WPROWADZENIE DO MAKROEKONOMII Wzrost gospodarczy, wzrost technologii, wzrost nierówności. W czerwcu 1836 roku Nathan Rotschild udał się z Londynu do Frankfurtu na ślub swojego syna Lionela ze swoją siostrzenicą. Był wtedy najbogatszym człowiekiem na świecie, przynajmniej, jeśli chodzi o posiadane aktywa płynne. 59-letni Nathan mimo tuszy cieszył się dobrym zdrowiem, Rozsadzała go energia, niezmordowanie pracował, a i temperamentu można było mu pozazdrościć. Kiedy opuszczał Londyn zrobił mu się wrzód w dolnej części pleców. Leczenie nie pomagało, wrzód jątrzył i sprawiał ból. Z Londynu wezwano sławnego doktora Traversa. Nie pomógł, sprowadzono więc najznakomitszego niemieckiego chirurga, który przeciął wrzód i oczyścił ranę. Wszystko na nic. 28 Lipca Nathan Rotschild zmarł. Przypuszcza się, że przyczyną śmierci była posocznica wywołana przez paciorkowce lub gronkowce. 1 Tak więc człowiek, który mógł kupić wszystko, zmarł z powodu pospolitego zakażenia jakie się dzisiaj wyleczy u każdego, kto trafi do lekarza, przychodni, czy nawet apteki. Rysunek 1-1 Skrzyżowanie autostrad na przedmieściach Osaki (góra) i Skierniewic (dół). 1 Landes David S. - Bogactwo I Nędza Narodów, Muza, Warszawa 2000 s. 15 1
Postęp medycyny i higieny to tylko jeden z aspektów wzrostu gospodarczego, który na to pozwolił. Świat doznał olbrzymiego wzrostu bogactwa w przeciągu zaledwie kilkunastu dekad. Jednak nie wszystkie kraje go doświadczyły. Żyjemy w świecie, w którym panuje nierówność i zróżnicowanie. Można go z grubsza podzielić na trzy kategorie państw: te, w których wydaje się mnóstwo pieniędzy na odchudzanie, te, w których ludzie jedzą, aby żyć, oraz te, gdzie ludzie zdobywają pożywienie z dużą trudnością. Kilokarie/dzień 3900 3700 3500 3300 3100 2900 2700 2500 2300 2100 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 Ameryka Północna Europa i Azja Świat Afryka Rysunek 1-2 Liczba kilokalorii spożywanych przez mieszkańców różnych części świata. Źródło: Program na Rzecz Rozwoju ONZ: www.undp.org) Rysunek 1-3 Podpis pod rysunkiem Zjedzcie do końca na Manhattanie supermodelki umierają z głodu.. 2
Różnicom tym towarzyszą ogromne kontrasty dotyczące wskaźników zachorowań i średniej długości życia. Mieszkańcy państw bogatych martwią się o starość, która coraz bardziej się wydłuża. Gimnastykują się by zachować sprawność fizyczną, mierzą poziom cholesterolu i walczą z nim siedząc przed telewizorem i pocieszając eufemizmami złote lata, trzeci wiek. Tymczasem mieszkańcy krajów biednych starają się przeżyć. Nie martwią się o cholesterol (Rysunek1-2) jedzą skromnie, wcześnie umierają (Rysunek 1-4). Rysunek 1-4 Oczekiwana długość życia w momencie narodzin. Źródło: Bank Światowy: www.wordlbank.org Sposoby mierzenia rozwoju gospodarczego krajów Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego oraz statusu materialnego ludności w poszczególnych krajach obrazują następujące wskaźniki: Poziom Produktu Krajowego Brutto na 1 mieszkańca (jest to suma wartości dodanej wytworzonej przez wszystkich mieszkańców danego kraju. Wartość dodana jest to przyrost wartości produktu danym etapie produkcji: różnica pomiędzy ceną produktów użytych do produkcji a ceną końcowego dobra). Udział ludności zatrudnionej w zawodach pozarolniczych (w krajach rozwijających jest on większy) Poziom analfabetyzmu i skolaryzacji Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human development Index HDI). W związku z tym, że sam produkt to nie wszystko, skonstruowano ten wskaźnik, aby lepiej odzwierciedlić rozwój danego kraju. Oprócz PKB, wskaźnik ten uwzględnia pozostałe wymienione wskaźniki, a także poziom przestępczości, zanieczyszczenie środowiska zasięg demokracji itp. 3
Rysunek 1-5 Wskaźnik HDI na świecie. Źródło: Bank Światowy: www.wordlbank.org Podział krajów według rozwoju gospodarczego Trzem wspomnianym wcześniej kategoriom krajów odpowiada podział wprowadzony przez Bank Światowy na kraje: Kraje słabo rozwinięte (o niskim PKB): poniżej 725 dolarów rocznie Kraje średnio rozwinięte i rozwinięte powyżej średniej: od 725 do 8956 dolarów Kraje wysoko rozwinięte (o najwyższym PKB): powyżej 8956 dolarów rocznie Rysunek 1-6. Udział poszczególnych regionów w całkowitym PKB i ogólnej populacji świata. Źródło: Bank Światowy: www.wordlbank.org 4
Rysunek 1-7. Przedmieścia Mexico City (z lewej) i Vancouver (z prawej) Obserwujemy wzmożoną uwagę poświęconą światowej nierówności w dochodach. Czy przepaść nadal się powiększa? Z pewnością tak jest w skrajnych przypadkach. Część krajów nie tylko nie poprawia swojej sytuacji, ale stają się coraz biedniejsze względnie i niekiedy absolutnie. Niemniej jednak wbrew powszechnemu czarnowidztwu rozpowszechnianemu przez media, obszar biedy na świecie w ostatnich latach stale się zmniejsza. A to za sprawą niesłychanego wzrostu gospodarczego w Indiach i Chinach. W krajach tych żyje jedna trzecia ludzkości, a wzrost ich gospodarek wydobył ¼ całej ludzkości ponad granicę biedy w przeciągu zaledwie kilku lat. Liczba ludzi żyjących poniżej granicy biedy na poziomie 1 dolara dziennie spadła z 20% do 5% na przestrzeni ostatnich 25 lat, analogicznie dla granicy na poziomie 2 dolarów dziennie z: 44% do 18%. W 2000 roku było od 300 do 500 milionów mniej biednych niż w latach 70. Obraz ten nie jest pełny. W tym samym czasie, Afryka nie zanotowała żadnego wzrostu. Jeżeli nie zacznie rosnąc, w statystykach ponownie zakwitnie olbrzymia nierówność, ponieważ Chiny są o krok od zakwalifikowania ich jako kraj rozwinięty, co jeszcze pogorszy względną sytuację Afryki. Fluktuacje Oprócz słabego rozwoju gospodarczego wszystkie kraje świata doświadczają cyklicznych faz rozwoju i recesji. Podczas gdy średnie tempo długookresowego wzrostu jest dodatnie, raz na kilka lat przychodzą poważne recesje, w trakcie których produkcja nie rośnie a wręcz spada (rysunek 1-8). Głównym problemem tej fazy jest występowanie powszechnego bezrobocia i obniżenie standardów życia. Problemem zarówno fazy ożywienia jak i recesji może być inflacja. W celu przeciwdziałania obu tym negatywnym zjawiskom państwa prowadzą politykę stabilizacji makroekonomicznej używając bodźców monetarnych i fiskalnych. 5
PKB Rysunek 1-8 Zachowanie PKB w czasie Czas Rysunek 1-9 PKB Polski w czasie Czym jest makroekonomia Makroekonomia jest częścią ekonomii starającą się wyjaśnić, jak działa gospodarka jako całość. W szczególności jak i dlaczego rozwija się, podlega fluktuacjom i zmianom długotrwałym. Makroekonomia umożliwia analizę gospodarki, która daje podstawę do prowadzenia polityki makroekonomicznej, ukierunkowanej na rozwój i stabilizację ekonomiczną. Makroekonomiści zajmują się badaniem gospodarki jako całością a przede wszystkim determinantami i skutkami (analiza przyczynowo-skutkowa) następujących zjawisk: produkcją w skali kraju (wielkość i struktura) dynamiką produkcji krajowej w długim okresie fluktuacjami produkcji w krótkim okresie podziałem wytworzonej produkcji zmianami cen (w tym zależnościami pomiędzy wielkościami nominalnymi a realnymi) tworzeniem i wykorzystaniem zasobów czynników wytwórczych (m.in. inwestowanie, bezrobocie, zużywanie zasobów naturalnych i inne) 6
współzależnościami gospodarek z ich otoczeniem zewnętrznym (politycznym, handlowym, płatniczym) Rysunek 1-9. Odsetek ludności żyjący za mniej niż odpowiednio 1 (góra) oraz 2 (dół) dolary dziennie. Źródło: Bank Światowy: www.wordlbank.org Makroekonomię interesują łączne efekty działania podmiotów gospodarczych, takich jak: przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe A także skutki oddziaływania polityki: fiskalnej 7
monetarnej innych polityk ( w zakresie kształtowania przez nie globalnych warunków gospodarowania, nawet, jeśli ze swej istoty oddziałują na poszczególne rynki i przynależą do polityk zmieniających głównie warunki mikroskali; szczególne przykłady: polityka handlowa, inwestycyjna, zatrudnienia). Na wzrost długookresowy jak i stabilizację gospodarki w krótkim okresie. 8