EGZAMIN MATURALNY 2005

EGZAMIN MATURALNY 2005 Biuletyn OKE nr 2.5/2004 Informacje po próbnym egzaminie maturalnym z chemii Kraków, sierpień 2004

Spis treści: strona Wstęp 2 1. Próbny egzamin maturalny z chemii 2 2. Informacja o wynikach próbnego egzaminu maturalnego z chemii 4 3. Analiza zadań egzaminacyjnych i odpowiedzi uczniów 8 4. Uwagi ogólne i rady przekazane przez egzaminatorów 22 Arkusze egzaminacyjne zastosowane podczas próby oraz modele oceniania prac egzaminacyjnych znajdują się na stronie www.oke.krakow.pl W serwisie internetowym OKE w Krakowie dostępne są elektroniczne wersje biuletynów z serii Egzamin maturalny 2005. Opracowanie: Krystyna Traple 2

Wstęp Chemia jest jednym z przedmiotów objętych egzaminem maturalnym. Uczniowie już we wrześniu będą mogli wybrać ten przedmiot jako obowiązkowy lub jako przedmiot dodatkowy. W przypadku wyboru chemii jako przedmiotu obowiązkowego można zdawać ten przedmiot na poziomie podstawowym lub rozszerzonym. Wybierając poziom podstawowy należy rozwiązać zadania zawarte w Arkuszu I. Aby zdać egzamin maturalny, wystarczy otrzymać minimum 30% punktów możliwych do uzyskania za zadania w tym arkuszu. Wybierając poziom rozszerzony należy rozwiązać zadania zawarte w Arkuszu I i zadania w Arkuszu II. Aby zdać egzamin maturalny, wystarczy otrzymać minimum 30% punktów możliwych do uzyskania za rozwiązanie Arkusza I. Wynik uzyskany za rozwiązanie Arkusza II nie ma wpływu na zdanie egzaminu, ale na świadectwie dojrzałości odnotowane będą procentowe wyniki uzyskane za rozwiązanie zadań oddzielnie dla każdego arkusza. W przypadku wyboru chemii jako przedmiotu zdawanego dodatkowo, należy rozwiązać zadania zawarte w obu arkuszach egzaminacyjnych (Arkusz I i Arkusz II), gdyż egzamin ten zdawany jest na poziomie rozszerzonym. W takim przypadku nie ma limitu punktów, które należy uzyskać, aby zdać egzamin. Na świadectwie dojrzałości odnotowane będą procentowe wyniki uzyskane za rozwiązanie zadań z każdego arkusza oddzielnie. Od roku 2004/2005 wyniki egzaminu maturalnego będą brane pod uwagę podczas rekrutacji na wyższe uczelnie. O wyborze przedmiotów zdawanych podczas egzaminu maturalnego będą wobec tego decydowały zarówno wiadomości i umiejętności osiągnięte z danego przedmiotu jak i wymagania wyższych uczelni. 1. Próbny egzamin maturalny z chemii W dniu 9 czerwca 2004 roku na terenie działania OKE w Krakowie, tj. w województwie lubelskim, małopolskim i podkarpackim przeprowadzono próbny egzamin maturalny z siedmiu przedmiotów z grupy dziesięciu, z których uczeń będzie wybierać jeden przedmiot obowiązkowy. Wśród zaproponowanych przedmiotów była również chemia. Egzamin przeprowadzono na poziomie podstawowym. Arkusz egzaminacyjny zawierał 25 zadań, obejmujących treści zawarte w podstawie programowej dla zakresu podstawowego. Zadania sprawdzały umiejętności odpowiadające standardom wymagań egzaminacyjnych określonych dla poziomu podstawowego, a więc: - pozwalały wykazać się znajomością, rozumieniem i stosowaniem terminów i praw oraz umiejętnością wyjaśniania procesów chemicznych, - sprawdzały umiejętność analizowania i przetwarzania różnych informacji (schematy, wykresy, tabele, teksty). - sprawdzały umiejętność rozwiązywania problemów i interpretowania informacji. Standard Opis wymagań procent punktów I.1. Zna i rozumie prawa, pojęcia i zjawiska chemiczne, posługuje się terminologią i symboliką chemiczną I.2 Opisuje właściwości najważniejszych pierwiastków i związków chemicznych oraz ich zastosowania 30 pkt I.3 Przedstawia i wyjaśnia zjawiska i procesy chemiczne 3

Standard Opis wymagań procent punktów II.1 Odczytuje i analizuje informacje przedstawione w różnej formie II.2 Uzupełnia brakujące informacje na podstawie analizy tablic chemicznych, tabeli, wykresu, schematu, rysunku i tekstu II.3 Selekcjonuje i porównuje informacje 21 pkt II.4 Przetwarza informacje według podanych zasad II.5 Wykonuje obliczenia chemiczne III.1 Wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe w zakresie podobieństw i różnic we właściwościach pierwiastków, zależności między budową substancji a jej właściwościami oraz przemian chemicznych 9 pkt III.2 Planuje typowe eksperymenty i przewiduje obserwacje III.3 Interpretuje informacje oraz formułuje wnioski suma punktów 60 pkt liczba zadań 25 Na rozwiązanie zadań próbnego egzaminu maturalnego z chemii przeznaczono 120 minut, a za pełne poprawne rozwiązania wszystkich zadań można było uzyskać maksymalnie 60 punktów. 2. Informacja o wynikach próbnego egzaminu maturalnego z chemii Do próbnego egzaminu maturalnego z chemii wydano 2550 arkuszy, co stanowi 3,74% ogółu arkuszy z przedmiotów wybranych, których wydano łącznie 68 100. Zestawienie liczby arkuszy z podziałem na województwa przedstawia tabela 1. Tabela 1. Liczba arkuszy próbnego egzaminu maturalnego z chemii na terenie OKE w województwie w województwie w województwie lubelskim małopolskim podkarpackim liczba arkuszy 2550 655 1210 685 Arkusze egzaminacyjne z chemii przekazano do 415 szkół. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, każda szkoła powinna przesłać do OKE kserokopie dwóch nieocenionych prac uczniowskich ucznia pierwszego i środkowego na liście uczniów piszących próbny egzamin z danego przedmiotu. Do OKE wpłynęło łącznie 512 arkuszy z chemii (z 314 szkół). Z zewnętrznej oceny w OKE wyłączono trzy, ze względu na niekompletność lub nieczytelność kopii. Zestawienie liczby szkół i arkuszy nadesłanych do OKE przedstawiono w tabeli 2.. Tabela 2. Arkusze próbnego egzaminu maturalnego z chemii oceniane zewnętrznie w OKE ogółem w OKE z województwa z województwa z województwa lubelskiego małopolskiego podkarpackiego liczba arkuszy 509 154 186 169 % arkuszy 100% 30,3% 36,5% 33,2% Licea Ogólnokształcące 242 71 95 76 Licea Profilowane 72 27 26 19 liczba szkół 314 98 121 95 4

Prace próbnego egzaminu oceniano w Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Krakowie. W tym celu powołano zespół egzaminatorów egzaminu maturalnego z chemii. Członkowie zespołu odbyli szkolenie mające na celu zapoznanie się z zadaniami arkusza egzaminacyjnego, przyjętym modelem odpowiedzi i schematem punktowania zadań. Podczas szkolenia doprecyzowano zasady oceniania zadań, gdyż niektóre zadania są rozwiązywane poprawnie, ale w inny sposób niż podano w modelu. Praca egzaminatorów była dwukrotnie weryfikowana. Weryfikacja polegała na porównaniu oceny dwóch egzaminatorów oceniających tę samą pracę (dwukrotna ocena) i sprawdzeniu poprawności stosowania przyjętych kryteriów. Tę metodę zastosowano do około 10% sprawdzanych prac. Druga weryfikacja polegała na ponownym sprawdzeniu przez głównego egzaminatora ocenionych już prac i również sprawdzeniu poprawności stosowania przyjętych kryteriów. Tą metodą zweryfikowano około 60% ocenionych już prac. Na podstawie oceny 509 prac wykonano analizy ilościowe dla zadań w arkuszu egzaminacyjnym. Poniżej, w tabeli 3. zestawiono podstawowe dane statystyczne dotyczące wyników próbnego egzaminu maturalnego z chemii. Tabela. 3. Podstawowe dane statystyczne Liczba ocenionych prac (N) 509 testu 1 (p) 0,54 Średnia liczba uzyskanych 32,2 punktów Modalna (najczęstszy wynik ucznia) 29, 37, 39 Najwyższy wynik 59 Najniższy wynik 3 Rozstęp 56 Statystyczny uczeń uzyskał 32 punkty na 60 możliwych do otrzymania, tj. 53% punktów. Najczęstszymi wynikami było: 29, 37 i 39 punktów. 17,7% badanych uczniów ma wynik niższy niż 18 punktów (tj. mniej niż 30% punktów możliwych do uzyskania), a 3,1% wynik wyższy niż 42 punkty, (tj. 70% możliwych do uzyskania punktów). Na łączną liczbę 60 punktów możliwych do zdobycia, najczęstszym wynikiem było 29, 37 i 39 punktów (każdy z tych wyników uzyskało po 18 uczniów). Tylko dwie osoby uzyskały wynik bliski maksimum 59 punktów. Przy założeniu, że zastosowany arkusz egzaminacyjny byłby rzeczywistym arkuszem na egzaminie maturalnym można stwierdzić, że około 18% uczniów, czyli blisko co piąty zdający nie zdałby egzaminu maturalnego z chemii, gdyby wybrał ten przedmiot jako obowiązkowy. Na zamieszczonym poniżej wykresie przedstawiono zróżnicowanie wykonania zadań arkusza egzaminacyjnego dla 509 uczniów. Pionową linią zaznaczono wartość 18 punktów odpowiadającą trzydziestoprocentowemu progowi zaliczenia egzaminu. 1, to stosunek sumy punktów uzyskanych za rozwiązanie zadań do sumy punktów możliwych do uzyskania. Im zadanie łatwiejsze tym współczynnik łatwości jest bliższy jedności. W pomiarze dydaktycznym przyjęto następującą interpretację trudności zadań w zależności od wartości współczynnika łatwości: - 0,00 0,19 zadania bardzo trudne - 0,20 0,49 zadania trudne - 0,50 0,69 zadania umiarkowanie trudne - 0,70 0,89 zadania łatwe - 0,90 1,00 zadania bardzo łatwe 5

wykonanie zadań liczba uczniów 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1 23 4 56 7 89 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 liczba punktów W tabeli 4. przedstawiono zróżnicowanie wskaźnika łatwości (p) zadań dla dwudziestu pięciu zadań arkusza próbnego egzaminu maturalnego z chemii. Zadania: 5, 12, 18, 20, 21, 22 sprawdzały kilka czynności, stąd w tabeli każdą sprawdzaną wyróżniono oddzielnie. Do obliczeń przyjęto wszystkie uzyskane wyniki. Tabela 4. Zróżnicowanie wskaźnika łatwości zadań z uwzględnieniem wszystkich wyników. łatwość 0 0.19 0.20 0.49 0.50 0.69 0.70 0.89 0.90 1.00 24 1, 5.1, 5.3, 9, 14, 15, 17, 18.1, 18.2, 18.3, 21.2, 22.1, 22.2, 25 2, 3, 4, 5.2, 6, 7, 8, 10, 11, 12.2, 12.3, 16, 19, 20.1, 20.3, 21.1, 23 Interpretacja zadania 5.2, 12.1, 13, 20.2, bardzo trudne trudne umiarkowanie trudne łatwe bardzo łatwe Liczba zadań 1 10 11 3 (14 czynności) (17 czynności) (4 czynności) 0 Liczba punktów 1 24 30 5 0 1,7% 40% 50% 8,3% 0% Biorąc pod uwagę termin przeprowadzenia próbnego egzaminu maturalnego (czerwiec 2004 r.) oraz różnorodność realizowanych programów nauczania, ustalono, że z oceny będą wyłączone te zadania, które obejmują treści dotychczas niezrealizowane. W tym celu poproszono nauczycieli, aby obok zadań zaznaczyli, które treści nie były dotychczas 6

realizowane w szkolnym programie nauczania. Niestety, te informacje okazały się nie być w pełni rzetelne, gdyż obok w pełni poprawnych rozwiązań zadań (lub na pierwszej stronie arkusza) znajdowały się adnotacje o niezrealizowaniu treści objętych zadaniem. Podobnie zdarzyły się przypadki stwierdzeń o braku realizacji treści programowych np. obok zadania sprawdzającego umiejętność sporządzenia wykresu na podstawie podanych danych. Zestawienie wskaźnika frakcji opuszczeń zadań przedstawiono na poniższym wykresie. 50,00% Frakcja opuszczeń zadań frakcja opuszczeń 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112 13 1415 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 numer zadania Jak widać, najczęściej opuszczane było zadanie 18 sprawdzające umiejętność projektowania doświadczeń (próby nie podjęła blisko połowa zdających) oraz zadania 22 i 24, których rozwiązania nie podjęło odpowiednio 25% i ponad 29%. Te zadania obejmowały zagadnienia z chemii organicznej, ale z zakresu realizowanego przynajmniej częściowo już w gimnazjum. W tej sytuacji obliczono ponownie wskaźnik łatwości zadań, po odrzuceniu wyników dla tych uczniów i tych zadań, w których odnotowano brak realizacji treści objętych zadaniem. W przypadku czterech zadań nastąpiła zmiana wskaźnika łatwości. Dotyczy to zadania 17 sprawdzającego umiejętność wykonywania obliczeń związanych ze stężeniem roztworu, zadania 18, zadania 21.1, które sprawdzało umiejętność zapisu równania reakcji całkowitego spalania węglowodorów i zadania 22 sprawdzającego umiejętność wykonywania obliczeń. Zadania te, zakwalifikowane pierwotnie do zadań trudnych, stały się zadaniami umiarkowanie trudnymi. W arkuszu egzaminacyjnym nie było zadań bardzo łatwych, natomiast było jedno zadanie bardzo trudne. Jest to zadanie 24, w którym sprawdzano umiejętność ustalenia wzoru sumarycznego na podstawie wzoru półstrukturalnego (uproszczonego). Pozostałe zadania należały do zadań trudnych i umiarkowanie trudnych, a trzy zadania należały do zadań łatwych. Na poniższym wykresie przedstawiono łatwość dla poszczególnych zadań zamieszczonych w arkuszu egzaminacyjnym. Poziomą linią zaznaczono wartość wskaźnika łatwości dla całego testu (0,54). W zastosowanym arkuszu egzaminacyjnym za zadania umiarkowanie trudne i łatwe można było zdobyć blisko 60% punktów. 7

łatwośc zadań (czynności) łatwość (p) 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0,00 1 2 3 4 5.1 5.2 5.3 6 7 8 9 10 11 12.1 12.2 12.3 13 14 15 16 17 18.1 18.2 18.3 19 20.1 20.2 20.3 21.1 21.2 22.1 22.2 23 24 25 numer zadania 3. Analiza zadań egzaminacyjnych i odpowiedzi uczniów Arkusz zastosowany do próbnego egzaminu maturalnego z chemii sprawdzał stopień opanowania umiejętności opisanych w standardach wymagań egzaminacyjnych dla poziomu podstawowego. Poziom merytoryczny odpowiedzi uczniów był zróżnicowany. Obok rozwiązań pełnych, przemyślanych, będących dowodem wiedzy i umiejętności samodzielnego myślenia (15,7% uczniów uzyskało wynik powyżej 48 pkt, a dwóch uczniów uzyskało 59 punktów), zdarzały się rozwiązania błędne, ogólnikowe świadczące o niezrozumieniu polecenia lub o zupełnym braku przygotowania do próbnego egzaminu (najniższy wynik to 3 pkt, a 90 osób (co 5 uczeń) nie uzyskał progu zaliczeniowego, czyli uzyskał poniżej 18 pkt). Brak precyzji odpowiedzi, odpowiedzi nie na temat, odpowiedzi typu wszystko co wiem mogły wynikać z pobieżnego przeczytania polecenia lub przystąpienia do rozwiązania zadania bez zastanowienia się nad istotą zawartego w nim problemu i powodowały utratę punktów. W wielu wypadkach, o słabym wyniku mógł zadecydować stopień zrealizowanych treści programowych, sygnalizowany przez nauczycieli adnotacjami bezpośrednio na arkuszu oraz nie podejmowanie prób rozwiązania niektórych zadań. Dotyczy to w szczególności zadań obejmujących podstawowe treści z chemii organicznej. Niższe, niż przewidywane, wyniki można też uzasadnić mniejszą motywacją uczniów (koniec roku szkolnego, brak perspektywy wpisania ocen do dziennika, walka o lepsze stopnie z innych niż chemia przedmiotów itp.) oraz brakiem specjalnego przygotowania się do próbnego egzaminu. Poniżej zamieszczono szczegółowe omówienie zestawu zadań egzaminacyjnych. Pod każdym zadaniem podano informację o sprawdzanej przez zadanie czynności, zgodnie z zapisem w Standardach wymagań egzaminacyjnych, schemat oceniania i model odpowiedzi, jego łatwość oraz omówienie zadania. 8

Zadanie 1. (3 pkt) Podanym niżej opisom A - F przyporządkuj symbole wymienionych pierwiastków: litu, magnezu, chloru, glinu, bromu, (uwzględnij wszystkie możliwości). A. Jego atomy zawierają 3 elektrony walencyjne.... B. Jądro jego atomu zawiera 3 protony.... C. Znajduje się w siedemnastej grupie układu okresowego.... D. Jego atomy zawierają 12 elektronów.... E. Znajduje się w trzecim okresie układu okresowego.... F. Wzór jego tlenku to X 2 O, zaś wodorku XH... Sprawdzana Zadanie sprawdza rozumienie pojęć związanych z budową atomu i układem okresowym Za sześć poprawnych uzupełnień 3 pkt; pięć/ cztery uzupełnienia 2 pkt; trzy uzupełnienia 1 pkt Uzupełnienie: A =Al, B = Li; C = Cl, Br; D = Mg; E = Mg, Al, Cl: F = Li; W przypadku podania nazw pierwiastków punkty nie były przydzielane p = 0,48 zadanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na wyborze i przyporządkowaniu pierwiastków o określonych cechach budowy atomu lub ze względu na ich położenie w układzie okresowym. Próbę rozwiązania zadania podjęli wszyscy uczniowie. Niski wskaźnik łatwości zadania wynika z pobieżnego czytania polecenia, gdyż bardzo często podawano nazwy pierwiastków zamiast ich symboli. W wielu przypadkach nie wymieniano w odpowiedziach C i E wszystkich pierwiastków, mimo, iż wynikało to z polecenia: (uwzględnij wszystkie możliwości). Uczniowie dysponowali układem okresowym pierwiastków, ale najwidoczniej nie korzystali z niego. Świadczy o tym wiele przypadków podawania litu, jako pierwiastka o trzech elektronach walencyjnych, wymienianie tylko chloru jako pierwiastka położonego w grupie siedemnastej lub wymienianie tylko magnezu jako pierwiastka leżącego w trzecim okresie układu okresowego. Zadanie 2. (2 pkt) Oceń poprawność poniższych informacji, zakreślając literę P, jeśli uznasz ją za prawdziwą lub literę F, jeśli uznasz ją za fałszywą. 1. Znany jest izotop wodoru, który nie zawiera neutronów. P F 2. Atomy danego pierwiastka mogą mieć różną liczbę masową. P F 3. Liczba masowa pierwiastka określa liczbę protonów w jego jądrze. P F 4. W grupie 13. i w 4. okresie leży pierwiastek o nazwie ind (In). P F 5. Pierwiastek, którego atom zawiera w jądrze 11 protonów i 12 neutronów P F to sód. Sprawdzana Zadanie sprawdza rozumienie pojęć związanych z budową atomu i układem okresowym Za pięć poprawnych uzupełnień 2 pkt; cztery/trzy uzupełnienia 1 pkt Uzupełnienie: 1 - P, 2 - P, 3 - F, 4 - F, 5 - P p = 0,55 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na ocenie poprawności zdań dotyczących atomów pierwiastków i układu okresowego. 9

Z odpowiedzi uczniowskich wynika, że rozumienie pojęć związanych z budową atomu nie jest ugruntowane. Szczególnie dotyczy to liczby masowej, gdyż w zdaniu 2 i 3 pojawiało się stosunkowo najwięcej błędów. Równie często udzielano błędnej odpowiedzi w zdaniu 4, co świadczy o niedokładnym odczytaniu położenia Indu w układzie okresowym. Praktycznie wszyscy uczniowie wskazali poprawną odpowiedź w zdaniu 5. W wielu przypadkach uczniowie zaznaczali odpowiedzi stosując znak X i otaczając wybraną literę (P lub F) kółkiem. Taki sposób zaznaczeń jest niejednoznaczny. Sugeruje, że uczniowie zmieniali swoje decyzje, ale bez wskazania, która odpowiedź jest ostateczna. W takim przypadku nie przydzielano punktów. Zadanie 3. (1 pkt) Liczba atomowa pewnego pierwiastka wynosi 53. Suma protonów, elektronów i neutronów zawartych w atomie tego pierwiastka jest równa 180. Podaj, ile wynosi liczba masowa tego pierwiastka. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność określenia liczby cząstek elementarnych w atomie. Podanie wartości liczby masowej 1 pkt A = 127-1 pkt p = 0,60 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na obliczeniu liczby masowej atomu na podstawie podanej wartości liczby Z i łącznej liczby cząstek elementarnych w atomie. W wielu przypadkach poprawnie wykonywano obliczenia, ale w odpowiedzi podawano jednostkę [u] obok liczby masowej, co powodowało utratę punktów i świadczy o myleniu liczby masowej z masą atomową. Często, na podstawie liczby atomowej odczytywano wartość masy atomowej z układu okresowego (126,904 u) i podawano tę liczbę jako poprawną odpowiedź, uzupełniając ją o nazwę pierwiastka. Potwierdza to brak zrozumienia pojęcia liczba masowa, ale sugeruje dobrą znajomość pojęcia liczba atomowa. Zadanie 4. (2 pkt) W podanym schemacie naturalnych przemian promieniotwórczych: 224 α 220 α Y β 216 X Ra 86 Rn 84 Po Z At brakujące liczby X, Y, Z to: X =... Y =... Z =... Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność przewidywania produktów naturalnych przemian promieniotwórczych podanie trzech wartości spośród X,Y,Z 2 pkt, podanie dwóch wartości - 1 pkt X = 88; Y = 216; Z = 85 p = 0,64 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na obliczeniu liczby masowej lub atomowej pierwiastków powstających w wyniku przemian promieniotwórczych. W rozwiązaniach najwięcej błędów dotyczyło określenia wartości liczy Y i Z, a najmniej błędów dotyczyło liczby X. 10

Zadanie 5. (3 pkt) Stężony roztwór kwasu azotowego(v) ma tak silne właściwości utleniające, że zanurzony w nim rozżarzony kawałek siarki zapala się. Zachodzi wówczas reakcja opisana schematem: HNO 3 + S H 2 O + NO + SO 2 Ułóż bilans elektronowy, dobierz współczynniki w równaniu reakcji, a następnie wskaż utleniacz i reduktor. Sprawdzane czynności Zadanie sprawdza 1. znajomość zasad bilansu elektronowego 2. umiejętność dobierania współczynników stechiometrycznych 3. rozumienie pojęć utleniacz, reduktor oraz umiejętność ich wskazania Za bilans elektronowy 1 punkt, za dobór współczynników 1 punkt, za wskazanie utleniacza i reduktora 1 punkt zapis bilansu elektronowego; np.: V II N + 3e N x4 0 IV lub inny równoważny sposób S S + 4e x3 dobór współczynników: 4 H N O3 + 3S 2H 2O + 4N O + 3S O 2 wskazanie utleniacza: HNO 3 (NO 3, N V ) i reduktora: S (siarka, S 0 ) ( można wskazać utleniacz i reduktor bezpośrednio w równaniu reakcji) zapis bilansu elektronowego: p = 0,49 zadanie trudne dobór współczynników: p = 0,57 zadanie umiarkowanie trudne wskazanie utleniacza i reduktora: p = 0,41 zadanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na dobraniu współczynników stechiometrycznych w podanym równaniu reakcji w oparciu o bilans elektronowy oraz wskazaniu utleniacza i reduktora. W wielu przypadkach była to jedyna wykonana w tym zadaniu (nie podejmowano próby zapisu bilansu elektronowego). Do najczęściej popełnianych błędów w zapisie bilansu elektronowego należało niewłaściwe określenie stopni utlenienia pierwiastków (np. S -IV, N -V ) lub wskazywanie na pobieranie elektronów w procesie utlenienia i oddawanie elektronów w procesie redukcji. Nadal stosowany jest błędny zapis stopnia utlenienia odpowiadający ładunkowi jonu (przy użyciu cyfr arabskich). Przy wskazaniu utleniacza i reduktora często podawane są tylko nazwy pierwiastków (azot, siarka), co uznawane jest za niewystarczające. Zadanie 6. (2 pkt) Roztwory kwasowe i zasadowe charakteryzują pewne zależności. Analizując podane stężenia jonów oraz wartości ph zaznacz, wstawiając znak X obok liczb (1 8) te, które dotyczą roztworów o odczynie kwasowym. mol [H + ] > [OH - ] 1 [OH - ] > 10-7 3 dm 5 [OH - ] > [H + ] 2 mol [OH - ] < 10-7 3 dm 6 mol [H + ] > 10-7 3 dm 3 ph < 7 7 mol [H + ] < 10-7 3 dm 4 ph >7 8 11

Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność selekcjonowania informacji związanych z pojęciem odczynu roztworu i ph wskazanie czterech zależności 2 punkty, wskazanie trzech/dwóch zależności - 1 punkt roztworów o odczynie kwasowym dotyczą zależności 1, 3, 6, 7 p = 0,59 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na analizie podanych informacji i wyborze zależności charakteryzujących roztwory o odczynie kwaśnym na podstawie podanych stężeń jonów lub wartości ph i poh. Najczęściej poprawnie wskazywano zależności związane z ph roztworu (7) i zależności związane z porównaniem stężeń jonów wodorowych i wodorotlenkowych (1), natomiast najwięcej problemów dotyczyło wskazań (3 i 6) związanych ze stężeniem wyrażonym w postaci mol. W kilku przypadkach zaznaczano zależności wzajemnie 10-7 3 dm sprzeczne np. 3 i 4. Zadanie 7. (3 pkt) Do probówek z wodą oznaczonych numerami I - VI wprowadzono odpowiednio: I Na 2 O, II SO 2, III NH 3, IV CsOH, V HCl, VI NO. Zbadano odczyn otrzymanych roztworów. Określ, w których probówkach stwierdzono odczyn: zasadowy, obojętny, kwasowy. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność opisywania typowych właściwości chemicznych tlenków, kwasów i zasad, w tym zachowanie wobec wody Za sześć poprawnych uzupełnień 3 pkt; pięć/ cztery uzupełnienia 2 pkt; trzy uzupełnienia 1 pkt Podanie numerów próbówek lub wzorów odpowiednich związków: Odczyn zasadowy: I, III, IV; obojętny: VI; kwasowy: II, V p = 0,56 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na określeniu odczynu wodnych roztworów tlenków, kwasów i zasad. Tylko 19% osób poprawnie przyporządkowało wszystkie wymienione substancje, a 44% rozwiązujących zadania próbnego arkusza - cztery lub pięć substancji. Najczęściej błędnie przyporządkowywano HCl, SO 2, CsOH i NH 3 podając, że są to substancje o obojętnym odczynie roztworu. Zadanie 8. (3 pkt) W układzie okresowym pierwiastków, zgodnie z prawem Mendelejewa, właściwości pierwiastków wraz ze wzrostem liczby atomowej zmieniają się w sposób okresowy. Poniżej podano szereg określeń dotyczących zmian w układzie okresowym: A. maleje aktywność chemiczna metali; B. maleje elektroujemność; C. rośnie elektroujemność; D. maleje aktywność chemiczna niemetali; E. rośnie aktywność chemiczna metali; F. wzrasta zasadowość; G. maleje zasadowość; H. rośnie charakter metaliczny; I. maleje charakter metaliczny. 12

Obok strzałek, oznaczających kierunek zmian właściwości pierwiastków w układzie okresowym, wpisz w pola oznaczone cyframi I VI odpowiednie litery charakteryzujące te zmiany spośród podanych określeń (A - I). I II III 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 72 73 74 75 76 77 78 78 80 81 82 83 84 85 86 87 88 IV V VI Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność analizowania i selekcjonowania podanych informacji (związanych z zależnościami w układzie okresowym pierwiastków) Za sześć poprawnych uzupełnień 3 pkt; pięć/ cztery uzupełnienia 2 pkt; trzy uzupełnienia 1 pkt Za wpisanie w pola I III trzech liter spośród A, C, G, I i w pola IV VI trzech liter spośród B, D, E, F, H p = 0,58 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na przyporządkowaniu określeń dotyczących zależności w układzie okresowym pierwiastków. Około 30% osób poprawnie wybrało sześć określeń spośród podanych w temacie zadania. Niestety, w wielu przypadkach wpisywano wszystkie litery odpowiadające podanym określeniom (od A do I), co często powodowało podawanie równocześnie odpowiedzi poprawnej i błędnej. W takim przypadku punkty nie były przydzielane. Zdarzały się przypadki podawania obok siebie dwóch sprzecznych określeń, np. w polach I i II podawano litery B i C. Zadanie 9. (2 pkt) Tlenki niemetali można otrzymać m.in. w reakcjach spalania niemetali oraz w reakcjach metali szlachetnych ze stężonymi kwasami utleniającymi. Zapisz dwa równania reakcji otrzymywania tlenku siarki(iv) podanymi metodami. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność zapisywania równań reakcji otrzymywania tlenków opisanymi metodami Za każde równanie 1 pkt Zapis dwóch równań reakcji: S + O 2 SO 2 oraz np.: Cu + 2H 2 SO 4 CuSO 4 + SO 2 + 2H 2 O p = 0,42 zadanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na zapisaniu dwóch równań reakcji ilustrujących opisane metody otrzymywania tlenków. Najwięcej poprawnych odpowiedzi dotyczyło zapisu równania otrzymywania tlenku siarki(iv) w reakcji spalania siarki. Praktycznie wszyscy potrafili zapisać wzory 13

substratów tej reakcji (siarka i tlen), ale w wielu przypadkach pojawiały się problemy z zapisem wzoru produktu (często podawano wzór SO 3 lub SO). Najwięcej problemów sprawiało zapisanie równania drugiej reakcji. Często w odpowiedziach kopiowano równanie podane w temacie zadania 5. W wielu przypadkach mylono pojęcie metal szlachetny z gazem szlachetnym i wśród substratów wpisywano np. symbol helu lub argonu. W przypadku wyboru miedzi lub srebra jako substratu, w produktach reakcji bardzo często wpisywano wzory odpowiednich tlenków metali. Zadanie 10. (1 pkt) Węglan amonu stosowany jest jako środek spulchniający podczas pieczenia ciasta. W temperaturze wyższej niż 100 0 C ulega rozkładowi zgodnie z równaniem: (NH 4 ) 2 CO 3 2NH 3 + CO 2 + H 2 O Na podstawie powyższego opisu określ, czy rozkład węglanu amonu jest reakcją egzoenergetyczną czy endoenergetyczną. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność wyszukiwania w podanym tekście informacji potrzebnych do rozwiązania problemu i stosowania pojęć egzoenergetyczny i endoenergetyczny Za poprawną odpowiedź -1 pkt Reakcja endoenergetyczna p = 0,62 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na analizie podanego tekstu i określenie rodzaju opisanej reakcji. W odpowiedzi nie było wymagane uzasadnienie, ale było przez wielu dodawane. Należy unikać takich sytuacji, gdyż uzasadnienia nie zawsze były poprawne. W wielu przypadkach uczniowie dawali poprawną odpowiedź, a mimo to nauczyciele podawali informację o braku realizacji tych treści programowych. Zadanie 11. (1 pkt) Na podstawie wartości elektroujemności pierwiastków określono rodzaj wiązań występujących w poniższych substancjach. Wybierz poprawne przyporządkowanie. CsBr O 2 NH 3 A. kowalencyjne kowalencyjne jonowe spolaryzowane niespolaryzowane B. jonowe kowalencyjne niespolaryzowane kowalencyjne spolaryzowane C. jonowe kowalencyjne spolaryzowane kowalencyjne niespolaryzowane D. kowalencyjne niespolaryzowane jonowe kowalencyjne spolaryzowane Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność określenia rodzaju wiązania (na podstawie różnicy elektroujemności łączących się pierwiastków) Za poprawną odpowiedź 1 pkt Odpowiedź B p = 0,56 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na wyborze poprawnej odpowiedzi po obliczeniu różnic elektroujemności łączących się pierwiastków. Było to jedyne zadanie zamknięte wielokrotnego wyboru w arkuszu próbnego egzaminu maturalnego. Tylko 56% uczniów poprawnie rozwiązało to zadanie, 14

a 34% uczniów wybierało pozostałe odpowiedzi (9% -A, 10% -C, oraz 15% -D). Około 10% uczniów zaznaczało w tabeli pojedyncze odpowiedzi, co sugeruje, że nie rozumieją zasady rozwiązywania zadań testowych wielokrotnego wyboru. Zadanie 12. (3 pkt) a) Wiórki magnezu o masie 2,4g spalono w tlenie i otrzymano 4g tlenku magnezu. Zapisz równanie reakcji i oblicz masę tlenu, który przereagował z magnezem. b) Oblicz skład procentowy tlenku magnezu. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność: 1. zapisu równania reakcji otrzymywania tlenku 2. wykonywania obliczeń stechiometrycznych 3. obliczania składu procentowego związku chemicznego Za zapis równania reakcji -1 punkt, obliczenie masy tlenu 1 punkt, obliczenie składu procentowego - 1 punkt 1. Równanie reakcji: 2 Mg + O 2 2 MgO 2. Obliczenie masy tlenu dowolnym sposobem: np. m tlenu = 4g 2,4g = 1,6g 3. obliczenie składu procentowego tlenku magnezu dowolnym sposobem, 1,6 g np.: %O = 100% = 40% 4g %Mg = 100% - 40% = 60% 1. zapis równania reakcji: p = 0,73 zadanie łatwe 2. obliczenie masy tlenu: p = 0,62 zadanie umiarkowanie trudne 3. obliczenie składu procentowego: p = 0,58 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Większość uczniów poprawnie zapisała równanie reakcji. Wśród 26% uczniów, którzy nie otrzymali punktów za tę, większość prawidłowo podała wzory substratów reakcji, (choć zdarzały się zapisy Mg 2 ), natomiast pojawiały się problemy z poprawnym zapisem wzoru tlenku magnezu (zapisywano MgO 2 ) lub zapominano o uzgodnieniu równania. Tylko 63% uczniów dobrze obliczyło masę tlenu. Stosowano różne metody obliczenia (np. na podstawie równania reakcji, z prawa zachowania masy), ale często zdarzały się błędy rachunkowe lub pomijano jednostki mimo wyraźnej informacji przedstawionej w punkcie 4. instrukcji dla zdającego. Praktycznie wszyscy uczniowie obliczali skład procentowy tlenku, a do typowych błędów można zaliczyć błędy rachunkowe oraz obliczenie zawartości tylko jednego pierwiastka (magnezu lub tlenu) i pominięcie zawartości drugiego pierwiastka. Z analizy rozwiązań wynika, że uczniowie znają zasadę obliczania składu procentowego, ale bardzo często nie znają wzoru (w tym przypadku tlenku magnezu), który pozwoliłby na poprawne wykonanie obliczeń. Duża grupa uczniów nie podjęła próby zapisu równania reakcji, ale wykonała jedno z obliczeń, albo obliczenie masy tlenu, albo obliczenie składu procentowego, przy czym częściej wykonywano tylko obliczenie składu procentowego. 15

Zadanie 13. (3 pkt) Na podstawie analizy informacji zawartych w tablicy rozpuszczalności: a) podaj wzory dwóch fosforanów nierozpuszczalnych w wodzie b) podaj wzór jednej soli srebra rozpuszczalnej w wodzie c) napisz wzory dwóch wodorotlenków o wzorze ogólnym M(OH) 3, które praktycznie są w wodzie nierozpuszczalne. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność odczytywania informacji z tabeli rozpuszczalności Za podanie odpowiednich wzorów w każdym wierszu (a, b, c) - 3 x 1 punkt Podanie wzorów (na podstawie załączonej tabeli rozpuszczalności): c) dwóch fosforanów z wyjątkiem: Na 3 PO 4, K 3 PO 4, (NH 4 ) 3 PO 4 d) soli srebra: AgNO 3 lub AgCH 3 COO c) dwóch wodorotlenków spośród: Al(OH) 3 Bi(OH) 3, Fe(OH) 3 p = 0,78 zadanie łatwe Omówienie zadania Zadanie należało do zadań łatwych, co oznacza, że uczniowie umieją korzystać z tabeli rozpuszczalności. Praktycznie, w każdym przypadku, wybory były właściwe z punktu widzenia warunków zadania (związki rozpuszczalne, związki nierozpuszczalne), ale w wielu wypadkach były błędy w zapisach wzorów odpowiednich związków. Szczególnie dotyczy to fosforanów i wodorotlenków Zadanie 14. (1 pkt) Na podstawie analizy informacji zawartych w tablicy rozpuszczalności, wskaż wśród podanych niżej substancji te, które można zastosować do wykrycia jonów siarczanowych(vi) w roztworze wodnym. FeCl 2 ; NaOH; Pb(NO 3 ) 2 ; Cu(NO 3 ) 2 ; Ba(OH) 2 Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność wykorzystywania danych z tablicy rozpuszczalności do projektowania reakcji strąceniowych Za podanie obu wzorów - 1 punkt Ba(OH) 2, Pb(NO 3 ) 2 p = 0,43 zadanie trudne Omówienie zadania Zadanie polegało na analizie tabeli rozpuszczalności, wyszukaniu nierozpuszczalnych siarczanów(vi) i wyszukaniu wśród podanych związków odpowiedniego odczynnika. Zadanie okazało się zaskakująco trudne w kontekście łatwości poprzedniego zadania. Typowymi błędami w odpowiedziach było wymienianie NaOH jako odpowiedniego odczynnika lub podawanie wzorów wszystkich wymienionych w zadaniu związków. Zadanie 15. (1 pkt) Wymień trzy czynniki, które wpłyną na szybkość reakcji magnezu z kwasem solnym. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność jakościowego określenia czynników wpływających na szybkość reakcji Za podanie trzech czynników 1 punkt Podanie trzech czynników: np.: rozdrobnienie magnezu, stężenie kwasu, mieszanie p = 0,47 zadanie trudne 16

Omówienie zadania Blisko połowa zdających potrafiła wymienić trzy czynniki wpływające na szybkość reakcji. Często jako jedyny czynnik wymieniano mieszanie, a w wielu odpowiedziach bardzo często wymieniano katalizator lub podawano jako dwa odrębne czynniki stężenie i ilość reagentów. Zadanie 16. (3 pkt) Wybierz spośród P 4 O 10, Na 2 O, NO i wpisz do tabeli odpowiednio wzory tych tlenków, które reagują z wodą, kwasem i zasadą w sposób zaznaczony w tabeli (znak + oznacza, że reakcja zachodzi, znak oznacza, że reakcja nie zachodzi). Wzór Reakcja z tlenku H 2 O HCl NaOH - - - + - + + + - Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność opisywania typowych właściwości chemicznych tlenków, w tym ich zachowanie wobec wody, kwasu i zasady Za każde poprawne uzupełnienie - 1 punkt Uzupełnienie tabeli w kolejności: NO, P 4 O 10, Na 2 O p = 0,69 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Co drugi uczeń poprawnie przyporządkował wszystkie tlenki. Najwięcej problemów sprawiało określenie właściwości tlenku fosforu(v) i tlenku azotu(ii). Często wskazywano tlenek sodu jako reagujący z wodą i NaOH. Zadanie 17. (3 pkt) Oblicz masę wodorotlenku sodu, którą należy odważyć w celu sporządzenia 300 cm 3 roztworu o stężeniu 0,3 mol/dm 3. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność wykonywania obliczeń związanych ze stężeniem roztworu Obliczenie masy wodorotlenku sodu dowolnym sposobem 3 punkty W przypadku innego sposobu obliczenia należy rozdzielić punkty, np.: - obliczenie masy molowej 1 punkt - obliczenie liczby moli 1 punkt - obliczenie masy wodorotlenku 1 punkt p = 0,58 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Blisko 13 % uczniów nie podjęło próby rozwiązania zadania. W żadnym przypadku nie było adnotacji o braku realizacji treści programowych związanych ze stężeniem roztworu. Spośród tych, którzy rozwiązywali zadanie, co drugi uczeń w pełni poprawnie wykonał zadanie. W wielu przypadkach wykorzystywano wzór na stężenie molowe, na podstawie którego obliczano masę substancji rozpuszczonej. Do typowych błędów i niedociągnięć powodujących obniżenie punktacji należało pomijanie jednostek lub błędne jednostki, błędy w obliczeniu masy molowej wodorotlenku sodu (np. sumowanie liczb atomowych) oraz błędy rachunkowe. 17

Zadanie 18. (3 pkt) Zaprojektuj doświadczenie, które potwierdzi, że magnez jest mniej aktywny niż sód. Wybierz odpowiedni odczynnik, narysuj schemat doświadczenia i opisz obserwacje. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność projektowania doświadczenia ilustrującego różnice w aktywności metali, w tym: 1. wybór odpowiedniego odczynnika 2. wykonanie schematycznego rysunku 3. zapis obserwacji Wybór odczynnika 1 punkt, schemat doświadczenia 1 punkt, opis obserwacji 1 punkt Wybór odczynnika np. woda, rysunek schematu doświadczenia odpowiedni do wybranego odczynnika, obserwacje odpowiednie do wybranego odczynnika np. reakcja z sodem zachodzi gwałtownie, a z magnezem zachodzi wolno ( po podgrzaniu) 1. wybór odpowiedniego odczynnika p = 0,68 zadanie umiarkowanie trudne 2. wykonanie schematycznego rysunku 0,30 zadanie trudne 3. zapis obserwacji - p = 0,22 zadanie trudne Omówienie zadania Blisko połowa uczniów nie podjęła próby rozwiązania tego zadania. Tylko co szósty uczeń poradził sobie z rozwiązaniem. Jako odczynnik najczęściej wybierano kwas, (np. H 3 PO 4 lub H 2 SO 3 ), często wymieniano również fenoloftaleinę. Część uczniów projektowała doświadczenie wykorzystujące zasadę wypierania metalu mniej aktywnego z roztworu jego soli przez metal bardziej aktywny, nie zwracając uwagi na fakt, że sód łatwo i gwałtownie reaguje z wodą, a więc ta metoda nie jest poprawna. W wielu przypadkach mimo błędnego doboru odczynnika (np. fenoloftaleiny), wykonywano poprawny rysunek do doświadczenia, w którym nie uwzględniano już fenoloftaleiny, ale zaznaczano wodę. Nagminnie zamiast obserwacji podawano wnioski. Część uczniów nie zrozumiała polecenia i projektowała doświadczenie pozwalające na rozróżnienie roztworów soli sodowych od magnezowych z wykorzystaniem reakcji strąceniowych. Zadanie 19. (2 pkt) Napisz wzory półstrukturalne (grupowe) dwóch alkanów zawierających 5 atomów węgla w cząsteczce. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność rysowania wzorów półstrukturalnych węglowodorów, w tym wzorów izomerów węglowodorów. Za każdy wzór 1 punkt Wzory półstrukturalne (grupowe) dwóch węglowodorów nasyconych o 5 atomach węgla p = 0,73 zadanie łatwe Omówienie zadania Uczniowie dość dobrze radzili sobie z rozwiązaniem tego zadania. Do typowych błędów można zaliczyć podawanie niewłaściwej liczby atomów wodoru (szczególnie w przypadku wzorów węglowodorów rozgałęzionych) lub podawanie wzorów chloropochodnych pentanu. 18

Zadanie 20. (3 pkt) W poniższej tabeli zestawiono temperatury topnienia n-alkanów pod ciśnieniem 1013 hpa: Liczba atomów węgla w cząsteczce alkanu Temperatura topnienia t t [ o C] 10-30 15 10 20 36 Sporządź wykres zależności temperatury topnienia od liczby atomów węgla w cząsteczce. Na podstawie wykresu określ przybliżoną temperaturę topnienia n-alkanu o 12 atomach węgla w cząsteczce. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność konstruowania wykresu według podanych zależności oraz odczytywania danych z wykresu Konstrukcja wykresu 2 pkt (dobór układu współrzędnych i jednostek 1 pkt, zaznaczenie punktów 1 pkt), odczytanie wartości temperatury topnienia 1 pkt. temperatura [0C] 40 35 30 25 20 15 10-10 -505-15 -20-25 -30-35 0 5 10 15 20 25 n (liczba atomów wegla w cząsteczce) temp. topnienia około 10 0 C 1. dobór układu współrzędnych i jednostek p = 0,57 2. zaznaczenie punktów na podstawie danych w tabeli p = 0,75 3. odczytanie wartości z wykresu p = 0,50 zadania umiarkowanie trudne Omówienie zadania Zadanie należało do umiarkowanie trudnych. Uczniowie dość dobrze radzili sobie z zaznaczeniem punktów o podanych współrzędnych (najwyższa łatwość). Przy konstrukcji wykresu, problem stanowiło rozróżnienie zmiennej zależnej (temperatury topnienia) od zmiennej niezależnej (liczba atomów węgla w cząsteczce) i odpowiedni dobór jednostki, co powodowało niewłaściwą konstrukcję wykresu. W wielu przypadkach po naniesieniu punktów nie kontynuowano rozwiązania i nie odczytywano temperatury topnienia alkanu o 12 atomach węgla lub dokonywano błędnego odczytu. Zastanawiające są adnotacje o braku realizacji treści programowych związanych z zadaniem. Konstrukcja wykresu jest ćwiczona na lekcjach matematyki, fizyki i chemii i nie jest zależna od konkretnych treści programowych. 19

Zadanie 21. (4 pkt) Zapisz równanie reakcji całkowitego spalania etanu i oblicz, ile dm 3 tlenu, odmierzonego w warunkach normalnych, potrzeba do całkowitego spalenia jednego mola tego węglowodoru. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność zapisu typowych równań reakcji węglowodorów oraz wykonywania obliczeń w oparciu o równanie reakcji Zapis równania 2 pkt, (substraty i produkty 1pkt, dobór współczynników - 1 pkt); obliczenie dowolnym sposobem 2 pkt np.: - obliczenie liczby moli tlenu 1pkt - obliczenie objętości tlenu - 1pkt Równanie: 2C 2 H 6 + 7O 2 4CO 2 + 6H 2 O objętość tlenu 78,4 dm 3 dowolny sposób obliczenia, np.: - obliczenie liczby moli tlenu - obliczenie objętości tlenu 1. zapis równania reakcji spalania etanu p = 0,55 zadanie umiarkowanie trudne 2. obliczenia p = 0,49 zadanie trudne Omówienie zadania Uczniowie mieli problemy z zapisaniem wzoru etanu i podaniem wzorów produktów reakcji. Najczęściej podawano wzór C 2 H 5, a wśród produktów wymieniano węgiel, CO i wodór zamiast wody. W przypadku błędnego zapisu wzoru węglowodoru (np. C 2 H 4 ) i poprawnych wzorach pozostałych reagentów przydzielano punkty za dobór współczynników (o ile były poprawnie dobrane). Najwięcej problemów sprawiało obliczenie objętości tlenu. Podobnie jak w poprzednich zadaniach rachunkowych, do typowych błędów należały błędy rachunkowe oraz pomijanie jednostek. Zadanie 22. (3 pkt) g Pewna pochodna węglowodoru ma wzór ogólny C x H y O 2, a jej masa molowa M = 60. mol Oblicz wartości współczynników x i y oraz podaj wzór sumaryczny tego związku. Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność wykonywania obliczeń oraz znajomość pojęcia wzór sumaryczny. Za obliczenie wartości współczynników x i y dowolnym sposobem 2 pkt. Podanie wzoru sumarycznego 1 pkt. Współczynniki x = 2, y = 4 wzór sumaryczny C 2 H 4 O 2 obliczenie p = 0,55 zadanie umiarkowanie trudne podanie wzoru p = 0,49 zadanie trudne Omówienie zadania Tylko 30% zdających poprawnie rozwiązało całe zadanie. Ci, którzy wykonywali obliczenia najczęściej pomijali jednostki. Często, obok poprawnie wykonanych obliczeń podawano wzór konkretnego związku np. CH 3 COOH zamiast wzoru sumarycznego. Często pomijano obliczenia i podawano poprawny wzór pochodnej. Świadczy to o umiejętności ustalenia wartości współczynników, ale braku umiejętności zapisu odpowiedniego obliczenia. 20

Informacja do zadania 23. i 24. Poniższy wzór przedstawia cząsteczkę związku organicznego nazywanego w skrócie PAS. COOH OH 1 2 4 NH 2 3 Zadanie 23. (3 pkt) Podaj nazwy grup funkcyjnych oznaczonych numerami 1, 2 i 3 w przedstawionej wyżej cząsteczce Sprawdzana Zadanie sprawdza znajomość nazw grup funkcyjnych Za nazwę każdej grupy 1 pkt. 1. grupa karboksylowa 2. grupa hydroksylowa (wodorotlenowa) 3. grupa aminowa p = 0,68 zadanie umiarkowanie trudne Omówienie zadania Uczniowie nie mieli problemów z podaniem nazw grupy COOH i OH natomiast mylili się w nazwie grupy aminowej. Zadanie 24. (1 pkt) Ustal wzór sumaryczny cząsteczki PAS Sprawdzana Zadanie sprawdza umiejętność zapisu wzoru sumarycznego Za podanie wzoru 1 pkt. C 7 H 7 O 3 N p = 0,20 zadanie trudne Omówienie zadania Ustalenie wzoru sumarycznego na podstawie podanego w informacji wstępnej wzoru uproszczonego okazało się zadaniem najtrudniejszym w całym teście. Próby rozwiązania tego zadania nie podjęło około 30 % uczniów, a w śród tych, którzy je rozwiązywali tylko 20% rozwiązało je poprawnie. W przypadku zapisu wzoru sumarycznego najwięcej błędów dotyczyło ustalenia liczby atomów wodoru i tlenu, ale największą grupę odpowiedzi stanowiły zapisy, w których wymieniano w kolejności wzory grup funkcyjnych występujących w związku. Zadanie 25. (4 pkt) Spośród związków oznaczonych literami (A F), wybierz i wpisz do tabeli litery odpowiadające składnikom budującym złożone pochodne węglowodorów. A. fruktoza; B. glicerol; C. glukoza: D. kwas stearynowy E. kwas oleinowy F. mieszanina aminokwasów sacharoza białko jaja kurzego tłuszcz nienasycony skrobia 21

Sprawdzana Zadnie sprawdza znajomość składników najważniejszych wielofunkcyjnych pochodnych węglowodorów Za wskazanie składników każdego związku złożonego 1 pkt Sacharoza -A, C; białko jaja kurzego -F; tłuszcz nienasycony -B, E lub B, D, E; skrobia -C p = 0,49 zadanie trudne Omówienie zadania Jest to jedno z zadań, wymienianych przez nauczycieli, którzy zaznaczali niezrealizowanie odpowiednich treści programowych. Mimo to zadanie opuściło tylko około 10% uczniów. W większości uczniowie znają wymienione związki i ich składniki z lekcji w gimnazjum lub lekcji biologii. Najwięcej błędów popełniali wskazując składniki tłuszczu nienasyconego i skrobi. W obu przypadkach mylono glukozę z glicerolem. 4. Uwagi i ogólne rady przekazane przez egzaminatorów Przedstawiona powyżej analiza zadań i odpowiedzi uczniów powinna zachęcić do ćwiczenia takich umiejętności jak: 1. udzielanie odpowiedzi zgodnie z poleceniem i wyłącznie na temat, bez dodatkowych komentarzy i uzasadnień, 2. zwięzłe i logiczne formułowanie odpowiedzi, 3. operowanie pełnymi nazwami procesów, związków chemicznych itp., 4. interpretacja materiałów źródłowych (teksty, rysunki, tabele, schematy), 5. przetwarzanie podanych danych np. na formę schematu, wykresu, tabeli itp., 6. czytanie ze zrozumieniem tekstów i wyciąganie wniosków na ich podstawie, 7. podawanie odpowiedniej liczby przykładów określonej w treści zadania, 8. analizowanie wykresów, 9. formułowanie opisów doświadczeń, obserwacji i wniosków, 10. wykonywanie prostych obliczeń, w których prezentowany jest tok rozumowania i uwzględniane jednostki, 11. ustalanie wzorów sumarycznych związków chemicznych, 12. zapis równań reakcji. Proponujemy by omówić również z uczniami poniższe rady egzaminatorów, które powinny im pomóc w przygotowaniu się do pisemnego egzaminu z chemii. 1. Należy dokładnie zapoznać się z informacją dla zdającego umieszczoną na pierwszej stronie arkusza egzaminacyjnego. 2. Właściwie rozplanować czas pracy z arkuszem. 3. Podczas rozwiązywania zadań można korzystać z kalkulatora i załączonych do arkusza tablic. Często w zadaniach jest umieszczone wskazanie tablicy, np.: Na podstawie załączonej tabeli podaj.... 4. Należy czytać uważnie treść polecenia, gdyż każdy jego wyraz jest istotny i zawiera wskazówki, co do treści odpowiedzi i sposobu jej przedstawienia. Np. podaj nazwę..., wymień dwa..., oblicz..., narysuj..., zapisz jakie obserwacje... Każdy z nich wskazuje na to, jakiego rodzaju i jak obszerna powinna być prawidłowo udzielona odpowiedź (np. polecenie rozpoczynające się od sformułowania Przedstaw oznacza o wiele szerszy zakres odpowiedzi niż zaczynające się od słów Podaj... ). 22

5. Przy rozwiązywaniu zadań rachunkowych należy prezentować tok rozumowania (jest oceniany każdy krok obliczenia) i pamiętać o jednostkach. Brak jednostki obniża punktację. 6. W każdym zestawie maturalnym znajdują się zadania łatwe obok bardziej skomplikowanych, dlatego gdy pytanie wydaje się zbyt łatwe, a odpowiedź oczywista nie należy szukać pułapek. 7. Należy pamiętać, że obok każdego zadania podana jest maksymalna liczba punktów, co stanowi dodatkową wskazówkę, w jaki sposób udzielona odpowiedź będzie oceniana. 8. Każdą odpowiedź należy najpierw przemyśleć, gdyż ocenie podlegają nie tylko zawarte w niej wiadomości, ale również sposób ich przedstawienia, interpretacja, wyciągane wnioski. Dotyczy to głównie zadań problemowych wymagających odpowiedzi pełnymi zdaniami. 9. Należy pisać wyłącznie na temat, gdyż ocenie podlega tylko taka liczba odpowiedzi (liczonych od pierwszej), jakiej wymagało polecenie. Pisząc więcej niż potrzeba można narazić się na błędy, które mogą spowodować negatywną ocenę całości zadania. 10. Należy dbać o poprawność językową i poprawną terminologię chemiczną, pisać zawsze wyraźnie tak, aby można było odczytać każdą odpowiedź. 23

24 NOTATKI