OFERTA dla EDUKACJI EKOLOGICZNEJ DZIECI kl.0-6 szkoły podstawowej Mądrość przyrody dla najmłodszych I. Cel ogólny: Cykl warsztatów Mądrość przyrody dla najmłodszych to między przedmiotowy projekt edukacji środowiskowej, który w formie warsztatów twórczych łączy: słowo, obraz, aktywną edukację ekologiczną oraz edukację plastyczną, muzyczną i rytmikę. Warsztaty zawierają zadania i treści, które mogą być pomocne nauczycielom, w realizacji programu nauczania przyrody, plastyki oraz zajęć zintegrowanych. Mądrość przyrody dziecko odkrywa w formie pojedynczego warsztatu na wybrany temat lub cyklu warsztatów, które w części lub w pełni wykorzystają treści edukacyjne zawarte we wszystkich pomocach dydaktycznych. Popularyzacja nowej filozofii ochrony przyrody realizowanej w ramach sieci obszarów chronionych Natura 2000 Zdobywanie wiedzy przyrodniczej w róŝnych formach edukacyjnych Kształtowanie właściwych postaw ochrony przyrody Rozbudzanie wyobraźni i aktywności twórczej inspirowanej przyrodą Kształtowanie umiejętności obserwacji, dostrzegania róŝnic i podobieństw oraz ich transpozycja w działaniu plastycznym Rozwijanie indywidualnych uzdolnień badawczych Współpraca grupowa w działaniu twórczym Konfrontacja zdobytej wiedzy z rzeczywistością II. Sposób realizacji: 1.Warsztaty mogą być prowadzone podczas lekcji przedmiotowych w szkole, a takŝe podczas zajęć pozalekcyjnych i świetlicowych. Warsztaty skierowane są dla dzieci w wieku 6-12 lat. W zaleŝności od grupy wiekowej adoptowana jest skala trudności i sposób przekazywania wiedzy ekologicznej. 2. Istnieje moŝliwość realizacji warsztatów podczas akcji Zima i Lato w mieście, podczas festynów, pikników i innych okolicznościowych imprez ekologicznych. 3. Do przeprowadzenia warsztatów konieczne jest uŝycie pomocy dydaktycznych. 4. Scenariusz kaŝdego warsztatu jest następujący: 1. Przyswajanie wiedzy ( ksiąŝeczki, rozmowa ) 1
2. Odkrywanie mądrości przyrody w trakcie wspólnej zabawy o tematyce przyrodniczej. Pod wpływem inspiracji trenera pomoce dydaktyczne stają się źródłem ukierunkowanej aktywności badawczej dziecka. 3. Działanie artystyczne, indywidualne lub grupowe, ugruntowuje zdobytą wiedzę przyrodniczą i transponuje ją do świata ekspresji twórczej, po tej części warsztatów następuje wspólna refleksja nad osiągniętymi rezultatami. III. Oferta warsztatów tematycznych: 1. Warsztaty ekologiczne Ptaki i ich przysmaki, grupa wiekowa 5-12 lat Jest wieczór w dąbrowie Małe ptaki pilnie szukają kryjówek, by przetrwać noc. Wśród ciszy słychać zew puszczyka, terkotanie lelka kozodoja, odzywa się lis skrada kuna. Prezentacja multi-medialna wprowadza dzieci w świat dąbrowy. Stare zmurszałe pnie drzew posiadają liczne kryjówki, w których ukrywają się nasi bohaterowie: sójka, zięba, kowalik, sikora modra, pełzacz, muchołówka, dzięcioły i inne ptaki, a takŝe ich przysmaki. Prezentacja urozmaicona jest barwną opowieścią, poprzetykana anegdotami, pytaniami i zagadkami. Poznajemy najpiękniejsze ćmy, motyle i ich gąsienice, drapieŝne chrząszcze, waŝki, pasikoniki. Kolejnym pasjonującym elementem zajęć będzie obserwacja pod lupą preparatów prezentujących wybrane gatunki ptasich przysmaków. Na zakończenie wspólnie rysujemy sylwetki poznanych zwierząt, dzięki pracy z ksiąŝką Opowieści Dąbrowy, cz.1 Ptaki i ich przysmaki, w której znajdują się wzory do kolorowania. Wydawca Agencja Chlorofil 2010, ISBN 978-83-931246-0-2 2
2. Warsztaty ekologiczno-teatralne: Opowieść z maskami ptaków, grupa wiekowa 4-9 lat Dzieci wybierają maski: Mamy do wyboru: puszczyka, dzięcioła, sójkę, ziębę, lelka, jastrzębia i sikorę modrą. Słuchając głosów ptaków, rozpoczynamy naszą opowieść. W jej trakcie oglądamy sylwetki, sposób ubarwienia, zastanawiamy się nad kształtami ptasich dziobów i stóp. KaŜdy moŝe juŝ przymierzyć swoją maskę. Trzeba będzie zapamiętać charakterystyczne cechy wybranego ptaka, które staną się podstawą zbudowania aktorskiej postaci. W trakcie zajęć będziemy takŝe imitować niektóre zachowania podczas łowów. W sumie, postaramy się znaleźć godny występ dla kolejnych aktorów w maskach, którzy wejdą do wspólnego kręgu zabawy: najpierw sójki, sikorki, zięby dla kaŝdego przyjdzie pora. 3
2. Warsztaty ekologiczno-muzyczne: Ptasia Orkiestra, grupa wiekowa 5-12 lat Oto nasze instrumenty. Dzięki nim być moŝe powtórzymy śpiew słowika, sikory modrej, drozda, kowalika, derkacza, kulika, czapli, a nawet klangor Ŝurawi. Ptaki wydają bardzo róŝne i zaskakujące dźwięki, które układają w harmonijne występy. Czy nam uda się osiągnąć podobną harmonię? Warsztaty z instrumentami, poprzedza prezentacja multi-medialna prezentująca sylwetki ptaków i siedliska, w których moŝna je spotkać. 4. Warsztaty plastyczne Sztuka kamuflaŝu, grupa wiekowa 5-12 lat W jaki sposób zwierzęta się ukrywają? Przyroda wykorzystuje róŝne fortele: kamuflaŝ maskujący, rozpraszający, sztukę mimikry. Śledzimy najciekawsze formy kamuflaŝu. W jaki sposób sylwetka zwierzęcia moŝe zniknąć z oczu drapieŝnikowi? Znając typ siedliska w jakim zwierzę występuje staramy wyobrazić sobie w jaki sposób moŝe ono pozostać niezauwaŝone. Po prezentacji przechodzimy do działań plastycznych: operujemy tu pojęciami światłocienia, koloru kontrastującego i dopełniającego, roli tła dla widoczności obiektu na pierwszym planie. Wykonujemy serię ćwiczeń wizualnych w oparciu o przedstawione wzory. IV. Działanie twórcze, plastyczne. Omówienie działań plastycznych jako elementu podsumowującego zdobytą podczas warsztatów wiedzę. 4
KaŜdy warsztat moŝna zakończyć aktywnością twórczą. MoŜemy zaproponować pracę indywidualną lub grupową oraz róŝne techniki plastyczne korespondujące z upodobaniami kaŝdego ucznia: rysunek węglem, flamastrem, kredkami, z uŝyciem farby, wycinaniem konturowym i komponowaniem elementów kompozycji na zasadzie collage, malowanie linią i plamą barwną, wykonanie figurki glinianej, namalowanie obrazu z zastosowaniem wyłącznie naturalnych barwników, malarstwo monochromatyczne, z jedną dominantą kolorystyczną, a nawet dadaistyczny rysunek składany realizowany jako wspólny happening całej grupy uczestniczącej w zajęciach. Formy pracy: moŝliwe są zajęcia indywidualne i grupowe Metody pracy: odtwarzanie form, kolorów i kształtów, inspiracja formami przyrody, transpozycja zdobytej wiedzy do działania twórczego ( np. utrwalenie kształtu i rodzaju dzioba, kolorystyki pióra, koloru liścia, kształtów kielicha kwiatu itp.) Zakres wykonanej pracy uzaleŝniony będzie od stopnia zaangaŝowania ucznia, ale takŝe jego uzdolnień manualnych i plastycznych, dlatego waŝny jest taki dobór techniki, aby kaŝde dziecko mogło czerpać satysfakcję z zajęć. Najlepiej gdy warsztaty proponują trzy techniki o róŝnym stopniu trudności, tak, aby kaŝdy uczestnik miał swobodę wybrania sposobu ekspresji twórczej oraz tematyki pracy. Wspólnej refleksji i ocenie podlega: To co zostało przedstawione / temat/, To, jak dziecko narysowało poszczególne przedmioty, czyli graficzne ukształtowanie ich postaci na rysunku, To, jaką budowę ma cały obraz/utwór: a więc rozmieszczenie i powiązanie jego elementów w jedną całość kompozycyjną. V. Omówienie pomocy dydaktycznych: 1. KsiąŜeczki edukacyjne dla dzieci- odgrywają istotną rolę w poznawaniu przyrody. Mogą być inicjatorem zajęć, w czasie których dzieci będą rozwiązywać róŝnorodne zadania, np.: wyszukiwać w ksiąŝkach obiekty przyrodnicze, opowiadać o Ŝyciu zwierząt na podstawie ilustracji, rozpoznawać zwierzę, środowisko Ŝycia zwierząt i roślin na podstawie fragmentu ilustracji, porównywać ilustracje zwierząt i klasyfikować je. 2. Maski ptaków- wybrano do zestawu gatunki ptaków występujące stale lub okresowo w Polsce. Maski wykonane są w ten sposób, Ŝe wskazują najwaŝniejsze róŝnice w wyglądzie, ubarwieniu głowy oraz kształtu dzioba. 3. Wabiki instrumenty do naśladowania głosów ptaków zostały sprowadzone z Francji, wyprodukowane zostały przez firmę wyspecjalizowaną w edukacji muzycznej o duŝej renomie. Nie są to wabiki uŝywane przez myśliwych, powstały dla potrzeb edukacyjnych. 5
4. Plansze do kolorowania - plansze ilustrują najpopularniejsze sposoby ukrywania się zwierząt w środowisku naturalnym i obrazują zasady kamuflaŝu: maskującego, rozpraszającego, sztukę mimikry, a takŝe rolę ornamentu oraz światłocienia. Wprowadzają pojęcia ton, półton, kontrast, kolor ostrzegawczy. Wszystkie plansze wykonane są dla gatunków rodzimej bioróŝnorodności. VI. Omówienie treści przyrodniczych i ekologicznych Ideą przewodnią warsztatów jest pokazanie mądrości przyrody: wskazujemy pojęcia naturalnego siedliska, współzaleŝności i przystosowania do warunków Ŝycia gatunków fauny i flory, zmienności warunków Ŝycia i wymagań środowiskowych fauny i flory, na przykładach rodzimych, występujących w Polsce. Warsztaty wprowadzają elementy wiedzy o środowisku, takie jak: wskaźniki czystości środowiska, monitoring środowiska przyrodniczego: jednego gatunku albo wielu gatunków (roślin i zwierząt) wskaźnikowych, by uzyskać obraz stanu środowiska przyrodniczego na danym obszarze i stąd wnioskować o jego zmianach. Uświadamiają rolę człowieka w środowisku jako zarządcy Kształtowanie umiejętności obserwacji, dostrzegania róŝnic i podobieństw w budowie, barwie, kształcie itp czyli uczą rozpoznawania cech gatunkowych Warsztaty dostarczają narzędzi do obserwacji zmian w przyrodzie, a takŝe uczą o cykliczności zmian przyrody, Dostarczają wskazówki do rozpoznawania gatunków wg ich cech fizjonomicznych. Omawiają występowanie gatunków fauny i flory w zaleŝności od rodzaju siedliska ( wilgotność, ph, nasłonecznienie itp.) i jakości ekologicznej ekosystemu. uczą rozpoznawania rodzimych gatunków fauny, flory i siedlisk przekazują wiedzę o łańcuchach troficznych rodzimej róŝnorodności biologicznej uświadamiają dzieciom wpływ warunków naturalnych na charakter siedliska ( łączą i ugruntowują wiadomości z geografii, geologii, przyrody, chemii) Warsztaty są formą edukacji ekologicznej uświadamiają zagroŝenia środowiska naturalnego i potrzebę jego ochrony oraz skutki niewłaściwego obcowania ludzi z przyrodą. Warsztaty dają okazję do tworzenia róŝnych sytuacji edukacyjnych i wykorzystania róŝnych form aktywności dzieci: wspólna dyskusja i refleksja, działanie twórcze plastyczne, muzyczne, teatralne. Zachęcają do samodzielnego wyszukiwania informacji źródłowych itp., VI. Przykładowy konspekt warsztatów Zabawa z maskami ptaków - gra dydaktyczna dla dzieci w wieku 7-12 lat. Zabawa w naśladowanie ptaków naleŝących do gatunków rodzimej bioróŝnorodności. Magia tej zabawy polega na tym, Ŝe pozwala jej uczestnikom wyjść poza codzienność, przenieść się w świat natury i dostarczyć cennej wiedzy ekologicznej w ciekawej formie. 6
Podczas zabawy z maskami dzieci poznają określenia, dzięki którym, łatwiej będzie im będzie obserwować otaczającą je przyrodę. Poziom: Szkoła podstawowa, kl. 0-4 ŚcieŜka edukacyjna Edukacja ekologiczna Cele do osiągnięcia: 1. Rozpoznawanie gatunków ptaków rodzimych, 2. Opisywanie róŝnic gatunkowych przydatnych w obserwacji przyrody 3. Określanie cech charakterystycznych postaci scenicznej 4. Imitacja zachowań zwierząt z uŝywaniem werbalnych i pozawerbalnych środków wyrazu. 5. Umiejętność komunikacji za pomocą gestów, dźwięków i ruchu 6. Aktywność twórcza i odtwórcza 7. Rozwijanie zdolności do interpretacji tekstu 8. Nauka koncentracji i współdziałania w grupie 9. Kształcenie wraŝliwości estetycznej 10. Kształcenie wyobraźni Opis zestawu 1. Zestaw siedmiu masek ptaków z tektury do własnoręcznego wykonania wg wzoru 2. Wzory kolorowanek całych postaci wymienionych powyŝej gatunków 3. Krótka charakterystyka literacka postaci kaŝdego ptaka 4. Opisowa charakterystyka przyrodniczo-poznawcza kaŝdego gatunku 5. Instrukcja wykonania masek. 6. Menu omawianych ptaków Zestaw zawiera siedem wzorów masek wykonanych wg pomysłu autorskiego. Przedstawiają one siedem gatunków ptaków spotykanych w polskich lasach. Są to: sójka, sikora modra, zięba, dzięcioł czarny, puszczyk, lelek kozodój, jastrząb. KaŜda maska uzupełniona jest o narracyjny opis, przydatny w charakterystyce przedstawionej postaci. 1. Wstęp, prezentacja bohaterów 2. Powtórzenie roli 3. Zabawa w kręgu z maskami ptaków 4. Inscenizacja 5. Gry dydaktyczne Opis zajęć 7
Wstęp: W pierwszym etapie pracy dydaktycznej naleŝy pokazać dzieciom kolejno kaŝdą maskę z uprzednio przygotowanego zestawu. Trzeba omówić gatunki ptaków jakie posłuŝyły do wykonania masek. MoŜna wykorzystać w tym celu informacje opisowe z ksiąŝki, a takŝe wzbogacić je własnymi spostrzeŝeniami. MoŜna teŝ posłuchać głosów ptaków nagranych na CD. Przedstawione tu ptaki róŝnią się budową, trybem Ŝycia, sposobami zdobywania poŝywienia, kształtem dzioba, głosem, ubarwieniem, przyzwyczajeniami. NaleŜy wskazać dzieciom cechy odróŝniające jeden gatunek od drugiego. Ta część zajęć jest bardzo waŝna, poniewaŝ zachęca do dalszego uczestnictwa i pomaga w wyborze postaci, z którą dziecko będzie chciało utoŝsamić się w trakcie kolejnej części zajęć. Powtarzanie ról Po wstępnej prezentacji naleŝy ugruntować znajomość tych cech naszych bohaterów, które staną się podstawą odegrania do ich roli. Oto przykładowe cechy ptaków do zapamiętania przez aktorów: Sójka: często podrywa się znienacka hałasując przy tym donośnie. Skrzeczy. Zbiera z ziemi Ŝołędzie i zakopuje je to tu, to tam. Zięba: pięknie śpiewa, świetnie się ukrywa, krąŝy wokół gniazda gdy zauwaŝy niebezpieczeństwo. A kiedy leci z drzewa na drzewo jej lot jest falisty (naśladujemy ruchem przedramienia i całej ręki lot falisty). Sikorka modraszka: jest bardzo ruchliwa, biega to tu, to tam, kręci przy tym piruety i zatrzymuje się znienacka. To bardzo pracowite ptaki, ciągle podfruwają i łapią w locie ( gest łapania palcami ręki powietrza) mnóstwo komarów, muszek. MoŜe nawet złapią motyla. Dzięcioł Czarny: Dzięcioły się śmieją, dzięcioły stukają, dzięcioły skaczą obunóŝ mając przy tym skrzydła ułoŝone wzdłuŝ tułowia. Lelek kozodój: poluje z otwartą paszczą, śpi na ziemi, często udaje, Ŝe nie widzi zagroŝenia do ostatniego momentu, po czym podrywa się gwałtownie i ucieka bardzo szybko. Jastrząb: jest milczący i uwaŝny, bacznie się rozgląda, gwałtownie atakuje upatrzoną zdobycz, łapiąc ją nie dziobem, lecz szponami. Puszczyk: puszczyki nawołują, patrzą szeroko otwartymi oczami, polują tak jak wszystkie ptasie drapieŝniki - łowiąc zdobycz szponami, poruszają się zupełnie bezszelestnie, ale potrafią znienacka zaklaskać skrzydłami. Zabawa w kręgu z maskami ptaków: KaŜde dziecko wybiera jedną maskę. Najlepiej, aby maski były przygotowane przed zajęciami teatralnymi. Wszyscy siadają w kręgu. Narrator, siada wśród dzieci w kręgu. Wspólnie, werbalnie 8
powtarzamy kaŝdą rolę do odegrania. Następnie narrator zaprasza do środka okręgu kolejno, kaŝdy gatunek ptaka. Wtedy wchodzą do okręgu wszystkie dzieci z maskami przywoływanego ptaka. Narrator nadaje ton zabawie. Z pewnością uświetni ją tamburyn, bębenek, grzechotka, marakasy itp Nadając tempo wykonywanym ruchom, otrzymamy rytm, a dzieci będą bardziej wczuwały się w odrywaną rolę. Np : Narrator dyktuje: Sikorki łapią pająki, sikorki trzepoczą skrzydełkami w miejscu, sikorki biegają to tu to tam. Wreszcie zmęczone zasypiają KaŜdy ptak w tym zestawie ma przypisaną określoną ilość cech charakterystycznych, które moŝna przedstawić w prostym ruchu scenicznym i z uŝyciem najprostszych środków wyrazu: gestów, sposobu poruszania, imitacji głosu itp Inscenizacja (widowisko) pt.: Chrząszcz W inscenizacji biorą udział: sikora modra, sójka, zięba, dzięcioł czarny, jastrząb i chrząszcz (którego moŝe tu reprezentować zwykły kamień). Zaskoczona sikorka była tak zaaferowana spacerującym po ziemi chrząszczem, Ŝe nie zauwaŝyła nadlatującego jastrzębia. Na szczęście w porę została ostrzeŝona przez sójkę. Tymczasem smakowitego chrząszcza zauwaŝyła siedząca nieopodal na gałęzi zięba. Szybko porwała go ze sobą, ale nie mogła sobie poradzić z twardym chitynowym pancerzem. Upuściła więc zdobycz na ziemię. Wtedy spostrzegł go nasłuchujący dzięcioł. Bez trudu złapał i rozgniótł nieszczęśnika. Gry z maskami Jastrząb i jego zdobycz Zabawa w parach. Dzieci dobierają się w parach jastrząb inny spośród ptaków. Aby złapać ptaka, jastrząb moŝe zrobić tylko trzy kroki i musi się zatrzymać Ptak zawsze moŝe ukucnąć..itp.. Zabawa w łapanie ćmy: W inscenizacji biorą udział ptaki nocne: lelki i puszczyki. Ćmę wypuszczamy nad głowami dzieci, opada ona swoim swobodnym lotem na ziemię, a kto pierwszy ją złapie, ten wygrywa. VII. Informacje praktyczne: Warsztaty odbywają się w grupach max. 30 osobowych Czas trwania 1 warsztatu to ok. 60 minut. Cena 1 spotkania 120 PLN + 23% VAT * cena 1 ksiąŝki - 5 PLN (zakup nie jest obowiązkowy) 9