RAPORT Z BADANIA POTRZEB NAUCZYCIELI SZKÓŁ I PLACÓWEK WOJEWÓDZTWA ŁÓDZKIEGO W ZAKRESIE DOSKONALENIA ZAWODOWEGO (wrzesień - październik 2011 r.) Zarządzeniem Nr 41/2011 Łódzkiego Kuratora Oświaty z dnia 1 sierpnia 2011 roku ustalono skład zespołu ds. badania potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego nauczycieli w roku szkolnym 2011/12 w składzie: wicedyrektor Wydziału Wspierania Edukacji Hanna Miszewska-Pawlak, przewodnicząca zespołu starszy wizytator Barbara Łaska, członek starszy wizytator Bożena Kędzierska, członek starszy wizytator Anna Olczak-Wiśniewska, członek. Podczas kolejnych spotkań zespól ustalił podział zadań, dokonał analizy i korekty narzędzia diagnostycznego do badania potrzeb nauczycieli w zakresie doskonalenia zawodowego, przedyskutował sposób przeprowadzenia on-line ankiety dla nauczycieli i dyrektorów szkół i placówek oraz uszczegółowił podział zadań związanych z badaniem zewnętrznym. Po uzyskaniu zgody Łódzkiego Kuratora Oświaty na zakup dostępu do platformy upowszechniono informację o badaniu poprzez stronę internetową Kuratorium Oświaty w Łodzi, e-maile wysyłane do szkół i placówek oraz organów prowadzących szkoły, a także poprzez kontakty telefoniczne. Platforma pod nazwą ankietka.pl była dostępna dla nauczycieli i dyrektorów w okresie od 1 do 30 września 2011 roku. Systematycznie monitorowano wypełnianie ankiety on-line przez nauczycieli i dyrektorów oraz zamieszczano komunikaty przypominające o konieczności określenia preferencji doskonalenia zawodowego na rok szkolny 2011/12. Platforma sprawdziła się jako narzędzie precyzyjnie zliczające dane liczbowe i procentowe. Dyrektorzy i nauczyciele nie sygnalizowali żadnych problemów związanych z jej wypełnianiem. Ankietowani dokonywali wyboru tematyki i formy doskonalenia zawodowego oraz nabywania kwalifikacji wg następujących obszarów: 1. Organizacja procesu kształcenia 2. Organizacja procesu wychowania i profilaktyka 3. Organizacja i zarządzanie szkołą/placówką 4. Inna tematyka szkoleń 5. Tematyka własna respondenta 6. Kursy kwalifikacyjne Ogółem w badaniu potrzeb w zakresie doskonalenia zawodowego wzięło udział 1205 nauczycieli (75,35% respondentów), 367 dyrektorów szkół i placówek (22,95% respondentów) i 27 przedstawicieli JST (1,68% respondentów). 1
1. Organizacja procesu kształcenia W zakresie doskonalenia zawodowego organizacji procesu kształcenia największe zainteresowanie nauczycieli (od 200 do 400 respondentów) dotyczyło kursów doskonalących: wspierania rozwoju ucznia ze specjalnymi trudnościami w uczeniu się 443 osób (26%), stymulowania rozwoju ucznia szczególnie uzdolnionego 331 osób (20%), metod aktywizujących ucznia w procesie kształcenia 310 (18%), techniki szybkiego uczenia się 308 (18%), indywidualizacji procesu kształcenia 300 (18%), technik multimedialnych w kształceniu przedmiotowym 266 (16%), 2
konstruowania programów nauczania - 226 (13%) oraz metody projektów 207 (12%). Nieco mniejsze zainteresowanie (między 100 a 200 ankietowanych) dotyczyło kursów w zakresie: nowatorskich rozwiązań programowych i organizacyjnych w szkole (w pracy z uczniami) 173 osoby (10%), roli i zadań opiekuna praktyk studenckich i opiekuna stażu w awansie zawodowym nauczyciela 173 osoby (10%), doradztwa zawodowego 162 osoby (10%), dostosowania oferty zajęć pozalekcyjnych do potrzeb i możliwości uczniów 153 (9%), psychologicznych aspektów uczenia się 143 (8%), planowania procesu kształcenia opartego na wymaganiach edukacyjnych 139 (8%) wychowania komunikacyjnego 137 (8%), psychologicznych aspektów oceniania 128 (8%), EWD (edukacyjnej wartości dodanej) 108 (6%) oraz wdrażania wniosków z analizy wyników sprawdzianu/egzaminu zewnętrznego 104 (6%). Poniżej 100 osób zgłosiło akces uczestnictwa w kursach doskonalących w zakresie: budowania i modyfikacji zasad szkolnego oraz przedmiotowego systemu oceniania uczniów 91 osób (5%), kształcenia modułowego 88 (5%) oraz organizowania zespołowej pracy nauczycieli 75 (4%). Nieco inaczej kształtują się zainteresowania nauczycieli organizacją procesu kształcenia w formie szkolenia rad pedagogicznych. Największym zainteresowaniem cieszą się szkolenia dotyczące: wspierania rozwoju ucznia ze specjalnymi trudnościami w uczeniu się 387 osób (23%), wdrażania wniosków z analizy wyników sprawdzianu/egzaminu zewnętrznego 294 (17%), stymulowania rozwoju ucznia szczególnie uzdolnionego 259 osób (15%), organizowania zespołowej pracy nauczycieli 252 (15%), 3
planowania procesu kształcenia opartego na wymaganiach edukacyjnych 237 (14%), metod aktywizujących ucznia w procesie kształcenia 231 (14%), indywidualizacji procesu kształcenia 221 (13%), dostosowania oferty zajęć pozalekcyjnych do potrzeb i możliwości uczniów 215 (13%), nowatorskich rozwiązań programowych i organizacyjnych w szkole (w pracy z uczniami) 191 osób (11%), metody projektów 178 (11%), budowania i modyfikacji zasad szkolnego oraz przedmiotowego systemu oceniania uczniów 177 osób (11%), konstruowania programów nauczania - 158 (9%), EWD (edukacyjnej wartości dodanej) 152 (9%), techniki szybkiego uczenia się 151 (9%), psychologicznych aspektów oceniania 145 (9%), technik multimedialnych w kształceniu przedmiotowym 122 (7%), psychologicznych aspektów uczenia się 109 (6%) oraz roli i zadań opiekuna praktyk studenckich i opiekuna stażu w awansie zawodowym nauczyciela 101 osoby (6%). Poniżej 100 osób zgłosiło akces szkolenia rady pedagogicznej w zakresie: kształcenia modułowego 8 (5%), doradztwa zawodowego 71 osoby (4%) oraz wychowania komunikacyjnego 55 (3%). 2. Organizacja procesu wychowania i profilaktyka W zakresie doskonalenia zawodowego - procesu wychowania i profilaktyki - największe zainteresowanie nauczycieli (od 200 do 400 respondentów) dotyczyło kursów doskonalących: diagnozowania i rozwiązywania problemów wychowawczych 360 osób (21%), diagnozowania i korygowania zaburzonych zachowań uczniów/wychowanków 354 (21%), współpracy z rodzicami 236 (14%), 4
planowania pracy wychowawcy 218 (13%), przeciwdziałania agresji w szkole 214 (13%). Nieco mniejsze zainteresowanie (między 100 a 200 ankietowanych) dotyczyło kursów doskonalących w zakresie: relacji uczeń nauczyciel 197 osób (12%), współpracy ze środowiskiem lokalnym i instytucjami działającymi na rzecz edukacji 187 (11%), integracji i budowania zespołu klasowego 187 (11%), aktywizowania samorządów uczniowskich 152 (9%), konstruowania i realizacji szkolnych programów promocji zdrowia 148 (9%), współpracy szkoły z poradnią psychologiczno pedagogiczną 143 (8%) oraz budowania szkolnego programu profilaktyki 112 (7%). Poniżej 100 osób zgłosiło akces uczestnictwa w kursie doskonalącym w zakresie: organizowania działań opiekuńczych w szkole/placówce 88 (5%). W zakresie doskonalenia zawodowego - procesu wychowania i profilaktyki - największe zainteresowanie nauczycieli (od 200 do 400 respondentów) dotyczyło szkoleń rad pedagogicznych o tematyce: współpracy z rodzicami 365 (22%) współpracy ze środowiskiem lokalnym i instytucjami działającymi na rzecz edukacji 293 (17%) diagnozowania i korygowania zaburzonych zachowań uczniów/wychowanków -253 (15%) diagnozowania i rozwiązywania problemów wychowawczych 248 (15%) przeciwdziałania agresji w szkole 247 (15%) współpracy szkoły z poradnią psychologiczno pedagogiczną 245 (15%) oraz relacji uczeń nauczyciel 200 (12%). Nieco mniejsze zainteresowanie (między 100 a 200 ankietowanych) dotyczyło szkoleń rad pedagogicznych w zakresie: planowania pracy wychowawcy 186 (11%) budowania szkolnego programu profilaktyki 169 (10%) integracji i budowania zespołu klasowego 137 (8%) konstruowania i realizacji szkolnych programów promocji zdrowia -122 (7%) organizowania działań opiekuńczych w szkole/placówce 120 (7%) oraz aktywizowania samorządów uczniowskich 117 (7%). 5
3. Organizacja i zarządzanie szkołą/placówką W zakresie doskonalenia zawodowego organizacji i zarządzania szkołą/placówką największe zainteresowanie nauczycieli (od 200 do 400 respondentów) dotyczyło kursów doskonalących: awansu zawodowego nauczycieli 273 osób (16%) prawa oświatowego w praktyce 255 (15%) ewaluacji wewnętrznej 245 (15%) sprawowania nadzoru pedagogicznego w szkole/placówce 226 (13%). Nieco mniejsze zainteresowanie (między 100 a 200 ankietowanych) dotyczyło kursów w zakresie: oceny pracy nauczyciela 182 (11%) analizy i wdrażania wniosków z ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej 157 (9%) rozwoju zawodowego dyrektora szkoły/placówki 153 (9%) zarządzania finansami w szkole/placówce 128 (8%) zarządzania zasobami szkoły/placówki 128 (8%) wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w kierowaniu szkołą/placówką 112 (7%) roli dyrektora we wspieraniu rozwoju zawodowego pracowników 112 (7%) oraz integracji i budowania zespołu pracowników 105 (6%). 6
W zakresie doskonalenia zawodowego - organizacji i zarządzania szkołą/placówką największe zainteresowanie nauczycieli (od 200 do 400 respondentów) dotyczyło szkoleń rad pedagogicznych: ewaluacji wewnętrznej 318 osób (19%) oraz analizy i wdrażania wniosków z ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej 294 (17%). Nieco mniejsze zainteresowanie (między 100 a 200 ankietowanych) dotyczyło szkoleń rad pedagogicznych w zakresie: prawa oświatowego w praktyce 180 (11%) integracji i budowania zespołu pracowników 111 (7%) oceny pracy nauczyciela 101 (6%) oraz awansu zawodowego nauczycieli 100 (6%). Poniżej 100 osób zgłosiło akces uczestnictwa w szkoleniu rad pedagogicznych w zakresie: sprawowania nadzoru pedagogicznego w szkole/placówce 97 (6%) roli dyrektora we wspieraniu rozwoju zawodowego pracowników 61 (4%) wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w kierowaniu szkołą/placówką 55 (3%) zarządzania zasobami szkoły/placówki 39 (2%) zarządzania finansami w szkole/placówce 38 (2%) oraz rozwoju zawodowego dyrektora szkoły/placówki 35 (2%). 4. Inna tematyka szkoleń W zakresie doskonalenia zawodowego innej tematyki szkoleń największe zainteresowanie nauczycieli (od 200 do 400 respondentów) dotyczyło kursów doskonalących: emisji i higieny głosu 289 osób (17%) mediów w edukacji 235 (14%) udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej - 216 (13%) kształtowania postaw przedsiębiorczych 123 (7%) edukacji na rzecz integracji europejskiej 116 (7%). 7
W zakresie innej tematyki szkoleń największe zainteresowanie nauczycieli dotyczyło szkoleń rad pedagogicznych: emisji i higieny głosu - 331 osób (20%), udzielania pierwszej pomocy przedlekarskiej 241 (14%), mediów w edukacji 196 (12%), edukacji na rzecz integracji europejskiej -100 (6%) oraz kształtowania postaw przedsiębiorczych 73 (4%). 5. Tematyka własna respondenta W zakresie form doskonalenia zawodowego najwięcej problemów przysporzył punkt 5 ankiety, w którym na pytanie otwarte dotyczące zainteresowania nauczycieli i dyrektorów innym tematem szkolenia, wypowiedziało się 181 respondentów. Zespół dokonał następującej kategoryzacji pytania otwartego: warsztat pracy nauczyciela (metody, sposoby dokumentowania etc.) 58 odpowiedzi (32%), 8
pomoc psychologiczno-pedagogiczna i kształcenie specjalne 47 (26%), problemy związane z zawodem nauczyciela 20 (11%), technologia informacyjno-komunikacyjna 13 (7,2%), problemy wychowawcze i współpraca z rodzicami 12 (6,6%), zarządzanie oświatą i pozyskiwanie środków unijnych 9 (5%), programy i plany nauczania, w tym realizacja podstawy programowej 7 (3,87%), kształcenie zawodowe i dorosłych 6 (3,3%), egzaminy zewnętrzne 3 (1,66%), języki obce 3 (1,66%) kierownik wycieczki szkolnej 2 (1,1%), inne 1 (0,55%). 6. Kursy kwalifikacyjne Nie wszyscy ankietowani wskazali potrzeby w zakresie organizacji kursów kwalifikacyjnych. Określiło je ogółem 937 nauczycieli, w tym 275 nauczycieli przedszkoli (17,19%), 613 nauczycieli szkół podstawowych (38,33%), 263 nauczycieli gimnazjów (16,44%), 237 nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych (14,82%), 35 nauczycieli placówek specjalnych (2,18%), 102 nauczycieli poradni psychologiczno pedagogicznych (6,37%), 46 nauczycieli szkół innych typów (2,87%) oraz 28 przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego (1,75%). W zakresie propozycji kursów kwalifikacyjnych zdecydowanie największym zainteresowaniem cieszy się kurs terapii pedagogicznej, który wybrało 316 osób, co stanowi 34% badanych. W przedziale między 100 a 200 respondentami największym zainteresowaniem cieszą się kursy kwalifikacyjne w zakresie: wczesnego wspomagania rozwoju dzieci autystycznych 154 (16%), w tym wśród nauczycieli przedszkoli 44 osoby (29%), nauczyciele poradni psychologicznopedagogicznych 40 osoby (26%) oraz nauczyciele szkół podstawowych 38 osób (25%), 9
metodyki nauczania języka obcego w okresie wczesnoszkolnym dla nauczycieli nauczania początkowego 120 (13%)%), w tym wśród nauczycieli szkół podstawowych 76 osób (63%), nauczycieli przedszkoli 25 osób (21%), dla oświatowej kadry kierowniczej 115 (12%), w tym wśród nauczycieli szkół podstawowych 27 osób (24%), nauczycieli przedszkoli i nauczycieli placówek specjalnych po 24 osoby (21%) oraz nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych 14 osób (12%), oligofrenopedagogiki dla nauczycieli i wychowawców placówek dla dzieci upośledzonych umysłowo 109 (12%). Nieco mniejszym zainteresowaniem poniżej 100 respondentów cieszyły się następujące kursy kwalifikacyjne: kurs kwalifikacyjny pedagogiczno - metodyczny 'język angielski' 97 osób (10%), pedagogika opiekuńczo wychowawcza 94 (10%), kurs pedagogiczny dla czynnych zawodowo nauczycieli 93 (10%), wychowanie do życia w rodzinie 92 (10%), bibliotekoznawstwo 77 (8%), surdopedagogika 64 (7%), tyflopedagogika 61 (7%), dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu 53 (6%), pedagogika lecznicza 49 (5%), kurs kwalifikacyjny dla nauczycieli przedmiotu 'Sztuka' 45 (5%), kurs kwalifikacyjny dla nauczycieli przedmiotu 'Przyroda' 44 (5%). Poniżej 30 respondentów wybrało kursy kwalifikacyjne w zakresie: pedagogika specjalna dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu pracujących z młodzieżą niepełnosprawną 22 osoby (2%), kurs kwalifikacyjny pedagogiczno-metodyczny 'język niemiecki' 20 (2%), kurs kwalifikacyjny pedagogiczno-metodyczny 'język hiszpański' 17 (2%), kurs kwalifikacyjny pedagogiczno-metodyczny 'język francuski' 14 (1%), kurs kwalifikacyjny pedagogiczno-metodyczny 'język włoski' 11 (1%). 10
Wnioski 1. Zaobserwowano duże zainteresowanie badanych (nauczycieli, dyrektorów szkół i placówek, przedstawicieli jednostek samorządów terytorialnych) propozycjami szkoleń indywidualnych i rad pedagogicznych oraz kursów kwalifikacyjnych. Ogółem w badaniu wzięło udział 1579 osób z terenu województwa. 2. Największe zainteresowanie doskonaleniem zawodowym i podnoszeniem kwalifikacji wykazali nauczyciele szkół podstawowych, przedszkoli i gimnazjów. 3. Ankieta wypełniana on-line okazała się narzędziem prostym i skutecznym w osiągnięciu celu badania oraz łatwym do przeprowadzenia. 4. Wyniki badania posłużą do ustalenia tematyki wojewódzkich zadań edukacyjnych na rok 2012. 5. Badanie wskazało na duże zainteresowanie respondentów tematyką związaną ze zmianami w przepisach prawa oświatowego oraz współpracą z rodzicami i środowiskiem, co jest spójne z wnioskami z nadzoru pedagogicznego. 6. Ponadto duże zainteresowanie nauczyciele wykazują w zakresie: indywidualizacji procesu kształcenia, rozwiązywania problemów wychowawczych, w tym pracy z uczniami z zaburzonym zachowaniem, ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej, awansu zawodowego nauczycieli, pierwszej pomocy. 7. Badanie wykazało, że nauczyciele oczekują szkoleń rad pedagogicznych. 8. Największe zainteresowanie nauczycieli w podnoszeniu kwalifikacji dotyczy terapii pedagogicznej. 9. Badanie wykazało konieczność ponownego zorganizowania w ramach wojewódzkich zadań edukacyjnych (granty 2012) następujących szkoleń: a) w ramach kursów kwalifikacyjnych terapii pedagogicznej, organizacji i zarządzania, b) w ramach kursów doskonalących metody pracy z dzieckiem w przedszkolu, projekt edukacyjny sposób na interdyscyplinarność kształcenia, rola nauczyciela w rozwijaniu zdolności i talentów uczniów na poszczególnych etapach kształcenia, tworzenie indywidualnych programów edukacyjno terapeutycznych dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, tworzenie planu działań wspierających i karty indywidualnych potrzeb uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, szkolenie przygotowujące nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy, c) w ramach szkoleń rad pedagogicznych, ewaluacja wewnętrzna skutecznym narzędziem poprawy jakości pracy szkoły/placówki. 10. Badanie wykazało konieczność zorganizowania w ramach wojewódzkich zadań edukacyjnych (granty 2012) następujących szkoleń: a) w ramach kursów kwalifikacyjnych wczesne wspomaganie rozwoju dzieci autystycznych, metodyka nauczania języka obcego w okresie wczesnoszkolnym dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, b) w ramach kursów doskonalących 11
rozwój zawodowy nauczycieli i awans zawodowy, prawo oświatowe, nadzór pedagogiczny, ocena pracy nauczyciela, współpraca z rodzicami i ze środowiskiem, metody aktywizujące ucznia w procesie kształcenia, wykorzystanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej, konstruowanie programów nauczania, emisja i higiena głosu. c) w ramach szkoleń rad pedagogicznych współpraca z rodzicami i ze środowiskiem, organizowanie zespołowej pracy nauczycieli. 12