Prace oryginalne Komleksowa ocena owrotu do srawności ruchowej chorych o zabiegu endorotezolastyki stawu biodrowego A comrehensive assessment of the return to mobility of atients after hi relacement surgery Jadwiga Stanek B,C, Jan M. Juzwiszyn A,E,F, Katarzyna Borek D, Agnieszka P. Maj D, Mariusz Chabowski C, Zofia Bolanowska B, Dariusz Janczak A Zakład Secjalności Zabiegowych, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu A koncecja i rojekt badania, B gromadzenie i/lub zestawianie danych, C analiza i interretacja danych, D naisanie artykułu, E krytyczne zrecenzowanie artykułu, F zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, ISSN 2082 9876 (rint), ISSN 2451 1870 (online) Piel Zdr Publ. 2017;7(4):269 277 Adres do koresondencji Jan Juzwiszyn e-mail: jan.juzwiszyn@umed.wroc.l Konflikt interesów Nie wystęuje Praca włynęła do Redakcji: 25.10.2014 r. Po recenzji: 13.06.2015 r. Zaakcetowano do druku: 12.04.2017 r. DOI 10.17219/z/70428 Coyright 2017 by Wroclaw Medical University This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License (htt://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/) Streszczenie Wrowadzenie. Endorotezolastyka ma na celu orawę funkcji stawu i zmniejszenie bólu. Jest obecnie uznawana za skuteczną formę leczenia, która rzynosi wiele korzyści. Przy róbie oceny owrotu acjentów do srawności ruchowej o allolastyce stawu biodrowego zwrócono uwagę na stoień odczuwanego bólu rzed i o nim, trudności w codziennych czynnościach i roblemy w życiu zawodowym. Badania wykazały, że resondenci rzed najczęściej odczuwali silny ból. Po oeracji ankietowani soradycznie, niezależnie od łci i wieku, odczuwali dolegliwości bólowe, które nie ograniczały ich w codziennym funkcjonowaniu. Cel racy. Przybliżenie tematyki endorotezolastyki stawu biodrowego i ocena srawności ruchowej acjentów o wszczeieniu endorotezy stawu biodrowego. Materiał i metody. Badania zostały rzerowadzone wśród acjentów o całkowitej wymianie stawu biodrowego. Badani to grua 120 osób, w której znajdowało się 76 kobiet (63,3%) i 44 mężczyzn (36,7%) korzystających ze secjalistycznej Poradni Rehabilitacyjnej Karłowickiego Centrum Medycznego KAR-MED we Wrocławiu od lutego do grudnia 2013 r. Wyniki. U acjentów, u których wykonano endorotezolastykę, nastąiła znacząca orawa stanu funkcjonalnego oraz zmniejszenie odczuwanego bólu. Ten korzystny trend został stwierdzony we wszystkich dziedzinach życia uwzględnionych w badaniach rzerowadzonych rzez autorów racy. Wnioski. Zabieg wszczeienia endorotezy sowodował istotne statystycznie zmniejszenie liczby acjentów z ograniczoną srawnością chodzenia (o 28,4%), a także odczuwających ból biodra, ośladka, uda (o 20,9%). Po oeracji odsetek acjentów, u których zastosowano rehabilitację, wzrósł z 57,5% do 95%. Odsetek acjentów z bólem bardzo silnym zmalał z 19,2% do 0,8%, a z bólem silnym z 47,5% do 8,3%. W wyniku endorotezolastyki stoień trudności w wykonywaniu wszystkich analizowanych czynności istotnie się zmniejszył ( < 0,0001). Przed leczeniu rehabilitacyjnemu oddawało się 21,7% badanych, natomiast o oeracji na rehabilitację uczęszczało aż 75,9% badanych. Słowa kluczowe: choroba zwyrodnieniowa, endorotezolastyka, srawność fizyczna
270 J. Stanek, et al. Powrót do srawności o oeracji biodra Abstract Background. Endorosthetics is aimed to imrove the joint function and rovide ain relief. It is now recognized as an effective and advantageous form of treatment. What was taken into consideration while assessing the atients recovery of their full mobility after hi arthrolasty was the degree of ain erceived before and after the treatment, difficulties in daily activities and roblems in rofessional life. According to the results, in most cases, the surveyed atients felt severe ain before the rocedure. After the oeration, the resondents, regardless of their gender or age, occasionally comlained of ain, still it did not hamer their daily functioning. Objectives. To introduce the subject of hi arthrolasty and assess the mobility of atients after the imlantation of a hi endorosthesis. Material and methods. The study was conducted among atients after total hi relacement. A grou of 120 eole was examined: 76 women (63.3%) and 44 men (36.7%), who were all attended in the Outatient Clinic of Rehabilitation in the Medical Center KAR-MED during the eriod from February to December 2013. Results. The condition of atients treated with endorosthetics imroved significantly. The theray also decreased the erceived ain. This beneficial trend was observed in all life domains the authors of the resent study referred to. Conclusions. The erformed rocedure caused a statistically significant decrease in the number of atients with limited walking efficiency (by 28.4%), as well as those feeling ain in the hi, buttock, thigh (by 20.9%). After the surgery, the ercentage of atients undergoing rehabilitation increased from 57.5% to 95%. The roortion of atients with a very strong ain droed from 19.2% to 0.8%, and atients with a strong ain from 47.5% to 8.3%. As a result of endorosthetics, the difficulty in erforming all the analyzed activities decreased significantly ( < 0.0001). Before the surgery, only 21.7% atients underwent rehabilitation, whilst the ost-oerative rehabilitation was reorted in the case of 75.9% atients. Key words: osteoarthritis, endorosthetics, hysical activity Wrowadzenie Rozwój cywilizacji i wydłużenie życia ludzkiego sowodowały, że choroby stawów stanowią główny roblem ortoedii na całym świecie. Stawem szczególnie narażonym na zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające jest staw biodrowy, który jest stawem nośnym, a tym samym najbardziej eksloatowanym. Staw biodrowy jest doskonale rzystosowany do dużych obciążeń statycznych i dynamicznych dzięki silnym więzadłom i mięśniom oraz odowiedniej budowie kostnej. Zachodzą w nim ruchy na wszystkich osiach i łaszczyznach ciała, jest jednym z najbardziej ruchomych stawów. Podczas statycznego obciążenia ełni funkcję odorową. Zmiany zwyrodnieniowe wystęują rzeważnie u ludzi starszych (o 60. r.ż.), ale mogą wystęować też u osób młodych. Stanowią zesół zmian atologicznych wywołanych różnymi czynnikami, takimi jak wrodzone lub nabyte nierawidłowości układu kostnego, ciężka raca fizyczna, nadwaga, mała aktywność fizyczna, niektóre choroby, n. reumatoidalne zaalenie stawów czy cukrzyca. Istotą choroby jest rzedwczesne zwyrodnienie i zużycie tkanek tworzących staw w nastęstwie zaburzenia równowagi omiędzy regeneracją a degradacją chrząstki i kości odchrzęstnej. Zmiany zwyrodnieniowe mają charakter owolny, stale ostęujący, co w konsekwencji rowadzi do ograniczenia zakresu ruchów w stawie, bólu, osłabienia mięśni, rzykurczów i usztywnień. W rzebiegu tych zmian stoniowo ogarsza się srawność wykonywania codziennych czynności, n. ubierania, chodzenia, srzątania, sada również oczucie własnej wartości i ojawia się izolacja sołeczna. Leczenie zachowawcze (farmakoteraia, fizykoteraia czy kinezyteraia) może oóźnić ostę zmian zwyrodnieniowych i zminimalizować ich skutki, ale gdy choroba jest już zaawansowana, zabiegi te mogą być niewystarczające. Zachodzi wówczas otrzeba leczenia chirurgicznego. 1 4 Endorotezolastyka (allolastyka) to oeracja mająca na celu rzywrócenie czynności stawu. Obecnie jest najczęściej stosowaną metodą w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego. Protezolastyka ozwala zlikwidować ból, znacznie orawić funkcje stawu, a tym samym wyeliminować w najkrótszym możliwym czasie nieełnosrawność chorego. 1 Po zaimlantowaniu endorotezy ogromny wływ na efekt racy ortoedy ma ostęowanie usrawniające acjenta. Powinno obejmować usunięcie wtórnych zmian wieloletniego schorzenia (rzykurcz tkanek miękkich), wzmocnienie mięśni, a także korektę ostawy ciała oraz osi biomechanicznej całej kończyny dolnej. Wcześnie wrowadzone komleksowe usrawnianie rzywraca możliwości lokomocyjne, a tym samym niezależność chorego od otoczenia, co ma ogromny wływ na orawę jakości jego życia. 5,6 Materiał i metody Badania zostały rzerowadzone wśród acjentów o całkowitej wymianie stawu biodrowego. Badani to grua 120 osób, w której znalazło się 76 kobiet (63,3%) i 44 mężczyzn (36,7%) korzystających ze secjalistycznej Poradni Rehabilitacyjnej Karłowickiego Centrum Medycznego KAR-MED we Wrocławiu od lutego do grudnia 2013 r. W racy osłużono się samodzielnie oracowaną ankietą, która była anonimowa. Każdy z badanych został oinformowany o temacie i celu rzerowadzenia badania.
Piel Zdr Publ. 2017;7(4):269 277 271 W ankiecie została zamieszczona metryczka zawierająca dane osobowe, takie jak: wiek, łeć, wzrost, waga, miejsce zamieszkania oraz status zawodowy. Tabele 1 2 zawierają wyniki analizy statystycznej odowiedzi acjentów (kobiet i mężczyzn) na ytania z ierwszej części ankiety (metryczka). W tabelach 3 7 zamieszczono odstawowe statystyki dotyczące odowiedzi na blok ytań ogólnych ankiety. Analizę odowiedzi na ytania zadane rzed zamieszczono w tabelach 8 16. Analizę odowiedzi na ytania zadane o zabiegu zamieszczono w tabelach 9 28. Wyniki Najczęściej owodem zabiegu wszczeienia endorotezy stawu biodrowego były zmiany zwyrodnieniowe w stawie (58,3%). Wada wrodzona była rzyczyną wymiany stawu biodrowego u kobiet istotnie częściej niż u mężczyzn < 0,01 (tabela 1). Tabela 3. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o czas oczekiwania na oerację Table 3. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the amount of time atient had to wait for the surgery Czas oczekiwania na oerację W trybie ilnym 27 22,5 15 19,7 12 27,3 >6 miesięcy 18 15,0 12 15,8 6 13,6 6 miesięcy 1 rok 11 9,2 6 7,9 5 11,4 1 2 lata 25 20,8 16 21,1 9 20,4 >2 lat 39 32,5 27 35,5 12 27,3 0,783 Większość rotez została wszczeiona w miejsce biodra lewego (51,7%). Nie zaobserwowano istotnego statystycznie związku łci acjenta z miejscem wszczeienia endorotezy > 0,5 (tabela 4). Tabela 1. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o rzyczynę wymiany stawu biodrowego Table 1. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the reason for hi relacement Przyczyna wymiany stawu biodrowego W badanej gruie acjentów rzeważały osoby w wieku 60 79 lat (54,2%). (n = 67,3) byli starsi od kobiet (n = 62,5) średnio o 4,8 lat. Różnica ta jest istotna statystycznie na oziomie < 0,05 (tabela 2). Tabela 2. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o wiek Table 2. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the age of atients Wiek [lata] <39 7 5,8 4 5,3 3 6,8 40 59 32 26,7 27 35,5 5 11,4 60 79 65 54,2 36 47,4 29 65,9 <80 16 13,3 9 11,8 7 15,9 Uadek 36 30,0 21 27,6 15 34,1 Zmiany zwyrodnieniowe 70 58,3 42 55,3 28 63,6 w stawie Wada wrodzona 12 10,0 12 15,8 0 0,0 Inne 2 1,7 1 1,3 1 2,3 0,049 0,040 Czas oczekiwania na zabieg wszczeienia endorotezy najczęściej wynosił owyżej 2 lat (32,5%). Nie zaobserwowano istotnego statystycznie związku łci acjenta z czasem oczekiwania na oerację > 0,5 (tabela 3). Tabela 4. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o lokalizację wymienionego stawu Table 4. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the side of the hi relacement Lokalizacja wymienionego stawu Biodro rawe 45 37,5 32 42,1 13 29,6 Biodro lewe 62 51,7 34 44,7 28 63,6 Oba biodra 13 10,8 10 13,2 3 6,8 0,127 Najczęściej wszczeiana była endoroteza bezcementowa (47,5%) lub cementowa (35,8%). Nie zaobserwowano istotnej statystycznie wsółzależności łci acjenta z zastosowaną techniką oeracyjną > 0,05 (tabela 5). Tabela 5. Liczba i odsetek odowiedzina ytanie o zastosowaną technikę oeracji Table 5. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the technique of the hi relacement Zastosowana technika oeracji (n = 76 n = 44 Endoroteza cementowa 43 35,8 22 28,9 21 47,7 Endoroteza bezcementowa 57 47,5 41 54,0 16 36,4 Kaolastyka 12 10,0 7 9,2 5 11,4 Nie wiem 8 6,7 6 7,9 2 4,5 Najczęstszym schorzeniem wsółistniejącym było nadciśnienie tętnicze (50,0%) i choroby układu kostno-stawo- 0,161
272 J. Stanek, et al. Powrót do srawności o oeracji biodra wego (41,7%). Nie zaobserwowano istotnej statystycznie korelacji między łcią a wystęowaniem chorób wsółistniejących > 0,05 (tabela 6). Tabela 6. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o schorzenia wsółistniejące* Table 6. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the concomittant diseases Schorzenia wsółistniejące Nadciśnienie tętnicze 60 50,0 36 47,4 24 54,5 0,455 Cukrzyca 28 23,3 15 19,7 13 29,5 0,223 Choroby układu kostno- 50 41,7 36 47,4 14 31,8 0,098 -stawowego Niewydolność oddechowa 4 3,3 2 2,6 2 4,5 0,575 Niewydolność krążeniowa 28 23,3 15 19,7 13 29,5 0,223 Inne 21 17,5 13 17,1 8 18,2 0,879 * Pytanie wielokrotnego wyboru. Zdecydowana większość acjentów (78,3%) zdecydowałaby się onownie na zabieg, gdyby zaszła taka konieczność, a jedynie 5% nie zdecydowałoby się na nastęną oerację. Nie ma to związku statystycznego z łcią acjenta > 0,05 (tabela 7). Tabela 7. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o decyzję dotyczącą otencjalnego nastęnego zabiegu Table 7. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the decision of the otential re-oeration Decyzja dotycząca otencjalnego nastęnego zabiegu Zdecydowałbym/ zdecydowałabym się Zastanowiłbym/ zastanowiłabym się Nie zdecydowałbym/ nie zdecydowałabym się 94 78,3 61 80,3 33 75,0 20 16,7 11 14,5 9 20,4 6 5,0 4 5,2 2 4,6 Zdecydowana większość acjentów (76,7%) leiej ocenia swoją jakość życia w orównaniu z okresem rzed, a jedynie 5% ocenia ją gorzej. Samoocena jakości życia nie ma istotnego związku statystycznego z łcią acjenta > 0,05 (tabela 8). 0,696 Tabela 8. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o ocenę jakości życia w orównaniu do okresu rzed Table 8. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the quality of life in comarison with the re-oerative eriod Ocena jakości życia w orównaniu do okresu rzed Lesza 92 76,7 59 77,6 33 75,0 Bardzo odobna 22 18,3 13 17,1 9 20,4 Gorsza 6 5,0 4 5,3 2 4,6 Najwięcej acjentów (46,7%) oceniało swoją srawność fizyczną rzed negatywnie (46,7%) albo obojętnie (20,0%). Nie zaobserwowano związku między łcią a oceną srawności fizycznej > 0,05 (tabela 9). Najczęstszymi objawami choroby rzed oeracją były: ból biodra, ośladka, uda (69,2%), zmniejszenie się srawności chodzenia, utykanie (69,2%) oraz ograniczenie ruchów stawu biodrowego (65%). Objawy zne choroby nie mają związku statystycznego z łcią acjenta > 0,05 (tabela 10). Większość acjentów (57,5%) uczestniczyła w rehabilitacji. Nie zaobserwowano związku między łcią a stosowaniem rehabilitacji > 0,05 (tabela 11). Najwięcej acjentów (40,8%) określało stoień nasilenia bólu rzed jako silny (47,5%) albo umiarkowany (25%). Nie zaobserwowano związku między łcią a stoniem nasilenia bólu > 0,05 (tabela 12). U większości badanych osób (73,3%) rzed wszczeieniem endorotezy stosowane było leczenie farmakologiczne, bez względu na łeć acjenta > 0,05 (tabela 13). Największy odsetek acjentów (42,5%) nie korzystał rzed oeracją z żadnych omocy ortoedycznych, 31,7% korzysta z jednej kuli lub laski. onad 2-krotnie częściej (38,6%) niż kobiety (14,5%) korzystali z dwóch kul. Różnica ta jest istotna statystycznie na oziomie < 0,01 (tabela 14). 0,894 Tabela 9. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o ocenę srawności fizycznej rzed Table 9. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the hysical function in re-oerative eriod Ocena srawności fizycznej rzed Bardzo zła 20 16,7 14 18,4 6 13,6 Zła 56 46,7 34 44,7 22 50,0 Obojętna 24 20,0 17 22,4 7 15,9 Dobra 18 15,0 10 13,2 8 18,2 Bardzo dobra 2 1,6 1 1,3 1 2,3 0,781
Piel Zdr Publ. 2017;7(4):269 277 273 Tabela 10. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o objawy kliniczne choroby rzed Table 10. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the clinical manifestation in re-oerative eriod Objawy kliniczne choroby rzed Ból biodra, ośladka, uda 83 69,2 52 68,4 31 70,5 0,811 Ograniczenie ruchów stawu 78 65,0 50 65,8 28 63,6 0,808 biodrowego Zaniki mięśniowe w obrębie uda 24 20,0 16 21,1 8 18,2 0,703 i ośladka Przykurcz nogi 27 22,5 18 23,7 9 20,5 0,687 Ograniczenie srawności chodzenia, 84 69,2 52 68,4 31 70,5 0,811 utykanie Żadne z owyższych 12 10,0 6 7,9 6 13,6 0,318 Tabela 11. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o rehabilitację rzedoeracyjną Table 11. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the re-oerative rehabilitation Rehabilitacja rzedoeracyjna Była stosowana 51 42,5 28 36,8 23 52,3 Nie była stosowana 69 57,5 48 63,2 21 47,7 0,143 Tabela 12. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o stoień nasilenia bólu rzed Table 12. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the level of ain intensity in the re-oerative eriod Stoień nasilenia bólu rzed Brak 10 8,3 4 5,3 6 13,6 Umiarkowany 30 25,0 20 26,3 10 22,7 Silny 57 47,5 38 50,0 19 43,2 Bardzo silny 23 19,2 14 18,4 9 20,5 0,420 Choroba utrudniała aktywność sołeczną większości (60,8%) acjentów rzed. Nie miało to związku z łcią acjenta > 0,05 (tabela 15). Największe trudności srawiało acjentom rzed wchodzenie o schodach (60,8%) oraz schylanie się i klękanie (56,7%). Najmniej kłootów korzystanie z toalety. Nie zaobserwowano istotnej statystycznie różnicy między kobietami i mężczyznami w żadnej z rozatrywanych czynności > 0,05 (tabela 16). Tabela 13. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o leczenie stosowane rzed Table 13. The number and ercentage of resonses given to the question concerning tye of treatment before the surgery Leczenie stosowane rzed Farmakologiczne 88 73,3 59 77,6 29 65,9 Rehabilitacyjne 26 21,6 15 19,7 11 25,0 Sanatoryjne 6 5,0 2 2,6 4 9,1 0,202 Tabela 14. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o omoce ortoedyczne używane rzed Table 14. The number and ercentage of resonses given to the question concerning current usage of the orthoedic aliances Pomoce ortoedyczne używane rzed Żadne 51 42,5 36 47,4 15 34,1 0,158 1 kula/laska 38 31,7 27 35,5 11 25,0 0,236 2 kule 28 23,3 11 14,5 17 38,6 0,003 Inne omoce 3 2,5 2 2,6 1 2,3 0,919 Tabela 15. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o utrudnienia w aktywności sołecznej rzed Table 15. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the difficulties in engaging in social activities Utrudnienia w aktywności sołecznej rzed Wystęowały 73 60,8 48 63,2 25 56,8 Nie wystęowały 47 39,2 28 36,8 19 43,2 0,493 Większość (61,7%) na ytanie o swoją srawność fizyczną o zabiegu odowiedziała, że orawiła się, a 16,7% acjentów stwierdziło, że są zuełnie srawni. Pogorszenie srawności zgłosiło 10% acjentów. Nie zaobserwowano związku między łcią i srawnością fizyczną o zabiegu > 0,05 (tabela 17). Najczęstszymi objawami klinicznymi choroby o zabiegu są: ból biodra, ośladka lub uda (48,3%) oraz ograniczenie ruchów stawu biodrowego (41,7%). Najrzadziej wystęował rzykurcz nogi (u 10% acjentów). Objawy nie zależą od łci acjenta > 0,05 (tabela 18). U zdecydowanej większości acjentów (95%) o zabiegu stosowana była rehabilitacja. Nie ma to istotnego związku z łcią > 0,05 (tabela 19). Większość acjentów (74,2%) o zabiegu odczuwała ból umiarkowany, a całkowity brak bólu miał miejsce u 16,7% acjentów. Nasilenie bólu nie miało istotnego statystycznie związku z łcią acjentów > 0,05 (tabela 20).
274 J. Stanek, et al. Powrót do srawności o oeracji biodra Tabela 16. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o stoień trudności wykonywania wybranych czynności rzed Table 16. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the level of difficulties in some activities before surgery Stoień trudności wykonywania wybranych czynności rzed Chodzenie Wchodzenie o schodach Noszenie zakuów Schylanie się, klękanie Korzystanie z toalety 48 58 14 73 35 12 59 46 15 68 35 17 22 52 46 40,0 48,3 11,7 60,8 29,2 10,0 49,2 38,3 12,5 56,7 29,2 14,2 18,3 43,4 38,3 31 39 6 46 25 5 39 29 8 41 25 10 13 33 30 40,8 51,3 7,9 60,5 32,9 6,6 51,3 38,2 10,5 53,9 32,9 13,2 17,1 43,4 39,5 17 19 8 27 10 7 20 17 7 27 10 7 9 19 16 38,6 43,2 18,2 61,4 22,7 15,9 45,5 38,6 15,9 61,4 22,7 15,9 20,4 43,2 36,4 0,230 0,181 0,656 0,495 0,886 Tabela 17. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o srawność fizyczną o zabiegu Table 17. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the hysical function after surgery Srawność fizyczna o zabiegu Pogorszyła się 12 10,0 9 11,8 3 6,8 Jest taka sama 14 11,6 8 10,5 6 13,6 Porawiła się 74 61,7 43 56,6 31 70,5 Zuełna srawność 20 16,7 16 21,1 4 9,1 0,241 Po wszczeieniu endorotezy 42,5% acjentów rzyjmowało leki rzeciwbólowe rzadko, 40,8% często, a 16,7% nie otrafiło tego określić. Nie zaobserwowano istotnego statystycznie związku między łcią acjenta a częstością stosowania leków > 0,05 (tabela 21). Aktualnie największy odsetek acjentów (46,7%) nie korzysta z żadnych omocy ortoedycznych, 25,8% korzysta z jednej kuli lub laski. onad 2-krotnie częściej (36,3%) niż kobiety (17,1%) korzystają z dwóch kul. Różnica ta jest istotna statystycznie na oziomie < 0,05 (tabela 22). Tabela 18. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o objawy kliniczne choroby o zabiegu Table 18. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the clinical symtoms after surgery Objawy kliniczne choroby o zabiegu Ból biodra, ośladka, uda 58 48,3 36 47,4 22 50,0 0,784 Ograniczenie ruchów stawu 50 41,7 27 35,5 23 52,3 0,075 biodrowego Zaniki mięśniowe w obrębie uda 14 11,7 9 11,8 5 11,4 0,948 i ośladka Przykurcz nogi 12 10,0 9 11,8 3 6,8 0,380 Ograniczenie srawności chodzenia, 49 40,8 28 36,8 21 47,7 0,244 utykanie Żadne z owyższych 18 15,0 14 18,4 4 9,1 0,172 Tabela 19. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o rehabilitację o oeracji Table 19. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the rehabilitation after surgery Rehabilitacja o oeracji Była stosowana 114 95,0 71 93,4 43 97,7 Nie była stosowana 6 5,0 5 6,6 1 2,3 0,297 Tabela 20. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o stoień nasilenia bólu o zabiegu Table 20. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the the ain intensity after surgery Stoień nasilenia bólu o zabiegu Brak 20 16,7 15 19,7 5 11,3 Umiarkowany 89 74,2 55 72,4 34 77,3 Silny 10 8,3 6 7,9 4 9,1 Bardzo silny 1 0,8 0 0,0 1 2,3 0,386 Największe trudności srawiało acjentom o zabiegu schylanie się i klękanie (17,5%) oraz noszenie zakuów (15%). Najmniej kłootów korzystanie z toalety (4,2%). Nie zaobserwowano istotnej statystycznie różnicy między kobietami i mężczyznami w żadnej z rozatrywanych czynności > 0,05 (tabela 23).
Piel Zdr Publ. 2017;7(4):269 277 275 Tabela 21. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o rzyjmowanie leków rzeciwbólowych o zabiegu Table 21. The number and ercentage of resonses given to the question concerning frequency of taking ainkillers after surgery Częstość rzyjmowania leków rzeciwbólowych o zabiegu Często 49 40,8 30 39,5 19 43,2 Rzadko 51 42,5 34 44,7 17 38,6 Trudno określić 20 16,7 12 15,8 8 18,2 0,805 Tabela 22. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o omoce ortoedyczne używane o zabiegu Table 22. The number and ercentage of resonses given to the question concerning usage of the orthoedic aliances after surgery Pomoce ortoedyczne używane o zabiegu Żadne 56 46,7 37 48,7 19 43,2 0,562 1 kula/laska 31 25,8 23 30,3 8 18,2 0,147 2 kule 29 24,2 13 17,1 16 36,3 0,020 Inne omoce 4 3,3 3 3,9 1 2,3 0,638 Tabela 23. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o stoień trudności wykonywania wybranych czynności o zabiegu Table 23. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the level of dificulties in taking some activities after surgery Stoień trudności wykonywania wybranych czynności o zabiegu Chodzenie Wchodzenie o schodach Noszenie zakuów Schylanie się, klękanie Korzystanie z toalety n = 120 n = 76 n = 44 11 43 66 15 52 53 18 49 53 21 53 46 5 37 78 9,2 35,8 55,0 12,5 43,3 44,2 15,0 40,8 44,2 17,5 44,2 38,3 4,2 30,8 65,0 6 25 45 10 31 35 13 28 35 14 32 30 4 18 54 7,9 32,9 59,2 13,2 40,8 46,0 17,1 36,8 46,1 18,4 42,1 39,5 5,3 23,7 71,0 5 18 21 5 21 18 5 21 18 7 21 16 1 19 24 11,4 40,9 47,7 11,4 47,7 40,9 11,4 47,7 40,9 15,9 47,7 36,4 2,3 43,2 54,5 0,465 0,760 0,452 0,831 0,074 Większość acjentów (76,7%) uważa, że jakość chodu orawiła się o zabiegu. Ocena ta nie ma związku statystycznego z łcią acjenta > 0,05 (tabela 24). Tabela 24. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o jakość chodu o zabiegu Table 24. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the evaluation of the quality of movement after surgery Jakość chodu o zabiegu Porawił się 92 76,7 61 80,3 31 70,4 Bez zmian 16 13,3 6 7,9 10 22,7 Pogorszył się 12 10,0 9 11,8 3 6,8 0,059 Po zabiegu 42% acjentów może chodzić bez ograniczeń dystansu. Dystans możliwy do rzejścia nie ma związku statystycznego z łcią acjenta > 0,05 (tabela 25). Tabela 25. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o dystans możliwy do rzejścia o zabiegu Table 25. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the ossible walking distance after surgery Dystans możliwy do rzejścia Tylko o domu 16 13,5 10 13,2 6 14,0 Ok. 300 m 20 16,8 12 15,8 8 18,6 Ok. 500 m 33 27,7 21 27,6 12 27,9 Bez ograniczeń 50 42,0 33 43,4 17 39,5 0,971 Większość acjentów (76,7%) o zabiegu jest w stanie chodzić samodzielnie o schodach. Fakt ten nie ma związku statystycznego z łcią acjenta > 0,05 (tabela 26). Tabela 26. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o możliwość samodzielnego chodzenia o schodach o zabiegu Table 26. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the ossibility to walk u the stairs single-handedly after surgery Samodzielne chodzenie o schodach Możliwe 92 76,7 60 78,9 32 72,7 Niemożliwe 28 23,3 16 21,1 12 27,3 0,581 Zdecydowana większość acjentów (82,5%) uważa, że o zabiegu stała się bardziej samodzielna. Nie zaobserwowano istotnego statystycznie związku tego faktu z łcią acjenta > 0,05 (tabela 27).
276 J. Stanek, et al. Powrót do srawności o oeracji biodra Tabela 27. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o orawę samodzielności o zabiegu Table 27. The number and ercentage of resonses given to the question concerning the level of imrovement of the self-reliance after surgery Porawa samodzielności o zabiegu Zdecydowana większość acjentów (80%) jest zadowolona ze swojej aktywności sołecznej o zabiegu wszczeienia endorotezy biodra. Na ocenę tę nie ma wływu łeć acjenta > 0,05 (tabela 28). Omówienie Nastąiła 99 82,5 61 80,3 38 86,4 Nie nastąiła 21 17,5 15 19,7 6 13,6 Choroba zwyrodnieniowa stawów stanowi istotny roblem diagnostyczny i teraeutyczny, a rzede wszystkim sołeczny. Coraz więcej osób, nie tylko starszych, jest dotkniętych tą rzyadłością. Choroba degeneracyjna stawów biodrowych w ostatnich latach została wrowadzona do kanonu chorób cywilizacyjnych. Rozwija się owoli, rowadząc do znacznych ograniczeń czynnościowych stawu biodrowego. W óźniejszym czasie, kiedy nastęuje całkowite zużycie chrząstki stawowej, ojawiają się silne dolegliwości bólowe, a niekiedy także rzykurcze w tym stawie. Wszczeienie endorotezy znacznie zmniejsza ból i daje choremu możliwość owrotu do zdrowia i racy zawodowej oraz odzyskania niezależności sychofizycznej. Analizując dane amerykańskiego systemu ubezieczeń zdrowotnych mozna stwierdzić, że liczba całkowitych endorotezolastyk wzrasta wraz z wiekiem, a owyżej 75. 79. r.ż. znacząco sada i częściej dotyczy kobiet. W badaniu własnym grua kobiet także była liczniejsza i stanowiła 63% badanych, a średni wiek wynosił 69 lat. 7 W owyższej racy zwrócono uwagę na stoień bólu rzed oeracją i o niej. Badanie wykazało, że rzed ankietowani odczuwali silny ból, utrudniający chodzenie, wchodzenie o schodach, schylanie się i korzystanie z toalety. Wyniki te zostały otwierdzone w ba- 0,550 Tabela 28. Liczba i odsetek odowiedzi na ytanie o zadowolenie z aktywności sołecznej o zabiegu Table 28. The number and ercentage of resonses given to the question concerning engaging in the social activities after surgery Zadowolenie z aktywności sołecznej Tak 96 80,0 63 82,9 33 75,0 Nie 24 20,0 13 17,1 11 25,0 0,297 daniach Borowicz. 8 Po zabiegu ból stał się znacznie mniej dokuczliwy. Celem rehabilitacji rzed oeracją wszczeienia endorotezy stawu biodrowego jest wzmocnienie mięśni obręczy barkowej, nauczenie acjenta rawidłowego toru i sosobu oddychania oraz rzedstawienie schematu ćwiczeń, które owinno się wykonywać o zabiegu. Autorzy niniejszej racy udowadniają, że 69% resondentów uczęszczało na rehabilitację rzed oeracją. Według Mańczak et al. głównymi założeniami rehabilitacji ooeracyjnej jest zmniejszenie bólu, wysięku i stanu zaalnego, osiągnięcie jak największego zakresu ruchu oraz jak najszybsze odzyskanie kontroli mięśniowej. 9 W badaniu własnym autorzy uzyskali odowiedź twierdzącą na ytanie o korzystanie z rehabilitacji ooeracyjnej aż w 95% rzyadków. Według Pozowskiego najczęstszą rzyczyną wymiany stawu biodrowego jest degeneracja chrząstki stawowej i leżącej od nią warstwy odchrzęstnej kości. 6 Wyżej oisane zmiany nazywane są chorobą zwyrodnieniową. W rzerowadzonych badaniach uzyskano otwierdzenie owyższej tezy. Zaytani o rzyczynę wymiany stawu biodrowego ankietowani najczęściej wybierali odowiedź związaną ze zmianami zwyrodnieniowymi. Cytowani autorzy odkreślają znaczenie szybkości owrotu acjenta do ełni srawności fizycznej o zastosowaniu omawianej w niniejszym artykule metody oeracyjnej. U osób do 50. r.ż. najbardziej zalecana jest metoda bezcementowa. Związane jest to z dłuższym okresem unieruchomienia o oeracji. Po 50. r.ż. bardziej wskazana jest endoroteza cementowa. Pacjentów z tym rodzajem imlantu można ionizować już w 3. dobie o zabiegu. W badaniu własnym zauważono istotne różnice omiędzy zastosowanymi metodami oeracyjnymi w gruie kobiet i mężczyzn. U mężczyzn najczęściej stosowano endorotezy bezcementowe, natomiast w gruie kobiet dominowały imlanty cementowe. Przed lanowanym rzerowadza się z każdym acjentem wywiad w kierunku chorób wsółistniejących. Wśród najczęściej wymienianych w iśmiennictwie znajdują się: nadciśnienie tętnicze oraz cukrzyca. Analogiczne dane rzedstawia badanie rzerowadzone rzez autorów tej racy. Czy acjenci odjęliby kolejny raz decyzję o leczeniu oeracyjnym? Odowiedź jest jednoznaczna w świetle otencjalnych korzyści. Potwierdzenie tego stanu rzeczy ma odbicie w badaniu własnym. Zarówno grua ankietowanych kobiet, jak i mężczyzn zdecydowanie oddałaby się zabiegowi onownie. Chód jest odstawową formą lokomocji człowieka kształtowaną i udoskonalaną ocząwszy od 10. miesiąca życia aż do 7. r.ż. Postęujące zużycie chrząstki stawowej, będące jedną z rzyczyn choroby zwyrodnieniowej, wiedzie do stoniowego ograniczenia srawności w chodzeniu ze względu na wzmożone dolegliwości bólowe. Największą trudność srawia acjentom wchodzenie na schody. Jest to
Piel Zdr Publ. 2017;7(4):269 277 277 sowodowane tym, że w czasie tej czynności nastęuje narzemienne ełne obciążanie kończyn. W czasie odoru tylko na kończynie objętej rocesem chorobowym dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrz torebki stawu biodrowego oraz ucisku osiowego na owierzchnię stawową, a więc nasilenia się dolegliwości bólowych. Wielu cytowanych w niniejszej racy autorów zwróciło uwagę na ten roblem. Wykazali także, że acjenci stoniowo ograniczają dystans marszu. Autorzy tej ublikacji otwierdzili w swoich badaniach, że acjenci odczuwają największe dolegliwości bólowych w czasie wchodzenia i schodzenia o schodach, jednakże roblemy te ustęują w dużym stoniu o rzerowadzeniu endorotezolastyki stawu biodrowego. W miarę ostęu choroby acjenci zmuszeni są do korzystania z omocy ortoedycznych. Najczęściej lekarze ortoedzi zalecają używanie jednej kuli łokciowej lub rzadziej, u osób starszych, laski. Z unktu widzenia fizjoteraeutycznego jest to ostęowanie błędne. Korzystanie z jednej kuli rowadzi do szybkiego owstania bocznego skrzywienia kręgosłua, a co za tym idzie do ojawienia się dolegliwości bólowych także w stawach międzykręgowych kręgosłua. W cytowanych owyżej badaniach udowodniono, że chorzy najczęściej nie korzystają z żadnych omocy ortoedycznych. 2 razy częściej niż kobiety korzystają z 2 kul łokciowych, natomiast kobiety używające omocy ortoedycznych najczęściej wybierają jedną kulę. Po allolastyce stawu biodrowego używanie 2 kul łokciowych jest konieczne rzez maksymalnie 6 miesięcy. W tym czasie nastęuje ełne wygojenie kości, a w trakcie komleksowej fizjoteraii acjent stoniowo zaczyna obciążać oerowaną kończynę dolną. Jak już wcześniej wsomniano, koksartrozy i gonartrozy oraz inne choroby degeneracyjne chrząstki stawowej od niedawna uznawane są za choroby cywilizacyjne. Z tego względu WHO ogłosiło w latach 2000 2010 Dekadę Kości i Stawów. Podjęte w ramach tej akcji działania zwróciły uwagę na stale ostęujące roblemy ze stawami wśród osób z aństw wysoko rozwiniętych. W nastęstwie oeracji samoocena srawności fizycznej orawiła się istotnie ( < 0,0001). Odsetek osób oceniających ją negatywnie i bardzo negatywnie zmalał z 63,4% do 21,6%, a rocent oceniających srawność fizyczną ozytywnie i bardzo ozytywnie wzrósł z 16,6 do 26,7. Przed większość resondentów (73,3%) leczyła się farmakologicznie. W tej gruie znalazło się 77,6% kobiet i 65,9% mężczyzn. Z kolei o oeracji odsetek leczonych farmakologiczne zmniejszył się do 20,8%: u kobiet do 19,8%, zaś u mężczyzn do 22,7%. Przed wszczeieniem endorotezy na rehabilitację uczęszczało 21,7% badanych, w tym 19,7% kobiet i 25% mężczyzn. Z kolei o zabiegu leczono rehabilitacyjnie 75,9% badanych, w tym 77,6% kobiet i 72,7% mężczyzn. Wskutek rzerowadzonego zabiegu odsetek acjentów wymagających omocy innych zmniejszył się z 37,5% do 20%. Piśmiennictwo 1. Biliński J. Ortoedia. Med Prakt Chir. 2000;(7 8):45 60. 2. Dutka J, Dutka Ł, Janiszewski M, Hajduk G. Analiza kosztów oraz asektów medyczno-sołecznych leczenia oeracyjnego i nieoeracyjnego choroby zwyrodnieniowej stawu biodrowego. Orto Traumatol Rehabil. 2008;(6):537 546. 3. Jakubowska-Winecka A, Włodarczyk D. Psychologia w raktyce medycznej. Warszawa: PZWL; 2007. 4. Pozowski A. Allolastyka stawu biodrowego. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Górnicki; 2011. 5. Tobiasz-Adamczyk B. Jakość życia w naukach sołecznych i medycynie. Sztuka leczenia. 1996;(2):33 40. 6. Pozowski A. Mam sztuczny staw biodrowy. Warszawa: PZWL; 2002. 7. Po T, Dudek J, Bielecki A, Dudek W, Snela S. Stan funkcjonalny chorych o endorotezolastyce stawu biodrowego ochodzących z terenów wiejskich. Prz Med Uniw Rzesz Inst Leków. 2011;1:79 89. 8. Borowicz B, Cielicka M, Nadulska A, Teter M, Dec-Szlichtyng M. Codzienne funkcjonowanie i jakość chodu u acjentów o całkowitej artrolastyce stawu biodrowego. Pielęg XXI w. 2012;1:31 34. 9. Mańczak M, Kalinowski P, Pelc M. Rehabilitacja w chorobie zwyrodnieniowej stawu biodrowego. THINK: Studenckie Naukowe Czasoismo Internetowe. 2009;1:1 18. Wnioski Przerowadzony zabieg sowodował istotne statystycznie zmniejszenie liczby acjentów z ograniczeniem srawności chodzenia (o 28,4%), z ograniczeniem ruchomościstawu biodrowego (o 23,3%), z bólem biodra, ośladka, uda (o 20,9%) i z rzykurczem nogi (o 12,5%). Po oeracji odsetek acjentów, u których zastosowano rehabilitację, wzrósł z 57,5% do 95%. Odsetek acjentów z bólem bardzo silnym zmalał z 19,2% do 0,8%, a z bólem silnym z 47,5% do 8,3%. Odsetek osób, które nie odczuwały bólu, wzrósł z 8,3% do 16,7%. W wyniku wszczeienia endorotezy stoień trudności w wykonywaniu wszystkich analizowanych czynności istotnie się zmniejszył ( < 0,0001). Najbardziej orawiła się jakość wchodzenia o schodach i chodzenia.