Nr 5 wrzesień 2007 elearning Papers Od redakcji Wspólnoty praktyków Michelle Selinger & Roberto Carneiro Artykuły etwinning nowa droga dla europejskich szkół Anne Gilleran Wspólnoty praktyków i wirtualne wspólnoty kształcenia: korzyści, bariery i czynniki powodzenia Patricia Margaret Gannon-Leary & Elsa Fontainha Zarządzanie wiedzą w ramach wspólnot praktyków: analiza potrzeb i opracowanie usług Amaury Daele, Nathalie Deschryver, Dorel Gorga & Manfred Künzel Wolne oprogramowanie i tworzenie wirtualnych wspólnot praktyków w branży turystycznej Christian Petter, Klaus Reich & Kathrin Helling e-learning w Rumunii: aktualny stan rzeczy Olimpius Istrate elearning Papers elearning Papers jest publikacją portalu Komisji Europejskiej elearningeuropa.info, promującego wykorzystanie technologii komunikacyjno-informacyjnych w ustawicznym kształceniu. Redakcja: P.A.U. Education, S.L. Email: editorial@elearningeuropa.info ISSN: 1887-1542 Teksty publikowane w elearningpapers, o ile nie wskazano inaczej, podlegają licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 2.5. Mogą one być kopiowane, rozpowszechniane, odtwarzane i wykonywane pod warunkiem, że wskazany zostanie autor i czasopismo elektroniczne publikujące je, czyli elearning Papers. Wykorzystanie komercyjne i prace zależne są niedozwolone. licencji jest dostępny na stronie http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/2.5/deed.pl
Od redakcji: Wspólnoty praktyków Pojęcie Wspólnoty praktyków przeszło już długą drogę odkąd powstało w latach dziewięćdziesiątych. Wraz z rozwojem technologii wspólnoty coraz bardziej rozprzestrzeniały się i powstawały wspólnoty niszowe, w miarę jak użytkownicy poszukiwali innych osób o tych samych zainteresowaniach na całym świecie, aby rozszerzyć swoją wiedzę i znajomość bliskich im tematów. To wydanie elearning Papers skupia się na czterech różnych wspólnotach praktyków, rozwijających się dzięki wykorzystaniu elektronicznych narzędzi do tworzenia wspólnot. W ciągu ostatnich piętnastu lat narzędzia te przeszły od paneli on-line do stron wiki, podcastów audio i video, wirtualnych obszarów spotkań, telekonferencji oraz dowolnych kombinacji tych wszystkich i innych elementów. Narzędzia do tłumaczenia symultanicznego są na razie we wstępnej fazie rozwoju, ale na pewno zostaną one w końcu rozpowszechnione, a wspólnoty będą dalej rosły i rozwijały się, w miarę jak wspólna wiedza rozpowszechnia się coraz szerzej. Będziemy mogli korzystać z innych poglądów kulturowych i doświadczeń, które pomogą nam porównywać i budować nową wiedzę. Nauczyciele nie są już odizolowani w swoich klasach, czy szkołach, ale mogą porozumiewać się z innymi i dzielić się swoimi poglądami i zasobami ponad dzielącymi ich granicami. Inicjatywy takie jak projekt sieci European SchoolNet etwinning, opisany przez Anne Gilleran, pokazują, jak nauczyciele odkrywają powody, dla których warto wykorzystywać technologię jako narzędzie współpracy i komunikacji i poznają nowe sposoby uczenia, których być może w innym wypadku nie braliby pod uwagę. Wspólnoty praktyków on-line posiadają oczywiście swoje problemy, jak opisują Gannon-Leary i Fontainha w dyskusji na temat czynników decydujących o powodzeniu lub niepowodzeniu wspólnot w szkolnictwie wyższym. Autorzy analizują wyniki wywiadów przeprowadzonych z nauczycielami akademickimi, aby wskazać bariery i podstawowe czynniki powodzenia dla rozwoju wspólnot. Zarządzanie wiedzą jest ważnym wyzwaniem zarówno w świecie biznesu, jak i w edukacji. Daele i pozostali współautorzy z Uniwersytetu w Fribourg w Szwajcarii zwracają uwagę, iż ten temat jest szczególnym wyzwaniem w ramach globalnego e-learningu oraz powstawania i rozwoju wspólnot praktyków. Opisują oni rozwój narzędzia do analizy w zarządzaniu wiedzą dla projektu europejskiego PALETTE. Petter i inni autorzy opisują potencjał wolnego oprogramowania dla wspierania kształcenia w sektorze turystycznym i w jaki sposób ten rodzaj oprogramowania może umożliwić pracownikom elastyczność, jeżeli chodzi o czas i miejsce uczenia się. Badanie tych autorów, skupiające się na małych i średnich przedsiębiorstwach ze środowiska wiejskiego, wskazuje, iż korzyści tego rodzaju współpracy nie są natychmiastowo widoczne, co z kolei powoduje swego rodzaju opór ze strony uczestników. Niemniej, kiedy korzyści współpracy, takie jak korzyści wspólnego marketingu, zostają zauważone, uczestnictwo zwiększa się i rozwija. Michelle Selinger i Roberto Carneiro elearning Papers www.elearningpapers.eu ISSN 1887-1542 2
Anne Gilleran European Schoolnet, Belgia Program rozwoju zawodowego dla osób biorących udział w etwinningu obejmuje warsztaty na poziomie europejskim i krajowym, które są platformą dla wymiany i rozwoju dobrych praktyk wśród nauczycieli. etwinning, współpraca online, innowacja, cyfrowa alfabetyzacja, pedagogika, platforma, szkoła, nauczyciel files/media/media13562.pdf etwinning nowa droga dla europejskich szkół Opracowanie to analizuje działanie etwinningu na tle sił edukacyjnych i społecznych działających w Europie XXI wieku. Opisuje dokładnie ewolucję i strukturę etwinningu, możliwości jakie oferuje nauczycielom w kategoriach praktyki pedagogicznej i rozwoju zawodowego oraz osiągnięcia portalu www.etwinning.net. etwinning to inicjatywa Komisji Europejskiej rozpoczęta w 2004 r. i mająca na celu tworzenie związków partnerskich szkół w całej Europie na poziomie nieformalnym i umożliwianie nauczycielom wzajemną współpracę bez konieczności większych zobowiązań typowych dla pracy długoterminowej, podejmowanych zazwyczaj w kontekście projektu Comenius. etwinning pomyślany jest jako forma bardzo elastycznej współpracy pomiędzy szkołami i posiada dosyć wyjątkową strukturę jeżeli chodzi o poziom wsparcia oferowany nauczycielowi. Jedna z wyjątkowych zalet etwinningu to bardzo aktywne wsparcie zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim, zapewniane przez Krajowe i Centralne Biura Akcji etwinning (National Support Service i Central Spport Service) oraz seria bodźców motywacyjnych dla nauczycieli w formie odznak jakości. Program rozwoju zawodowego dla osób biorących udział w etwinningu obejmuje warsztaty na poziomie europejskim i krajowym, które są platformą dla wymiany i rozwoju dobrych praktyk wśród nauczycieli. Podstawowym elementem powodzenia tej akcji jest portal www.etwinning.net, będący złożoną platformą komunikacyjną, dostępną w 20 językach, która oferuje serię konkretnych narzędzi dla nauczycieli. Czy akcja etwinning odniosła sukces? Jeżeli weźmiemy pod uwagę statystyki dotyczące liczby zarejestrowanych szkół i nauczycieli, to odpowiedź brzmi tak. Dla nauczycieli jest to łatwy i nie zbiurokratyzowany sposób realizacji wspólnych projektów na doskonale opracowanej platformie on-line. elearning Papers www.elearningpapers.eu ISSN 1887-1542 3
Patricia Margaret Gannon-Leary Northumbrii, Wielka Brytania Elsa Fontainha ISEG Politechnika w Lizbonie, Portugalia Istnieje poczucie połączenia, wspólnej pasji i pogłębiania wiedzy wynikające z odbywającej się interakcji. Wspólnoty praktyków, zdolny do współpracy, środowiska, kształcenie nieformalne, interaktywność, możliwości zastosowania, e-learning files/media/media13563.pdf Wspólnoty praktyków i wirtualne wspólnoty kształcenia: korzyści, bariery i czynniki powodzenia Wirtualna wspólnota praktyków to sieć użytkowników, którzy posiadają wspólny obszar zainteresowania i komunikują się na jego temat on-line. Uczestnicy dzielą wspólne źródła (na przykład, doświadczenia, problemy i rozwiązania, narzędzia, metodologie). Wynikiem takiej komunikacji jest poprawa wiedzy każdego z uczestników wspólnoty oraz rozwój wiedzy na temat obszaru zainteresowania. Wirtualna wspólnota kształcenia może obejmować prowadzenie oryginalnego badania, ale najczęściej jej głównym celem jest podnoszenie poziomu wiedzy uczestników, poprzez formalne kształcenie lub rozwój zawodowy. Dla wirtualnych wspólnot kształcenia uczenie się może być głównym celem, ale też e-learning może mieć miejsce jako efekt uboczny. Coraz więcej wirtualnych wspólnot praktyków i wspólnot kształcenia powstaje w ramach instytucji szkolnictwa wyższego, dzięki rozwojowi technologicznemu, który z kolei umożliwia rozwój komunikacji, interaktywność uczestników i włączenie modeli pedagogicznych opartych na współpracy, szczególnie poprzez wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych. One są potencjałem umożliwiającym łączenie komunikacji synchronicznej i asynchronicznej, dostęp odizolowanych geograficznie wspólnot i dzielenie się informacjami na poziomie międzynarodowym. Oczywiście istnieją korzyści wynikające ze wspólnego uczenia się w ramach i poza instytucjami szkolnictwa wyższego. Istnieje poczucie połączenia, wspólnej pasji i pogłębiania wiedzy wynikające z odbywającej się interakcji. Rozwój wiedzy może być ciągły, cykliczny i płynny. Jednak istnieją także bariery dla wirtualnych wspólnot praktyków. Bariery te zostały opisane przez autorów i zilustrowane wypowiedziami pracowników akademickich, którzy pracowali z wirtualnymi wspólnotami praktyków. Autorzy omawiają podstawowe czynniki powodzenia dla wirtualnych wspólnot praktyków. Czynniki te obejmują możliwość zastosowania technologii; akceptację i zaufanie do technologii informacyjno-komunikacyjnych; poczucie przynależności wśród członków wspólnoty; zwracanie uwagi na ponad narodowe i ponad kulturowe wymiary wspólnoty; wspólne porozumienie; wspólne poczucie celu; stosowanie netykiety i przyjaznego dla użytkowników języka oraz długotrwałość wspólnoty. Autorzy uznają ogromny potencjał, jaki dla rozwoju wspólnot mają e-mailowe listy dyskusyjne oraz panele dyskusyjne, ale jednocześnie przyznają, iż sami napotkali na problemy typowe dla powstawania wspólnoty. Są one potwierdzone i zilustrowane fragmentami wywiadów z pracownikami akademickimi. Większość prac na temat wspólnot pochodzi spoza Europy, mimo iż artykuły na temat e-learningu mają tu szeroki odbiór. Autorzy proponują dalsze badanie tego tematu poprzez identyfikację i badanie wspólnot praktyków i wirtualnych wspólnot kształcenia we wszystkich krajach Unii Europejskiej. elearning Papers www.elearningpapers.eu ISSN 1887-1542 4
Amaury Daele Nathalie Deschryver Dorel Gorga Manfred Künzel Konfiguracja technologiczna dla wspólnot praktyków powinna zawierać konkretne usługi technologiczne wspierające uczenie się, dzielenie się wiedzą i procesy twórcze, jak również wymianę towarzyską i uczestnictwo. Wspólnoty praktyków, zarządzanie wiedzą, kształcenie nie formalne, projekt oparty na uczestnictwie, praktyka, badania i rozwój files/media/media13564.pdf Zarządzanie wiedzą w ramach wspólnot praktyków: analiza potrzeb i opracowanie usług Niniejszy artykuł omawia temat zarządzania wiedzą i uczenia się w ramach wspólnot praktyków. Temat ten jest szczególnym wyzwaniem w epoce globalnego e-learningu oraz implementacji i rozwoju wspólnot praktyków w instytucjach publicznych i prywatnych. Wspólnoty praktyków to grupy osób z danego środowiska zawodowego, które dzielą się wiedzą, poglądami i praktyką we wspólnej dla nich dziedzinie lub temacie. Coraz więcej firm i instytucji publicznych odwołuje się do tworzenia wspólnot praktyków w celu skapitalizowania wiedzy i poprawy doświadczenia i wiedzy ich pracowników. W tym kontekście pojawiają się ważne kwestie dotyczące zarządzania wspólną wiedzą i organizacji zasobów ludzkich, jak również narzędzi technologicznych wspierających ten proces. Jakie są potrzeby wspólnot praktyków (on-line) w zakresie procesu uczenia się, zarządzania wiedzą i organizacji obu tych elementów. Jakiego rodzaju potrzeby mogą być zaspokojone przez usługi on-line? Jakiego rodzaju usługi? W jaki sposób mogą być one tworzone, aby zaspokoiły specyficzne potrzeby wspólnot praktyków? Zgodnie z teoriami społeczno-kulturowymi, uczenie się we wspólnocie może być ułatwione przez określone warunki. Po pierwsze, osoby uczestniczące muszą określić indywidualne i wspólne cele. Następnie, osoby te muszą uczestniczyć w regularnych i bogatych interakcjach. Kolejny warunek jest związany z wytwarzanymi zasobami. Zasoby te mogą być uważane za wspólne dobra lub majątek wspólnoty, łącznie z jej pamięcią. Narzędzia te należą do wspólnoty i mogą być wykorzystywane w procesie uczenia się wszystkich członków. Konfiguracja technologiczna dla wspólnot praktyków powinna zawierać konkretne usługi technologiczne wspierające uczenie się, dzielenie się wiedzą i procesy twórcze, jak również wymianę towarzyską i uczestnictwo. Europejski projekt PALETTE, (2006-2009), prowadzi badanie wspólnot praktyków poprzez ścisłą współpracę z 10 takimi wspólnotami. Analizuje ich potrzeby związane z zarządzaniem wiedzą i wspiera wdrażanie nowych działań w tym zakresie. Jednocześnie projekt bada usługi technologiczne, które mogłyby wspierać zarządzanie wiedzą i procesy uczenia się. W projekcie PALETTE te dwa punkty widzenia są ściśle związane ze sobą poprzez metodologię projektu opartego na uczestnictwie. Oznacza to, że wspólnoty i dostawcy usług do zarządzania wiedzą pracują wspólnie śledząc iteracyjny proces identyfikacji potrzeb wspólnot, opracowując narzędzia do zarządzania wiedzą w oparciu o te potrzeby i organizując akcje, poprzez które wspólnoty partnerów mogą realnie uczestniczyć w projektowaniu tych usług. elearning Papers www.elearningpapers.eu ISSN 1887-1542 5
Christian Petter Instytut Badań Futurologiczn ych, Austria Klaus Reich Instytut Badań Futurologiczn ych, Austria Kathrin Helling Instytut Badań Futurologiczn ych, Austria Najnowsze koncepcje kształcenia opartego na technologiach informacyjnokomunikacyjnych obejmuję połączenie uczenia się i pracy, co w rezultacie daje koncepcję uczenia się w miejscu pracy. Współpraca, wirtualne wspólnoty praktyków, kształcenie formalne, kształcenie nie formalne, MiŚP, turystyka, wolne oprogramowanie, Web 2.0 files/media/media13565.pdf Wolne oprogramowanie i tworzenie wirtualnych wspólnot praktyków w branży turystycznej Koncepcja wspólnot praktyków może być postrzegana jako podstawowy model wspierający nieformalne procesy uczenia się, w szczególności w środowiskach zawodowych. Opierając się na twierdzeniu, iż narzędzia i modele wolnego oprogramowania są odpowiednio przygotowane do wspierania współpracy w ramach wirtualnych sieci, autorzy artykułu pragną przedstawić i przeanalizować doświadczenia z procesów tworzenia wirtualnych wspólnot praktyków w małych i średnich przedsiębiorstwach europejskich z branży turystycznej (w których wykorzystano narzędzia wolnego oprogramowania). MiŚP mogą być uznane za trzon rozwoju gospodarki regionalnej i rozwoju zatrudnienia w Europie, a rozwój zawodowy ich pracowników jest często postrzegany jako wstępny warunek do osiągnięcia postępów innowacyjnych i zapewnienia konkurencyjności w stosunku do innych przedsiębiorstw. Jednak małe przedsiębiorstwa często nie są w stanie sprostać potrzebom ich pracowników poprzez opracowanie lub finansowanie indywidualnych inicjatyw szkolenia formalnego. Najnowsze koncepcje kształcenia opartego na technologiach informacyjnokomunikacyjnych obejmuję połączenie uczenia się i pracy, co w rezultacie daje koncepcję uczenia się w miejscu pracy. Ten rodzaj nieformalnych procesów uczenia się jest ukierunkowany na uczenie się wokół konkretnych problemów. Badanie empiryczne Work&Learn Together (WLT) przeprowadzone w ramach projektu Leonardo da Vinci pokazuje, że wolne oprogramowanie może rzeczywiście ułatwić i wspierać procesy komunikacyjne w ramach wspólnot praktyków, ale narzędzia te są raczej postrzegane jako dodatkowy kanał komunikacji. Koncepcja stworzenia całkowicie wirtualnych wspólnot praktyków w branży turystycznej w rzeczywistości okazała się bardzo trudna do realizacji. Poczucie konkurencyjności w sektorze okazało się dużo silniejsze niż potrzeba wspólnego uczenia się. Niemniej ustalono, iż istnieje kilka dziedzin w branży turystycznej, w których można stworzyć wirtualne wspólnoty praktyków w celu wspierania istniejących już struktur komunikacyjnych i szkoleniowych, wychodząc w ten sposób na przeciw potrzebom uczących się. Jednym z głównych czynników motywacyjnych dla tworzenia wspólnot praktyków, szczególnie w MiŚP, jest fakt, że istnieje zapotrzebowanie na narzędzia, które pozwoliłyby na uczenie się w czasie godzin pracy i w miejscu pracy. W ten sposób można uniknąć konieczności uczestniczenia w zajęciach w ramach szkolenia formalnego, które często oznacza dla pracowników z terenów wiejskich niewygodę dojazdów do centrów szkoleniowych elearning Papers www.elearningpapers.eu ISSN 1887-1542 6
Olimpius Istrate Instytut Nauk Edukacyjnych, Rumunia Teoria i praktyka e- learningu są stale ulepszane w celu podniesienia jakości rumuńskiego systemu edukacyjnego i szkoleniowego. technologie informacyjnokomunikacyjne w rumuńskim systemie edukacyjnym, e-learning, szkolenia wspierane komputerowo, rumuński system edukacyjny, polityki edukacyjne http://www.elearningeuropa.inf o/files/media/media13566.pdf e-learning w Rumunii: aktualny stan rzeczy Na nurcie dynamiki społeczno-ekonomicznej i przy wsparciu kilku programów narodowych mających na celu zwiększenie dostępu do technologii informacyjno-komunikacyjnych i poprawę jakości etreści, rumuńskie instytucje edukacyjne rozpoczęły 15 lat temu włączanie nowych technologii do ich agendy rozwoju. Istnieje kilka inicjatyw, które usiłują dorównać europejskim i globalnym tendencjom, zasadom i akcjom e-learningu, głównie poprzez nabywanie wyposażenia technologii informacyjnych i jego wykorzystanie administracyjne oraz ukierunkowując się w stronę integracji właściwego oprogramowania edukacyjnego i szkolenia zasobów ludzkich. Mimo, że sytuacja w tej dziedzinie jest nadal gorsza niż oczekują innowacyjne sektory edukacji (ze względu na przestarzałe krajowe zasady legislacyjne), to szkoły, wyższe uczelnie i firmy szkoleniowe powoli dostosowują swoje programy do możliwości stworzenia w różnych dziedzinach systemów kształcenia opartych na nowych technologiach. Teoria i praktyka e-learningu są stale ulepszane w celu podniesienia jakości rumuńskiego systemu edukacyjnego i szkoleniowego. Niniejszy artykuł dokonuje przeglądu najważniejszych doświadczeń i opracowań dotyczących implementacji technologii informacyjnokomunikacyjnych w rumuńskim systemie edukacyjnym, uwzględniając dokumenty opracowane przez Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych, SIVECO Rumunia, Bank Światowy, Ministerstwo Technologii Informacyjnych, e-learning Rumunia i inne znaczące przedsiębiorstwa, uniwersytety oraz organizacje pozarządowe zaangażowane w procesy e-learningu, łącznie z ważniejszymi raportami regionalnymi i lokalnymi. Obecnie, główne wysiłki Rumunii w dziedzinie e-learningu są skierowane na wykorzystanie technologii informacyjnokomunikacyjnych w edukacji. Aktualnie jest opracowywany spójny, strategiczny dokument na temat edukacji wspieranej technologią. Rekomendacje na temat polityki w tym zakresie w nim zawarte mogą być znaczące dla racjonalnego wykorzystania komputerów i internetu dla celów edukacyjnych na dużą skalę. Ale długotrwałe wyniki można osiągnąć tylko dzięki bardziej aktywnej postawie osób odpowiedzialnych za tworzenie polityk i uczestników procesów edukacyjnych, a także całego społeczeństwa, ponieważ taka zmiana kierunku wykracza znacznie poza pojedyncze decyzje rządowe, a odnowa systemu edukacyjnego nie jest zadaniem dla jednej instytucji. elearning Papers www.elearningpapers.eu ISSN 1887-1542 7