Historia ekonomii wykład dla niestacjonarnych studiów zaocznych WNE UW, 30h

Transkrypt

1 Historia ekonomii wykład dla niestacjonarnych studiów zaocznych WNE UW, 30h Michał Brzezioski Plan na dzisiaj: Omówienie sylabusu, przedmiotu zajęd, warunków zaliczenia itp. Pierwsze zajęcia merytoryczne Przerwa w trakcie zajęd?

2 Cele zajęd Przedstawienie historycznego rozwoju idei, metod i pojęd ekonomicznych Analiza wewnętrznej logiki rozwoju ekonomii Oraz zewnętrznej historii ekonomii Korzyści: Lepsze zrozumienie teorii ekonomii Poznanie alternatywnych szkół myślenia ekonomicznego Zdobycie interesującej wiedzy

3 Zaliczenie zajęć Inne informacje o kursie Kolokwium składa się z dwóch części: testu (30 pytao) oraz pytao problemowych (1 do wyboru z 5). Kontakt i strona internetowa Dyżur (wtorek, godz. 15:45-16:45, s. 304) lub w innym terminie Adres owy: mbrzezinski@wne.uw.edu.pl Materiały dla studentów: Na stronę kursu można dotrzed wpisując adres a następnie wybierając z menu opcje Teaching" oraz "Historia ekonomii wykład, studia zaoczne

4 Podręczniki do Historii ekonomii Podstawą przygotowania do kolokwium jest wiedza przekazywana w trakcie zajęd (+slajdy do wykładów). Opcjonalnie można ją uzupełniad korzystając z następujących podręczników: H. Landreth i D.C. Colander, Historia myśli ekonomicznej. Warszawa, Wyd. Naukowe PWN, 2005 (drugie wydanie; można korzystad również z wyd. 1) M. Blaug, Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne. Warszawa, PWN, 1994 i wydania późniejsze. B. Snowdon, H. Vane, P. Wynarczyk, Współczesne nurty teorii makroekonomii. PWN, Warszawa, 1998.

5 Główne epoki w historii myśli ekonomicznej EKONOMIA PRZEDKLASYCZNA (VIII w. p.n.e.-1776) (ARYSTOTELES, ŚW. TOMASZ Z AKWINU, MERKANTYLIZM, FIZJOKRATYZM) EKONOMIA KLASYCZNA ( ) (ADAM SMITH, DAVID RICARDO) EKONOMIA NEOKLASYCZNA ( ok. 1930) (ALFRED MARSHALL, LEON WALRAS) EKONOMIA WSPÓŁCZESNA (ok dziś)

6 Szczegółowy program zajęd Podany w sylabusie; przy poszczególnych tematach podane są odpowiednie rozdziały podręczników Krótki przegląd głównych działów: 1. Wprowadzenie i początki rozwoju 2. Ekonomia klasyczna 3. Reakcja na ekonomię klasyczną 4. Rewolucja marginalistyczna 5. Ekonomia neoklasyczna 6.Instytucjonalizm i szkoła klasyczna 7. Ekonomia współczesna: główny nurt 8. Ekonomia współczesna: poza głównym nurtem

7 Ekonomia przedklasyczna (VIII w. p.n.e. 1776) Dwa podokresy Wczesna ekonomia przedklasyczna (VIII w. p.n.e. ok. 1500) Grecy, ekonomia Scholastyków Późna ekonomia przedklasyczna (ok ) Merkantylizm (XVI-XVIII w.) Fizjokratyzm (ok ok. 1790)

8 Ekonomia przedklasyczna ogólna charakterystyka Nieformalna analiza gospodarki Studia przyczynkowe, niesystematyczne Bez wielkich, ogólnych teorii Skupiona na nie-rynkowych mechanizmach alokacji (władza, siła, zwyczaj itp.) Skupiona raczej na etycznych aspektach gospodarowania (np. sprawiedliwośd) Bardzo powolne zmiany w gospodarce Ludzie samowystarczalni raczej, nie polegali na rynkach, rolnictwo dominujące Ekonomia częścią filozofii

9 Ekonomia starożytnych Greków Hezjod, Prace i dnie, ok. 800 r. p.n.e Ksenofont, Ekonomika, ok. 400 r. p.n.e. Platon, Paostwo, ok. 400 r. p.n.e. Arystoteles, Polityka, ok. 310 r. p.n.e.

10 Hezjod, Prace i dnie, ok. 800 r. p.n.e Zainteresowany efektywnością działania gospodarstwa domowego Dostrzegał rzadkośd zasobów gospodarczych Sformułował ideę, iż konkurencja stymuluje produkcję Poezja brak abstrakcyjnej analizy naukowej

11 Ksenofont, ok. 400 r. p.n.e. Zainteresowany efektywnością działania gospodarstwa domowego oikonomikos zarządzanie gospodarstwem domowym (oikos i nomos) Idea, że podział pracy podnosi efektywnośd działania gosp. domowego

12 Platon, V/IV w. p.n.e. Paostwo, ok. 400 r. p.n.e. Wizja idealnego paostwa 3 klasy społeczne (robotnicy, żołnierze, władcy) W klasie władców najwyższej nie powinno byd własności prywatnej (podstawa współczesnych gosp. wolnorynkowych) Własnośd prywatna prowadzi do korupcji lub zazdrości Pierwszy argument (częściowo ekonomiczny) przeciw własności prywatnej

13 Arystoteles, IV w. p.n.e. Polityka Skupiony na: sprawiedliwości w wymianie i podziale, naturze gospodarstwa domowego, statusie własności prywatnej, naturze i roli pieniądza

14 Arystoteles, IV w. p.n.e. Sprawiedliwośd: Dystrybutywna (spraw. w podziale): towary powinny byd rozdzielane między osoby proporcjonalnie do zasług tych osób Komutatywna (spraw. w wymianie): cena sprawiedliwa jest średnią harmoniczną pomiędzy ceną nabywcy a ceną sprzedawcy (2/(1/c N +1/c S ))

15 Arystoteles, IV w. p.n.e. Natura gosp. domowego Rozróżnienie między : Ekonomiką (nauką o zarządzaniu gosp. domowym), a Chrematystyką (nauką o zdobywaniu bogastwa) Ekonomika = zarządanie ludźmi + niektóre sposoby zdobywania bogactwa Chrematystyka = wszystkie sposoby zdobywania bogactwa

16 Arystoteles, IV w. p.n.e. Naturalna kontra nienaturalna chrematystyka Naturalna ch. = łowiectwo, zbieractwo, rolnictwo oraz barterowa wymiana. Nienaturalna ch.= handel za pomocą pieniądza oraz pożyczanie pieniędzy na procent Naturalna jest zgodna z naturą, ograniczona przez ludzkie potrzeby i należy do ekonomiki Nienaturalna ch. jest nieograniczona przez potrzeby, kierują nią pragnienia, jest potępiona etycznie i nie należy do ekonomiki

17 Arystoteles, IV w. p.n.e. Pieniądz powstał aby ułatwid wymianę (środek wymiany) Jego wartośd pochodzi od ludzkiego nadania, konwencji, pieniądz nie ma (wewnętrznej) wartości sam z siebie (nominalizm pieniężny) Pożyczanie pieniędzy na procent jest niezgodne z naturą pieniądza (środek wymiany) i jako takie potępiane etycznie

18 Fakty dotyczące gospodarek w średniowieczu Rynki wciąż nie odgrywają zbyt istotnej roli; społeczeostwa organizowane przez tradycję, siłę, zwyczaj Gospodarki oparte na rolnictwie; bardzo ograniczona rola handlu, rzemieślnictwa itp. Feudalizm: społeczeostwa oparte na 4 klasach (chłopi, właściciele ziemscy, kościół, król) Ziemia własnością kościoła lub króla Chłopi przywiązani do ziemi, za jej użytkowanie odpłacają pracą, później pieniędzmi

19 Scholastycyzm myśl ekonomiczna średniowiecza Scholastycyzm filozofia chrześcijaoska w wiekach średnich próbująca pogodzid religię z rozumem; często jednak odwołująca się do dogmatów i autorytetu Scholastycy Uczeni mnisi, stworzyli podstawy teologii katolickiej Najwybitniejszy święty Tomasz z Akwinu (XIII w. n.e.) Byli głównie teologami, filozofami i jako tacy nie tyle starali się wyjaśnid zjawiska ekonomiczne co raczej sformułowad oceny zjawisk gospodarczych zgodne z dogmatami religijnymi

20 Św. Tomasz z Akwinu XIII w. n.e. Suma teologiczna, ok Podstawowe idee ekonomiczne: 1. własnośd prywatna nie jest sprzeczna z religią Naturalna jest własnośd wspólna, ale własnośd prywatna stanowi rozszerzenie prawa naturalnego nie jest z nim sprzeczna 2. Czym jest cena sprawiedliwa? Cena zgodna z wymogami sprawiedliwości komutatywnej?

21 Akwinata o cenie sprawiedliwej Pochodzenie (Rzym) i sens pojęcia Etyczny charakter ceny sprawiedliwej Jaka jest cena sprawiedliwa wg Tomasza z A.? Trudno o jednoznaczną odpowiedź: Ekwiwalentna kosztowi pracy włożonemu w dobro Ekwiwalentna kosztowi produkcji dobra Ekwiwalentna użyteczności dobra Równa cenie rynkowej dobra Ale brak teorii wyjaśniającej ceny rynkowe Potępia pożyczanie pieniędzy na procent

22 Późna ekonomia przedklasyczna (ok ) Merkantylizm (XVI-XVIII w.) Fizjokratyzm (ok ok. 1790) Ogólna charakterystyka epoki: Wzrost aktywności gospodarczej Wyraźnie rosnąca rola rynków, handlu, sektora rzemieślniczego, bankowości Wciąż jednak społeczeostwa agrarne, rolnictwo dominujące Myśl ekonomiczna ewoluuje od pojedynczych aplikacji do bardziej złożonych wizji gospodarki

23 Merkantylizm (XVI-XVIII w.) Bardzo zróżnicowany wewnętrznie kierunek Idee merkantylistyczne pojawiły się we wszystkich krajach Europy Merkantyliści byli głównie biznesmenami, bankierami, kupcami itp. Skupiali się na problemach ekonomicznych związanych z własnymi prywatnymi interesami (brak obiektywnej analizy gospodarki) Ogromny wzrost liczby i jakości prac z zakresu literatury ekonomicznej

24 Główne idee merkantylistyczne Bardzo zróżnicowane spojrzenie na problemy ekonomicznej Brak systematycznych, ogólnych traktatów Główny problem gospodarczy: znalezienie najlepszej polityki gospodarczej dla bogactwa i potęgi kraju Zakładali, że całkowite bogactwo świata jest skooczone i stałe (gra o sumie 0) Celem działalności gospodarczej produkcja (nie konsumpcja jak jest obecnie) Najczęściej, chod nie wszyscy, utożsamiali bogactwo kraju z całkowitą produkcją kraju

25 Główne idee merkantylistyczne, c.d. Najważniejsza idea w polityce gospodarczej nacisk na utrzymanie dodatniego salda bilansu handlowego (export import >0) Dodatnie saldo bilansu handlowego było dla wielu z nich wyznacznikiem bogactwa kraju Dlatego popierali eksport, a zniechęcali do importu towarów poprzez nakładanie ceł, ograniczeo, zakazów Ponadto, twierdzili, że rząd powinien stymulowad krajową produkcję interweniując zwłaszcza w sektorach produkujących na eksport

26 Główne idee merkantylistyczne, c.d. Zachęcali do zwiększania produkcji oraz eksportu, a także do zmniejszania importu i konsumpcji krajowej Naciskali na niskie płace w rolnictwie i sektorze rzemieślniczym by mied przewagę konkurencyjną w handlu zagr. Płace powinny byd na poziomie minimum przetrwania wyższe płace prowadzą do spadku podaży pracy i spadku produkcji Zatem w sumie proponowali politykę skutkującą ubóstwem szerokich mas społecznych

27 Thomas Mun, England s Treasure by Foreign Trade, 1664 Klasyczny przykład angielskiego merkantylizmu Bogactwo kraju = zasób cennych metali Argumentacja na rzecz dodatniego salda bilansu handlowego Odrzuca niektóre prymitywne idee wczesnych merkantylistów dopuszcza import tanich surowców, by po przetworzeniu w kraju zaoferowad korzystny import Ważne jest by mied dodatni bilans handlowy z resztą świata, nie z każdym poszczególnym krajem

28 Dlaczego merkantyliści argumentowali na rzecz dodatniego bilansu handlowego? 1. Wcześni merkantyliści (bulioniści) definiowali bogactwo kraju jako zasób szlachetnego kruszcu w posiadaniu kraju bulionu (złota, srebra) Dodatni bilans handlu zagr. prowadzi zaś do napływu pieniądza kruszcowego. 2. Późniejsi merkantyliści utożsamiali bogactwo kraju z całkowitą produkcją kraju. Według nich głównym determinantem poziomu produkcji była wielkośd podaży pieniądza. Stąd dodatnie saldo bilansu handlowego powodowad miało wzrost produkcji i tym samym bogactwa.

29 David Hume ( ), Political Discourses, 1752 Wybitny filozof szkocki i ekonomista Pół-merkantylista, na poły ekonomista klasyczny Podzielał wiarę merkantylistów w pieniężną teorię wzrostu gospodarczego wzrost podaży pieniądza poniesie trwale poziom realnego dochodu (produkcji) Z drugiej strony sformułował potężny i przekonujący argument przeciwko polityce gospodarczej merkantylistów: Cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego

30 Cenowy mechanizm przepływu pieniądza kruszcowego D. Hume a Dodatnie saldo bilansu handlowego (E>I) np. Anglii prowadzi do napływu pieniądza kruszcowego, co ponosi poziom cen krajowych Powoduje to wzrost cen dóbr eksportowych, zatem eksport Anglii spadnie a import wzrośnie (relacja cen krajowych do zagranicznych pogorszyła się) Tendencja przeciwna zajdzie w kraju z początkowo ujemnym saldem bilansu handlowego W koocu bilanse handlowe wszystkich krajów wyrównają się (E=I) Polityka utrzymywania dodatniego salda jest w długim okresie niewykonalna; merkantylizm upada

31 Teoretyczne osiągnięcia merkantylistów Odkrycie, że gospodarkę można badad w kategoriach bardziej obiektywnych, pozbawionych kurateli etyki, religii itd. Rozumienie, że interwencja paostwa jest ograniczona przez prawa ekonomiczne Implicite rozumieli takie prawa ekonomiczne jak prawo popytu i podaży Implicite używali pojęcia homo oeconomicus Rozpoznawali niektóre błędy w analizie poprzedników, ale Żaden z nich nie stworzył pełnego traktatu teoretycznego wyjaśniającego działanie ryków i gosp. w skali makro

32 Fizjokratyzm Fizjokratyzm = władza natury (physis = natura; kratos = władza) Pojęcia porządku naturalnego i porządku pozytywnego Porządek naturalny = zbiór obiektywnych i dobroczynnych reguł, stworzonych przez Boga, które rządzą społ. i gospodarką: Prawo do nabywania własności przez pracę Prawo do kierowania się własną korzyścią Prawo do życia Obowiązek respektowania cudzej własności Prawo do dobrowolnej wymiany, itd.

33 Fizjokratyzm (ok ok. 1790) Krótkotrwały ruch Znaczący wpływ na późniejszą myśl ekonomiczną Pierwsza szkoła myślenia ekonomicznego w historii Działała tylko we Francji Krótki okres trwania Lider intelektualny: Francois Quesnay ( ) Quesnay był lekarzem na dworze króla Francji Używał analogii między ekonomią a gospodarką (np. cyrkulacja krwi a cyrkulacja pieniądza)

34 Fizjokratyzm Porządek pozytywny = ludzka legislacja Aby społ. funkcjonowało najlepiej porządek pozytywny powinien odpowiadad naturalnemu Ekonomia fizjokratów odpowiadała na podstawowe problemy ekonomiczne 18-wiecznej Francji Niedorozwój gospodarczy (stara technologia produkcji w rolnictwie) Poważne problemy finansowe i gospodarcze (głód, wysokie wydatki miltarne) Szeroko rozpowszechniony interwencjonizm paostwa (merkantylizm): ustalanie cen regulowanych, duża liczba podatków, bezpośrednie ingerencje w proces produkcji)

35 Fizjokratyzm teoria Jedynym źródłem bogactwa jest rolnictwo Produkt czysty (netto) = nadwyżka w rolnictwie ponad koszty produkcji Powstaje tylko w rolnictwie, jest wynikiem naturalnej produktywności natury Inne sektory gospodarki (handel, rzemieślnictwo) są jałowe nie dają produktu netto Nie oznacza to, że są nieprzydatne podtrzymują np. obieg zasobów w gospodarce Teoria fizjokratów przedstawiona została w dziele F. Quesnaya, Tablica ekonomiczna, 1758

36 Fizjokratyzm - teoria Głównym osiągnięciem fizjokratów jest prosty model makroekonomiczny gospodarki, pokazujący zależności między sektorami, przepływ dochodów między nimi Pokazuje potrzebę istnienia różnych grup społecznych, ich współzależnośd Pierwszy, bardzo prosty, abstrakcyjny model gospodarki (nie zawiera wymiany zagranicznej, rządu) Do dziś używa się podobnych idei, oczywiście bardziej złożonych

37 Założenia: Tablica ekonomiczna F. Quesnaya Wartośd produkcji rolniczej = 5 milionów Koszty produkcji w rolnictwie = 3 m. z czego 2 m. płace, a 1 m. koszt zużytych narzędzi itp. Produkt netto = 2 m.

38 Tablica ekonomiczna Quesnaya wersja uproszczona Rolnicy Właściciele ziemscy Rzemieślnicy (klasa jałowa) A D E 2 B C 1 1

39

40 Wnioski z tablicy ekonomicznej Współzależnośd sektorów gospodarczych (klas społecznych) Powstanie i obieg produktu czystego Przepływ dochodu między sektorami gospodarki

41 Polityka gospodarcza fizjokratów Konkurencja prowadzi do najniższych cen Wszystkie podatki obciążają ziemię, bo tylko tam powstają dochody Stąd powinien byd tylko jeden podatek nałożony na produkt czysty Gospodarka jest w dużej mierze systemem samoregulującym się Polityka leseferyzmu wolności gospodarowania (hasło fizjokratów: laissez-faire, laissez-passer) Znieśd merkantylistyczne regulacje

42