Nowe tramwaje w Polsce

Tomasz Gieżyński Nowe tramwaje w Polsce Dwa wagony 122N na pętli IKEA w Łodzi (23.08.2009 r.) Dwa lata temu w ukazał się materiał omawiający najnowsze zakupy taborowe polskich miast tramwajowych. Dwa lata to jednak jak się okazuje dość dużo czasu i część zawartych wówczas informacji wymaga sprostowania i uzupełnienia. Doszło też kilka nowych wiadomości i wydarzeń, w tym jeden z najbardziej spektakularnych kontraktów ostatnich lat w Europie. Jest więc bardzo wskazanym, by odświeżyć stan wiedzy na temat zakupu nowych tramwajów w polskich miastach. Szczecin Tak się złożyło, że na arenie postępu wciąż mamy tych samych graczy. Wyjątkiem jest tu Szczecin, który dołączył do grona posiadaczy niskiej podłogi poprzez ogłoszenie przetargu na dostawę 6 szt. wagonów przegubowych. Będzie to uzupełnieniem konsekwentnych zakupów nowych i zmodernizowanych wagonów wysokopodłogowych 105N2k z Alstomu i pasujących do nich doczep czynnych z Protramu oraz tatr T6A2 i KT4Dt z Berlina, co odmłodziło i unowocześniło dotąd bardzo zapuszczony park taborowy. Niestety, w związku z wzajemnymi protestami i odwołaniami przetarg ten wciąż pozostaje nie rozstrzygnięty. W momencie zamykania tego numeru na placu boju pozostawały firmy PE- SA, Solaris i FPS. Gdańsk Po szybkim i niewielkim zakupie 3 szt. NGT6-2Gd Bombardiera obudził się wreszcie Gdańsk. Rozstrzygnięto tam przetarg na dostawę 35 szt. tramwajów niskopodłogowych, który wygrała PESA z modelem 120Na. Pojazd względem pierwszej serii 120N ma nowe ściany czołowe, pantograf przesunięto na człon środkowy, całość jest też nieco krótsza. Co zrozumiałe dla Gdańszczan, w całej przestrzeni pasażerskiej działać będzie klimatyzacja. Układ siedzeń 1+1 pozwoli na zwiększenie całkowitej pojemności wagonu do 201 osób stąd wynika też nieznaczne skrócenie wagonu względem 120N: przy całkowitym napełnieniu dłuższej wersji istniałaby groźba przekroczenia dopuszczalnych nacisków na oś wagonu. Dostawy mają zakończyć się do EURO 2012. Dodatkowo przebiega wciąż modernizacja gdańskiego inwentarza poprzez zakup wagonów N8C z Dortmundu. 46 szt. tych pojazdów ma przejść przez ręce specjalistów z poznańskiej firmy Modertrans, gdzie wyposażane są one między innymi w środkową, niskopodłogową część z dodatkową parą drzwi oraz nowy design ścian czołowych. Wagony pozostają w wersji dwukierunkowej. Kolosalne opóźnienie w tych pracach nie pozwala jednak nawet w przybliżeniu stwierdzić, kiedy wszystkie pojazdy pojawią się po metamorfozie w Grodzie Neptuna. Dość powiedzieć, że operacja miała się zakończyć w 2010 r., a tymczasem oddano przewoźnikowi dopiero 4 gotowe wagony N8CNF. Dostawy 120Na i N8CNF mają rozpocząć eksterminację wyjątkowo zdezelowanych gdańskich 105Na. W planach ZKM jest pozbyć się tego typu taboru w ciągu kilku najbliższych lat. W tym celu z pewnością potrzebne będzie wykonanie dodatkowych ruchów. Jak ZKM poradzi sobie z tymi planami pokaże czas. Wrocław Wrocław podąża konsekwentnie śladem czeskim. 2.04.2009 r. podpisano umowę na dostawę 28 szt. wagonów typu 19T produk- 30 9/2009

cji Škody. Realizowany jest zresztą o wiele szerszy program Tramwaj Plus, który poza zakupem taboru zakłada także: budowę trzech nowych odcinków torowisk tramwajowych o łącznej długości ok. 14 km, modernizację ok. 30 km istniejących torowisk, budowę 2 nowych zintegrowanych węzłów przesiadkowych komunikacji zbiorowej (kolej tramwaj autobus), rozbudowę i modernizację systemu zasilania linii tramwajowych (5 nowych i 5 modernizowanych stacji prostownikowych), budowę systemu sterowania ruchem na skrzyżowaniach z najwyższym priorytetem dla tramwajów, zakup ok. 30 jednostek nowego, częściowo niskopodłogowego, dwukierunkowego taboru tramwajowego. Efektem tych działań będzie uruchomienie przed Mistrzostwami Europy w Piłce Nożnej UEFA EURO 2012 dwóch tras nowego Systemu Tramwaj Plus (łączących nowy stadion piłkarski z odległymi dzielnicami miasta) oraz trzeciej (oprócz dwóch istniejących nr 6 i 7) z tzw. Tras Średnicowych o podwyższonym standardzie. Projekt za ponad 800 mln zł jest zakwalifikowany i ma zagwarantowane współfinansowania ze środków pomocowych Unii Europejskiej, z Funduszu Spójności, dofinansowanie wyniesie ponad 360 mln zł, pozostała kwota zostanie zabezpieczona ze środków miasta Wrocław oraz miejskiej spółki komunalnej MPK Sp. z o.o. 19T różnić się będzie nieznacznie kolorystyką i designem, ale dość mocno ogólną koncepcją. Wagon będzie dwukierunkowy i wyposażony w pantograf na środkowym członie. Przywiązanie tego typu pojazdów do konkretnych tras zostanie zapewnione poprzez budowę ślepych końcówek na nowych odcinkach. Elastyczność taboru wrocławskiego zwiększy się więc nieznacznie, ale znając dotychczasowe sposoby rozwiązywania wrocławskich problemów remontowych (np. złączone tyłami 105Na albo wahadłowe 102Na) możemy się spodziewać, że 19T zobaczymy także w tej roli. Warto wspomnieć także o modelu 15T. Jest to pierwszy w Europie wagon w 100% niskopodłogowy i jednocześnie oparty na skrętnych wózkach dwuosiowych, w tym wózkach Jacobsa. Szczecin szykuje się do kolejnych zakupów używanych tatr z Berlina, ale też czeka wciąż na rozstrzygnięcie pierwszego przetargu na dostawę wagonów niskopodłogowych. Na zdjęciu dwa wagony KT4Dt na Placu Żołnierza (18.08.2007 r.) Wiele wskazuje na to, że trzy bombardiery będą póki co dość krótką serią w Gdańsku. Następny przetarg na 35 szt. wygrała PESA z modelem 120Na. Na zdjęciu wagon NGT6-2Gd 1007 na linii 1 w Śródmieściu (30.12.2007 r.) Dane techniczne wagonu 120Na Liczba członów 5 Szerokość toru 1 435 mm Długość całkowita bez sprzęgów 30 120 mm Szerokość 2 350 mm Wysokość 3 400 mm Wysokość podłogi w strefie drzwi 350 mm od poziomu główki szyny Liczba miejsc do siedzenia 40 Liczba miejsc do stania (5 os./m 2 ) 161 Maksymalna prędkość eksploatacyjna 70 km/h Układ osi Bo 2 Bo Moc (silniki asynchroniczne) 4 105 kw Wizualizacja gdańskiego wagonu 120Na Rys. PESA Schemat wnętrza wagonu 120Na Opr. PESA 9/2009 31

Dodatkową jego zaletą jest sześć par szerokich drzwi dostępnych z poziomu niskiej podłogi, przy zachowaniu charakterystycznych dla czeskiej rodziny pojazdów osobnych drzwi dla motorniczego. Taki układ daje pasażerom maksimum wygody przy wsiadaniu i wysiadaniu, a konstrukcja zapewnia niemal idealną współpracę z torowiskiem. Dodatkową ciekawostką jest umieszczenie pierwszego i ostatniego wózka niemal na końcach pojazdu, co umożli- 15T dla Rygi. Czy doczekamy się takich tramwajów również w Polsce? Fot. Škoda Wagon typu 15T na próbach w Pradze. Zamówiono już 250 sztuk takich pojazdów Fot. Škoda 205WrAs 2708 pod Arkadami we Wrocławiu. MPK konsekwentnie zamawia prostsze wagony niskopodłogowe u rodzimego wytwórcy (2.01.2009 r.) Wizualizacja wagonu 19T dla Wrocławia Rys. Škoda Podstawowe parametry tramwaju 19T Długość (ze zderzakami) 30 250 mm Szerokość 2 460 mm Wysokość 3 400 mm Rozstaw osi 1 435 mm Liczba członów 5 Liczba wózków napędowych 2 Liczba wózków tocznych 1 Niska podłoga 65% Liczba miejsc do siedzenia 51 Liczba miejsc do stania (6,66 os./m 2 ) 201 Prędkość maksymalna 70 km/h Moc trakcyjna 4 95 kw 32 9/2009

Wizualizacja Solarisa Tramino dla Poznania Opr. Solaris Piętnaście wagonów 120N stanowiło dla Warszawy tylko preludium do tego, co ma niebawem nastąpić. Za kilka lat w stolicy będziemy mieli ponad dwieście wagonów z PESY (11.05.2008 r.) wia zastosowanie pudła praktycznie bez skosów bocznych, oczywiście przy zachowaniu odpowiedniej skrajni taboru na łuku. Wersja dla Pragi (zamówionych 250 szt!) ma wszystkie cztery wózki napędowe, zaś wersja dla Rygi (20 szt.) pierwszy wózek toczny. Ciekawostką w tym ostatnim przypadku, oznaczonym 15T RIGA, jest pantograf urządzenie dotąd w stolicy Łotwy nie stosowane (na wszystkich wagonach w Rydze eksploatowano odbieraki pałąkowe). Poza projektem Tramwaj Plus we Wrocławiu wciąż dokonywane są zakupy taboru z rodzimego Protramu. Liczba częściowo niskopodłogowych wagonów typu 205WrAs osiągnęła już 10 szt. Warszawa Najjaśniej błyszcząca gwiazda na naszym rynku tramwajowym to bezsprzecznie Warszawa, która za sprawą ogromnego przetargu na dostawę 186 wagonów znalazła się w ścisłej czołówce lukratywnych zleceniodawców w Europie. Tak znakomity kąsek przypadł w udziale najbardziej aktywnemu polskiemu producentowi firmie PESA Bydgoszcz. Wagony 120Na, w wersji zgodnej z pojazdami dla Gdańska, będą dostarczane od późnej wiosny 2010, zaś zakończenie tej kolosalnej dostawy planowane jest na rok 2013 r. Będą to tramwaje z całkowitą klimatyzacją wnętrza do tej pory standard ten potrafił masowo utrzymywać jedynie Gdańsk. 40 szt. spośród warszawskich pes ma być wyposażonych w liczniki pasażerów. Podobnie jak w wersji gdańskiej, układ siedzeń 1+1 umożliwia zabranie 201 pasażerów. Pesy zastąpią wciąż zgrabne i żywotne, ale dojeżdżające już swoich dni wagony 13N i sporą liczbę rozpadających się, najstarszych spośród jeszcze posiadanych wagonów generacji 105N. Poznań Poznań długo zwlekał z kolejnym przetargiem, lecz wreszcie udało się ogłosić i rozstrzygnąć. Sęk w tym, że wciąż trwają protesty PESY po ogłoszeniu werdyktu, że to Solaris Tramino będzie jeździł po Poznaniu. W momencie zamknięcia tego numeru wyrok był więc niepewny i każde rozwiązanie było możliwe. Przetarg na 40 szt. tramwajów niskopodłogowych (z opcją na maksymalnie 20 dodatkowych) toczył się w formule negocjacji z producen- W kwestii wysokopodłogowych Moderusów Alfa, jako modernizacji rodziny 105N, MPK Poznań zamierza poprzestać na 2 składach HF04AC i 20 składach HF07DC. Na zdjęciu przedstawiciel drugiego podtypu zestaw 204+203, opuszczający stację PST Słowiańska (22.05.2009 r.) Pierwszy zmodernizowany w Poznaniu N8CNF 1113 szykuje się do wyjazdu do Gdańska (ul. Zwierzyniecka, 22.04.2009 r.) 9/2009 33

tami i zawierał wiele stopni pośrednich. Trwał w związku z tym dłużej, ale zaletą tej formuły jest możliwość zgłoszenia zastrzeżeń i protestów na wcześniejszych etapach, co zmniejsza ryzyko całkowitego unieważnienia przetargu po jego rozstrzygnięciu (jak to miało miejsce w pierwszym przetargu szczecińskim, gdzie po zwycięstwie Solarisa protest zgłosił FPS; oddalono go, lecz po dopatrzeniu się błędów formalnych w zapisach przetarg unieważniono). Tym sposobem od początkowych dziesięciu zainteresowanych dostawą producentów, do ostatniej chwili wytrwało czterech, przy czym jeden z nich oferty nie złożył, a drugi złożył nieważną. Do ostatecznej rozgrywki stanęły PESA i Solaris, a ich oferty po podliczeniu punktacji dały wynik korzystny dla tramwaju z Bolechowa. Jego prototyp powstaje w zakładach remontowych należących do łódzkiego MPK. W razie pozytywnego wyniku w przetargu poznańskim i/lub szczecińskim rozważane są różne scenariusze umiejscowienia produkcji tramwajów solarisa. Więcej na temat Tramino na s. 36 38. Modertrans Poznań Spółka z o.o. poza modernizacją wagonów N8C dla Gdańska (handlowa nazwa Moderus Beta MF01) oraz zestawów 105Na dla Poznania (Moderus Alfa HF04AC 118N Puma od 1.12.2008 r. weszła w skład floty MPK Poznań. Wagon został wypożyczony od FPS na 4 lata i otrzymał numer taborowy 450. Kursuje głównie na linii 13, chociaż system informacji pasażerskiej miał wgrany także program dla linii 5 (ostatnio doposażono go także w programy dla linii 12 i 16). Właśnie podczas jednego z kilku zaledwie dni kursowania na tej linii wykonano oglądane zdjęcie. Ul. Głogowska przy Hetmańskiej; 26.03.2009 r. Fot. T. Wesołowski Próby niskopodłogowej wstawki w oryginalnym wagonie E6 4942 z Wiednia (Zajezdnia Podgórze w Krakowie, 14.09.2009 r.) Fot. T. Bielicki i HF07DC) włączy niebawem do swojej oferty pojazd Moderus Beta MF02, oparty na koncepcji 105N z niską wstawką z 1995 r. (wagon 115N, mylnie nazywany przez przewoźnika 105N/2, o numerze 400). Małe zmiany w obrębie konstrukcji dotyczyć będą napędu (a zatem niepotrzebne będzie obejście belki na rozrusznik) oraz umiejscowienia czopów skrętu wózków środkowych względem przegubów podobnie jak we wrocławskim 205WrAs człon niski ma być wiszący, zaś czopy skrętu umiejscowione będą jeszcze pod pudłami pierwszego i trzeciego członu. MPK Poznań zapowiada zamówienie 5 6 takich wagonów w 2010 r., czy jednak odbędzie się to na zasadzie przetargu na nowe wagony (jak we Wrocławiu), czy też na zasadzie modernizacji składów 105Na zlecanych spółce-córce z wolnej ręki dowiemy się wkrótce. Dane techniczne wagonu Solaris Tramino Całkowita długość tramwaju 31 700 mm Szerokość pudła 2350 mm Szerokość wnętrza pudła (maksymalna) 2210 mm Wysokość przy złożonym pantografie 3575 mm Liczba członow 5 Szerokość toru 1435 mm Średnica koła (nowego/zużytego) 600/540 mm Minimalny promień skrętu 18 m Wysokość podłogi 350 mm Udział niskiej podłogi 100% Liczba miejsc do siedzenia (+miejsca odkładane) 61(+8) Liczba miejsc do stania (5 os./m 2 ) 138 Liczba drzwi 6 w tym drzwi jednopłatowe (prześwit 750 mm) 2 w tym drzwi dwuskrzydłowe (prześwit 1300 mm) 4 Masa pojazdu 40,3 t Masa pojazdu przy napełnieniu maks. (5 os./m 2 ) 52,6 t Napięcie sieci 600 V (+120 V, 200 V) Liczba i moc silnikow trakcyjnych 4 105 kw Silniki trakcyjne asynchroniczne Prędkość konstrukcyjna 80 km/h Prędkość maksymalna 70 km/h Przewidywana żywotność tramwaju 30 lat Kraków Po dostawie trzeciej serii bombardierów NGT6, w Krakowie trwa pierwszy etap kolejnego przetargu na 24 szt. niskopodłogowych wagonów długości do 32 m. Do jego rozstrzygnięcia droga jeszcze daleka. O wiele ciekawsze są zagadnienia związane z innymi sposobami pozyskiwania taboru niskopodłogowego. Poza stopniowym przejmowaniem norymberskiej serii N8S-NF, MPK Kraków kupiło 24 zestawy tramwajów E6+c6 z wiedeńskiego metra. Te składy, złożone z sześcioosiowych, dwukierunkowych pojazdów, zostaną przebudowane na jednokierunkowe, jednoprzestrzenne ośmioosiowe tramwaje z niskopodłogowym członem środkowym. Nowe oznaczenie to EU8N (E pozostałość po E6; U Umbau, niem. przebudowa; 8 liczba osi; N niskopodłogowy). Człony środkowe produkuje Autosan, a pierwsze zamówienie opiewa na 12 szt. MPK Kraków zakupiło też pierwszy dwukierunkowy wagon GT8S z Duesseldorfu. Perspektywicznie nadaje się on również na wyposażenie w niski człon, ale póki co 34 9/2009

poza kolorystyką zewnętrzną i obiciami siedzeń nic nie zostało w wagonie poważniej zmienione. Na razie nie dotarły też kolejne pojazdy tego typu. GOP Tramwaje śląskie przechodzą bardzo trudny czas, mimo zmiany właściciela na teoretycznie bardziej czującego jego potrzeby. W obietnicach perspektyw czai się jednak groźba, która urzeczywistniła się m.in. poprzez likwidację ruchu tramwajowego na terenie Gliwic. Pewne nadzieje należy jednak wiązać z obietnicą rychłego ogłoszenia przetargu na dostawę 30 szt. wagonów przegubowych ze środkową częścią niskopodłogową. Wśród polskich dostawców z pewnością ochotę na to zamówienie będą miały Protram i Modertrans. Pojazdy przewidziane są do ruchu na osi Sosnowiec Katowice Chorzów Bytom. Pozostałe miasta W łódzkim MPK na razie cisza po dostawie zakontraktowanych dla ŁTR dziesięciu wagonów 122N póki co nie mówi się konkretnie o kolejnych przetargach. Podobnie jest w Bydgoszczy, gdzie dostarczono dwa pojazdy tego samego typu i na razie, przynajmniej do momentu budowy linii do Fordonu, wskaźnik taboru niskopodłogowego nie powinien się poprawić. Podobne oczekiwania można mieć odnośnie Elbląga, gdzie trwa konsekwentna rozbudowa sieci tramwajowej i prawdopodobnie kolejny przetarg na nowy tabor będzie powiązany z budową któregoś z kolejnych odcinków. Tradycyjnie już nic dobrego nie można napisać o Częstochowie, Gorzowie, Grudziądzu i Toruniu. Co prawda w każdym z tych miast istnieją mniej lub bardziej zaawansowane plany budowy nowych tras, ale kwestie związane z zakupem taboru są znacznie bardziej oddalone od realizacji. Jedyna obietnica unowocześnienia parku to planowane przez Gorzów przejęcie serii 22 szt. wagonów N8C z Kassel. Nie będą to jednak pojazdy ani nowe, ani niskopodłogowe. Spośród tych czterech outsiderów tylko z Torunia dało się słyszeć pogłoski o mającym nastąpić przetargu, ale wszystko póki co jest w fazie planów. Podsumowanie Przyszłość taborowa polskich miast rysuje się może nie idealnie, ale z pewnością ciekawie. Zapewne za dwa lata przyjdzie nam weryfikować kolejne plany oraz zapowiedzi przewoźników i producentów. Dziś wiemy na pewno, że w skali kraju stoimy w obliczu największej akcji wymiany taboru od czasów planowych dostaw gospodarki centralnie sterowanej. Dzięki nim z pewnością polepszy się oferta pasażerska i ogólna sytuacja komunikacji tramwajowej w Polsce. q GT8S 3037 z Duesseldorfu w zajezdni Nowa Huta w Krakowie (25.09.2009 r.) Fot. J. Kołodziej Różnica wyglądzie ściany przedniej starszych i nowszych krakowskich bombardierów jest znaczna. Po lewej wagon 2025 z drugiej serii, pośrodku wagon 2036 z serii trzeciej (Pętla Krowodrza Górka, 13.12.2008 r.) Dwa bydgoskie wagony 122N pozostaną póki co jedynymi niskopodłogowcami w mieście (18.04.2008 r.) 9/2009 35