GRY I ZABAWY MATEMATYCZNE DLA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM Pierwsze lata życia dziecka decydują o jego rozwoju i dalszych losach. Wtedy właśnie kształtują się jego możliwości intelektualne, uzdolnienia, a także zdolność uczenia się w tym matematyki. Zabawy i gry matematyczne to najlepszy sposób na wprowadzenie dziecka w świat matematyki. Dzieci w naturalny sposób lubią zabawy i gry z prawidłami oraz zagadki. Dziecko swoje umiejętności matematyczne rozwija przez wiele lat, przechodząc z jednego poziomu do kolejnego. Jednakże by było to możliwe potrzebuje ćwiczeń praktycznych szczególnie w fazie początkowej. Gry i zabawy matematyczne wpływają na rozwój tak wielu sfer umysłu dziecka, że warto wykorzystać je już od najmłodszych lat. Ich celem nie jest wychowanie małego geniusza, ale rozbudzenie ciekawości poznawczej dziecka i umiejętności skutecznego poszukiwania odpowiedzi na stawiane przed nim zadania. Oczywiście ważne jest, aby zabawy były dostosowane do wieku i możliwości dziecka, by zadania były interesujące, a ich wspólne wykonanie sprawiało radość. Oto propozycje zabaw i gier matematycznych dla przedszkolaków: ZABAWA PIERWSZA Walory edukacyjne zabawy: Pomaga w szybkim rozpoznawaniu wartości cyfr. Gra w karty doskonale nadaje się do ćwiczenia matematyki. W talii kart zostaw tylko karty z liczbami. Podziel karty na dwie równe części i przed każdym graczem połóż połowę kart kolorem w dół. Gracze jednocześnie odwracają górną kartą ze swojego zestawu. Wyższa karta wygrywa, ale gracz musi domagać się przyznania mu punktu. Oczywiście dziecku należy dać dużo czasu na określenie, która karta jest wyższa. Można grę utrudnić (powyżej 5 roku życia): gracze odejmują od liczby wyższej niższą. Wygrywa ten, kto pierwszy poda wynik. [1] ZABAWA DRUGA Walory edukacyjne zabawy: Dziecko uczy się, na czym polega kolejność, następstwo i czas. Podaj 4 rzeczy, które można ułożyć w kolejności na przykład z kategorii wzrost, waga, etapy procesu, wiek, itp. Następnie poproś, by dziecko ułożyło je w odpowiedniej kolejności (podaj je dziecku w niewłaściwej kolejności). Przykładowe pomysły: Dorosły, niemowlę, dziecko, nastolatek (wiek) Sto, dziesięć, pięć, tysiąc (wiek) Kot, mysz, żyrafa, osioł (wielkość) Pszenica, chleb, ciasto, mąka (etapy) Dąb, drewno, żołądź, mebel (etapy)
Kamień, piasek, skała, góra (wielkość) Tydzień, godzina, dzień, rok (czas) Domek dla lalek, blok mieszkalny, dom, wieżowiec (wielkość). ZABAWA TRZECIA Walory edukacyjne zabawy: Takie zagadki rozwijają logiczne myślenie i wzbogacają słownictwo. Codziennie zadawaj dzieciom logiczną zagadkę. Na przykład: Co jest białe i mokre z płatkami śniadaniowymi? albo Co mruczy, drapie i lubi mleko? albo Co mruczy, drapie, ryczy i ma duże kocięta?. Za każ dym razem sprawdźcie, czy odpowiedź dziecka spełnia wszystkie podane warunki. W drugiej zagadce odpowiedzią jest kot, ale w trzeciej lew lub tygrys. Pierwsze zagadki muszą być łatwe. Zachęć dziecko, by wyobraziło sobie, jak wygląda na przykład kot, lew, tygrys i niech poda uzasadnienie swojej odpowiedzi. ZABAWA CZWARTA Walory edukacyjne zabawy: Im częściej w nauce dziecko używa wszystkich zmysłów, tym szybciej się uczy. Kredą na chodniku narysuj drabinę i opisz ją liczbami od 1 do 10. Poproś dziecko, by stanęło na liczbie 4. Potem podaj inną liczbę. Gdy dziecko przestanie liczyć kroki, powiedz: Tak, 4 dodać 2 równa się 6, rzuć kostką i powtórz ćwiczenie z dodawaniem lub z odejmowaniem (np. 6 odjąć 1 równa się 5) Można rysować dłuższe drabiny (do 20) lub grać w sali, a drabinę narysować na papierze. ZABAWA PIĄTA Walory edukacyjne zabawy: Dziecko uczy się, na czym polega długość. Przetnij 20 słomek na części o różnych długościach: krótkie, średnie i długie. Na kartce papieru odrysuj te trzy długości. Pomieszaj słomki. Poproś dziecko, by brało po jednej słomce i mówiło, czy jest krótka, średnia, czy długa. Sprawdzajcie odpowiedzi według wzoru odrysowanego na kartce. Wygrywa osoba, która poda najwięcej poprawnych odpowiedzi. To ćwiczenie dobrze rozwija umiejętność szacowania. ZABAWA SZÓSTA
Walory edukacyjne zabawy: Dziecko uczy się podstawowej zasady: małe kwoty można połączyć w większą wartość. Wyjmijcie z pudełka 10 herbatników, ciasteczek lub biszkoptów i pobawcie się w kupowanie. W zabawie każde ciasteczko może kosztować 1 grosz. Daj dziecku pięć monet 1 gr, jedną monetą 5 gr i jedną monetą 10 gr. Zaproponuj, by kupiło 5 ciasteczek pokaż dziecku, że może zapłacić pięcioma monetami groszowymi, albo jedną monetą pięciogroszową. Pokaż, że przy płaceniu monetą o nominale 10 gr dziecko otrzyma resztą. ZABAWA SIÓDMA Walory edukacyjne zabawy: Zachęca dziecko do dociekań, do klasyfikowania przedmiotów i do myślenia. Pomyśl o dowolnej rzeczy i podaj jej definicję: Myślę o zwierzęciu, które umie skakać i żyje w stawie (żaba). Myślę o zwierzęciu, które umie latać, mieszka w jaskiniach i wisi do góry nogami (nietoperz). Możesz także podać, od jakiej litery zaczyna się dane słowo, np.: Myślę o słowie, które oznacza zamarznięty deszcz i zaczyna się na literą g (grad). ZABAWA ÓSMA Walory edukacyjne zabawy: Dzięki takim ćwiczeniom dziecko uczy się, że jeśli każdą ćwiartkę przetnie na pół, otrzyma osiem kawałków, ponieważ 2 x 4 = 8. Na początku można składać papierową chusteczką na pół, a potem na ćwiartki. Następnie można poprzecinać rysunki na połówki i na ćwiartki. Tnijcie na kawałki pizzę lub ciasto. Pizza umożliwia poznawanie wszystkimi zmysłami szczególnie jeśli własnoręcznie ją przygotujecie. Rozmawiajcie o użytych ziołach i ich zapachach, a także o pozostałych składnikach. Takie owoce jak melony, arbuzy, dynie i ananasy świetnie się nadają do dzielenia na połówki i ćwiartki (a nawet na mniejsze części). Tabliczki czekolady są gotową pomocą dydaktyczną do nauki ułamków a prawidłową odpowiedź można zjeść! ZABAWA DZIEWIĄTA Walory edukacyjne zabawy: Umiejętność dostrzegania wspólnych cech i wyciągania wniosków jest kluczem do analitycznego myślenia.
Powiedz dzieciom, że jest to gra o nowej planecie, która nazywa się Id. Na tej planecie żyje wiele śmiesznych zwierząt. Żyją tam Oki (narysuj 3 proste zwierzęta z rogami). Ale na planecie Id żyją też inne zwierzęta, nie tylko Oki. Narysuj kolejne 3 proste zwierzęta, ale bez rogów nie mów, jaka jest różnica między nimi, a Okami. Następnie narysuj kolejne 6 zwierząt (niektóre z rogami, inne bez). Następnie poproś dziecko, by na nowym rysunku wskazało Oki. ZABAWA DZIESIĄTA Walory edukacyjne zabawy: Wspomaga pamięć i koncentrację. W zabawie uczestniczą osoby, które przebywają w tym samym pomieszczeniu i każda osoba staje się zwierzęciem. Jedna osoba staje się psem, inna słoniem, a jeszcze kto inny królikiem. Zabawa polega na przekazywaniu wymyślonej piłki i podawaniu nazwy zwierzęcia swojej i osoby, której przekazujemy piłkę. Np.: tygrys do konia. Osoba, która otrzymała piłkę postępuje w ten sam sposób i mówi na przykład: koń do jeża. Kluczowym elementem w zabawie jest zapamiętanie nie tylko zwierzęcia, które się wybrało dla siebie, ale także zwierząt, które wybrały pozostałe osoby. Inne przykłady: Pisz cyfry palcem na plecach dziecka. Zadaniem dziecka jest odgadnięcie napisanej cyfry. Dodawaj ziarna prażonej kukurydzy najpierw 2, potem kolejne 2 i następne 2. Na końcu ćwiczenia wszystko zjedzcie. W ogrodzie szukajcie kwiatka, który ma najwięcej płatków. Możecie też szukać kwiatka najwyższego. Wymyślajcie bajki z liczbami, np.: Wiewiórka zebrała 3 orzechy, potem kolejne 2 ile miała razem? Potem znalazła kolejne 2 ile miała? Potem zjadła 1. Ile zostało? Potem przyszła druga wiewiórka i Ustaw minutnik kuchenki mikrofalowej na 10/20/30 sekund i razem odliczajcie do zera. Stań za dzieckiem i powiedz: Ty jesteś pierwszy, a ja jestem druga. Stańcie odwrotnie. Powiedz: Teraz ja jestem pierwsza, a ty jesteś drugi. (Pojęcie pierwszy/drugi nie jest dla dziecka oczywiste). Pod trzema kubkami schowaj 2 winogrona. Dotykaj kolejno kubków, mówiąc: To jest pierwszy kubek, ten jest drugi, a ten jest trzeci. Pod którymi kubkami są winogrona?.
Zabawy dla dwulatków Lekkie czy ciężkie? Zadaniem dziecka jest wybór ciężkiego i lekkiego przedmiotu spośród wskazanych. Przykładami mogą być drewniany klocek i kartka papieru. Dziecko powinno zrozumieć znaczenie słów "lekki" i "ciężki". Początkowo bierzemy tylko dwa przedmioty i podajemy maluchowi do ręki na zmianę, tak aby poczuł różnicę. Później dobieramy jeszcze kilka takich par i wspólnie określamy, co jest ciężkie, a co lekkie. W najtrudniejszej wersji dziecko wybiera obiekty "ciężkie" i "lekkie" z grupy kilku przedmiotów. Mały, średni, duży Do zabawy potrzebne będą trzy pudełka i trzy maskotki różnej wielkości. W każdym pudełku należy zrobić otwór dopasowany do rozmiarów maskotki. Pudełka ustawiamy na podłodze jedno obok drugiego. Ustalamy z maluchem, że będą to domki pluszaków, ale maskotki nie wiedzą, czyj jest który domek. Dziecko musi im pomóc w dokonaniu wyboru. Zaczynamy od teatrzyku samorodnego, bawiąc się na oczach dziecka: Duży miś chce wejść do małego domku. O nie! Nie zmieści się! To może zmieści się do średniego domku? Oj, też nie! To może do dużego domku? Tak, to właśnie tu mieszka duży miś! W kolejnym etapie prosimy dziecko, aby samo znalazło odpowiedni domek dla dużego misia. Analogicznie postępujemy z pozostałymi maskotkami. Zabawa uczy porównywania wielkości, rozpoznawania stosunków przestrzennych, rozumienia pojęć "mały", "średni", "duży", rozwija myślenie przyczynowo-skutkowe oraz pozwala zrozumieć, że postawiony problem można rozwiązać przez próbowanie i działanie. Jedno dla mnie, jedno dla ciebie Przygotowujemy małe przedmioty, np.: guziki, klocki, kredki. Dziecko ma za zadanie podzielić przedmioty pomiędzy sobą a drugą osobą, może wkładać je do małych, wcześniej przygotowanych pojemników lub okręgów z tasiemek. Zabawę urozmaicamy poprzez dołączenie trzeciego uczestnika, np. ulubionej maskotki. Taka forma spędzania czasu wprowadzi dwulatka w świat liczb i zbiorów. Zabawy dla trzylatków Figury Zaczynamy od narysowania na kartce konturów kilku figur geometrycznych i nazwania ich, np. koło, kwadrat, trójkąt. Potem prosimy dziecko o wskazywanie konkretnych figur i ich kolorowanie lub wypełnianie ustalonym deseniem (kreskami, kropkami), a następnie zachęcamy do narysowania ich samodzielnie. Nie wymagamy w tym zadaniu precyzji, a jedynie wychwycenia najważniejszych cech różniących dane kształty. Potem wyruszamy na wyprawę po domu lub okolicy w poszukiwaniu przedmiotów o takich kształtach (ciastko, stół, znak drogowy). Łańcuchy figur Kontynuując poprzednią zabawę, na kartkach papieru przyklejamy w dowolnej konfiguracji różne poznane figury, w kilku kolorach i wielkościach. Prosimy dziecko, aby wskazało palcem same koła, a następnie połączyło je linią w jeden łańcuch. To samo ćwiczenia przeprowadzamy, umieszczając na kartce same koła różnych wielkości i w kilku powtarzających się kolorach. Teraz prosimy dziecko o wskazanie wszystkich kół czerwonych i o połączenie ich linią. Na kolejnych kartkach możemy w ten
sposób postąpić z kołami w innym kolorze lub połączyć koła, które są małe, albo duże. Gdy dziecko opanuje te ćwiczenia, możemy utrudnić zadanie przez mieszanie kilku kształtów i wybieranie tych figur, które mają różny kształt ale tę samą wielkość lub kolor. Bardzo dobrze jest, gdy dziecko nie tylko wykonuje polecenia, ale także stawia zadania rodzicowi. Zabawa rozwija umiejętność abstrahowania istotnych cech, analizowania, tworzenia kolekcji o zadanej własności, rozwija słownictwo i umiejętność ustalania warunków logicznych, a także koordynację wzrokowo-ruchową, pomaga też w skupieniu uwagi przez dłuższy czas. Prezent dla misia Do zabawy potrzebna będzie ulubiona maskotka dziecka, np. miś, kilka cukierków i kolorowych piłeczek. Trzylatkowi pokazujemy kolejno na palcach ile ma podarować misiowi cukierków a ile piłeczek. Następnie prosimy dziecko o dokonanie oceny, czego miś otrzymał więcej cukierków czy piłeczek? Możemy pomóc dziecku układając w jednym rzędzie cukierki a w drugim piłeczki, tak aby każda piłeczka była pod cukierkiem. Dorosły sprawdza poprawność wykonywania zadania, koryguje ewentualnie popełnione błędy. Zabawa uczy dziecko liczenia oraz doskonali pojęcia: mniej i więcej. Zabawy dla cztero- i pięciolatków Gra w klasy Jest to zabawa na wolnym powietrzu. Należy narysować kredą na chodniku diagram postaci złożonej z koła (głowa) i połączonych kwadratów (korpus i ramiona). Poszczególne pola trzeba ponumerować od 1 do 8 jak na rysunku. Następnie dziecko rzuca kamień tak, aby trafić w pole 1. Skacze na to pole, podnosi kamień, a następnie przeskakuje po pozostałych polach, stając w polach 2 i 6 na jednej nodze, a na polach 4-5 oraz 7-8 w rozkroku. Tam wykonuje podskokiem obrót i wraca w ten sam sposób. Potem swoją kolejkę wykonuje rodzic. W kolejnej rundzie trzeba trafić kamieniem w pole 2 i tak dalej. Dzięki tej zabawie dziecko poznaje cyfry i ich kolejność oraz ćwiczy koordynację ruchową. Budujemy wieżę Do tej zabawy potrzebne są klocki o jednakowej wysokości (np. lego) oraz kostka do gry. Gracze na przemian rzucają kostką, która wskazuje liczbę klocków, jakie możemy ustawić jeden na drugim. Nie jest tu potrzebna umiejętność liczenia do sześciu, ale jednoznacznego przyporządkowywania obiektów, tzn. ustawiania ich w pary i w efekcie dobierania takiej samej liczby klocków, co liczba kropek na kostce. Gra toczy się do 5 kolejek. Wygrywa ta osoba, która w tym czasie utworzy wyższą wieżę. Prosimy dziecko, aby to ono oceniło, kto został zwycięzcą. W trudniejszym wariancie przygotowujemy klocki różnej długości (ale nadal tej samej wysokości). Gramy tak długo, aż czyjaś wieża się przewróci. Pozostała osoba zostaje zwycięzcą. W ten sposób uczymy dziecko eksperymentować z zasadami utrzymywania równowagi. Zabawa uczy przyporządkowywania, liczenia, równoważenia, rozwija motorykę dziecka i jego intuicje fizyczne oraz myślenie przyczynowoskutkowe Kartoniki Do zabawy potrzebne będą dwa jednakowe egzemplarze kartoników z liczbami od 1 do 10. Potasowane kartoniki układamy na stole niezapisaną stroną na zewnątrz. W grze może uczestniczyć
od 2 do 5 dzieci. Każde z nich losuje po jednym kartoniku. Następnie dobierają jeszcze po jednym kartoniku. Jeżeli kartoniki tworzą parę tych samych liczb, to zabierają go do siebie a jeżeli nie odkładają z powrotem na stół. Uczestnicy zabawy starają się zapamiętać gdzie dana karta została odłożona. Dobieranie kart powtarzają kolejno aż wszystkie karty zostaną zabrane. Wygrywa dziecko, które zdobędzie największą liczbę par. Maluch poprzez taką formę zabawy rozwija i doskonali spostrzegawczość, pamięć oraz poznaje liczby. Zabawy dla sześcio- i siedmiolatków Obrazki Do zabawy potrzebne są kartoniki z obrazkami różnych przedmiotów codziennego użytku. Dzieci losują po jednym obrazku, a następnie na sygnał prowadzącego rozbiegają po sali. Po kolejnym sygnale poszukują wśród kolegów przedmiotów, które pasują do ich obrazka i ustawiają się w pary lub większe grupy (np. igła - nitka - guzik - płaszcz). Zabawa kształtuje umiejętność abstrahowania i klasyfikowania, analizy i syntezy oraz rozwija myślenie przyczynowo-skutkowe. Wskocz do środka Do zabawy potrzebne są kartki z liczbami od 1 do 9 (w wielu egzemplarzach). Każde dziecko losuje jedną kartkę i przypina do ubrania klamerką do bielizny. Prowadzący staje na środku sali otoczony okręgiem ze skakanek i podaje pewną liczbę z ustalonego zakresu (np. do 20 lub do 100). Wtedy do kręgu wskakują dzieci, których liczba jest dzielnikiem liczby podanej przez prowadzącego. Uczniowie, którzy się pomylili, oddają fanty. Gra ćwiczy biegłość rachunkową i znajomość tabliczki mnożenia. Matematyczna wojna Podobnie jak w klasycznej grze w karty do zabawy potrzebna będzie talia kart, ale z liczbami od 1 do 20. Zawodnicy otrzymują jednakową liczbę kartoników. Każdy uczestnik wykłada jedną kartę tak, aby liczba była widoczna. Dziecko określa czy liczba na jego karcie jest większa, mniejsza czy równa liczbie niż na karcie przeciwnika. Uczestnik, którego karta ma większą wartość zabiera oba kartoniki do siebie i odkłada na bok. Jeżeli dochodzi do remisu rozpętuje się wojna. Obaj gracze dokładają do odkrytej karty po jednej karcie liczbą do dołu. Następnie dokładają jeszcze jedną kartę liczbą do góry. Wojnę wygrywa karta z liczbą o większej wartości, a zwycięzca zabiera oba stosy. Jeśli jednak karty są tej samej wartości, następuje kolejna wojna, rozgrywana tak samo jak poprzednia. Zwycięzcą zostaje ten uczestnik, który ostatecznie ma większą liczbę kart. Celem gry jest utrwalenie liczb z zakresu 1-20, oraz ćwiczenie pojęć: mniejszy od, większy 4 gry matematyczne pomocne w nauce liczenia Na rolki po papierze toaletowym naklej cyfry 0-9. Daj dziecku garść patyków i poproś, żeby do każdego kubeczka powstałego z rolki włożyło ich odpowiednią ilość (zgodnie z cyfrą widniejącą na karteczce). Narysuj na kartce ludka i umieść w nim rozrzucone losowo cyfry. Rzucajcie kostką, a zadaniem dziecka jest odszukanie i zaznaczenie cyfry, którą pokazuje wyrzucona liczba oczek.
Przygotuj kolorowe nitki/ rzemyki/ sznurki i doklej do nich karteczki z cyframi. Poproś dziecko o naciągnięcie na nitkę odpowiednią liczbę oczek taką, jaką wskazuje cyfra na karteczce. Wytnij z kolorowych kartek koła i złóż je na pół. Wokół brzegów narysuj niewielkie kółeczka przypominające ząbki. Przygotuj koszyczek z połamaną na niewielkie kawałeczki kredą. Rzucajcie kostką, a zadaniem dziecka jest zapełnienie papierowej buzi tyloma ząbkami (kredami), ile wskazuje ilość oczek na kostce. Literatura: 1. I. Fechner- Sędzicka, B. Ochmańska, W. Odrobina, "Rozwijanie zainteresowań i zdolności matematycznych uczniów klas I-III szkoły podstawowej", Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2012 2. K. Wojciechowska, "Gry i zabawy matematyczne w przedszkolu", Novik, Opole 2008 3. J. Uszyńska "Twórczy nauczyciel- twórcze dziecko", Wychowanie w przedszkolu 1990 Na podstawie literatury opracowały: Ewa Rosińska, Aleksandra Jankowiak