Krzysztof Zowada 1 Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Logistyki Ekonomicznej Perspektywy rozwoju współpracy usługodawców logistycznych z małymi i średnimi przedsiębiorstwami 1. WSTĘP W realiach dzisiejszego rynku pozyskiwanie kompetencji logistycznych w drodze współpracy z różnymi firmami świadczącymi usługi logistyczne to powszechne zjawisko. Szacuje się, iż ponad 80% małych i średnich przedsiębiorstw korzysta ze zmienną częstotliwością z oferty dostępnej na rynku TSL [1,2]. Sektor MŚP stał się zatem obiektem zainteresowania szeroko rozumianych usługodawców logistycznych, szczególnie w kontekście przychodów uzyskiwanych z tytułu jego obsługi [3]. W konsekwencji wraz ze wzrostem zapotrzebowania na obsługę logistyczną wzrosła liczba różnego typu firm oferujących szeroką paletę usług logistycznych. W tych okolicznościach powszechna kastomizacja usług tworzących wartość dodaną dla klienta stała się podstawą działalności wielu usługodawców logistycznych [4]. W przypadku klientów z sektora MŚP pojawia się jednak pytanie o granice opłacalności wspomnianej kastomizacji i jej elastyczność. Należy bowiem pamiętać, iż choć rozwój współpracy z MŚP dla wielu usługodawców jest warunkiem utrzymania się na rynku, to specyficzne cechy tej grupy klientów stanowią obiektywną barierę wspomnianego rozwoju (mowa tu o nieregularności zleceń, niepewności funkcjonowania oraz przede wszystkim niezwykłej różnorodności sektora MŚP). Wobec przedstawionych okoliczności będących tłem dla podejmowanego problemu badawczego dotyczącego współpracy usługodawców logistycznych z MŚP, celem niniejszego artykułu jest próba rozpoznania perspektyw rozwoju współpracy usługodawców logistycznych z małymi i średnimi przedsiębiorstwami dokonana z punktu widzenia uczestników podażowej strony polskiego rynku TSL. 2. WSPÓŁPRACA USŁUGODAWCÓW LOGISTYCZNYCH Z MAŁYMI I ŚREDNIMI PRZEDSIĘBIORSTWAMI Pomimo wielokrotnie udowodnionych pozytywnych efektów współpracy przedsiębiorstw z firmami świadczącymi różnego typu usługi logistyczne, w literaturze przedmiotu niewiele miejsca poświęcono do tej pory kwestii współpracy usługodawców logistycznych z małymi i średnimi przedsiębiorstwami [5,6,7]. W toku przeprowadzonych badań podjęto zaledwie pierwsze próby połączenia perspektyw usługodawców logistycznych oraz małych i średnich przedsiębiorstw w kierunku rozwoju nowych usług logistycznych. W efekcie rozpoznano ramy kategoryzacji usług logistycznych dedykowanych MŚP oraz zaproponowano nowe modele obsługi logistycznej tych przedsiębiorstw. Podkreśla się jednak, iż przeprowadzone badania miały charakter wstępny. Postulowana jest zatem konieczność dalszej identyfikacji nowych obszarów współpracy usługodawców logistycznych z małymi i średnimi przedsiębiorstwami, a co za tym idzie rozwoju oferty usług logistycznych, która z jednej strony będzie odpowiadała zmieniającym się potrzebom MŚP, a z drugiej strony będzie opłacalna dla usługodawców logistycznych oraz umożliwi im ich dalszy rozwój. 3. ZAŁOŻENIA BADAWCZE Aby osiągnąć założony cel związany z identyfikacją perspektyw rozwoju współpracy usługodawców logistycznych z małymi i średnimi przedsiębiorstwami przeprowadzono badania empiryczne w grupie 50 losowo dobranych firm świadczących szeroko rozumiane usługi logistyczne. W próbie znalazły się zarówno 1 krzysztof.zowada@ue.katowice.pl
mikroprzedsiębiorstwa oferujące najczęściej proste usługi logistyczne, jak również duże firmy świadczące usługi kompleksowe. Celem autora była próba odzwierciedlenia struktury polskiego rynku TSL cechującego się widoczną polaryzacją [8], gdzie oprócz około stu operatorów logistycznych z których większość to polskie spółki należące do globalnych liderów rynku usług logistycznych, funkcjonuje kilkadziesiąt tysięcy MŚP. Badania przeprowadzono w ostatnim kwartale 2014 roku przy użyciu elektronicznego kwestionariusza ankiety. Cel badawczy zrealizowano w drodze analizy wyników badań empirycznych z wykorzystaniem analizy korelacji oraz metod statystyki opisowej. 4. STAN I PERSPEKTYWY ROZWOJU WSPÓŁPRACY USŁUGODAWCÓW LOGISTYCZNYCH Z MAŁYMI I ŚREDNIMI PRZEDSIĘBIORSTWAMI. WYNIKI BADAŃ EMPIRYCZNYCH. Przeprowadzona przez autora analiza zleceń przekazywanych przez małe i średnie przedsiębiorstwa usługodawcom logistycznym wykazała [3], iż wśród świadczonych usług mowa była zarówno o usługach fizycznych związanych przede wszystkim z transportem (głównie krajowym, rzadziej międzynarodowym), usługami kurierskimi, magazynowaniem, jak również z usługami o charakterze doradczym i zarządczym. Zgodnie z przypuszczeniami najczęściej zlecaną usługą przez MŚP jest transport - głównie drobnicowy, częściej krajowy niż międzynarodowy (taki stan rzeczy wynika zapewne ze specyfiki małych i średnich przedsiębiorstw, które bardzo często nie utrzymują własnej floty pojazdów ze względów finansowych. Ponadto często mała skala zleceń lub geograficzne rozproszenie klientów uniemożliwia optymalizację wykorzystania własnych środków transportu. Na tym polu przewaga firmy transportowej polega przede wszystkim na uzyskiwaniu efektu skali oraz nierzadko wykorzystaniu sieci połączeń pomiędzy własnymi oddziałami lub oddziałami firm partnerskich). W dalszej kolejności wśród wskazań ankietowanych znalazły się: magazynowanie, usługi kurierskie, spedycyjne oraz obsługa celna. Co ciekawe w grupie usługodawców, którzy oferowali także inne niż podstawowe usługi logistyczne - przykładowo zarządzanie łańcuchem dostaw (32 firmy), ponad 90% z nich zadeklarowało, iż często realizuje wskazaną usługę na rzecz klientów z sektora małych i średnich przedsiębiorstw (rys. 1). Rys. 1. Częstotliwość zleceń składanych usługodawcom logistycznym przez MŚP
Podstawowymi przesłankami rozwoju współpracy usługodawców logistycznych z klientami należącymi do sektora MŚP jest zauważalny wzrost zainteresowania wśród właścicieli i menedżerów MŚP obsługą logistyczną ich przedsiębiorstw przez zewnętrznego partnera w ramach tzw. outsourcingu logistyki. Taki stan rzeczy zgodnie z wynikami przeprowadzonych przez autora badań wynika przede wszystkim ze wzrostu świadomości znaczenia działań logistycznych dla uzyskiwanych wyników ekonomicznych przedsiębiorstw, a ponadto jest konsekwencją skali działania MŚP, które najczęściej ze względów finansowych nie utrzymują szerokiego zaplecza technicznego niezbędnego do samodzielnej realizacji wszystkich funkcji logistycznych. Po drugie, z punktu widzenia usługodawców logistycznych, sektor MŚP postrzegany jest jako znaczące źródło przychodów, które niejednokrotnie wręcz warunkuje utrzymanie się na rynku - szczególnie mowa tu o mniejszych firmach logistycznych. Pomimo tego faktu, dokonana przez autora analiza wyników badań ankietowych przeprowadzonych w losowo dobranej grupie usługodawców logistycznych wykazała, iż w większości przypadków przedsiębiorstwa świadczące usługi logistyczne nie posiadają w swojej ofercie usług dedykowanych mniejszym klientom, tzn. usług skierowanych tylko i wyłącznie do grona klientów należących do sektora MŚP. Zaledwie 12% ankietowanych przedsiębiorstw przyznało, iż w swojej ofercie posiada usługi dedykowane MŚP (rys. 2). Rys. 2. Usługi dedykowane MŚP w ofercie usługodawców logistycznych Niewątpliwie brak oferty adresowanej wyłącznie do klientów pochodzących z sektora małych i średnich przedsiębiorstw w przypadku większości usługodawców logistycznych nie wynika z faktu, iż obsługa tej grupy klientów nie jest przedmiotem zainteresowania wspomnianych usługodawców. Najczęściej taki stan rzeczy wynika bowiem z faktu, iż w praktyce obsługa realizowana na rzecz mniejszych klientów nie różni się od oferty skierowanej do większych firm - mowa tu przede wszystkim o podstawowych usługach logistycznych. Tak naprawdę problem sprowadza się zatem do skali działania mniejszych zleceniodawców, a ta bezpośrednio przekłada się na niewielką liczbę i w konsekwencji nieregularność składanych zleceń. Ponadto wspomniana skala zleceń utrudnia niejednokrotnie wszelkie inwestycje usługodawców, którzy nie są skłonni ponosić nakładów finansowych na rzecz współpracy, która nosi znamiona bardziej ryzykownej. Dodatkowo heterogeniczność sektora MŚP sprawia, iż ponad połowa ankietowanych usługodawców zrezygnowała z działań marketingowych skierowanych do mniejszych klientów. Niejednokrotnie bowiem, koszt pozyskania nowego klienta przewyższa ewentualne przychody pozyskane z tytułu jego obsługi. Nie oznacza to jednak, iż na polskim rynku TSL nie można spotkać rozwiązań dedykowanych tylko i wyłącznie mniejszym klientom. Warto w tym miejscu wymienić ofertę Siódemki skierowanej do mikro i małych firm, w ramach której uruchomiono platformę 7 Internet Shipping, która umożliwia przedsiębiorcom zarządzanie przesyłkami oraz m.in. tworzenie dokumentów wysyłkowych [9]. Ponadto należy wspomnieć zeszłoroczną akcję promocyjną jednego z większych graczy na polskim rynku firmę TNT, która w ramach strategii związanej z pozyskiwaniem nowych klientów proponowała darmowy transport przesyłki dla klientów z sektora MŚP do 100 kg na terenie całej Europy [10]. Pomimo pewnych ograniczeń, wynikających przede wszystkim z typowych cech małych i średnich przedsiębiorstw, na podstawie wcześniej wspomnianych przesłanek zakłada się jednak, iż w perspektywie kilku najbliższych lat nastąpi dalszy rozwój współpracy usługodawców logistycznych z małymi i średnimi
przedsiębiorstwami. Pytanie jakie należy zdaniem autora postawić, nie dotyczy zatem kwestii czy, ale w jakim kierunku będzie rozwijała się wspomniana współpraca. Szczegółowe odpowiedzi na tak postawione pytanie przedstawia rys. 3 (ankietowani w skali od -2 do 2 oceniali, czy ich zdaniem w perspektywie najbliższych 5 lat popyt na konkretny typ usługi logistycznej wzrośnie lub nie). Rys. 3. Rozwój zapotrzebowania na obsługę logistyczną MŚP w perspektywie 5 lat Zdaniem ankietowanych usługodawców logistycznych w perspektywie najbliższych 5 lat w gronie klientów MŚP wzrośnie zapotrzebowanie na usługi logistyczne związane przede wszystkim z transportem drobnicowym, w mniejszym stopniu całopojazdowym. Ponadto wzrośnie także zapotrzebowanie na usługi magazynowe oraz te dotyczące zarządzania łańcuchem dostaw. Oznacza to zatem, iż w dalszym ciągu w katalogu usług realizowanych na rzecz mniejszych firm będą dominowały usługi fizyczne. Taki stan rzeczy nie jest jednak zaskoczeniem, gdyż nie przewiduje się aby szczególnie w przypadku najmniejszych firm nastąpiło odejście od obsługi z przewagą czynności fizycznych na rzecz obsługi z przewagą czynności intelektualnych i informacyjnych (szerszej na temat czynności intelektualnych i informacyjnych patrz [11]). Niewątpliwie taka sytuacja wynika z faktu, iż mniejsze firmy dysponują mniejszymi środkami finansowymi, a więc przykładowo nie posiadają szerokiej floty własnych pojazdów, którą niejednokrotnie dysponują większe firmy i wśród których korzystanie z usług zarządczych jest bardziej prawdopodobne. Nie oznacza to jednak, iż w perspektywie kilku lat nie wzrośnie sam udział czynności intelektualnych i informacyjnych w pakiecie usług realizowanych na rzecz mniejszych klientów. Warto bowiem podkreślić, iż wyniki badań
przeprowadzonych przez autora wskazują dwa kierunki rozwoju obsługi logistycznej MŚP w perspektywie najbliższych kilku lat (tendencje rozwoju obsługi logistycznej małych i średnich przedsiębiorstw o dwukierunkowym charakterze prezentuje rys. 4, na którym wskazano korelacje pomiędzy poszczególnymi ocenami przyznanymi przez ankietowanych podczas oceny perspektyw rozwoju poszczególnych usług logistycznych realizowanych na rzecz klientów z sektora MŚP). Rys. 4. Rozwój zapotrzebowania na obsługę logistyczną MŚP w perspektywie 5 lat. Macierz korelacji rho-spearmana 5. PODSUMOWANIE Potrzeba sprostania konkurencji przy ciągłym wzroście wymagań klientów oraz nieustająca presja na minimalizację czasu i kosztów obsługi wymuszają stosowanie nowoczesnych rozwiązań z zakresu logistyki
nie tylko w największych, ale także w mniejszych firmach. Wobec takich okoliczności koncentracja na podstawowych obszarach działalności i jednoczesne pozyskiwanie kompetencji logistycznych w drodze współpracy z firmami świadczącymi różnego typu usługi logistyczne to coraz powszechniejsze zjawisko także wśród małych i średnich przedsiębiorstw. W tym kontekście ciągły wzrost zapotrzebowania na obsługę logistyczną zgłaszany przez mniejsze firmy oraz presja pozyskiwania środków niezbędnych do funkcjonowania na rynku przez usługodawców logistycznych stają się podstawowymi przesłankami rozwoju współpracy usługodawców logistycznych z małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Przeprowadzone przez autora badania empiryczne wskazały dwa kierunki rozwoju współpracy usługodawców logistycznych z małymi i średnimi przedsiębiorstwami. Z jednej strony mowa o dalszym zainteresowaniu usługami podstawowymi z zakresu transportu i magazynowania. Z drugiej strony wskazuje się wzrost zainteresowania obsługą z udziałem czynności intelektualnych i informacyjnych. Nie wydaje się jednak, iż w kilkuletniej perspektywie nastąpi istotna zmiana w zakresie udziału poszczególnych typów obsługi logistycznej świadczonej na rzecz MŚP. Zdaniem autora można natomiast przypuszczać, iż w kontekście rosnącej konkurencji na polskim rynku TSL obsługa klientów wymagać będzie permanentnego wzrostu poziomu świadczonych usług, co z punktu widzenia klientów (w tym przypadku należących do sektora małych i średnich przedsiębiorstw) jest bardzo korzystne. Streszczenie Celem artykułu jest próba rozpoznania perspektyw rozwoju współpracy usługodawców logistycznych z MŚP. Przeprowadzone badania empiryczne wskazały dwa kierunki rozwoju wspomnianej współpracy. Z jednej strony mowa o dalszym zainteresowaniu usługami podstawowymi z zakresu transportu i magazynowania. Z drugiej strony wskazuje się wzrost zainteresowania obsługą z udziałem czynności intelektualnych i informacyjnych. Nie wydaje się jednak, iż w kilkuletniej perspektywie nastąpi znacząca zmiana udziału poszczególnych typów obsługi logistycznej świadczonej na rzecz MŚP. Słowa kluczowe: małe i średnie przedsiębiorstwo, usługodawca logistyczny, outsourcing logistyki The perspectives of development of cooperation between logistics service providers and small and medium-sized enterprises Abstract The purpose of the article is an attempt to identify the perspectives of development of cooperation between LSP and SMEs. The conducted empirical research showed two directions of the development of mentioned cooperation. On the one hand, it refers to the further interest in basic services in the field of transport and warehousing. On the other hand, it indicates the increase of the interest in service with the participation of intellectual and information activities. However, it does not seem that in a several years perspective there will be a significant change in the contribution of the particular types of logistic service provided for SMEs. Key words: small and medium-sized enterprise, logistics service provider, logistics outsourcing LITERATURA [1] Zowada K.: Outsourcing logistyki w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, Gospodarka Materiałowa & Logistyka, 10/2012, str. 10-14, PWE, Warszawa 2012, [2] Solakivi T., Tӧyli J., Engelom J., Ojala L.: Logistics outsourcing and company performance of SMEs Evidence from 223 firms operating in Finland, Strategic Outsourcing: An International Journal, Vol. 4, No. 2, 2011, [3] Zowada K.: Obsługa logistyczna małych i średnich przedsiębiorstw w działalności usługodawców logistycznych [w:] Innowacje w zarządzaniu i inżynierii produkcji (red.) Knosala R., Oficyna Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Zarządzania Produkcją, Tom. I, Opole 2015, [4] Świtała M.: Marketing in the activities of logistics service providers - selected direct survey results, Journal of Economics & Management Vol. 12, 2013, [5] Solakivi T., Tӧyli J., Engelom J., Ojala L.: Logistics outsourcing and company performance of SMEs Evidence from 223 firms operating in Finland, Strategic Outsourcing: An International Journal, Vol. 4, No. 2, 2011, [6] Soinio J., Tanskanen K., Finne M.: How logistics-service providers can develop value-added services for SMEs: a dyadic perspective, The International Journal of Logistics Management, Vol. 23, Iss: 1, 2012,
[7] Rius Sorolla G., Ortiz A.: Collaborative relationship model 3PL & SME, 6th International Conference on Industrial Engineering and Industrial Management. XVI Congreso de Ingeniería de Organización. Vigo, July 18-20, 2012, [8] Usługi logistyczne. Rydzkowski W. (red.). ILiM, Poznań 2007, [9] https://www.siodemka.com/pl/przedsiebiorcy, data dostępu: 10.03.2015, [10] https://www.tnt.com/freetrial/validation/pl_pl, data dostępu: 13.12.2014, [11] Hanus P., Kempny D., Kasperek M., Niestrój K.: Kierunki rozwoju obsługi logistycznej, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2010.