8. Owies Według danych GUS, powierzchnia uprawy owsa w 2016 roku stanowiła około 6,5% ogólnych zasiewów zbóż w Polsce i od lat utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Zainteresowanie produkcją jest wciąż niewielkie w stosunku do korzyści, jakie wynikają ze specyficznych właściwości i zalet tego gatunku. Owies jest mało wymagający pod względem warunków uprawy i tańszy w produkcji niż inne zboża. Doskonale wykorzystuje składniki pokarmowe znajdujące się w glebie, jest tolerancyjny na zakwaszenie podłoża i wykazuje dużą konkurencyjność w stosunku do chwastów. Jako jedyna roślina zbożowa nie jest porażany przez choroby podstawy źdźbła i nie uczestniczy w łańcuchu żywicielskim patogenów. Przy dużym udziale zbóż, powyżej 70%, w strukturze zasiewów w naszym kraju, włączenie owsa w płodozmian jest doskonałym rozwiązaniem, zwłaszcza w rolnictwie zrównoważonym. W 2016 roku Krajowy Rejestr (KR) obejmował 29 odmian owsa, w tym 5 nagoziarnistych i 1 o brązowej barwie plewki. Prace hodowlane, mające na celu obniżenie zawartości łuski, wpłynęły na poprawę wartości pokarmowej ziarna. Owies i produkty owsiane są ważnym źródłem wielu cennych składników o znaczeniu odżywczym i biologicznym. Na uwagę zasługuje najwyższy wśród zbóż poziom frakcji rozpuszczalnej błonnika pokarmowego, aminokwasów egzogennych i składników mineralnych. Uprawiany w warunkach ekologicznych może być cennym surowcem do produkcji zdrowej żywności. Nowoczesne technologie i procesy frakcjonowania składników owsa dają możliwości wszechstronnego wykorzystania ziarna w przemyśle: farmaceutycznym, kosmetycznym, chemicznym, a także jako ekologicznego nośnika energii. W województwie łódzkim do doświadczeń PDO przyjęto 6 odmian owsa. Testowane odmiany pochodziły z hodowli krajowej (tabela 1). Doświadczenia odmianowe z owsem, prowadzone na jednym poziomie agrotechniki, zlokalizowano w trzech miejscowościach: Sulejowie, Lućmierzu i Strzelcach. Warunki polowe doświadczeń przedstawiono w tabeli 2. Na najlepszym kompleksie glebowym założono doświadczenie w Strzelcach, natomiast na najsłabszym w Lućmierzu. Nawożenie azotowe stosowano w ilości: 91 kg/ha w Sulejowie, 88 kg/ha w Lućmierzu i 70 kg/ha w Strzelcach. Nawożenie fosforowe wynosiło w ilości od 60 do 25 kg/ha, zaś potasowe: 96 kg/ha w Lućmierzu, 90 kg/ha w Strzelcach i 70 kg/ha w Sulejowie. Warunki agrometeorologiczne w bieżącym sezonie wegetacyjnym były niekorzystne. Chłodna i sucha wiosna spowolniła tempo wegetacji, zwłaszcza na glebach słabych. Opady w czerwcu poprawiły stan uwilgotnienia podłoża. Wysokie temperatury spowodowały jednak podsychanie roślin i znaczne skrócenie procesu nalewania ziarna. Skutkowało to obniżeniem wysokości i jakości plonów. Według danych GUS za rok 2016, zbiory owsa w Polsce były o blisko 16% większe niż ubiegłoroczne. Podobny wynik uzyskano w doświadczeniach PDO, realizowanych w województwie łódzkim. Średni plon owsa w 2016 roku wyniósł 66,4 dt/ha (tabela 5). Wynik ten jest o blisko 15% wyższy od plonów uzyskanych w 2015 roku i zbliżony do średniej za wielolecie. W roku 2016 najwyżej plonował owies w Strzelcach - ponad 8 t/ha. W Sulejowie i Lućmierzu zbiory były na podobnym poziomie około 6 t/ha. Największym plonem, od dwóch lat, cechuje się odmiana Nawigator. Wartość wzorca za lata 2014-2016 przekroczyła także odmiana Bingo, natomiast Krezus w trzech badanych latach plonował poniżej średniej. W 2016 roku porażenie owsa przez choroby było nieznaczne (tabela 6). Badane odmiany utrzymują od lat odporność na mączniaka. Z większym nasileniem w bieżącym sezonie wystąpiła helmintosporioza. Podatność na porażenie wykazują odmiany Paskal i Nawigator. Rdza wieńcowa w 2016 roku nie wystąpiła a w wieloleciu brak zróżnicowania w odporności na tę chorobę. Ważniejsze cechy rolniczo użytkowe odmian przedstawiono w tabeli 7. Średni udział łuski w ziarnie owsa, w roku 2016, był zbliżony do wyniku uzyskanego za lata 2014-2016. Najmniejszą zawartość łuski posiadają odmiany Bingo i Nawigator, najwyższą zaś Krezus. Dużą
odpornością na wyleganie, za wielolecie, wyróżnia się odmiana Krezus, natomiast badana drugi rok odmiana Paskal wykazała największą skłonność do wylegania. Wysokość roślin w roku 2016 była znacznie poniżej średniej za wielolecie. Najwyższymi odmianami w latach 2014-2016 były Nawigator i Bingo, najniższą zaś Paskal. W roku 2016 i w wieloleciu, najwyższą masę 1000 ziaren uzyskała odmiana Bingo - ponad 40 g. Najdrobniejsze ziarno wytworzyła odmiana Krezus. W oparciu o wyniki doświadczeń, Łódzki Zespół PDO, podjął decyzję o utworzeniu dla owsa Listy Odmian Zalecanych do uprawy (LOZ): 1. Bingo 2. Nawigator Tabela 1. Odmiany badane. Rok zbioru 2016. Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włącze nia do LOZ Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 1 Krezus 2005 2 Bingo 2009 2010 3 Nawigator 2015 2016 4 Paskal 2015 5 Elegant 2016 6 Romulus 2016 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL - 64-000 Kościan
Tabela 2. Owies. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2016. Miejscowość Sulejów Lućmierz Strzelce Powiat Piotrkowski Zgierski Kutnowski Kompleks rolniczej przydatności gleby żytni bardzo dobry żytni dobry pszenny dobry Klasa bonitacyjna gleby IIIb IVa IIIa ph gleby w KCl 6,4 6,2 6,3 Przedplon ziemniaki ziemniaki rzepak ozimy Data siewu 05.04.16 05.04.16 19.03.16 (dzień, m-c, rok) Obsada nasion (szt./m 2 ) 450 500 450 Data zbioru 08.08.16 03.08.16 29.07.16 (dzień, m-c, rok) Nawożenie mineralne N (kg/ha) 91 88 70 P 2 O 5 (kg/ha) 25 36 60 K 2 O (kg/ha) 70 96 90 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi (l/ha) Agroleaf Power Total - 4 kg Florovit - 1,5 l Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Domnic 060 FS Domnic 060 FS Domnic 060 FS Herbicyd (nazwa, dawka/ha) Chwastox Trio 540 SL - 1,5 l Mustang Forte 195 SE - 0,8 l Chisel Nowy 51,6 WG 60 g Mustang Forte 195 SE - 0,8 l Insektycyd (nazwa, Fury 100 EW - 0,1 l dawka/ha) Karate Zeon o50 CS - 0,15 l Fury 100 EW - 2 X 0,1 l Pyrinex 480 EC - 0,5 l Decis Mega 050 EW - 0,125 l
Tabela 3. Owies. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2016. Lp. Cecha Sulejów Lućmierz Strzelce 1 Termin wiechowania (dzień, m-c) 09.06.2016 11.06.2016 05.06.2016 2 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 13.07.2016 15.07.2016 14.07.2016 3 Wysokość roślin (cm) 74 76 89 4 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 5 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 8,1 7,1 9,0 6 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 9,0 9,0 8,2 7 Porażenie przez rdzę wieńcową (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 8 Porażenie przez rdzę źdźbłową (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 9 Porażenie przez septoriozę liści (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 10 Porażenie przez helmintosporiozę (skala 9 o ) 5,7 7,5 9,0 11 Masa 1000 ziaren (g) 42,0 34,9 38,6 12 Udział łuski (%) 25,1 26,9 24,4 13 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 7,7 11,6 12,6 14 Plon ziarna (dt z ha) 60,4 58,1 80,8 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian. Skala 9 o : 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny.
Tabela 4. Owies. Plon ziarna odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru: 2016. Lp. Odmiana Sulejów Lućmierz Strzelce Wzorzec, dt z ha 60,4 58,1 80,8 1 Krezus 94 98 94 2 Bingo 100 91 102 3 Nawigator 108 102 103 4 Paskal 93 101 98 5 Elegant 105 102 101 6 Romulus 100 106 101 Wzorzec: w roku 2016 wszystkie badane odmiany. Tabela 5. Owies. Plon ziarna odmian (% wzorca). Lata zbioru: 2016, 2015, 2014. Plon ziarna w % wzorca Lp. Odmiana 2016 2015 2014 Średnia 2014 2016 Wzorzec, dt z ha 66,4 58,0 87,6 70,7 1 Krezus 95 95 93 94 2 Bingo 98 102 107 103 3 Nawigator 105 104 104 4 Paskal 98 99 98 5 Elegant 102 6 Romulus 102 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 Wzorzec: w roku 2016 wszystkie badane odmiany, w roku 2015 Krezus, Bingo, Nawigator, Paskal, w roku 2014 Krezus, Bingo. Liczba doświadczeń dla okresu 2014-2016 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza.
Tabela 6. Owies. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenie od wzorca). Lata zbioru: 2016, 2015, 2014. Liczba Mączniak Rdza wieńcowa Helmintosporioza Lp. Odmiana lat badań 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 Wzorzec (skala 9 o ) 8,2 8,1 9,0 7,4 6,6 7,3 1 Krezus 3 0,5 0,1 0,0-0,1 0,8 0,0 2 Bingo 3-0,5-0,1 0,0 0,0-0,7-0,1 3 Nawigator 2 0,1 0,0* 0,0 0,1* -1,1-0,3* 4 Paskal 2-0,2-0,1* 0,0 0,1* -0,9-0,5* 5 Elegant 1 0,1 0,0 1,4 6 Romulus 1 0,1 0,0 0,4 Liczba doświadczeń 1 4 0 2 2 5 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. *- średnia z lat: 2015-2016. Liczba doświadczeń dla okresu 2014-2016 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza. Tabela 7. Owies. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2016, 2015, 2014. Wyleganie (skala 9 o ) Liczba w fazie Wysokość roślin Masa 1000 ziaren Udział łuski (%) Lp. Odmiana lat dojrzałości przed zbiorem (cm) (g) badań mlecznej 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 2016 2014-2016 Wzorzec 25,5 26,3 9,0 9,0 7,6 6,8 79,9 96,3 38,5 39,2 1 Krezus 3 3,5 3,7 0,0 0,0 0,6 0,5-2,6-1,4-4,5-4,8 2 Bingo 3-1,5-2,6 0,0 0,0 0,6 0,0-1,2 0,6 4,6 3,7 3 Nawigator 2 1,0-0,5* 0,0 0,0* -0,2 0,0* 1,1 1,2* 1,2 3,0* 4 Paskal 2 0,2 0,4* 0,0 0,0* -1,1-0,9* -2,2-2,5* -1,2-1,1* 5 Elegant 1-2,0 0,0 0,1 3,1-0,2 6 Romulus 1-1,4 0,0-0,1 1,8-0,1 Liczba doświadczeń 3 8 0 0 2 5 3 9 3 9 Wyleganie: wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których miało ono miejsce; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. * - średnia z lat: 2015-2016. Liczba doświadczeń dla okresu 2014-2016 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza.