ZARYS WYTYCZNYCH/REKOMENDACJI dotyczących realizacji działania: Budowanie kompetencji w zakresie matematyki, informatyki i nauk przyrodniczych jako podstawy do uczenia się przez cale życie (w tym wspieranie rozwoju kompetencji nauczycieli oraz wyposażenie szkół i placówek w nowoczesne narzędzia nauczania na potrzeby dalszych dyskusji podczas konferencji MOC W REGIONACH w dniach 28-29 listopada 2013 roku 1. Podstawa prawna oraz kontekst realizacji działania Budowanie kompetencji nauczycieli w zakresie nowoczesnego nauczania przyrody oraz wyposażenie szkół podstawowych w pracownie przyrody jest konieczne dla rozwoju umiejętności uczniów, takich jak innowacyjność, kreatywność, współpraca. Są to kompetencje kluczowe nie tylko w procesie uczenia się w szkole, ale również niezbędne dla funkcjonowania we współczesnym świecie. Rozwijanie tych kompetencji należy do zadań szkoły i jest zapisane w celach obowiązującej Podstawy Programowej. Głównymi obszarami aktywności ucznia w ramach szkolnej nauki przyrody powinny być: - obserwowanie i mierzenie, - samodzielne doświadczanie, - prowadzenie doświadczeń, - dokumentowanie i prezentowanie wyników, - stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi. W związku z tym szkoła powinna zapewniać dobre warunki techniczne i organizacyjne do bezpiecznego prowadzenia zajęć zarówno laboratoryjnych, jak i terenowych. Zaangażowanie w samodzielne eksperymentowanie na lekcji pomaga kształtować kompetencje daleko wykraczające poza zakres przedmiotów przyrodniczych. Są to: umiejętność pracy w grupie, organizację pracy własnej, krytyczne rozumowanie, wyciąganie wniosków, opracowywanie i prezentacja informacji, umiejętności manualne i techniczne oraz umiejętność posługiwania się nowoczesnymi technologiami. Wg raportu Wykorzystanie eksperymentów i metod aktywizujących w nauczaniu - problemy i wyzwania" opracowanego dla Centrum Nauki Kopernik w 2009 r. wśród nauczycieli dominuje tradycyjny model nauczania oparty na biernym przekazywaniu wiedzy (referat, praca z podręcznikiem, zeszytem ćwiczeń itp.). W mniejszym stopniu uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów uczeni są przez dochodzenie do wniosków na drodze samodzielnych doświadczeń. W raporcie wskazano, że barierami, które utrudniają lub czasami wręcz uniemożliwiają wykorzystanie na lekcjach metod aktywizujących (doświadczenie, eksperyment) są przede wszystkim brak pomocy dydaktycznych oraz źle wyposażone pracownie. Znajduje to odzwierciedlenie w efektach kształcenia, czego potwierdzeniem mogą być słabsze wyniki uczniów na egzaminach i sprawdzianach z przedmiotów przyrodniczych (wg danych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej) Wyniki sprawdzianu na zakończenie szkoły podstawowej z 2012 r. pokazują, że uczniowie mają trudności z wykorzystaniem teorii w praktyce. Problemy uczniów szkół podstawowych są zidentyfikowane, ale nierozwiązane, więc pojawiają się na kolejnym poziomie, edukacji (gimnazjum). W teście gimnazjalnym w 2012 r. tylko 14% uczniów rozwiązało zadanie sprawdzające umiejętność planowania doświadczeń.
Zdiagnozowane u uczniów deficyty potwierdzają również wyniki badania realizowanego w ramach Programu Międzynarodowej Oceny Umiejętności Uczniów - PISA (Programme for International Student Assessment) z 2006 i 2009 r. W porównaniu z rówieśnikami z OECD polscy uczniowie gorzej wypadają w zadaniach wymagających rozpoznawania zagadnień naukowych. Międzynarodowe Badanie Wyników Nauczania Matematyki i Nauk Przyrodniczych - TiMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) oraz Międzynarodowe Badanie Postępów Biegłości w Czytaniu - PiRLS (Progress in International Reading Literacy Study) z 2011 r. pokazują, że polscy uczniowie gorzej wypadają w rozwiązywaniu zagadnień problemowych. W badaniach PISA ponad 60% polskich uczniów deklaruje że nie wykonywało w trakcie lekcji doświadczeń w laboratoriach (OECD 32%), a 52% stwierdziło, że nie wymagano od nich zaplanowania, w jaki sposób dane zagadnienie można zbadać w laboratorium (OECD 37%). Pokazuje to olbrzymi deficyt polskiej szkoły w zakresie prowadzenia lekcji w laboratoriach/pracowniach przyrody oraz brak wsparcia dla kształtowania umiejętności planowania doświadczeń i interpretowania wyników w stosunku do innych krajów OECD. Wg Raportu o stanie edukacji 2010 r. część nauczycieli nie rozumie znaczenia eksperymentów w dydaktyce nauczania przedmiotów przyrodniczych. Brak wiedzy i umiejętności uczniów z zakresu nauk przyrodniczych może tkwić zatem nie tylko w wyposażeniu szkolnych pracowni, ale również w stylu nauczania, który koncentruje się na przekazywaniu wiadomości i opanowaniu materiału, a nie kształtowaniu umiejętności rozumowania naukowego i zrozumienia zachodzących zjawisk. a) Słowniczek pojęć Na potrzeby wytycznych można skonstruować słowniczek, który kompleksowo opisze stosowane w wytycznych pojęcia na potrzeby ewentualnych uogólnień. - doświadczenie - eksperyment - metoda badawcza - proces badawczy - pracownia przyrody - standard pracy ucznia - standard pracy nauczyciela 2. Zakres i cel wsparcia a) Cele Cel ogólny: podniesienie efektywności kształcenia uczniów w zakresie nauk przyrodniczych Cele szczegółowe: na poziomie centralnym 1. poprawa jakości świadczonych usług poprzez opracowanie standardów rozwijania kompetencji nauczycieli w zakresie nauk przyrodniczych 2
2. opracowanie modeli współpracy edukacja-nauka. Modele kształcenia uczniów i nauczycieli wypracowanych we współpracy różnych środowisk zaangażowanych w edukację. na poziomie regionu: 1. rozwój kompetencji nauczycieli w zakresie nauk przyrodniczych 2. poprawa jakości świadczonych usług w szkołach podstawowych w zakresie nauczania przyrody W wyniku działań na poziomie regionalnym, które mogą polegać na: nastąpi: analizie przygotowania (wiedza, umiejętności, kwalifikacje) i potrzeb nauczycieli w zakresie efektywnego stosowania aktywizujących metod pracy z uczniem szkoleniach (w tym szkoleniach nauczycieli o charakterze praktycznym - szkolenia w laboratoriach/pracowniach przyrody), kursy, studia podyplomowe nauczycieli analizie potrzeb w zakresie wyposażenia w sprzęt i narzędzia dydaktyczne wyposażeniu szkół podstawowych/szkolnych pracowni przyrody zwiększenie liczby nauczycieli przygotowanych do pracy z uczniem i efektywnego stosowania aktywizujących metod pracy, a tym samym: zmiana sposobu prowadzenia lekcji przez nauczycieli zmiana sposobu uczenia się uczniów w szkole wykorzystanie nowoczesnych technologii w procesie kształcenia (związek z cyfryzacją, TIK) skuteczna realizacja celów podstawy programowej poprawa wyników kształcenia lepsze przygotowanie uczniów do kontynuacji nauki w kolejnych etapach kształcenia np. w gimnazjum (związek z,,uczniem młodszym ) wyposażenie uczniów w kompetencje kluczowe do uczenia się przez całe życie zwiększenie liczby szkół podstawowych (szkolnych pracowni przyrody) doposażonych w sprzęt i narzędzia dydaktyczne b) Grupa docelowa Beneficjenci pośredni: 1. szkoły podstawowe w tym szkoły specjalne (samodzielne i funkcjonujące w placówkach) / jednostki samorządu terytorialnego jako organ prowadzący 2. instytucje odpowiedzialne za i wspierające doskonalenie nauczycieli (w tym z obszaru edukacji pozaformalnej) 3. ośrodki naukowo-badawcze (uczelnie wyższe) Beneficjenci bezpośrednio korzystający z wdrażanych projektów: 3
1. nauczyciele szkół podstawowych zwłaszcza nauczyciele przyrody, ale również matematyki, informatyki, techniki, a także nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej w zakresie realizacji zagadnień przyrodniczych 2. uczniowie szkół podstawowych zwłaszcza klas IV - VI 3. dyrektorzy szkół w zakresie organizacji zajęć dydaktycznych Wsparciem nie będą objęte: - szkoły dla dorosłych - przedszkola c) Przewidywane działania Na poziomie centralnym będą realizowane zadania: 1. Opracowanie standardów rozwijania kompetencji nauczycieli w zakresie nauk przyrodniczych z uwzględnieniem matematyki, informatyki, techniki i nowoczesnych technologii - opracowanie standardów rozwijania kompetencji nauczycieli - opracowanie programu szkoleń - opracowanie materiałów szkoleniowych - szkolenia dla Liderów Regionalnych 2. Opracowanie modeli współpracy edukacja-nauka (współpraca między szkołą a ośrodkami naukowo-badawczymi), modeli kształcenia uczniów i nauczycieli wypracowanych we współpracy różnych środowisk zaangażowanych w edukację (szkoła- wyższa uczelnia-instytucja naukowobadawcza- organizacja pozarządowa) i wykorzystujących współczesną wiedzę z zakresu neurodydaktyki. Na poziomie regionu będą realizowane zadania: 1. diagnoza w zakresie przygotowania kadry pedagogicznej szkół podstawowych - nauczyciele przyrody (wiedza, przygotowanie, umiejętności, kwalifikacje, potrzeby nauczycieli) do efektywnego stosowania aktywizujących metod pracy z uczniem opartych na metodzie badawczej, 2. diagnoza potrzeb szkół podstawowych w zakresie wyposażenia szkolnej pracowni przyrody 3. diagnoza warunków organizacji pracy nauczycieli i uczniów w szkołach podstawowych (w tym w szkolnych pracowniach przyrody oraz podczas zajęć terenowych) 4. podniesienie umiejętności i kompetencji zawodowych nauczycieli w zakresie nauk przyrodniczych (szkoła podstawowa) niezbędnych do pracy z uczniem w szkolnej pracowni przyrody 4
5. wyposażenie szkół podstawowych / szkolnych pracowni przyrody w sprzęt i niezbędne narzędzia/pomoce dydaktyczne 5