Przeobrażenia ekonomiczne Europy (XVI-XVIII w.) Gospodarka Rzeczpospolitej Obojga Narodów, podobieństwa i różnice.

Transkrypt

1 Wykład III Przeobrażenia ekonomiczne Europy (XVI-XVIII w.) Gospodarka Rzeczpospolitej Obojga Narodów, podobieństwa i różnice. 1

2 XVI rozkwit handlu, wzrost gospodarczy XVII stagnacja XVIII rozwój, rozpoczyna się przewrót przemysłowy 2

3 Charakterystyka okresu REWOLUCJA HANDLOWA REWOLUCJA CEN AKUMULACJA PIERWOTNA URBANIZACJA i TWORZENIE KLASY KUPIECKIEJ, rozwój produkcji i specjalizacji DUALIZM AGRARNY EUROPY 3

4 Rewolucja handlowa Rozwój rynków krajowych / wzrost liczby ludności Rozszerzenie rynków: podróże i odkrycia Ekspansja Europy w świecie (Portugalia, Hiszpania, Holandia, Anglia, Francja) Zmiany ilościowe i jakościowe w handlu. Vasco da Gama Krzysztof Kolumb Ferdynand Magellan 4

5 Rozwój instytucji sprzyjających rozwojowi handlu (XVI-XVIII w.) 1. Prawne zabezpieczenie kontraktów i roszczeń do własności. 2. Weksle i bankowość. 3. Ubezpieczenia. 4. Opodatkowanie w miejsce konfiskaty i uznanie praw własności (np. Magna Carta 1215r. Anglia, Niderlandy) 5. Związki ekonomiczne nie oparte na pokrewieństwie (powstanie przedsiębiorstw). 5

6 Rozwój instytucji sprzyjających rozwojowi handlu (XVI-XVIII w.) 6. Podwójna księgowość. 7. Powstanie systemu religijnego i moralnego odpowiadającego potrzebom społeczeństwa kupieckiego. 8. Spółki handlowe. 9. Wpływ struktury politycznej Europy na rozwój niezależnej klasy kupieckiej. (Imperium SA kontra Królestwo SA, Księstwo SA, Miasto-Państwo SA) 6

7 Rewolucja cen Zwiększenie podaży kruszców zwiększenie podaży pieniądza wzrost cen (spadek wartości pieniądza) Złoto Ceny % Płace % Przyczyny: podaż wewnętrzna + import Import złota i srebra do Hiszpanii Srebro 7

8 Akumulacja pierwotna (XVI XIX w.) Proces oddzielenia wytwórcy od środków wytwarzania (na drodze przymusy pozaekonomicznego): - Wywłaszczanie chłopów z ziemi (np. rugi chłopskie) - Gromadzenie kapitałów z handlu, - Eksploatacja kolonii, - Protekcjonizm państwowy. Efekty: - Pojawienie się ludzi bez środków produkcji - Pojawienie się dostatecznie dużych kapitałów aby mogły być przeznaczone na cele nie konsumpcyjne 8

9 Pozaekonomiczne czynniki wzrostu Ideologia: renesansu, [baroku?], reformacji (etyka protestancka), oświecenia. Merkantylizm, prekursorzy ekonomicznej myśli klasycznej (W. Petty, J. Locke, D. Hume), fizjokraci (F. Quesnay, R.J. Turgot), A. Smith 9

10 Przemiany społeczne Uniezależnienie władzy królewskiej od arystokracji feudalnej. Arystokracja feudalna wobec nowych czasów Handel dalekomorski a władza królewska Piractwo i korsarstwo jako duch przyszłości (nośnik idei wolnego handlu i wolności osobistej) 10

11 Dualizm agrarny Europy 11

12 Dualizm agrarny Europy Czynnik ekonomiczno - społeczny Zachód Wschód Renta gruntowa czynsz w pieniądzu renta odrobkowa - pańszczyzna Pańszczyzna ograniczana zwiększana Wolność osobista chłopa rośnie maleje Efektywność ekonomiczna chłopskiego gosp. rol. rośnie maleje Kierunek rozwoju gospodarstwa chłopskiego towarowy naturalny 12

13 Dowody na rozwój gospodarczy - rozkład feudalizmu i tworzenie się struktur kapitalistycznych (Anglia, Holandia, Francja, USA) - wzrost populacji ( z 400 mln w XV w. do 1 mld. w XVIII w.) - wzrost DN świata (z 240 mld. USD w XV w. do 600 mld. W XVIII w. ;średnioroczny przyrost 0,3%) 13

14 Polska spichlerzem Europy rozwój gospodarczy Rzeczpospolitej w XVI w. Przesłanki przejścia do gospodarki folwarczno pańszczyźnianej: - spadek dochodów szlachty, - wzrost popytu zewnętrznego i wewnętrznego, - rewolucja cen, - wzrost poddaństwa. Istota funkcjonowania folwarku pańszczyźnianego Zasadnicze cechy systemu (ekstensywność, oparcie funkcjonowania folwarku na pracy pańszczyźnianej) 14

15 Polska w XVI w. Wzrost ogólnego dobrobytu. Rozwój miast (Gdańsk 40 tys., Kraków?) Struktura ludności Polski: włościanie % mieszczanie % szlachta i duchowieństwo mniej niż 10% 15

16 Kryzys gospodarki folwarcznopańszczyźnianej w XVII w. Zewnętrzne: - wzrost produkcyjności rolnictwa europejskiego - koniec rewolucji cen - konkurencja tańszego zboża rosyjskiego Wewnętrzne: - Słabość ustroju państwowego - Wojny, klęski elementarne - Brak inwestycji szlacheckich i kierunek konsumpcyjny 16

17 Rodziny inwestujące!!! Koniecpolscy Wiśniowieccy Zamoyscy Brzostowscy Poniatowscy Czartoryscy Radziwiłłowie Potoccy Sapiehowie Leszczyńscy 17

18 Podział dochodu świata 120% 100% 80% 60% Serie1 40% 20% 0% świat Azja Europa reszta świata 18

19 Punktacja wynalazków o zastosowaniu praktycznym, XV-XVIII w

20 Liczba angielskich patentów w XVIII w