - współpraca, a nie konkurencja. Wiara w naturalne powołanie człowieka do życia w harmonijnej wspólnocie.
Idealne państwo Platona (ok. 427 347 p.n.e.) Zróżnicowanie majątkowe źródłem rozkładu państwa Indywidualizmzagrożeniem dla ładu społecznego Podział pracy - trzy stany: mędrcy, wojownicy, lud Rozmiar i położenie państwa Bliskość morza uprzyjemnia codzienne życie, w rzeczywistości jednak bardzo to słone i gorzkie sąsiedztwo. Stwarzając możliwości wielkiego handlu, sprzyjając groszoróbstwu w drobnej sprzedaży po kramach, wszczepia bowiem w dusze źródło chytrych i podstępnych obyczajów i sprawia, że obywatele nie żywią zaufania i przyjaźni do siebie wzajemnie, a także do obcych.
Thomas More (1478-1535) Utopia Gdziekolwiek jest własność prywatna, gdzie wszystko mierzy się wartością pieniądza, tam nie można spodziewać się ani sprawiedliwości, ani społecznego dobrobytu
Charles Fourier 1772-1837
Claude Saint-Simon 1760-1825 Socjalizm jako wynik historycznego procesu Ustrój industrialny, planowa organizacja produkcji pod patronatem industrialistów (przemysłowców, bankierów, uczonych, artystów) Zamiast rządzenia ludźmi administrowanie rzeczami
Eksperymenty Roberta Owena 1771-1858 New Lanark
Socjalizm utopijny a naukowy F. Engels, Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, 1877 Engels krytykował wcześniejszych zwolenników socjalistycznych idei za utopijność, a Marksowi przypisywał stworzenie teorii socjalizmu naukowego.
Karol Marks 1818-1883 Manifest komunistyczny, 1848 (współautor Fryderyk Engels) Proletariusze nie mają nic do stracenia prócz swych kajdan. Do zdobycia mają cały świat. Proletariusze wszystkich krajów łączcie się. Filozofowie rozmaicie interpretowali świat; chodzi jednak o to, aby go zmienić (Tezy o Feuerbachu, 1845) Kapitał, t. I, 1867; t. II, 1885 t. III, 1894 t. IV, 1905 Źródła marksizmu angielska ekonomia klasyczna niemiecka filozofia klasyczna socjalizm utopijny
Marksowska metoda Człowiek jako całokształt stosunków społecznych. (Krytyka ekonomii klasycznej traktującej jednostkę Nie jako wytwór historii, lecz jako punkt wyjścia historii) Zjawiska społeczne jako części większych całości Odrzucenie koncepcji ponadczasowego rozumu, podmiot poznający jest zakorzeniony w rzeczywistości społecznej, którą bada. Problem fałszywej świadomości. Metoda abstrakcji: idealizacja i stopniowa konkretyzacja; dążenie do istoty rzeczy
Materializm historyczny F. Engels: Podobnie jak Darwin odkrył prawo rozwoju świata organicznego, tak Marks odkrył prawo rozwoju dziejów ludzkich
Teoria rozwoju społecznego materializm historyczny Historyczny charakter stosunków społecznych Wspólnota pierwotna - niewolnictwo - feudalizm - kapitalizm - socjalizm Pojęcie formacji społeczno-ekonomicznej: - siły wytwórcze - stosunki ekonomiczne ( podstawą własność środków produkcji) - nadbudowa ideologiczno polityczna Prawa rozwoju społecznego Siły wytwórcze źródłem zmiany społecznej Żarna dają nam społeczeństwo, którym przewodzi pan feudalny, młyn parowy - społeczeństwo, w którym na czoło wysuwa się przemysłowy kapitalista. Znaczenie walki klasowej Warunki zmiany ustroju; dojrzałość przesłanek ekonomicznych i odpowiedni stan świadomości społecznej
Materializm historyczny: Określony poziom technologii wymaga określonych stosunków produkcji i z czasem właściwe stosunki produkcji się pojawiają; zmianie bazy towarzyszy zmiana nadbudowy Nadbudowa: instytucje polityczno-prawne i religijne, obyczajowość, świadomość ludzka wyrażająca się w religii, sztuce, w doktrynach filozoficznych, moralnych, społeczno-ekonomicznych, politycznych. Nadbudowa Stosunki produkcji Baza Siły wytwórcze: całość technicznych Możliwości służących przystosowywaniu przyrody do potrzeb człowieka
Materializm historyczny Źródło:http://pthm.org.pl/
Teoria wartości opartej na pracy Teoria wartości dodatkowej Co jest źródłem zysku, jeżeli wymiana jest ekwiwalentna? W prostej gospodarce towarowej celem produkcji i wymiany było zaspokojenie potrzeb. T P T W gospodarce kapitalistycznej celem jest pomnożenie pieniądza, czyli zysk. P T P środki produkcji P > P P Produkcja T P Siła robocza Nie praca, ale siła robocza jest przedmiotem transakcji między robotnikiem, a właścicielem środków produkcji.
Siła robocza jako towar Specyficzna cechą gospodarki kapitalistycznej jest to, iż ludzka zdolność do pracy czyli siła robocza staje się towarem. Siła robocza jako towar ma wartość wymienną i wartość użytkową: Wartość wymienną określa wartość dóbr i usług niezbędnych do reprodukcji siły roboczej, wartość wymienna siły roboczej jest podstawą płacy roboczej. Wartość użytkowa siły roboczej to zdolność siły roboczej do tworzenia wartości wyższej od wartości wymiennej siły roboczej czyli wartości dodatkowej.
Praca najemna Praca najemna jest sprzedażą siły roboczej na określony czas. Warunki najemnej formy pracy: wolność prawna wolność od środków produkcji
Czas niezbędny i czas dodatkowy Wyzysk nie polega na tym, że kapitalista nabywa siłę roboczą poniżej jej wartości. Wyzysk polega na przywłaszczaniu wartości dodatkowej przez właściciela środków produkcji. System pracy najemnej zaciera podział dnia pracy na czas niezbędny i czas dodatkowy Czas, w którym następuje odtworzenie wartości siły roboczej czas, w którym robotnik tworzy wartość dodatkową przywłaszczaną przez kapitalistę
Skutki kapitalistycznej akumulacji 1. Koncentracja i centralizacja kapitału 2. Rezerwowa armia pracy 3. Względne ubożenie klasy robotniczej 4. Zanik klas trzecich 5. Spadkowa tendencja stopy zysku
Alienacja. Kapitalizm jako rzeczywistość odczłowieczona Alienacja czyli wyobcowanie pracy i jej produktów. Człowiek funkcjonuje jak rzecz. Jego praca i jej wytwory stają mu obce. Środki produkcji przekształcają się w środki wchłaniania cudzej pracy. Już nie robotnik posługuje się środkami, lecz one posługują się nim. Nie on konsumuje środki produkcji jako materialne elementy swej działalności produkcyjnej, lecz one jego konsumują jako zaczyn swego własnego procesu życiowego, a proces życiowy kapitału polega jedynie na jego ruchu jako samopomnażającej się wartości (Kapitał t. I) Alienacja dotyczy także kapitalisty. Jego dusza jest duszą kapitału. A kapitał ma jedna tylko dążność życiową, dążność do pomnażania swej wartości, do tworzenia wartości dodatkowej... Kapitał jest pracą umarłą, która jak wampir ożywia się tylko wtedy, gdy wysysa żywą pracę, a tym więcej nabiera życia, im więcej jej wyssie (Kapitał t. I) Prawa kapitalizmu działają wobec kapitalisty jako prawa przymusowe.
Socjalizm Istota socjalizmu zniesienie pracy najemnej i zysku jako celu produkcji. Celem produkcji zaspokojenie społecznych potrzeb; zadaniem socjalizmu jest wyzwolenie człowieka, pełna kontrola nad warunkami życia, przejście z królestwa konieczności do królestwa wolności. Okres przejściowy: dyktatura proletariatu i zasada podziału wg pracy Komunizm: znika ujarzmienie wynikające z podziału pracy, praca najważniejszą potrzebą życiową, powszechny dostatek, od każdego wg zdolności, każdemu wg potrzeb Ponieważ państwo jest aparatem przemocy klasowej, zniesienie klas oznaczać będzie obumarcie państwa. Brak konfliktów społecznych uczyni państwo zbytecznym.
Reglamentacja dóbr konsumpcyjnych w Polsce, po II wojnie światowej i w PRL