RYNEK. Dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka

Transkrypt

1 RYNEK Dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka

2 RYNEK JAKO MECHANIZM KOORDYNACJI ŻYCIA SPOŁECZNEGO rynek jako instytucja koordynująca transakcje (relacje) między społecznymi podmiotami ( koordynacja bez koordynatora ): porządek społeczny istnieje dzięki nieplanowanemu, wzajemnemu dostosowywaniu się aktorów, z których składa się społeczeństwo. rynek jako kluczowe pojęcie definiujące społeczeństwa rozwinięte ( zachodnie ): wobec innych ustrojów, krajów i własnego społeczeństwa (wprowadzanie mechanizmów rynkowych w różnych obszarach życia społecznego) oraz ludzi jako konsumentów oraz przedsiębiorców.

3 RYNEK JAKO MECHANIZM KOORDYNACJI ŻYCIA SPOŁECZNEGO spór o rynek w naukach społecznych: Adam Smith jednostki forsujące własne interesy kierowane są niewidzialną ręką rynku, która je harmonizuje z dążeniem do dobrobytu całego społeczeństwa; krytyka rynku oraz rynkowych konsekwencji - społecznych (nierówności) i moralnych.

4 RYNEK JAKO MECHANIZM KOORDYNACJI GOSPODARKI (ZACHOWAŃ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH LUDZI) istnieją niezależni producenci oraz nabywcy; nikt nie jest w stanie narzucić korzystnych dla siebie warunków wymiany; ceny, które kształtują się w wyniku gry podaży i popytu, dostarczają uczestnikom rynku sygnałów, jak mają postępować, aby osiągnąć zamierzone rezultaty; zachowaniem rządzi zasada maksymalizacja zysku, maksymalizacja użytkowania ; konkurencja oraz rachunek nakładów i efektów prowadzą do racjonalizacji działalności gospodarczej (np. akumulacji kapitału, wprowadzania innowacji itp.); działanie rynku nigdy nie jest płynne, gdyż występują na nim liczne załamania, kryzysy itp.

5 ZALETY RYNKU JAKO MECHANIZMU KOORDYNACJI ŻYCIA GOSPODARCZEGO I SPOŁECZNEGO skuteczna koordynacja wytwórców i konsumentów; zapewnienie niezbędnej dyscypliny działania; decentralizacja decyzji i rozwiązywania problemów na najniższym poziomie; łączenie w całość rozproszonej i szczegółowej wiedzy na temat zachowań wielu podmiotów (Friedrich A. von Hayek); dążenie do racjonalizacji produkcji; dążenie do akumulacji kapitału, a nie konsumpcji; dążenie do innowacyjności.

6 WADY RYNKU (GOSPODARKI KAPITALISTYCZNEJ) indywidualny brak kompetencji; monopol i asymetria informacji - monopolizacja i zagrożenie dla niezależności producentów ( kapitalizm kolesi ); koszty zewnętrzne i dobra publiczne (dominacja racjonalności ekonomicznej, nie uwzględnianie kosztów zewnętrznych ekologia - oraz społecznych bezrobocie): brak zdolności do rozwiązywania problemów społecznych. społeczno-moralne skutki kapitalizmu: niszczy wartości moralne (dominacja motywu zysku), prowadzi do wyzysku i alienacji ludzi; niszczy podstawy życia społecznego (czyli tradycyjne więzi, uczucia, poczucie wspólnoty itp.). utrwalanie nierówności w skali światowej ( turbo-kapitalizm ).

7 BIUROKRACJA I RYNEK - DWA TYPY KONSTRUOWANIA PORZĄDKU SPOŁ. HIERARCHIA (BIUROKRACJA) struktura scentralizowana; decyzje są podejmowane odgórnie; ograniczanie możliwości oddolnego działania; działania aktorów są poddane wyznaczonym celom i procedurom; podział pracy formalny; relacje władzy; brak elastyczności; redukuje niepewność; jasne reguły weryfikacji działań; ludzie - zakłócenia między współpracownikami. RYNEK struktura zdecentralizowana; samoregulacja; działania motywowane interesem własnym; ocena działań na podstawie obiektywnych wyników; swobodny przepływ informacji; kontrakty i sankcje prawne; elastyczność; otwartość; racjonalność aktorów ograniczona; niemożliwe przewidzenie problemów.

8 RYNEK I KAPITALIZM kapitalizm w znaczeniu: węższym: określony system gospodarczy (system rynkowy, gospodarka rynkowa); szerszym: historycznie ukształtowany system społeczny o określonej strukturze społecznej, instytucjach i kulturze (wartościach i ideologii). założenia kapitalistycznej gospodarki: większość dóbr jest własnością prywatną, a większość podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych) nie jest samowystarczalna, zaopatruje się na rynku; podmioty (ludzie) produkują na rynek dla zdobycia środków, a nie na własny użytek; produkty, usługi i siła robocza stają się na rynku towarem, a rynek (wymiana) staje się głównym mechanizmem koordynacji działań gospodarczych.

9 POWSTANIE GOSPODARKI KAPITALISTYCZNEJ gospodarki przedkapitalistyczne (tradycyjne) były: nakierowane na podtrzymanie codziennej konsumpcji koordynowane były w sposób nierynkowy (przez mechanizm redystrybucji sankcjonowany tradycją i przymusem); podporządkowane instytucjom pozaekonomicznym (władzy politycznej, normom religijnym itp.); ograniczony rynek wymiany czynników produkcji (zwłaszcza ziemi i siły roboczej); rynek (gospodarka rynkowa) był zawsze obecny, ale w sposób ograniczony i podporządkowany instytucjom pozaekonomicznym.

10 WYŁONIENIE SIĘ KAPITALIZMU WIĄŻE SIĘ Z: ze zmianą tradycyjnego porządku społecznego na nowoczesny : ukształtowanie własności prywatnej i wolności osobistej, zapewniających swobodę dysponowania dobrami (kapitałem itp.); wyodrębnienie sfery gospodarowania spośród innych sfer życia społecznego, a zwłaszcza pojawienie się: względnej autonomizacji działalności gospodarczej; podziału na czas pracy i wolny; rozdziału przestrzennego domu i pracy; oddzielenie od polityki (państwa). struktura społeczna staje się bardziej otwarta i elastyczna (pozycje osiągane, a nie przypisane); obraz świata pluralistyczny i oparty na rozwoju wiedzy

11 NARODZINY KAPITALIZMU- MOŻLIWE INTERPRETACJE możliwe interpretacje: Adam Smith ( ): rynek (wymiana) jako naturalny stan społeczeństwa; rynek jako zestrajająca niewidzialna ręka. Karol Marks ( ) : formacja kapitalistyczna jako konieczny etap rozwoju; wyzysk i sprzeczności kapitalistycznego sposobu produkcji. Max Weber ( ); rola kultury ( duch kapitalizmu ) i ascezy odłożonej gratyfikacji.

12 MAX WEBER- ETYKA PROTESTANCKA A DUCH KAPITALIZMU czy można być jednocześnie zamożnym i pobożnym? - przejście do kapitalizmu wymagało odpowiedniej zmiany świadomości i motywacji, co było możliwe dzięki nowemu typowi religijności; dlaczego stał się nim protestantyzm (kalwinizm, purytanizm etc.)?: obejmował całość życia człowieka i miał oparcie w małych grupach religijnych, kładł nacisk etyczny na pracę i aktywność zawodową, ascetyczność oraz indywidualizm ( dla Webera była to analiza czynnika stylu życia, leżącego u podstaw nowoczesnego kapitalizmu ( działania wartościowo-racjonalne );

13 SPOŁECZNE PRZEMIANY PRACY praca jako o/dziedziczona konieczność (w społeczeństwie tradycyjnym ); praca jako zawód w społeczeństwie nowoczesnym (rynkowym); praca nie jest nie związana z naturalnym (ekologicznym) rytmem życia i natury, lecz ze zmianami na rynku;

14 SPOŁECZNE PRZEMIANY PRACY de-materializacja pracy w społeczeństwie (post)nowoczesnym praca skoncentrowana na operowaniu abstraktami, informacjami oraz ideami (usługami) niż na produkcji ( gospodarka twórcza, produkcja niematerialna etc.); zmiany społecznego charakteru pracy (praca w projektach ) - płynne granice między czasem pracy a czasem nie-pracy, koncentracja na produkcji rynkowej (na rzecz konsumpcji), krótkoterminowe kontrakty, praca w zespołach; elastyczny system zatrudnienia: ludzie rdzenia oraz ludzie peryferii (praca czasowa, niskopłatna, odtwórcza): różowe kołnierzyki, Mcpraca, prace śmieciowe (ang. junk jobs). de-materializacja pracy przyczynia się do indywidualizacji jednostki i jej wyzwolenia z uwarunkowań klasowych i zawodowych;