Starożytne poglądy na czas, ruch i przestrzeń (cz. II) 1. Cele lekcji a) Wiadomości 1. Uczeń zna poglądy Arystotelesa. 2. Uczeń zna poglądy pitagorejczyków. 3. Uczeń zna poglądy Demokryta. b) Umiejętności 1. Uczeń umie z przedstawionego mu tekstu wybrać najważniejsze informacje. 2. Uczeń umie przygotować się do odpowiedzi na pytania do tekstu. 2. Metoda i forma pracy Podział metod nauczania według koncepcji nauczania wielostronnego W. Okonia: 1. Metody asymilacji wiedzy: praca z tekstem 2. Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy: dyskusja 3. Metody praktyczne: wykonywanie notatek z tekstu 4. Metody waloryzacyjne: współzawodnictwo Forma pracy: grupowa 3. Środki dydaktyczne 1. Tablica i kreda 2. Teksty dla uczniów (załącznik 1) 3. Pytania do tekstów (załącznik 2) 4. Przebieg lekcji a) Faza przygotowawcza Nauczyciel dzieli uczniów na grupy. Podaje im temat i cele lekcji. Prosi o krótkie przypomnienie poglądów prezentowanych na poprzedniej lekcji. Wyjaśnia uczniom, że na tej lekcji zapoznają się z poglądami innych starożytnych filozofów. Niektóre z nich będą rozwinięciem myśli Parmenidesa i Heraklita. b) Faza realizacyjna Każda grupa uczniów czyta otrzymane od nauczyciela informacje dotyczące życiorysu i poglądów jednego z greckich filozofów (Arystoteles, Demokryt, Pitagoras). Po przeczytaniu tekstu uczniowie przygotowują zwięzłą notatkę, która będzie zawierała najważniejsze informacje. Każda grupa wybiera spośród siebie mówcę, który przedstawi notatkę grupie.
Każda z wybranych przez grupy osób przedstawia przygotowany przez grupę komunikat. Musi to zrobić w taki sposób, aby inni uczniowie jak najwięcej zapamiętali. Może powtarzać komunikat wielokrotnie albo prosić o zadawanie pytań lub wypisywać hasła na tablicy. Po wygłoszeniu wszystkich mów nauczyciel daje każdemu zespołowi pytania dotyczące tekstu. Zespół odpowiada na pytania, posługując się wykonanymi przez siebie notatkami. Za każdą poprawną odpowiedź zespół otrzymuje 1 punkt. Kiedy wszystkie zespoły odpowiedzą na pytania wymieniają się kartkami z pytaniami. Każdy zespół odpowiada na pytania dotyczące poglądów prezentowanych przez inne zespoły. Za każdą poprawną odpowiedź zespół otrzymuje 2 punkty. c) Faza podsumowująca Nauczyciel podsumowuje wyniki konkursu, ogłasza zwycięzców i przyznaje im przewidziane nagrody (np. ocenę za pracę na lekcji). Nauczyciel zachęca uczniów do dyskusji nad poglądami poszczególnych filozofów, zadając na przykład pytania: Co z tych poglądów pozostało do współczesności? Z obserwacji jakich zjawisk mogły wynikać takie poglądy? 5. Bibliografia A. Kaczorowska, Fizyka i astronomia. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego. Część 1, Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej Żak, Warszawa 2002. 6. Załączniki a) Teksty i pytania dla uczniów załącznik 1 PITAGORAS Z KROTONY (ok. 572 497 p.n.e.) Nota biograficzna Grecki matematyk i filozof. Twórca szkoły pitagorejskiej i kierunku filozoficznego. Znany ze swego twierdzenia o trójkącie prostokątnym. Założył wspólnotę naukową przypominającą współczesne zakony. W ostatnim czasie podważa się jego istnienie, gdyż wzmianki o nim są bardzo niewielkie. Jednak wkład członków jego wspólnoty w naukę jest olbrzymi. Poglądy Ja i moi uczniowie nie tracimy czasu na zbędne dysputy, które nie wiedzę przynoszą, a sławę i poklask jedynie. Wiemy, że świat trwa w harmonii. Cóż może
wprowadzać ten porządek, skąd on się bierze? Jaka jeszcze rzecz jest na świecie ostoją porządku? Oczywiście, że liczba. Liczby są ułożone, znane, mają równe odstępy. Liczby to harmonia, czuli u podłoża świata leży liczba, wszechświat można opisać liczbami. Spójrzmy w niebo gwiaździste. Ten zdobędzie olbrzymią wiedzę, kto wszystkie je policzy. Sądzimy, że planety (te gwiazdy które wędrują po niebie) można opisać jakimiś liczbami, że ich ruch jest w jakiś sposób prawidłowy. Sądzimy też, że to może cała nasza Ziemia się porusza wraz z nami, podróżując po kosmicznej pustce. Nie możemy tylko wywnioskować, czy ziemia krąży wokół czegoś razem z innymi planetami, czy może kręci się wokół własnej osi? Jedni mówią tak, inni siak, a ja nie jestem pewien. Czuję, że rozwiązanie jest tuż, tuż... W całym świecie szukamy porządku, który dałby się wyrazić liczbą. Wiemy już, że harmonię w dźwiękach uzyskuje się dobierając struny odpowiedniej długości. Są więc pewne liczby. Ha! Wiemy też, że w każdym okręgu, który udało nam się narysować stosunek obwodu do średnicy jest stały. Nie możemy jednak obliczyć, ile ona wynosi. Nazwaliśmy więc tę liczbę PI. ARYSTOTELES ZE STAGIRY (ok. 384 322 p.n.e.) Nota biograficzna Pochodził ze Stagiry. Uczeń Platona. Nauczyciel Aleksandra Wielkiego. Założył własną szkołę liceum. Był filozofem o bardzo szerokich zainteresowaniach, o czym świadczą jego dzieła. Zapoczątkował empiryczne (doświadczalne) metody badań przyrodoznawczych. W etyce propagował utrzymanie właściwej miary we wszystkim, tzw. złoty środek. Poglądy Jedno z moich dzieł zatytułowałem Fizyka. Zawsze starałem się obserwować i opisywać sprawy, które dzieją się wokół mnie i powtarzają, np. pioruny, lot strzały, gotowanie się wody. Myślę, że można podzielić świat na sferę podksiężycową i nadksiężycową. Ruch sfery niebieskiej, w której gwiazdy tkwią niczym gwoździe i ruch planet jest ruchem cyklicznym i wiecznym. Bóg nadał ruch tej materii i jest ostatecznym celem tej materii. Nieporuszony Poruszyciel, jak zwykłem nazywać Boga, jest przyczyną i celem materii w obydwu wspomnianych sferach i sprawcą wszelkich zmian w świecie. Sfera niebiańska jest wieczna i nie podlega żadnym zmianom. W naszym, ziemskim okręgu Ziemia zajmuje centralne miejsce. Wszystkie ciała na Ziemi dążą do zajęcia swego naturalnego miejsca. Ciężkie ciała poruszają się w dół, a lekkie w górę. Im coś cięższe, tym szybciej spada, bo ma większą zdolność do zajmowania swojego naturalnego miejsca. Taki ruch nazywam naturalnym. Ruchem wymuszonym nazywam na przykład rzut kamienia. Ruch wymuszony powoduje jakiś czynnik zewnętrzny, który zaburza ruch naturalny. Wszystkie ruchy potrzebują przyczyny, przyczyną naturalnych jest Bóg, a wymuszonych jakiś czynnik (człowiek, zwierzę). Bez przyczyny, która działa, wszystkie ciała pozostają w spoczynku. Prędkość ciała jest tym mniejsza, im ośrodek stawia większy opór. W oleju ciała spadają wolniej niż w powietrzu. W próżni ciała powinny poruszać się z
nieskończoną prędkością, gdyż nie ma tam żadnego oporu. Nigdy jednak nie zaobserwowano ciała nieskończenie szybkiego, więc próżnia nie istnieje. DEMOKRYT Z ABDERY (ok. 460 370 p.n.e.) Nota biograficzna Całe swoje życie podporządkował zdobyciu wiedzy. Wiele podróżował. Zwiedził Egipt, Babilonię, Persję, Indie, czyli cały ówczesny cywilizowany świat. Efektem tych podróży, nauk pobieranych od mędrców w różnych krajach i własnej pracy badawczej powstał system obejmujący całokształt ówczesnej wiedzy. Poglądy Znane mi są poglądy Heraklita o zmienności świata i Parmenidesa, który twierdzi, że byt jest niezmienny. Mój nauczyciel Leucep stwierdził, że istnieją maleńkie cząstki, z których składają się wszystkie ciała na Ziemi i poza nią. Wydaje mi się, że ten pomysł jest słuszny. Nazwałem te cząstki atomami. Atomy muszą być niepodzielne, wieczne i niezmienne. Są więc bytem, o którym mówił Parmenides. Jednak świat się zmienia. Różnorodność rzeczy i ciągłe zmiany są związane z różnym układem i ruchem atomów. Rzeczy giną, bo choć same atomy są wieczne, to ich układy ulegają rozkładowi. Liczba rodzajów atomów jest nieograniczona, bo mnogość różnych rzeczy jest nieograniczona. Atomy tego samego rodzaju tworzą ciała, łącząc się za pomocą haczyków, dziurek i zaczepów. Musi tez istnieć miejsce, gdzie nie ma atomów, bo jakże by się ona poruszały? Miejsce to nazwałem próżnią. Nie istnieje żadna siła sprawcza popychająca atomy do ruchu, świat nie jest wytworem jakiejkolwiek siły zewnętrznej. Istnieją tylko atomy i próżnia - zawsze to powtarzałem. Atomy w ruchu, ale same w sobie niezmienne. To jest tajemnica świata i tajemnica ta godzi słuszne skądinąd teorie Heraklita i Parmenidesa. załącznik 2 PITAGORAS Z KROTONY
(ok.572 497 p.n.e.) 1. Pitagoras i jego uczniowie odkryli: a. liczby całkowite b. liczby wymierne c. liczby niewymierne d. liczby naturalne e. liczby zespolone 2. Czy pitagorejczycy odkryli prawdziwy ruch Ziemi? Uzasadnijcie swoją odpowiedź. 3. Kto po latach korzystał z prac pitagorejczyków, dokonując doniosłych odkryć z dziedziny astronomii? 4. Pitagorejczycy doszukiwali się we wszystkich zjawiskach: a. porządku opisanego przez funkcje b. porządku alfabetycznego c. porządku, który dałby się opisać przez liczby d. porządku opartego na podobieństwie zjawisk i ciał e. porządku opartego na ciągle powtarzających się cyklach 5. Potwierdzeniem poglądów pitagorejczyków o świecie było odkrycie: a. sposobu na obliczenie pola koła b. od czego zależy temperatura wrzenia cieczy c. jak obliczać pole prostokąta d. od czego zależą dźwięki strun e. liczby pi 6. Jak brzmi twierdzenie Pitagorasa?
ARYSTOTELES ZE STAGIRY (ok. 384 322 p.n.e.) 1. Arystoteles godził intuicje Parmenidesa i Heraklita: a. postulując istnienie dwóch rodzajów ruchów: naturalnego i wymuszonego b. postulując bezruch gwiazd i ruch nieba c. dzieląc świat na sferą podksiężycową i nadksiężycową d. opowiadając się za geocentrycznym modelem świata 2. Według Arystotelesa ciała poruszają się, jeżeli: a. wcześniej się poruszały b. znajdują się w sferze nadksiężycowej c. jakaś przyczyna podtrzymuje ich ruch d. znajdują się w sferze podksiężycowej 3. Dowodem na istnienie próżni było według Arystotelesa: a. istnienie sfery podksiężycowej b. istnienie ruchów z nieskończenie małą prędkością c. istnienie Boga d. istnienie ruchów z nieskończenie dużą prędkością 4. Naturalnym ruchem kowadła według Arystotelesa jest ruch: a. w kierunku Ziemi b. w kierunku nieba c. na wschód d. na zachód 5.Czy poglądy Arystotelesa dotyczące ruchu były prawdziwe? Uzasadnijcie swoją odpowiedź, wymieniając poglądy prawdziwe i błędne. DEMOKRYT Z ABDERY
(ok. 460 370 p.n.e.) 1. Dowodem na istnienie próżni był według Demokryta: a. istnienie atomów b. ruch atomów c. stałość bytu d. zmienność ciał 2. Demokryt stworzył teorię: a. ruchu b. świata c. materii d. bytu 3. Atomy łączyły się według Demokryta a. za pomocą wiązań chemicznych b. za pomocą dziurek i haczyków c. za pomocą sił międzyatomowych d. za pomocą patyków 4. Niezmiennym składnikiem natury według Demokryta: a. są wszystkie byty b. jest próżnia c. są atomy d. jest ruch atomów 5. Które właściwości atomów opisane przez Demokryta są niezgodne z prawdą? b) Praca domowa Uczniowie w grupach przygotowują główne idee, które pojawiły się w poglądach starożytnych filozofów. Ujmują je w zwięzłe punkty.
7. Czas trwania lekcji 45 minut 8. Uwagi do scenariusza Brak