FIZJOLOGIA 1. Metryczka Nazwa Wydziału: Program kształcenia (kierunek studiów, poziom i profil kształcenia, forma studiów, np. Zdrowie publiczne I stopnia profil praktyczny, studia stacjonarne): Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Medycyny Laboratoryjnej Analityka Medyczna, studia jednolite magisterskie, studia stacjonarne i niestacjonarne Rok akademicki: 2018/2019 Nazwa modułu/przedmiotu: Fizjologia Kod przedmiotu (z systemu Pensum): 35739 Jednostka/i prowadząca/e kształcenie: Kierownik jednostki/jednostek:? Zakład Fizjologii i Patofizjologii Człowieka Ul. Banacha 1b 02-097 Warszawa tel. (22) 116 61 61 Rok studiów (rok, na którym realizowany jest przedmiot): Semestr studiów (semestr, na którym realizowany jest przedmiot): Typ modułu/przedmiotu (podstawowy, kierunkowy, fakultatywny): Osoby prowadzące (imiona, nazwiska oraz stopnie naukowe wszystkich wykładowców prowadzących przedmiot): Erasmus TAK/NIE (czy przedmiot dostępny jest dla studentów w ramach programu Erasmus): Osoba odpowiedzialna za sylabus (osoba, do której należy zgłaszać uwagi dotyczące sylabusa): 1 2 podstawowy Dr n. biol. Maciej Gawlak Dr n. farm. Przemysław Kurowski Dr n. farm. Aneta Książek Dr n. biol. Ewa Nurowska Dr n. med. Bartłomiej Szulczyk Nie Dr n. farm. Przemysław Kurowski Liczba ECTS: 7 2. Cele kształcenia Strona 1 z 8
1. Cel kształcenia wiąże opis całego programu kształcenia z programem studiów. Cele kształcenia dostarczają podstawowych informacji o przedmiocie, opisują jakie kompetencje nabędzie student po zakończeniu danego kursu. Poznanie mechanizmów funkcjonowania oraz regulacji funkcjonowania organizmu człowieka na poziomie molekularnym, komórkowym, tkankowym, narządowym i systemowym. Zakres nauczania obejmuje fizjologię układu nerwowego, krążenia, oddechowego, pokarmowego, moczowego, krwiotwórczego i hormonalnego człowieka. 3. Wymagania wstępne 1. Student zna podstawy biologii z zakresu szkoły średniej. 2. Student zna pojęcia wprowadzone na I roku studiów w ramach przedmiotu Biologia medyczna i Anatomia. 3. Student zna budowę i funkcje struktur komórkowych oraz budowę tkanek człowieka. 4. Przedmiotowe efekty kształcenia Lista efektów kształcenia Symbol przedmiotowego efektu kształcenia Symbol tworzony przez osobę wypełniającą sylabus (kategoria: W-wiedza, U-umiejętności, K-kompetencje oraz numer efektu) W1 W2 W3 W4 W5 W6 U1 U2 Treść przedmiotowego efektu kształcenia Efekty kształcenia określają co student powinien wiedzieć, rozumieć i być zdolny wykonać po zakończeniu zajęć. Efekty kształcenia wynikają z celów danego przedmiotu. Osiągniecie każdego z efektów powinno być zweryfikowane, aby student uzyskał zaliczenie. zna budowę ciała ludzkiego w podejściu topograficznym oraz czynnościowym (układ kostno-stawowy, układ mięśniowy, układ krążenia, układ oddechowy, układ pokarmowy, układ moczowy, układy płciowe, układ nerwowy, narządy zmysłów, powłoka wspólna) zna prawidłową budowę i funkcje komórek, tkanek, narządów i układów organizmu ludzkiego oraz rozumie współzależności ich budowy i funkcji w warunkach zdrowia i choroby zna mechanizmy regulacji funkcji narządów i układów organizmu człowieka zna mechanizmy działania hormonów oraz konsekwencje zaburzeń regulacji hormonalnej posiada wiedzę o procesach metabolicznych, mechanizmach ich regulacji oraz ich wzajemnych powiązań na poziomie molekularnym, komórkowym, narządowym i ustrojowym zna sposoby komunikacji między komórkami, a także między komórką a macierzą pozakomórkową, oraz szlaki przekazywania sygnałów w komórce i przykłady zaburzeń w tych procesach potrafi stosować nazewnictwo anatomiczne do opisu stanu zdrowia i choroby potrafi wykorzystywać wiedzę biochemiczną do analizy i oceny procesów fizjologicznych i patologicznych, w tym do oceny wpływu leków i substancji toksycznych na te procesy Odniesienie do efektu kierunkowego (numer) Numer kierunkowego efektu kształcenia zawarty w Rozporządzeniu Ministra Nauki bądź Uchwały Senatu WUM właściwego kierunku studiów. A.W2 A.W3 A.W5 A.W6 A.W8 A.W9 A.U2 A.U4 Strona 2 z 8
K1 jest świadomy konieczności stałego dokształcania się A.K1 5. Formy prowadzonych zajęć Forma Liczba godzin Liczba grup Minimalna liczba osób w grupie Wykład 30 Seminarium Ćwiczenia 45 6. Tematy zajęć i treści kształcenia Wykłady (W): Wszystkie grupy dziekańskie Wynika z liczby studentów na roku nieobowiązkowe nieobowiązkowe nieobowiązkowe W1 - Fizjologia błon komórkowych. Klasyfikacja kanałów jonowych, omówienie kanałów jonowych kontrolowanych przez potencjał, przekaźniki i wtórne przekaźniki cytoplazmatyczne oraz bodźce czuciowe. Mechanizm powstawania potencjału błonowego spoczynkowego oraz potencjału czynnościowego. A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W2 - Mechanizm przekazywania sygnału w obszarze pojedynczej komórki nerwowej. Przekazywanie informacji w obrębie neuronu. Mechanizmy odpowiedzialne za przekazywanie informacji między dendrytami i wzgórkiem aksonu. Przekazywanie informacji wzdłuż aksonu. A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W3 - Fizjologia synaps nerwowych. Przekazywanie informacji między neuronami. Mechanizm działania synapsy chemicznej. Klasyfikacje synaps nerwowych ze względu na neurotransmiter, receptor, strukturę i mechanizm działania. Receptory jonotropowe ze szczególnym uwzględnieniem synapsy nerwowo-mięśniowej. A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W4 - Mechanizmy przekazywania informacji między komórkami. Receptory metabotropowe. Mechanizm działania. Znaczenie funkcjonalne. Mechanizmy przekazywania informacji między komórkami niezależne od synaps nerwowych. A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W5 - Fizjologia układu autonomicznego. Struktura układu współczulnego. Struktura układu przywspółczulnego. Efektory układu autonomicznego. Regulacja funkcji efektorów układu autonomicznego. A.W2, A.W3, A.W5, A.K1 W6 - Fizjologia układu czuciowego. Funkcja układu czuciowego. Struktura układu czuciowego. Klasyfikacje receptorów czuciowych. Klasyfikacja dróg czuciowych. Kora czuciowa. A.W2, A.W3, A.W5, A.K1 W7 - Fizjologia układu ruchowego. Ogólny schemat układu ruchowego. Pojęcie wspólnej końcowej drogi układu ruchowego. Odruchowa kontrola motoneuronów. Kontrola motoneuronów przez drogi ruchowe zstępujące. Fizjologia jąder podkorowych. Fizjologia móżdżku. A.W2, A.W3, A.W5, A.K1 W8 Fizjologia układu hormonalnego. Podwzgórze i przysadka. Hormony tarczycy. Hormony przytarczyc. Hormony nadnerczy. Hormony trzustki. A.W2, A.W3, A.W5, A.W6, A.W8, A.W9, A.K1 W9 - Fizjologia serca. Układ bodźcoprzewodzący serca. Mechanizm powstawania potencjałów rozrusznikowych. Potencjały czynnościowe komórek mięśnia sercowego. Sprzężenie elektromechaniczne w komórkach mięśnia Strona 3 z 8
sercowego. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W10 Kontrola funkcji serca przez układ autonomiczny oraz przez odruchy neuronalne. Kontrola funkcji układu bodźcoprzewodzącego serca i komórek roboczych mięśnia sercowego przez układ autonomiczny współczulny i przywspółczulny. Kontrola układu bodźcoprzewodzącego serca i komórek roboczych mięśnia sercowego przez odruch z baroreceptorów tętniczych, odruch z chemoreceptorów tętniczych, odruchy z receptorów sercowych, odruch z receptorów bólowych. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W11 - Fizjologia układu naczyniowego. Kontrola mięśniówki gładkiej naczyń układu krążenia przez układ autonomiczny współczulny i przywspółczulny. Kontrola mięśniówki gładkiej naczyń przez hormony. Kontrola mięśniówki gładkiej naczyń przez czynniki uwalniane miejscowo. Kontrola mięśni gładkich układu naczyniowego przez odruch z baroreceptorów tętniczych, odruch z chemoroceptorów tętniczych, odruchy z receptorów sercowych, odruch z receptorów czuciowych bólowych. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W12 Fizjologia układu pokarmowego. Funkcje przewodu pokarmowego. Regulacja funkcji efektorów układu pokarmowego: mięśniówki gładkiej i gruczołów przez układ autonomiczny i hormonalny. Mechanizm powstawania potencjału błonowego i potencjałów czynnościowych komórek mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Sprzężenie elektromechaniczne w komórkach mięśni gładkich. Funkcja i regulacja działania żołądka. Funkcja i regulacja działania trzustki. Funkcja i regulacja wydzielania żółci. Regulacja krążenia trzewnego. A.W2, A.W3, A.W5, A.W8, A.W9, A.K1 W13 - Fizjologia układu oddechowego. Receptory czuciowe układu oddechowego. Regulacja funkcji efektorów autonomicznych układu oddechowego: mięśniówki gładkiej i gruczołów dróg oddechowych. Kontrola odruchowa funkcji przepony i mięśni międzyżebrowych. Struktura i funkcja centralnego generatora oddechowego. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W14 Fizjologia nerek. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.K1 W15 Fizjologia równowagi kwasowo-zasadowej i wodno-elektrolitowej. A.W2, A.W3, A.W5, A.W8, A.W9, A.K1 Ćwiczenia (C): C1 Fizjologia krwi. Fizjologia i regulacja procesu krwiotworzenia. Fizjologia i regulacja procesu krzepnięcia krwi. Transport substancji odżywczych i metabolitów przez krew. Demonstracja komputerowa transportu substancji odżywczych i metabolitów przez krew. A.W3, A.W5, A.W9, A.U2, A.K1 C2 Fizjologia komórek pobudliwych. Funkcja i klasyfikacja kanałów jonowych. Mechanizm powstawania potencjału spoczynkowego i czynnościowego. Fizjologia propagacji potencjału czynnościowego wzdłuż aksonu. Demonstracja komputerowa mechanizmów działania kanałów jonowych i potencjałów czynnościowych. A.W3, A.W5, A.W9, A.U2, A.K1 C3 Mechanizmy przekazywania informacji między komórkami. Mechanizm skurczu mięśni. Przekazywanie informacji na drodze chemicznej: synaptycznej, parakrynowej, endokrynowej, za pośrednictwem feromonów. Klasyfikacja synaps nerwowych. Budowa i mechanizm działania synapsy nerwowo-mięśniowej. Blokery i aktywatory synapsy nerwowomięśniowej. Sprzężenie elektrochemiczne. Potencjały czynnościowe mięśni poprzecznie prążkowanych. Sprzężenie elektromechaniczne. Mechanizm skurczu mięśni poprzecznie prążkowanych. Elektromiogram. Regulacja siły skurczu Strona 4 z 8
mięśni poprzecznie prążkowanych. Demonstracja oceny siły mięśniowej w skali Lovett'a. Komputerowa demonstracja mechanizmu działania złącza nerwowo-mięśniowego i modelu ślizgowego skurczu mięśnia poprzecznie prążkowanego. A.W2, A.W5, A.W9, A.K1 C4 Fizjologia układu czuciowego. Klasyfikacje receptorów czuciowych. Klasyfikacje dróg czuciowych ośrodkowych. Budowa kory czuciowej. Badanie czucia dyskryminacji przestrzennej bodźca, badanie czucia powierzchniowego i głębokiego. Badanie rozmieszenia receptorów czuciowych na powierzchni skóry przy pomocy włosów von Frey a. Struktura i funkcja narządów zmysłów: smaku i węchu. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.U2, A.K1 C5 Fizjologia układu czuciowego narządy zmysłów. Struktura i funkcja narządów zmysłów: wzrok, słuch, narząd równowagi. Demonstracja przewodzenia kostnego i powietrznego. Odruch źrenic na światło i nastawność anatomia, fizjologia, znaczenie diagnostyczne odruchu. Oglądanie dna oka przy pomocy oftalmoskopu. Demonstracja złudzeń wzrokowych, kolorów dopełniających, istnienia plamki ślepej. Badanie dominacji oka. Demonstracja komputerowa anatomii i fizjologii narządu słuchu. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.U2, A.K1 C6 Układ ruchowy. Funkcja i klasyfikacja odruchów neuronalnych. Odruch na rozciąganie. Odruch z ciałek ścięgnistych Golgiego. Funkcja alfa i gamma motoneuronów. Klasyfikacja i funkcja dróg ruchowych rdzeniowych. Struktura i funkcja jąder podkorowych. Struktura i funkcja móżdżku. Objawy uszkodzenia móżdżku. Fizjologia kory ruchowej. Demonstracja i badanie odruchów rdzeniowych. Demonstracja prób móżdżkowych. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.U2, A.K1 C7 Seminarium sprawdzające, podsumowanie omówionego materiału. A.W2, A.W3, A.W5, A.W8, A.W9, A.U2, A.U4 C8 Układ hormonalny. Podwzgórze, przysadka mózgowa, szyszynka, tarczyca, przytarczyce, grasica, trzustka, nadnercza, jądra, jajniki. A.W3, A.W5, A.W6, A.W8, A.W9, A.U2, A.U4, A.K1 C9 Fizjologia układu oddechowego. Objętości i pojemności oddechowe. Opór i podatność w układzie oddechowym. Dyfuzja gazów w pęcherzykach płucnych. Nerwowa kontrola układu oddechowego: regulacja funkcji mięśnia przeponowego i mięśni międzyżebrowych przez nerwy somatyczne, regulacja funkcji mięśniówki gładkiej i gruczołów dróg oddechowych przez nerwy układu autonomicznego. Odruchowa kontrola mięśni oddechowych poprzecznie prążkowanych, mięśniówki gładkiej i gruczołów dróg oddechowych. Pojęcie centralnego generatora oddechowego. Komputerowa prezentacja cyklu oddechowego, demonstracja zmian ciśnienia zewnątrzopłucnowego i wewnątrzopłucnowego w czasie cyklu oddechowego. Spirometria. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.U2, A.K1 C10 Fizjologia serca. Struktura i funkcja układu bodźcoprzewodzącego serca. Elektrofizjologia komórek układu bodźcoprzewodzącego serca. Potencjały czynnościowe komórek mięśnia sercowego. EKG. Sprzężenie elektromechaniczne w komórkach mięśnia serca. Unerwienie układu bodźcoprzewodzącego i mięśnia sercowego przez układ autonomiczny współczulny i przywspółczulny. Regulacja funkcji mięśnia sercowego przez odruch z baroreceptorów tętniczych, chemoreceptorów tętniczych i receptorów czuciowych mięśnia sercowego. Praca mechaniczna mięśnia sercowego. Autoregulacyjna odpowiedź mięśnia sercowego na obciążenie. Rejestracja EKG. Demonstracja niemiarowości oddechowej. Komputerowa demonstracja mechanizmu powstawania potencjału czynnościowego w komórkach mięśnia sercowego i szerzenia się pobudzenia w mięśniu sercowym. A.W3, A.W5, A.W9, A.U2, A.K1 C11 Fizjologia układu krążenia. Biofizyka przepływu krwi. Struktura i organizacja naczyń krwionośnych. Regulacja nerwowa, regulacja miejscowa i autoregulacja mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych. Mikrokrążenie. Regulacja Strona 5 z 8
układu krążenia przez odruch z baroreceptorów tętniczych i odruch z chemoreceptorów tętniczych. Odrębność regulacji mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych wieńcowych, nerkowych, mięśniowych, płucnych i układu pokarmowego. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi. Osłuchiwanie serca. A.W2, A.W3, A.W5, A.W9, A.U2, A.U4, A.K1 C12 Fizjologia układu pokarmowego. Ogólna struktura układu pokarmowego człowieka. Mechanizm rozdrabniania i absorbcji substancji pokarmowych. Struktura, funkcja i mechanizmy kontroli działania żołądka. Regulacja i rola wydzielania trzustkowego. Regulacja i rola wydzielania żółci. Struktura, funkcja, kontrola funkcji jelita cienkiego i jelita grubego. A.W2, A.W3, A.W5, A.W8, A.W9, A.U2, A.U4, A.K1 C13 Fizjologia nerek. Anatomia czynnościowa nerek. Struktura i funkcja nefronu. Mechanizmy tworzenia i zagęszczania moczu. Demonstracja komputerowa mechanizmu filtracji kłębuszkowej i mechanizmu funkcjonowania nefronu. A.W2, A.W3, A.W5, A.W8, A.W9, A.U2, A.U4, A.K1 C14 Seminarium sprawdzające, powtórzenie omówionego materiału. A.W2, A.W3, A.W5, A.W6, A.W8, A.W9, A.U2, A.U4 C15 Gospodarka wodno-elektrolitowa. Równowaga kwasowo-zasadowa. Fizjologia cyklu menstruacyjnego. A.W3, A.W5, A.W6, A.W8, A.W9, A.U4, A.K1 7. Sposoby weryfikacji efektów kształcenia Symbol przedmiotowego efektu kształcenia np. W1, U1, K1 Symbole form prowadzonych zajęć np. W, S, C A.W2 W, C Kolokwium A.W2 W, C Egzamin A.W3 W, C Kolokwium A.W3 W, C Egzamin A.W5 W, C Kolokwium A.W5 W, C Egzamin A.W6 W, C Kolokwium A.W6 W, C Egzamin A.W8 W, C Kolokwium A.W8 W, C Egzamin A.W9 W,C Kolokwium Sposoby weryfikacji efektu kształcenia Pole definiuje metody wykorzystywana do oceniania studentów np.: kartkówka, kolokwium, raport z ćwiczeń itp. Każda metoda powinna być opisana odrębnie. Kryterium zaliczenia Strona 6 z 8
A.W9 W,C Egzamin A.U2 C Kolokwium A.U2 C Egzamin A.U4 C Kolokwium A.U4 C Egzamin A.K1 W,C Kolokwium 8. Kryteria oceniania Forma zaliczenia przedmiotu: egzamin testowy (test jednokrotnego wyboru) ocena 2,0 (ndst) kryteria W tym polu definiujemy kryteria zaliczenia dla konkretnej metody oceniania. Wymagane jest określenie jedynie kryterium zaliczenia. Wymagania związane z uzyskaniem różnych oceny można określić fakultatywnie Kryterium zaliczenia przedmiotu: uzyskanie co najmniej 51% maksymalnej liczby 3,0 (dost) 3,5 (ddb) 4,0 (db) 4,5 (pdb) 5,0 (bdb) 9. Literatura Literatura obowiązkowa: 1. Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, Autorzy: Władysław Traczyk, Andrzej Trzebski; Literatura uzupełniająca: 1. Fizjologia Człowieka, Autor: Stanisław Konturek. 10. Kalkulacja ECTS (1 ECTS = od 25 do 30 godzin pracy studenta) Forma aktywności Liczba godzin Liczba ECTS Godziny kontaktowe z nauczycielem akademickim: Wykład 30 1 Seminarium Ćwiczenia 45 2 Samodzielna praca studenta (przykładowe formy pracy): W tym polu opisujemy nakład samodzielnej pracy Strona 7 z 8
przeciętnego studenta konieczny aby zaliczyć przedmiot. W kalkulacji należy uwzględnić m.in. konieczność przygotowania się do zajęć, wykonania pracy domowych, przygotowania się do zaliczeń itp. Przygotowanie studenta do zajęć 50 2 Przygotowanie studenta do zaliczeń 50 2 Inne (jakie?) 11. Informacje dodatkowe Razem 175 7 Osoba odpowiedzialna za dydaktykę: dr n. farm. Przemysław Kurowski, tel.: 22 116 6169, email: przemyslaw.kurowski@wum.edu.pl Strona internetowa Zakładu Fizjologii i Patofizjologii WUM: www.zfc.wum.edu.pl Koło Naukowe CEREBRUM działające przy Zakładzie Fizjologii i Patofizjologii Człowieka, Opiekun Koła Naukowego: dr n. farm. Przemysław Kurowski, tel. 22 116 61 69, email: przemyslaw.kurowski@wum.edu.pl, strona internetowa Koła Naukowego: https://cerebrum.wum.edu.pl/. Podpis Kierownika Jednostki Podpis osoby odpowiedzialnej za sylabus Strona 8 z 8