Historia ekonomii. Mgr Robert Mróz. Wczesna ekonomia przedklasyczna

Transkrypt

1 Historia ekonomii Mgr Robert Mróz Wczesna ekonomia przedklasyczna

2 Główne epoki Ekonomia przedklasyczna (VIII w. p.n.e ) Wczesna ekonomia przedklasyczna (do ok r.) Późna ekonomia przedklasyczna (po 1500 r.) Ekonomia klasyczna (1776 ok. 1870) Ekonomia neoklasyczna (ok ok. 1930) Ekonomia współczesna (ok dziś)

3 Ekonomia przedklasyczna Nieformalne, fragmentaryczne analizy Brak wielkich, ogólnych teorii Ekonomia jako część filozofii, szczególnie istotne kwestie etyczne (np. sprawiedliwy podział dóbr, wpływ różnych rodzajów działalności gospodarczej na jakość i sprawiedliwość życia) Główny problem filozoficzny: jak dobrze żyć? Nierozdzielanie sfer ludzkiej aktywności

4 Ekonomia przedklasyczna Historia gospodarcza: Nierynkowe mechanizmy alokacji: władza, siła, tradycja Bardzo powolne zmiany w gospodarce Wysoki poziom samowystarczalności ludzi, dominująca rola rolnictwa

5 Starożytna Grecja Hezjod, Prace i dnie, ok. 800 r. p.n.e. Ksenofont, Ekonomika, ok. 400 r. p.n.e. Platon, Państwo, ok. 400 r. p.n.e. Arystoteles, Polityka, ok. 310 r. p.n.e. Bonus: Pseudo-Arystoteles, Ekonomika

6 Hezjod Utwór poetycki, a nie filozoficzny (nie mówiąc już o nauce) Zainteresowanie efektywnością gospodarstwa domowego Dostrzegał rzadkość zasobów w Theogonii pisał, że to na skutek otwarcia puszki Pandory Pierwsze spostrzeżenia nt. konkurencji

7 Ksenofont Znów: zainteresowanie efektywnością gospodarstwa domowego Ta oikonomiká gospodarowanie, umiejętność zarządzania gospodarstwem, domem; óikos dom, gospodarstwo domowe, nomos prawo Ale też: wojsko, administracja publiczna Podział pracy jako czynnik podnoszący efektywność

8 Platon W Państwie przedstawia wizję idealnego państwa rządzonego przez królów-filozofów Jedno z fundamentalnych dzieł filozoficznych 3 klasy społeczne (robotnicy, żołnierze, władcy) W klasie władców nie powinno być własności prywatnej, bo prowadzi ona do konfliktów, które odwracają uwagę od ważniejszych spraw Ale np. Demokryt popierał własność prywatną jako bodziec prowadzący do rozwoju działalności gospodarczej

9 Arystoteles Polityka to, z punktu widzenia ekonomii, tematy takie jak: Natura gospodarstwa domowego i jego miejsce w społeczeństwie Sprawiedliwość dystrybutywna (podział dóbr) i komutatywna (wymiana dóbr) Status własności prywatnej Rola pieniądza

10 Arystoteles Ekonomika zgodnie z wcześniejszą definicją; zarządzanie ludźmi (głównie przez pana domu) Chrematystyka nauka o zdobywaniu bogactwa Naturalna: zbieractwo, łowiectwo, rolnictwo, barter Nienaturalna: wymiana przy użyciu pieniądza i pożyczanie pieniędzy na procent To, co w działalności gospodarczej naturalne, jest ograniczone przez ludzkie potrzeby To, co nienaturalne, jest pod władzą pragnień Jak odróżnić potrzeby od pragnień? Czy to w ogóle możliwe? Dzisiejsza ortodoksyjna ekonomia tego nie robi.

11 Arystoteles Pieniądz jest środkiem wymiany i jako taki jest potrzebny i pożyteczny Jego wartość to kwestia ludzkich konwencji, nie ma on wartości sam w sobie (wewnętrznej; nominalizm w kwestii pieniądza) Jeśli pieniądz służy do ułatwiania wymiany, to pożyczanie go na procent jest nienaturalne i, tym samym, niemoralne Ale też: własność prywatna jest pożyteczna i nie należy jej ograniczać

12 Arystoteles Sprawiedliwość: Dystrybutywna (rozdzielcza): towary należy rozdzielać proporcjonalnie do zasług może służyć za podstawę rozdziału płac po sprzedaży wytworzonego produktu Rektyfikacyjna (wyrównawcza): straty należy rekompensować Komutatywna (wymienna): należy przestrzegać zasady wzajemności, wymiana powinna być zrównoważona

13 Arystoteles Cena sprawiedliwa wynika z koncepcji sprawiedliwości wymiennej Bierze się też z milczącego założenia, że towary mają wartość wewnętrzną, ale jest też jakieś pole do negocjacji Współczesna interpretacja ceny sprawiedliwej: np. 2 średnia harmoniczna ( 1 C N + 1 C S )

14 Scholastycy Scholastyka: Nauka uprawiana na średniowiecznych uniwersytetach Kierunek filozoficzny charakteryzujący się próbami rozumowego udowodnienia dogmatów religijnych Specyficzna metoda filozoficzna (komentowanie tekstu, dyskusja, wyciąganie wniosków) ściśle ustalona, abstrakcyjna, formalna Olbrzymi wpływ Arystotelesa

15 Scholastycy Podstawy scholastycznej doktryny ekonomicznej: Brak jeszcze znaczącej roli rynków Gospodarka feudalna, społeczeństwo spajane przez tradycję i władzę (pochodzącą od Boga), małe społeczności każda własność ziemska była de facto osobną jednostką politycznogospodarczą Wpływ Kościoła, także jako największego posiadacza ziemskiego Postęp techniczny i rozwój przemysłu przetwórczego doprowadziły w końcu do upadku tego systemu w XV w.

16 Scholastycy Zakonnicy wtedy duchowieństwo było jedyną klasą wykształconą Ich celem było wprowadzenie zasad religijnych w świeckiej działalności także ekonomicznej Nie chodziło więc o analizę przemian gospodarczych, a o wpływanie na nie, oraz o pogodzenie nauki Kościoła z działalnością gospodarczą Tematy: własność prywatna, zysk, lichwa, cena sprawiedliwa

17 Św. Tomasz z Akwinu , Włoch, studiował u benedyktynów w klasztorze Monte Cassino 1243 zostaje dominikaninem (zakon założony w 1216 roku) Wykłada w Neapolu, Kolonii i Paryżu Na polecenie papieża Urbana IV przystępuje do analizy pism Arystotelesa Przełom w myśli chrześcijańskiej, do tej pory zdominowanej przez idee platońskie zwrot ku światowi materialnemu Arystoteles odkryty dzięki kontaktom z Arabami (m.in. rekonkwista Hiszpanii w XIII w.), wcześniej w Europie niemal nieznany

18 Św. Tomasz własność prywatna Własność prywatna była problematyczna dla Kościoła ze względu na niektóre fragmenty Pisma Świętego Św. Tomasz argumentował, że własność prywatna nie jest sprzeczna z prawem natury, a stanowi jego uzupełnienie tak jak odzież jest uzupełnieniem naturalnego stanu bycia nagim

19 Św. Tomasz własność prywatna Suma teologiczna: Możemy powiedzieć, że być nagim jest dla człowieka prawem natury dlatego, że natura nie dała mu odzieży, a wynalazła ją sztuka. W tym sensie uważa się własność wszelkich rzeczy [ ] za prawo natury, mianowicie dlatego że cecha własności [ ] nie została wprowadzona przez naturę, lecz wymyślona przez rozum ludzki na użytek życia ludzkiego.

20 Św. Tomasz własność prywatna Dopuszczał nierówność podziału własności prywatnej, jednak uważał, że państwo może wpływać na jej podział Mimo wszystko wciąż utrzymywał, że ubóstwo i wspólna własność powinny być ideałem dla ludzi głęboko religijnych, bo pozwolą im poświęcić się wierze za Platonem

21 Św. Tomasz cena sprawiedliwa Słuszność i sprawiedliwość podstawowymi analizowanymi aspektami znów etyka Za Arystotelesem: dopóki wymiana służy zaspokojeniu potrzeb, to nie ma o czym mówić Jeśli natomiast producent zakłada osiągnięcie zysku, jego działanie będzie moralne tylko jeśli kierują nim dobroczynne motywy a jego cena jest sprawiedliwa, czyli i on, i kupujący odnoszą korzyść z transakcji

22 Św. Tomasz cena sprawiedliwa Jak interpretować to pojęcie? Równowartość kosztu pracy Równowartość w kategoriach użyteczności Równowartość całkowitego kosztu produkcji Cena panująca na rynku Interpretacja socjologiczna: jeśli wszystkie ceny miałyby być sprawiedliwe w tym sensie, to nie można by zmienić swojego statusu ekonomicznego, a więc pojęcie ceny sprawiedliwej uzasadniałoby i podtrzymywało feudalizm Czy możemy sensownie mówić o cenie sprawiedliwej?

23 Św. Tomasz - lichwa Lichwa rozumiana ówcześnie jako pobieranie procentu w ogóle Biblia ją potępia, bo silniejszy może wykorzystać słabszego Za Arystotelesem należałoby uznać, że wszelki procent jest niemoralny, jednak zmiany w gospodarce niejako wymusiły częściowe złagodzenie stanowiska wśród scholastyków

24 Podsumowanie Jak zobaczymy, kwestie etyczne są marginalizowane we współczesnym mainstreamie, jednak podnoszone przez heterodoksję Wciąż zajmujemy się zagadnieniami ceny sprawiedliwej (jakie dobra podlegają odgórnym ustaleniom cenowym?) czy lichwy (kredyty bankowe, coś jeszcze?) Jak żyć?