Fakty dotyczące gospodarek w średniowieczu Rynki wciąż nie odgrywają zbyt istotnej roli; społeczeństwa organizowane przez tradycję, siłę, zwyczaj Gospodarki oparte na rolnictwie; bardzo ograniczona rola handlu, rzemieślnictwa itp. Feudalizm: społeczeństwa oparte na 4 klasach (chłopi, właściciele ziemscy, kościół, król) Ziemia własnością kościoła lub króla Chłopi przywiązani do ziemi, za jej użytkowanie odpłacają pracą, później pieniędzmi
Scholastycyzm myśl ekonomiczna średniowiecza Scholastycyzm filozofia chrześcijańska w wiekach średnich próbująca pogodzić religię z rozumem; często jednak odwołująca się do dogmatów i autorytetu Scholastycy Uczeni mnisi, stworzyli podstawy teologii katolickiej Najwybitniejszy święty Tomasz z Akwinu (XIII w. n.e.) Byli głównie teologami, filozofami i jako tacy nie tyle starali się wyjaśnić zjawiska ekonomiczne co raczej sformułować oceny zjawisk gospodarczych zgodne z dogmatami religijnymi
Św. Tomasz z Akwinu XIII w. n.e. Suma teologiczna, ok. 1273 Podstawowe idee ekonomiczne: 1. własność prywatna nie jest sprzeczna z religią Naturalna jest własność wspólna, ale własność prywatna stanowi rozszerzenie prawa naturalnego nie jest z nim sprzeczna 2. Czym jest cena sprawiedliwa? Cena zgodna z wymogami sprawiedliwości komutatywnej?
Akwinata o cenie sprawiedliwej Pochodzenie (Rzym) i sens pojęcia Etyczny charakter ceny sprawiedliwej Jaka jest cena sprawiedliwa wg Tomasza z A.? Trudno o jednoznaczną odpowiedź: Ekwiwalentna kosztowi pracy włożonemu w dobro Ekwiwalentna kosztowi produkcji dobra Ekwiwalentna użyteczności dobra Równa cenie rynkowej dobra Ale brak teorii wyjaśniającej ceny rynkowe Potępia pożyczanie pieniędzy na procent
Późna ekonomia przedklasyczna (ok. 1500-1776) Merkantylizm (XVI-XVIII w.) Fizjokratyzm (ok. 1750-ok. 1790) Ogólna charakterystyka epoki: Wzrost aktywności gospodarczej Wyraźnie rosnąca rola rynków, handlu, sektora rzemieślniczego, bankowości Wciąż jednak społeczeństwa agrarne, rolnictwo dominujące Myśl ekonomiczna ewoluuje od pojedynczych aplikacji do bardziej złożonych wizji gospodarki
Merkantylizm (XVI-XVIII w.) Bardzo zróżnicowany wewnętrznie kierunek Idee merkantylistyczne pojawiły się we wszystkich krajach Europy Merkantyliści byli głównie biznesmenami, bankierami, kupcami itp. Skupiali się na problemach ekonomicznych związanych z własnymi prywatnymi interesami (brak obiektywnej analizy gospodarki) Ogromny wzrost liczby i jakości prac z zakresu literatury ekonomicznej
Główne idee merkantylistyczne Bardzo zróżnicowane spojrzenie na problemy ekonomicznej Brak systematycznych, ogólnych traktatów Główny problem gospodarczy: znalezienie najlepszej polityki gospodarczej dla bogactwa i potęgi kraju Zakładali, że całkowite bogactwo świata jest skończone i stałe (gra o sumie 0) Celem działalności gospodarczej produkcja (nie konsumpcja jak jest obecnie) Najczęściej, choć nie wszyscy, utożsamiali bogactwo kraju z całkowitą produkcją kraju
Główne idee merkantylistyczne, c.d. Najważniejsza idea w polityce gospodarczej nacisk na utrzymanie dodatniego salda bilansu handlowego (export import >0) Dodatnie saldo bilansu handlowego było dla wielu z nich wyznacznikiem bogactwa kraju Dlatego popierali eksport, a zniechęcali do importu towarów poprzez nakładanie ceł, ograniczeń, zakazów Ponadto, twierdzili, że rząd powinien stymulować krajową produkcję interweniując zwłaszcza w sektorach produkujących na eksport
Główne idee merkantylistyczne, c.d. Zachęcali do zwiększania produkcji oraz eksportu, a także do zmniejszania importu i konsumpcji krajowej Naciskali na niskie płace w rolnictwie i sektorze rzemieślniczym by mieć przewagę konkurencyjną w handlu zagr. Płace powinny być na poziomie minimum przetrwania wyższe płace prowadzą do spadku podaży pracy i spadku produkcji Zatem w sumie proponowali politykę skutkującą ubóstwem szerokich mas społecznych
Thomas Mun, England s Treasure by Foreign Trade, 1664 Klasyczny przykład angielskiego merkantylizmu Bogactwo kraju = zasób cennych metali Argumentacja na rzecz dodatniego salda bilansu handlowego Odrzuca niektóre prymitywne idee wczesnych merkantylistów dopuszcza import tanich surowców, by po przetworzeniu w kraju zaoferować korzystny import Ważne jest by mieć dodatni bilans handlowy z resztą świata, nie z każdym poszczególnym krajem
Dlaczego merkantyliści argumentowali na rzecz dodatniego bilansu handlowego? 1. Wcześni merkantyliści (bulioniści) definiowali bogactwo kraju jako zasób szlachetnego kruszcu w posiadaniu kraju bulionu (złota, srebra) Dodatni bilans handlu zagr. prowadzi zaś do napływu pieniądza kruszcowego. 2. Późniejsi merkantyliści utożsamiali bogactwo kraju z całkowitą produkcją kraju. Według nich głównym determinantem poziomu produkcji była wielkość podaży pieniądza. Stąd dodatnie saldo bilansu handlowego powodować miało wzrost produkcji i tym samym bogactwa.
David Hume (1711-1776), Political Discourses, 1752 Wybitny filozof szkocki i ekonomista Pół-merkantylista, na poły ekonomista klasyczny Podzielał wiarę merkantylistów w pieniężną teorię wzrostu gospodarczego wzrost podaży pieniądza poniesie trwale poziom realnego dochodu (produkcji) Z drugiej strony sformułował potężny i przekonujący argument przeciwko polityce gospodarczej merkantylistów: Cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego
Cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego D. Hume a Dodatnie saldo bilansu handlowego (E>I) np. Anglii prowadzi do napływu pieniądza kruszcowego, co ponosi poziom cen krajowych Powoduje to wzrost cen dóbr eksportowych, zatem eksport Anglii spadnie a import wzrośnie (relacja cen krajowych do zagranicznych pogorszyła się) Tendencja przeciwna zajdzie w kraju z początkowo ujemnym saldem bilansu handlowego W końcu bilanse handlowe wszystkich krajów wyrównają się (E=I) Polityka utrzymywania dodatniego salda jest w długim okresie niewykonalna; merkantylizm upada
Teoretyczne osiągnięcia merkantylistów Odkrycie, że gospodarkę można badać w kategoriach bardziej obiektywnych, pozbawionych kurateli etyki, religii itd. Rozumienie, że interwencja państwa jest ograniczona przez prawa ekonomiczne Implicite rozumieli takie prawa ekonomiczne jak prawo popytu i podaży Implicite używali pojęcia homo oeconomicus Rozpoznawali niektóre błędy w analizie poprzedników, ale Żaden z nich nie stworzył pełnego traktatu teoretycznego wyjaśniającego działanie ryków i gosp. w skali makro
Fizjokratyzm (ok. 1750-ok. 1790) Krótkotrwały ruch Znaczący wpływ na późniejszą myśl ekonomiczną Pierwsza szkoła myślenia ekonomicznego w historii Działała tylko we Francji Krótki okres trwania Lider intelektualny: Francois Quesnay (1694-1774) Quesnay był lekarzem na dworze króla Francji Używał analogii między ekonomią a gospodarką (np. cyrkulacja krwi a cyrkulacja pieniądza)
Fizjokratyzm Fizjokratyzm = władza natury (physis = natura; kratos = władza) Pojęcia porządku naturalnego i porządku pozytywnego Porządek naturalny = zbiór obiektywnych i dobroczynnych reguł, stworzonych przez Boga, które rządzą społ. i gospodarką: Prawo do nabywania własności przez pracę Prawo do kierowania się własną korzyścią Prawo do życia Obowiązek respektowania cudzej własności Prawo do dobrowolnej wymiany, itd.
Fizjokratyzm Porządek pozytywny = ludzka legislacja Aby społ. funkcjonowało najlepiej porządek pozytywny powinien odpowiadać naturalnemu Ekonomia fizjokratów odpowiadała na podstawowe problemy ekonomiczne 18-wiecznej Francji Niedorozwój gospodarczy (stara technologia produkcji w rolnictwie) Poważne problemy finansowe i gospodarcze (głód, wysokie wydatki miltarne) Szeroko rozpowszechniony interwencjonizm państwa (merkantylizm): ustalanie cen regulowanych, duża liczba podatków, bezpośrednie ingerencje w proces produkcji)
Fizjokratyzm teoria Jedynym źródłem bogactwa jest rolnictwo Produkt czysty (netto) = nadwyżka w rolnictwie ponad koszty produkcji Powstaje tylko w rolnictwie, jest wynikiem naturalnej produktywności natury Inne sektory gospodarki (handel, rzemieślnictwo) są jałowe nie dają produktu netto Nie oznacza to, że są nieprzydatne podtrzymują np. obieg zasobów w gospodarce Teoria fizjokratów przedstawiona została w dziele F. Quesnaya, Tablica ekonomiczna, 1758
Fizjokratyzm - teoria Głównym osiągnięciem fizjokratów jest prosty model makroekonomiczny gospodarki, pokazujący zależności między sektorami, przepływ dochodów między nimi Pokazuje potrzebę istnienia różnych grup społecznych, ich współzależność Pierwszy, bardzo prosty, abstrakcyjny model gospodarki (nie zawiera wymiany zagranicznej, rządu) Do dziś używa się podobnych idei, oczywiście bardziej złożonych
Założenia: Tablica ekonomiczna F. Quesnaya Wartość produkcji rolniczej = 5 milionów Koszty produkcji w rolnictwie = 3 m. z czego 2 m. płace, a 1 m. koszt zużytych narzędzi itp. Produkt netto = 2 m.
Tablica ekonomiczna Quesnaya wersja uproszczona Rolnicy Właściciele ziemscy Rzemieślnicy (klasa jałowa) 2 1 1 1 1 A D E 2 B C 1 1
Wnioski z tablicy ekonomicznej Współzależność sektorów gospodarczych (klas społecznych) Powstanie i obieg produktu czystego Przepływ dochodu między sektorami gospodarki
Polityka gospodarcza fizjokratów Konkurencja prowadzi do najniższych cen Wszystkie podatki obciążają ziemię, bo tylko tam powstają dochody Stąd powinien być tylko jeden podatek nałożony na produkt czysty Gospodarka jest w dużej mierze systemem samoregulującym się Polityka leseferyzmu wolności gospodarowania (hasło fizjokratów: laissez-faire, laissez-passer) Znieść merkantylistyczne regulacje