3. Pszenżyto ozime W Polsce uprawę pszenżyta na szeroką skalę rozpoczęto w połowie lat osiemdziesiątych. Aktualnie pszenżyto ma znaczący udział w strukturze zasiewów, dzięki dużemu potencjałowi plonowania oraz dobrej wartości pokarmowej pszenżyto staje się coraz bardziej konkurencyjne dla innych gatunków zbóż. Według szacunkowych danych GUS areał uprawy pszenżyta ozimego w roku 2015 wynosił około 1,5 mln. ha, co stanowi zwyżkę areału w stosunku do roku poprzedniego. Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji nasiennych została utrzymana na poziomie 12,4 tys. ha. Ziarno pszenżyta ozimego jest głównie wykorzystywane na cele pastewne, bezpośrednio w gospodarstwie i przeznaczane na samozaopatrzenie rolników produkujących trzodę chlewną i drób. Wartość pokarmowa ziarna wynika z wysokiej zawartości białka, które oznacza się korzystnym składem aminokwasowym i wysokim współczynnikiem strawności, podnosi też efektywność ekonomiczną tuczu trzody chlewnej. Jesienią 2014 roku zarejestrowano dwie odmiany Meloman i Rotondo, natomiast cztery kreacje Gniewko, Mikado, Moderato i Trigold skreślono z KR w 2014 roku. Odmiany Lombardo, Panteon, Trapero i Trefl wzbogaciły Krajowy rejestr w roku 2015. Obecnie Krajowy Rejestr liczy 40 odmian (źródło: COBORU, www.coboru.pl, stan na dzień 29.02.2016r.). W sezonie 2014/2015 w doświadczeniach porejestrowych badano 14 odmian pszenżyta ozimego (tabela 1). W opracowaniu wykorzystano wyniki ze ścisłych doświadczeń dwuczynnikowych województwa łódzkiego, założonych w ZDOO Lućmierz (powiat zgierski), SDOO Sulejów (powiat piotrkowski) i HR Strzelce (powiat kutnowski). Warunki siedliskowe i agrotechniczne doświadczenia przedstawiono w tabeli 2, natomiast daty ważniejszych terminów agrotechnicznych i faz wegetacji dla poszczególnych punktów podano w tabeli 3. Duża presja chwastów jedno- i dwuliściennych zmusiła do wykonanie dwukrotnego zabiegu herbicydowego w ZDOO Lućmierz i SDOO Sulejów. Doświadczenia z pszenżytem ozimym prowadzono na dwóch, zróżnicowanych poziomach agrotechniki: przeciętnym (a 1 ) i wysokim (a 2 ). Wysoki poziom agrotechniki (a 2 ) różnił się od przeciętnego (a 1 ) zastosowaniem wyższego nawożenia azotowego, dolistnych preparatów wieloskładnikowych oraz ochroną przed chorobami i wyleganiem. Na poziomie a 1 zastosowano 69-118 kg/ha, natomiast na poziomie a 2 odpowiednio 40 kg/ha więcej. Wielkość dawek nawożenia fosforem i potasem ustalono w oparciu o zasobność gleby. Plon ziarna determinuje wartości komponentów jego struktury. Z kolei wyznacznikiem tych parametrów są warunki siedliska oraz agrotechnika. W tabeli 4 przedstawiono plonowanie pszenżyta ozimego w roku 2015 dla poszczególnych miejscowości. Plon ziarna na przeciętnym poziomie agrotechniki wyniósł średnio od 61,7 dt/ha w Lućmierzu do 102,6 dt/ha w Strzelcach. Efekt zastosowania intensywnej technologii w roku 2015 wyniósł od 66,3 dt/ha w Lućmierzu do 116,4 dt/ha w Strzelcach. W tabeli 5 podano plon ziarna pszenżyta ozimego w % wzorca, z trzech miejscowości, na dwóch poziomach agrotechniki. Średni plon badanych odmian w 3-leciu wyniósł 73,7 dt/ha na przeciętnym poziomie a 1 i 82,4 dt/ha na wysokim a 2 poziomie agrotechniki. W sezonie 2013-2015 na obu poziomach agrotechniki dobrze plonowały odmiany: Pizarro, Borowik, Fredro i Subito. Średni plon z dwóch lat najlepszy u odmiany Agostino. Pszenżyto ozime przez wiele lat uważane było za wysoce odporne na choroby. Jednak poszerzenie areału uprawy tego gatunku stało się podstawową przyczyną występowania i nasilania się epidemii chorób. Corocznie kreacje pszenżyta ozimego porażane są w mniejszym lub większym stopniu przez choroby grzybowe: mączniaka liści, rdzę brunatną, septoriozę liści i plew oraz fuzariozę. Zatem duże znaczenie w wyborze odmiany ma nie tylko plon, ale odporność na choroby. W tabeli 6 zestawiono porażenie odmian ważniejszymi rolniczo chorobami. Szczegółową ocenę nasilenia chorób przeprowadzono na przeciętnym (a 1 ) poziomie agrotechniki. Największe różnice odmianowe występowały w odporności na mączniaka prawdziwego i septoriozę liści. Dużą wrażliwością na grzyba Blumeria graminis charakteryzowała się odmiana Tomko i Wiarus, odmiana Pizarro i Meloman (1 rok badań) wykazały największą odporność na tego patogena. Rdza brunatna i septorioza liści uwidoczniła się u odmiany Wiarus w roku badania. Na podstawie oceny
szczegółowej na poziomie a1 nasilenie septoriozy liści dla wzorca, średnia dla badanych miejscowości wyniosła 6,8 0, zaś średnią z wielolecia określono na 7,2 0. Wyleganie w fazie dojrzałości mlecznej i przed zbiorem, wysokość roślin i masę tysiąca ziaren określono dla dwóch poziomów agrotechnicznych, liczbową charakterystykę przedstawiono w tabeli 7. Wyleganie przed zbiorem odnotowano szczególnie u odmian Pawo i Meloman. Największą odporność na wyleganie zanotowano u odmian Tomko i Agostino. W ocenie laboratoryjnej masa tysiąca ziaren odmian Todan, Pizarro i Borowik charakteryzowała się ziarnem najbardziej dorodnym, zaś odmiana Wiarus miała ziarno drobniejsze. Biorąc pod uwagę wyniki uzyskane z doświadczeń porejestrowych z pszenżytem ozimym Łódzki Zespół Wojewódzki PDO zadecydował o utworzeniu dla tego gatunku Listy Odmian Zalecanych do uprawy (LOZ): 1. Agostino 4. Meloman * 7. Pizarro 2. Borowik 5. Tomko 8. Subito 3. Fredro 6. Torino 9. Witon * odmiana wstępnie rekomendowana Niniejsza lista ukierunkuje rolników do uprawy odmian dostosowanych do warunków siedliskowych, o wysokim i stabilnym plonowaniu. Dzięki rekomendacji odmian postęp odmianowy jest wdrażany do systemu PDO w poszczególnych województwach, a rekomendacja odmian bezpośrednio przyczynia się do poprawy konkurencyjności polskiej hodowli roślin, rodzimego nasiennictwa i rolnictwa..
Tabela 1. Pszenżyto ozime. Odmiany badane. Rok zbioru: 2015 Lp. Odmiana Rok wpisania do Krajowego Rejestru Odmian w Polsce Rok włączenia do LOZ Adres jednostki zachowującej odmianę, a w przypadku odmiany zagranicznej - - pełnomocnika w Polsce 1 2 3 4 1 Pawo 2002 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 2 Todan 2003 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 3 Borwo 2008 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 4 Pizarro 2008 2011 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 5 Tulus 2009 Saaten - Union Polska sp. z o.o. ul. Straszewska 70, 62 100 Wągrowiec 6 Fredro 2010 2012 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 7 Borowik 2011 2013 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 8 Subito 2012 2014 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan 9 Tomko 2012 2015 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 10 Wiarus 2012 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 11 Agostino 2011 2014 Lantmännen SW Seed sp. z o.o. ul. Terenowa 6g, 52-231 Wrocław 12 Transfer 2013 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 13 Meloman 2014 2016 Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR, ul. Główna 20, 99 307 Strzelce 14 Rotondo 2014 DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. Choryń 27, 64 000 Kościan
Tabela 2. Pszenżyto ozime. Warunki polowe doświadczeń. Rok zbioru: 2015 Miejscowość Lućmierz Sulejów Strzelce Powiat Zgierski Piotrkowski Kutnowski Kompleks rolniczej przydatności gleby żytni dobry pszenny dobry pszenny dobry Klasa bonitacyjna gleby IV b III b III a ph gleby w KCl 5,9 6,1 6,8 Przedplon groch siewny rzepak ozimy rzepak ozimy Data siewu (dzień, m-c, rok) 25.09.14 29.09.14 30.09.14 Obsada nasion (szt/m 2 ) 450 400 350 Data zbioru (dzień, m-c, rok) 30.07.15 03.08.15 10.08.15 Nawożenie mineralne N na poziomie a 1 (kg/ha) 118 113 69 N na poziomie a 2 (kg/ha) 78 153 109 P 2 O 5 (kg/ha) 16 50 45 K 2 O (kg/ha) 80 75 90 Nawożenie dolistne preparatami wieloskładnikowymi na poziomie a 2 (l/ha) Florowit 2 x 1,0 l/ha Basfoliar 36 Extra 6,0 l Mikrofoliar Cu 1,0 l Siarczan magnezu + ADOB Cu IDHA + ADOB Fe IDHA 7,5 kg +1,0 kg + 2,0 l Środki ochrony roślin Zaprawa nasienna (nazwa) Funaben Plus 02 WS Vitavax 200 FS Kinto Duo 080 FS Herbicyd Insektycyd Fungicyd- pierwszy zabieg Fungicyd drugi zabieg Regulator wzrostu (nazwa, dawka/ha) (nazwa, dawka/ha) (nazwa, dawka/ha) (nazwa, dawka/ha) (nazwa, dawka/ha) Komplet 500 SC 0,5 l Chisel 75 WG 60 g Legato Plus 600 SC 1,5 l Huzar Activ 387 OD 1,0 l Legato Plus 600 SC 1,5 l Sumi Alpha 080 EC 0,1 l Patriot 100 EC 62,5 l Bi 58 Nowy 400 EC 0,5 l (tylko na poziomie a 2 ) Falcon 460 EC 0,6 l Soligor 425 EC 0,7 l Capalo 337,5 SE 1,5 l Soligor 425 EC 0,8 l Fandango 200 EC 1,0 l Moddus 250 EC 0,6 l Cerone 480 SL 1,0 l Medax Top 350 SC 0,8 l Moddus 250 EC 0,2 l
Tabela 3. Pszenżyto ozime. Warunki ogólne doświadczeń. Rok zbioru: 2015 Lućmierz Sulejów Strzelce Lp. Cecha a 1 a 2 a 1 a 2 a 1 a 2 1 Stan roślin przed zimą (skala 9 o ) 9,0 8,6 9,0 2 Stan roślin po zimie (skala 9 o ) 8,0 8,1 8,6 3 Martwe rośliny (%) 3,1 0,0 0,0 4 Termin kłoszenia (dzień, m-c) 24.05 25.05 21.05 23.05 25.05 25.05 5 Termin dojrzałości woskowej (dzień, m-c) 07.07 08.07 03.07 05.07 21.07 21.07 6 Wysokość roślin (cm) 107 100 115 114 126 120 Wyleganie roślin w fazie dojrzałości 7 (skala 9 o ) 9,0 9,0 8,8 9,0 8,1 8,3 mlecznej 8 Wyleganie roślin przed zbiorem (skala 9 o ) 9,0 9,0 6,8 7,3 7,5 7,9 9 Porażenie przez mączniaka (skala 9 o ) 7,0 8,6 6,6 8,6 5,1 6,0 10 Porażenie przez rdzę brunatną (skala 9 o ) 8,7 9,0 8,5 8,9 8,8 8,9 11 Porażenie przez septoriozę liści (skala 9 o ) 7,0 7,3 6,5 8,3 12 Porażenie przez septoriozę plew (skala 9 o ) 9,0 9,0 7,9 8,9 13 Masa 1000 ziaren (g) 41,6 39,8 44,1 45,9 47,1 48,6 14 Wilgotność ziarna podczas zbioru (%) 16,7 16,6 13,0 13,9 11,8 11,8 15 Plon ziarna (dt z ha) 61,7 66,3 80,3 91,0 102,6 116,4 Wyniki średnie z wszystkich badanych odmian a 1 przeciętny poziom agrotechniki; a 2 wysoki poziom agrotechniki Skala 9 o : 9 - oznacza stan najkorzystniejszy, 1 - oznacza stan najmniej korzystny
Tabela 4. Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian w miejscowościach (% wzorca). Rok zbioru: 2015 Lp. Odmiana Poziom a 1 Poziom a 2 Lućmierz Sulejów Strzelce Lućmierz Sulejów Strzelce Wzorzec, dt z ha 61,7 80,3 102,6 66,3 91,0 116,4 1 Pawo 107 108 90 106 106 88 2 Todan 106 92 89 102 94 95 3 Borwo 85 85 98 85 89 96 4 Pizarro 98 110 113 100 109 110 5 Tulus 99 92 105 97 96 103 6 Fredro 97 97 106 102 94 105 7 Borowik 107 109 117 102 101 111 8 Subito 102 100 100 101 108 94 9 Tomko 94 98 94 94 97 96 10 Wiarus 81 82 79 77 91 87 11 Agostino 110 116 105 111 104 109 12 Transfer 98 90 92 99 95 97 13 Meloman 109 118 115 113 116 114 14 Rotondo 107 102 98 111 102 96 Wzorzec wszystkie badane odmiany.
Tabela 5. Pszenżyto ozime. Plon ziarna odmian (%wzorca). Lata zbioru: 2015, 2014, 2013, 2013-2015 Plon ziarna w % wzorca Poziom a Lp. Odmiana Mrozoodporność 1 Poziom a 2 Średnia 2015 2014 2013 2015 2014 2013 2013-2015 Średnia 2013-2015 Wzorzec, dt z ha 81,5 76,5 63,1 73,7 91,2 77,5 78,6 82,4 1 Pawo 5,5 100 99 92 97 98 118 100 106 2 Todan 5,5 94 85 87 89 96 95 97 96 3 Borwo 5,5 90 90 82 87 91 86 92 89 4 Pizarro 5 108 119 109 112 107 103 100 103 5 Tulus 4 99 101 94 98 99 102 96 99 6 Fredro 4,5 101 114 110 108 101 110 106 105 7 Borowik 5,5 112 108 99 106 106 110 104 106 8 Subito 5,5 101 108 111 107 101 102 108 103 9 Tomko 6,5 95 103 104 101 96 100 100 99 10 Wiarus 6,5 80 86 103 90 86 92 98 92 11 Agostino 3,5 110 108 109* 108 102 105* 12 Transfer 6,5 93 87 90* 97 81 89* 13 Meloman 6 115 114 14 Rotondo 5,5 102 101 Liczba doświadczeń 3 3 3 9 3 3 3 9 Wzorzec w roku 2015 wszystkie badane odmiany, w roku 2014 Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Transfer, w 2013 Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Agostino. * - średnia z dwóch lat
Tabela 6. Pszenżyto ozime. Porażenie odmian przez ważniejsze choroby na przeciętnym poziomie agrotechniki a 1 (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2015, 2013 2015 Liczba Mączniak Rdza brunatna Septorioza liści Septorioza plew Lp. Odmiana lat badań 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 Wzorzec, (skala 9 o ) 6,3 6,2 8,7 8,6 6,8 7,2 8,5 7,6 1 Pawo 3 0,1 0,0 0,3 0,0-0,3-0,2-1,0 0,1 2 Todan 3 1,3 0,8-0,2-0,1-0,3 0,2-0,7-0,3 3 Borwo 3 0,1-0,6 0,2 0,3 0,0 0,2 0,3 0,4 4 Pizarro 3 1,9 1,9 0,3 0,3 1,0 1,0 0,3 1,0 5 Tulus 3-0,6-0,2 0,0 0,0 0,5 0,2 0,0 0,4 6 Fredro 3-0,3-0,2 0,3 0,0-0,3-0,3-0,2 0,8 7 Borowik 3-0,4 0,3 0,0 0,2 0,8 0,0-0,5-0,3 8 Subito 3-0,1 1,1 0,0 0,1-0,5 0,0 0,3 0,9 9 Tomko 3-1,4 0,5-0,5-0,1 0,5 0,7 0,5 0,9 10 Wiarus 3-1,9 0,3-1,7-0,7-1,8 0,0 0,0 0,6 11 Agostino 2 0,4 0,8* 0,3 0,4* 1,0 0,8* -0,2 0,6* 12 Transfer 2-0,9-0,8* 0,3 0,3* -0,8-0,2* 0,3 0,1* 13 Meloman 1 1,4 0,3 0,0 0,3 14 Rotondo 1 0,4 0,0 0,0 0,5 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 2 8 2 7 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą Wzorzec w roku 2015 wszystkie badane odmiany, w roku 2014 Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Transfer, w 2013 Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Agostino. Septorioza liści, septorioza plew w roku 2015 z dwóch miejscowości (ZDOO Lućmierz, SDOO Sulejów). * - średnia z dwóch lat.
Tabela 7. Pszenżyto ozime. Ważniejsze właściwości rolniczo użytkowe odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru: 2015, 2013 2015 Lp. Odmiana Wyleganie (skala 9 o ) Liczba Wysokość roślin Masa 1000 ziaren w fazie lat przed zbiorem (cm) (g) dojrzałości mlecznej badań 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 Poziom agrotechniki a 1 Wzorzec, (skala 9 o ) 8,6 8,8 7,7 6,2 116 114 44,2 41,5 1 Pawo 3-2,1-0,9-2,6-2,0 14 10-3,6-1,2 2 Todan 3-0,1-0,1-0,2-0,6 8 8 4,3 3,4 3 Borwo 3 0,4 0,2 0,4 1,2-8 -12 0,3-0,6 4 Pizarro 3 0,4 0,2 0,4 0,3 16 11 2,8 2,5 5 Tulus 3-0,1 0,0-0,4-0,1 8 6-1,5 0,5 6 Fredro 3 0,4 0,2 0,3-0,1 4 4-1,0 1,5 7 Borowik 3 0,0-0,2 0,6 0,5 8 13 6,8 7,8 8 Subito 3 0,4 0,2 0,1-1,0 1 3 0,0-0,5 9 Tomko 3 0,4 0,2 0,8 0,7-12 -8-3,2-1,5 10 Wiarus 3 0,0 0,0 0,3 1,8-22 -21-7,6-6,9 11 Agostino 2 0,4 0,2* 0,8 0,9* -11-15* -0,5 0,7* 12 Transfer 2 0,0 0,0* 0,1 0,6* -7-10* 1,1-2,1* 13 Meloman 1-0,3-0,7 5 1,8 14 Rotondo 1 0,4 0,3-6 0,3 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9
cd tabeli 7 Lp. Odmiana Wzorzec, (skala 9 o ) Liczba lat badań Wyleganie (skala 9 o ) Wysokość roślin Masa 1000 ziaren w fazie przed zbiorem (cm) (g) dojrzałości mlecznej 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 2015 2013-2015 Poziom agrotechniki a 2 8,8 8,9 8,0 6,5 111 112 44,7 43,3 1 Pawo 3-1,6-0,6-2,2-1,5 13 8-2,3-0,9 2 Todan 3 0,2 0,1 0,3-0,3 10 7 3,0 2,7 3 Borwo 3 0,2 0,1 0,5 0,5-6 -9-2,3-2,4 4 Pizarro 3 0,2 0,1 0,0-0,2 14 8 1,3 1,1 5 Tulus 3-0,3-0,1-0,4-0,6 9 6-0,6 1,0 6 Fredro 3 0,2-0,2 0,3 0,3 6 4-0,3 1,3 7 Borowik 3 0,2-0,2 0,5 0,5 10 13 6,1 8,2 8 Subito 3 0,2 0,1 0,3-1,0 0 5 0,1 0,2 9 Tomko 3 0,2 0,1 0,5 0,6-10 -7-2,9-1,6 10 Wiarus 3 0,1 0,0 0,3 1,7-18 -18-3,9-6,2 11 Agostino 2 0,2 0,1* 0,5 0,1* -12-13* -1,8-0,9* 12 Transfer 2-0,1 0,0* 0,0 0,2* -11-12* 0,9-2,6* 13 Meloman 1-0,3-0,2 3 2,2 14 Rotondo 1 0,2 0,0-8 0,5 Liczba doświadczeń 3 9 3 9 3 9 3 9 Wyniki pochodzą tylko z tych doświadczeń, w których dana choroba wystąpiła; wyższa wartość oznacza ocenę korzystniejszą Wzorzec w roku 2015 wszystkie badane odmiany, w roku 2014 Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Transfer, w 2013 Pawo, Todan, Borwo, Pizarro, Tulus, Fredro, Borowik, Subito, Tomko, Wiarus, Agostino. * - średnia z dwóch lat