8. Owies oprac. inż. Monika Kaczmarek Na podstawie badań GUS, powierzchnia uprawy owsa w 2017 roku w Polsce wynosiła około 0,5 mln ha, co stanowi 7,1 % ogólnej powierzchni zasiewów zbóż w Polsce. Zainteresowanie produkcją jest wciąż niewielkie w stosunku do korzyści, jakie wynikają ze specyficznych właściwości i zalet tego gatunku. Owies jest mało wymagający pod względem warunków uprawy i tańszy w produkcji niż inne zboża. Włączenie go w płodozmian może znacznie ograniczyć rozwój chorobotwórczych patogenów w uprawach następczych. Owies i produkty owsiane są ważnym źródłem wielu cennych składników o znaczeniu odżywczym i biologicznym. Na uwagę zasługuje najwyższy wśród zbóż poziom frakcji rozpuszczalnej błonnika pokarmowego, aminokwasów egzogennych i składników mineralnych. Uprawiany w warunkach ekologicznych może być cennym surowcem do produkcji zdrowej żywności. W 2017 roku Krajowy Rejestr (KR) obejmował 31 odmian owsa, w tym 5 nagoziarnistych i 1 o brązowej barwie plewki. W latach 2015-2017 w województwie łódzkim przeprowadzono 9 doświadczeń z odmianami owsa, w których uczestniczyło 7 odmian. Doświadczenia przeprowadzono na jednym poziomie agrotechniki i zlokalizowano w miejscowościach: Sulejów, Lućmierz, Strzelce. Warunki agrotechniczne i siedliskowe przedstawiono w tabeli 2. Na najlepszym kompleksie glebowym założono doświadczenie w Strzelcach, natomiast na najsłabszym w Lućmierzu. Nawożenie azotowe stosowano w ilości: 96 kg/ha w Sulejowie, 118 kg/ha w Lućmierzu i 66 kg/ha w Strzelcach. Nawożenie fosforowe wysiano w ilości od 10,5 kg/ha do 45 kg/ha, zaś potasowe: 53,1 kg/ha w Lućmierzu, 90 kg/ha w Strzelcach i 72 kg/ha w Sulejowie. Średni plon owsa w 2017 roku wyniósł 74,1 dt/ha (tabela 5). W roku 2017 najwyżej plonował owies w Strzelcach - ponad 8 t/ha. W Sulejowie i Lućmierzu zbiory były na podobnym poziomie około 6 t/ha. Największym plonem, od dwóch lat, cechuje się odmiana Nawigator. W roku 2017 porażenie owsa przez choroby było nieznaczne (tabela 6). Odporność na mączniaka utrzymała odmiana Nawigator. Podatność na helmintosporiozę wykazała ta sama odmiana. Rdza wieńcowa w 2017 roku wywołała porażenie u odmian Monsun i Armani pierwszy rok w badaniu. Ważniejsze cechy rolniczo użytkowe odmian przedstawiono w tabeli 7. Średni udział łuski w ziarnie owsa, w roku 2017, był zbliżony do wyniku uzyskanego za lata 2015-2017. Najmniejszą zawartość łuski posiada odmiana Nawigator, najwyższą zaś Monsun (pierwszy rok w badaniu). Dużą odpornością na wyleganie, za wielolecie, wyróżnia się odmiana Nawigator, natomiast badana pierwszy rok, odmiana Armani, wykazała największą skłonność do wylegania. Wysokość roślin w roku 2017 była nieznacznie powyżej średniej za wielolecie. Najwyższą odmianą w latach 2015-2017 był Elegant, najniższą zaś Bingo. W wieloleciu, najwyższą masę 1000 ziaren uzyskały odmiany Bingo i Nawigator, odmiana Armani w pierwszym roku badania. Najdrobniejsze ziarno wytworzyła odmiana Elegant. W oparciu o wyniki doświadczeń, Łódzki Zespół PDO, podjął decyzję o utworzeniu dla owsa Listy Odmian Zalecanych do uprawy (LOZ): 1. Bingo 2. Kozak R 3. Nawigator R - odmiana wstępnie rekomendowana
Lp. Tabela 1. Owies. Odmiany badane. Rok zbioru 2017. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włączenia do LOZ Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 1 Bingo 2005 2010 2 Nawigator 2015 2016 3 Elegant 2016 4 Romulus 2016 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, PL - 64-000 Kościan 5 Armani 2017 IGP Polska sp. z o.o. sp. k. ul. Wyspiańskiego 43 PL - 60-751 Poznań 6 Kozak 2017 7 Monsun 2017 Saaten-Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70 PL - 62-100 Wągrowiec
Tabela 2. Owies. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2017. Miejscowość Sulejów Lućmierz Strzelce Powiat Piotrkowski Zgierski Kutnowski Kompleks rolniczej przydatności gleby żytni bardzo dobry żytni bardzo dobry pszenny dobry Klasa bonitacyjna gleby IIIb IVb IIIa ph gleby w KCl 6,0 6,8 Przedplon Ziemniaki ziemniaki Kukurydza na zielonkę Data siewu 30.03.2017 04.04.2017 28.03.2017 (dzień, m-c, rok) Obsada nasion (szt./m 2 ) 450 450 450 Data zbioru 04.08.2017 09.08.2017 14.08.2017 (dzień, m-c, rok) Nawożenie mineralne N (kg/ha) 96 118 66 P 2 O 5 (kg/ha) 30 10,5 45 K 2 O (kg/ha) 72 53,1 90 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi (l/ha) Maximus 3 kg/ha Agroleaf Crop Cereals - 5 kg/ha Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Domnic 060 FS Herbicyd (nazwa, dawka/ha) Chwastox Trio 540 SL - 1,5 l/ha Mustang Forte 195 SE - 0,8 l Dicoherb 750 SL -0,75 h/ha Biathlon 4D - 0,07 kg/ha Mustang Forte 195 SE - 0,8 l/ha Insektycyd (nazwa, dawka/ha) Fury 100 EW - 0,1 l/ha Karate Zeon o50 CS - 0,1 l/ha Fury 100 EW - 2 X 0,1 l/ha Pyrinex 480 EC - 0,5 l/ha
Tabela 3. Owies. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2017. Lp. Cecha Sulejów Lućmierz Strzelce 1 Termin wiechowania (dzień, m-c) 14.06.2017 21.06.2017 09.06.2017 2 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 18.07.2017 24.07.2017 24.07.2017 3 Wysokość roślin (cm) 89 88 118 4 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości mlecznej (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 5 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 9,0 5,7 9,0 6 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 9,0 9,0 8,6 7 Porażenie przez rdzę wieńcową (skala 9 o ) 9,0 8,8 3,3 8 Porażenie przez rdzę źdźbłową (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 9 Porażenie przez septoriozę liści (skala 9 o ) 9,0 9,0 9,0 10 Porażenie przez helmintosporiozę (skala 9 o ) 5,2 8,2 9,0 11 Masa 1000 ziaren (g) 48,5 40,1 41,5 12 Udział łuski (%) 23,0 24,9 23,0 13 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 9,1 10,2 11,0 14 Plon ziarna (dt z ha) 60,4 58,1 80,8 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian. Skala 9 o : 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny.
Tabela 4. Owies. Plon ziarna odmian w miejscowościach (%wzorca). Rok zbioru: 2017. Lp. Odmiana Sulejów Lućmierz Strzelce Wzorzec, dt z ha 69,3 72,5 80,6 1 Bingo 108 93 104 2 Nawigator 100 105 103 3 Elegant 103 98 99 4 Romulus 102 100 97 5 Armani 94 102 90 6 Kozak 106 109 105 7 Monsun 87 94 102 Wzorzec wszystkie badane odmiany. Tabela 5. Owies. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2017, 2016, 2015. Plon ziarna w % wzorca Lp. Odmiana 2017 2016 2015 Średnia 2015-2017 Wzorzec, dt z ha 74,1 67,7 59,8 67,2 1 Bingo 102 97 99 99 2 Nawigator 102 103 101 102 3 Elegant 100 101 100* 4 Romulus 99 100 100* 5 Armani 95 6 Kozak 107 7 Monsun 95 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 Wzorzec: w roku 2017 wszystkie badane odmiany, w roku 2016 Bingo, Nawigator, Elegant i Romulus, w roku 2015 Bingo i Nawigator. * - średnia z lat: 2016 2017. Liczba doświadczeń dla okresu 2015-2017 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza.
Tabela 6. Owies. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby (odchylenie od wzorca). Lata zbioru: 2017, 2016, 2015. Liczba Mączniak Rdza wieńcowa Helmintosporioza Lp. Odmiana lat 2017 2015-2017 2017 2015 2017 2017 2015-2017 badań Wzorzec (skala 9 o ) 8,6 8,3 6,1 7,6 6,7 7,0 1 Bingo 3-0,6-0,3 0,3-0,1 0,0-0,4 2 Nawigator 3 0,0 0,0 0,4 0,1-1,4-0,7 3 Elegant 2-0,6-0,2* 0,3 0,0* 0,1 0,8* 4 Romulus 2 0,4 0,3* -0,1 0,0* 0,6 0,5* 5 Armani 1 0,0-0,4 0,0 6 Kozak 1 0,4 0,1 0,6 7 Monsun 1 0,4-0,6 0,1 Liczba doświadczeń 1 4 2 3 2 5 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. *- średnia z lat: 2016-2017. Liczba doświadczeń dla okresu 2015-2017 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza. Tabela 7. Owies. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2017, 2016, 2015. Wyleganie (skala 9 o ) Liczba w fazie Wysokość roślin Masa 1000 ziaren Udział łuski (%) Lp. Odmiana lat dojrzałości przed zbiorem (cm) (g) badań mlecznej 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 2017 2015-2017 Wzorzec 23,7 24,2 9,0 9,0 5,7 7,5 98,7 91,1 43,3 41,6 1 Bingo 3-1,4-0,6 0,0 0,0 0,6 0,5 1,7-0,1 3,2 1,5 2 Nawigator 3-0,9 0,2 0,0 0,0 3,0 1,3 1,8 0,4 3,1 1,5 3 Elegant 2 0,5-0,3* 0,0 0,0* 0,6 0,3* 3,7 2,8* -3,8-2,7* 4 Romulus 2 0,4-0,1* 0,0 0,0* -2,4-1,3* 0,4 0,5* -1,9-1,7* 5 Armani 1 0,6 0,0-2,7-5,5 4,3 6 Kozak 1 0,3 0,0 1,3 1,7-1,4 7 Monsun 1 1,4-0,4-3,9-3,4 Liczba doświadczeń 3 8 0 0 1 3 3 9 3 9 Wyleganie: wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których miało ono miejsce; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą. *- średnia z lat: 2016-2017. Liczba doświadczeń dla okresu 2015-2017 odnosi się do odmian badanych trzy lata, dla badanych dwa lata jest odpowiednio mniejsza.