PERTYZA KONSERWATORSK RSKA DOKUMENTAC TACJA BADAŃ KONSERWAT ATORSKICH I PROGRAM RAM PRAC KONSERWATORS

Transkrypt

1 EKSPER PERTYZA KONSERWATORSK RSKA DOKUMENTAC TACJA BADAŃ KONSERWAT ATORSKICH I PROGRAM RAM PRAC KONSERWATORS ORSKICH dotyczące Lokalu mieszkalnego nr 4A Lo w zabytkowe owej kamienicy przy ul. Warszaw zawskiej 10 w Olsztynie WYKONAWCA: PRACOWNIA ARTHER SYLWIA HLIWIADCZYN Autorzy dokumentacji dok konserwatorskiej: mgr Natalia Pawłowska mgr Sylwia Hliwiadcz adczyn, mgr Mariusz Grunwald MORĄG, sierpień 2016 D O K U M E N T A C J A C H R O N I O N A P R A W E M A U T O R S K I M

2 SPIS TREŚCI DOKUMENTACJI 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI 2.0. HISTORIA OBIEKTU 3.0. OPIS FORMALNY I STAN ZACHOWANIA 4.0. METODYKA BADAŃ 5.0. WYNIKI BADAŃ 6.0. PODSUMOWANIE BADAŃ 7.0. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE 8.0. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA - STAN ZACHOWANIA 2

3 1.0. KARTA IDENTYFIKACJI ZABYTKU I DOKUMENTACJI NR REJESTRU ZABYTKÓW: A-2417, na wniosek KL.5340/71/88 z dnia: 9 czerwca 1988 r PODSTAWA OPRACOWANIA 1. Zalecenia konserwatorskie WUOZ IZNR ls, dnia r IDENTYFIKACJA OBIEKTU RODZAJ : mieszkanie na I piętrze kamienicy wraz ze stolarką okienną i drzwiową. DATOWANIE OBIEKTU: koniec XIX w. WŁAŚCICIEL: Gmina Olsztyn z upoważnienia Zakładu Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn MATERIAŁ I TECHNIKA: Ściany, sufity tynkowane malowane, podłogi oraz stolarka okienna i drzwiowa z drewna sosnowego, malowana DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA ZLECENIODAWCA: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn AUTOR DOKUMENTACJI: Natalia Pawłowska, Sylwia Hliwiadczyn, Mariusz Grunwald DATA I MIEJSCE WYKONANIA: sierpień 2016, Morąg MIEJSCE PRZECHOWYWANIA 1. EGZ.: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, ul. Podwale 1, Olsztyn 2. EGZ.: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, Olsztyn 3. EGZ.: Pracownia Arther Sylwia Hliwiadczyn ul. Wenecka 1, Morągu 1.4. ZAKRES OPRACOWANIA Zakres opracowania dotyczy wykonania ekspertyzy konserwatorskiej mieszkania wraz ze stolarkami otworowymi lokalu nr 4a znajdującego się w zabytkowej kamienicy przy ul. Warszawskiej 10 w Olsztynie. Ekspertyza określa czy znajdująca się w lokalu elementy pochodzą z I fazy budowy i jaki jest jich stan zachowania. Badania konserwatorskie mają na celu ustalenie pierwotnej kolorystyki. Badania i ekspertyza dotyczy: - stolarki okiennej w elewacji tylnej - 1 sztuka, - stolarki drzwiowej w lokalu - 3 sztuki, - ściany i sufity 4 pomieszczeń mieszkalnych, 3

4 2.0. HISTORIA OBIEKTU 2.1. TŁO HISTORYCZNE W II poł. XIX wieku niewielkie, liczące kilka tysięcy mieszkańców miasto Olsztyn przeżywa prawdziwy boom budownictwa. W latach przeprowadzono przez Olsztyn magistralę kolejową, łączącą Toruń z Królewcem. Liczba mieszkańców w tym okresie wzrosła z 4 tys. w 1846, do 6 tys. w 1875 i 25 tys. w Olsztyn zaczął się rozwijać się w kierunku powstałego dworca kolejowego, położonego wówczas na obrzeżach miasta. Utworzenie w 1905 r. rejencji olsztyńskiej podniosło prestiż miasta i spowodowało jego jeszcze prężniejszy rozwój. Wznoszone są nowe gmachy publiczne, między innymi nowy ratusz, gmach rejencji czy neogotyckie kościoły Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa. Powstają liczne kamienice czynszowe i nowoczesne dzielnice mieszkaniowe. W 1890 powstaje gazownia, a w 1892 sieć telefoniczna, nieco później później nowoczesny wodociąg i kanalizacja, a w 1907 elektryczność. Od 1884r w mieście stacjonuje garnizon wojskowy. Postają liczne koszary, także prywatne dzierżawione pruskiej armii. W 1905 roku Olsztyn liczy już 25 tysięcy mieszkańców. Wraz z rozwojem miasta pojawiły się ogromne problemy mieszkaniowe. Tysiące przybyłych ludzi poszukujących pracy w kolejnictwie, wojsku i administracji prężnie rozwijającego się miasta poszukiwała stałego lokum dla siebie i swoich rodzin. Nastąpił ogromny rozkwit budownictwa czynszowego, nie zaspokajał on jednak ówczesnych potrzeb. Ogromna ilość powstałych wówczas kamienic przeznaczona była dla osiedleńców o zasobnych portfelach. Duże, nowoczesne i bogato wyposażone mieszkania zamieszkiwało czasem kilka osób, podczas gdy sutereny i poddasza były gęsto zaludnione. W późniejszych latach budownictwo czynszowe tylko częściowo zaspokajało potrzeby mieszkaniowe, jednak było zbyt drogie dla biedniejszych osiedleńców. Problem ten miała rozwiązać powstała w 1902 r. spółdzielnia mieszkaniowa Allensteiner Wohnungebaugenossenschaft, która zbudowała kilka budynków dla mniej zasobnych mieszkańców. Rejon dzisiejszej ul. Warszawskiej stanowił część Dolnego Przedmieścia (Unter Vorstadt). Usytuowany na przedłużeniu głównej arterii komunikacyjnej średniowiecznego miasta biegnącej od Wysokiej Bramy (Hohe Tor) przez rynek do rozebranej w 1806 roku Bramy Dolnej (Unter Tor), za którą zbiegały się dwa trakty wiodące do Miłakowa (Liebstadterstrasse) i Olsztynka (Hohensteinerstrasse) od którego ulica wzięła swą nazwę. Już w XVIII wieku wzdłuż wspomnianego traktu zaczęły powstawać murowane kamieniczki i lokale usługowe ( karczma, warsztaty, sklepy). Ulica ta pełniła ważną funkcję komunikacyjną i już w 1907 roku podobnie jak najważniejsze ulice miasta została wyłożona kostką szwedzką w miejsce istniejącego tu bruku. Gęsta zabudowa ulicy powstała w okresie boomu budowlanego w końcu XIX wieku, zapewne niejednokrotnie w miejscu wcześniejszej zabudowy. W niegdyś zwartej zabudowie ulicy przeważały kamienice czynszowe z 4

5 umieszczonymi w przyziemiu lokalami użytkowymi. Bogato dekorowane budynki o różnorodnych detalach architektonicznych zamieszkiwane były głownie przez wynajmujących swe mieszkania robotników HISTORIA OBIEKTU Kamienica ul. Warszawska nr 10 (dawniej Hohensteinerstrasse 40, po zmianie numeracji w 1899 nr 12) powstała przed 1890 rokiem. Budynek widoczny jest na planie Roberta Luckharda z 1892 r. - fot. 1 oraz Hugona Bonka z fot. 2. Budowniczym kamienicy był zapewne handlowiec Samuel Eisenstadt wymieniany przez spis mieszkańców miasta z 1899 r. Obok niego mieszkało tu 12 lokatorów, miedzy innymi krawcowa Emma Kessler, krawiec Gustav Bosman, szewc Josef Jagalski, rzeźnik Andreas Jagalski, garncarz Rudolf Tahra oraz inwalidka i kobiety bez zawodu. Sądząc po brzmieniu nazwisk i wykonywanych zawodów kamienica zamieszkiwana była przez społeczność żydowską, która dominowała w tej części miasta. Spis mieszkańców z 1927 roku podaje, że właścicielem kamienicy jest mistrz malarski Josef Orłowski a mieszkają tu także ponownie wymieniony szewc Josef Jagalski, oraz fryzjer Bruno Orłowski, cukiernik Leo Orłowski i przedstawiciele innych rzemiosł. Fot. 1. Olsztyn. Fragment planu miasta autorstwa Roberta Luckhardta z 1892r. Zaznaczono lokalizację kamienicy. 5

6 Fot. 2. Olsztyn. Fragment planu miasta z 1913 r. autorstwa Hugona Bonka. Zaznaczono usytuowanie kamienicy. Widok ulicy Hohensteinrstrasse na pocz. XX wieku. Zaznaczono lokalizację kamienicy. 6

7 Widok ulicy Hohensteinrstrasse na pocz. XX wieku. Zaznaczono lokalizację kamienicy. Bibliografia. Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1899, Allenstein Adressbuch fuer die Regierungshaupstadt Und den Kreis Allenstein, Ausgabe 1927, Allenstein 1927 Bętkowski R., Olsztyn jakiego nie znacie, Olsztyn Rzempołuch A., Architektura u urbanistyka Olsztyna , Olsztyn Sikorski J, Olsztyn - założenie i rozwój przestrzenny miasta. Wakar A. Olsztyn , Olsztyn

8 3.0. OPIS FORMALNY OBIEKTU I STAN ZACHOWANIA MIESZKANIE GŁÓWNE ZAŁOŻENIE Mieszkanie nr 4a znajduje się na I piętrze w trakcie tylnym kamienicy. Poszczególne pomieszczenia usytuowane są amfiladowo wobec siebie. Wejście do mieszkania prowadzi przez pokój. Po stronie prawej znajduje się niedoświetlona garderoba, a po stronie lewej kuchnia i dalej łazienka. Pokój, kuchnia i łazienka doświetlone są oknami w elewacji tylnej. W pokoju i łazience znajdują sę stolarki z PCV natomiast w kuchni okno drewniane. MATERIAŁ I TECHNIKA Ściany - murowane z cegły ceramicznej czerwonej na zaprawie wapienno - piaskowej, tynkowane tynkiem wapienno - piaskowym, cementowym, pokryte wieloma warstwami szpachli gipsowej, malowane farbami kredowymi. W łazience ściany pokryte współczesnymi kaflami, kafle znajdują się także na fragmencie ściany w kuchni. Sufity - tynk wapienno - piaskowy na ruszcie trzcinowym, przekryty płytami GK, szpachle gipsowe, warstwa malarska biała. Podłogi - podłogi wyściełane płytami wiórowymi malowanymi na kolor brązowy, listwy przyścienne, wtórne drewniane malowane tym samym kolorem farby olejnej. STAN ZACHOWANIA POMIESZCZEŃ MIESZKANIA Łazienka - w łazience ściany powyżej kafli pokryte są niemal w całości ciemnymi nalotami pleśni, świadczy to o podwyższonej wilgotności i złej wentylacji, która sprzyja rozwojowi pleśni i grzybów. Spękania strukturalne widoczne na powierzchni wtórnych warstw gipsowych. Kuchnia - na ścianach od sufitu do nadproża drzwiowego biegnie duża ilość spękań strukturalnych warstw tynkarskich, spękania pojawiają się także na ścianach rozkładają się od naroży ku środkowi. Na suficie widoczne liczne zacieki wodne, spowodowane zalaniem, bądź przesiąkaniem wody z nieszczelnych instalacji czy wadliwych obróbek blacharskich. Tynki sufitu są w bardzo złym stanie niemal całkowicie zdestruowane, utrzymuje je gruba warstwa szpachli gipsowej. Pokój - Prawdopodobnie ze względu na zły stan zachowania sufitu, został on przesłonięty płytą GK, widoczne spękania w miejscach łączenia płyt, na suficie widoczne liczne rudawe zacieki w narożnikach oraz na całej połaci. Świadczy to o problemie z zaciekającą wodą opadową bądź nieszczelnościami pionu wodnego. Tynki zachowane w złym stanie rozwarstwione, zdezintgorwane, miejscami w formie gruzu, który przekrywają szpachle. Groźne spękanie na ścianie z sąsiednią kamienicą przebiegające przez całą wysokość pomieszczenia. Garderoba - Na ścianach liczne spękania, zwłaszcza na ścianie graniczącej z mieszkaniem nr 4, podobnie na suficie, który zachował ruszt trzcinowy, tynk jest spękany i nie posiada lica. Podłoga w wielu miejscach załamana, listwy miejscowo nie przylegają do ścian i podłoża. 8

9 STOLARKA OTWOROWA TYP O1 WZÓR LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Okno doświetlające klatkę schodową w elewacji tylnej w strefie I piętra w osi 2 budynku. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Okno w konstrukcji skrzynkowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z dwóch skrzydeł. Ramiaki mocowane na czop. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy osadzone w murze. Założenia ogólne Okno jednodzielne, trójpoziomowe, trójkwaterowe, zwieńczone prosto, dzielone w 2/3 wysokości ślemieniem. Skrzydła nadślemienia 1 sztuka jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła podślemienia 1 sztuka jednodzielne, dwupoziomowe, dwukwaterowe. Skrzydło dzielone poziomym szprosem w pół. PARAPET, OKAPNIKI Pierwotny drewniany z rynienką przebiegającą przez całą jego długość. Okucia Wszystkie skrzydła zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych. System zamykania Skrzydła zamykane na zakrętki jednoskrzydełkowe, z czego skrzydło podślemienia obsługują dwie zakrętki. Do otwierania służą gałki mocowane pośrodku pionowego ramiaka. DEKORACJA Ślemię zdobione uskokowym profilowaniem z niewielką simą. U dołu skrzydeł okapniki z kapinosem. Krawędzie ramiaków i szpros fazowane. CECHY STYLOWE - podział poziomy skrzydła podślemienia - fazowanie szprosów i krawędzi ramiaków, - uskokowy profil ślemienia, - okno historyczne elewacji tylnej - skromniejsze w formie niż okna elewacji frontowej. 9

10 TYP O2 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE Okno doświetlające kuchnię w elewacji tylnej w strefie I piętra w osi 4 budynku. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Założenia ogólne Okno w konstrukcji skrzynkowej, rozwierane do wewnątrz, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Składa się z 8 skrzydeł. Ramiaki mocowane na czop. Łączenia wzmocnione blaszkami kątowymi. Ościeżnica mocowana na stalowe kotwy osadzone w murze. Okno dwudzielne, trójpoziomowe, sześciokwaterowe, dzielone w 2/3 wysokości ślemieniem, oraz pionowo stałym słupkiem w skrzydłach podślemienia. Skrzydła nadślemienia 4 sztuki jednodzielne, jednopoziomowe, jednokwaterowe. Skrzydła podślemienia 4 sztuki jednodzielne, dwupoziomowe, dwukwaterowe. PARAPET, OKAPNIKI - Okucia Wszystkie skrzydła zawieszone są na dwóch parach zawiasów czopowych prostych. System zamykania Wszystkie skrzydła zamykane na zakrętki dźwigniowe z gałkami. DEKORACJA Ślemię dekorowane uskokowym profilem, składającym się z cięć linią prostą. Ramiaki i szprosy fazowane. CECHY STYLOWE Skromna dekoracja ślemienia i sposób wykonania pozwala zaliczyć stolarkę do okien z lat 50. XX w. STAN ZACHOWANIA ELEMENTY PIERWOTNE KONSTRUKCJA SKRZYDŁA ZEW. SKRZYDŁA WEW. PARAPET SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY KLAMKI ELEMENTY WTÓRNE PRZEPROWADZONE PRACE ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY TAK TAK TAK TAK TAK TAK TAK Kilkukrotnie pomalowanie stolarki, częściowa wymiana oszklenia. Skrzydła zewnętrzne zachowały się w złym stanie, drewno jest osłabione, spękane, warstwy malarskie odspajają się, widoczne niewielkie ubytki mechaniczne. Okno przesuszone, skrzydła zewnętrzne odkształcone i spękane. W najgorszym stanie są okapniki, silnie wypłukane, zbierają wodę opadową. BRAKI - PODSUMOWANIE ZE WZGLĘDU NA ZŁY STAN ZACHOWANIA I WTÓRNY CHARAKTER KWALIFIKUJE SIĘ DO WYMIANY. 10

11 TYP D1 D1/2 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE 2 sztuki stolarki drzwiowej, wewnętrznej. D1 drzwi wejściowe, D1/2 drzwi prowadzące z pokoju do kuchni. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Drzwi w konstrukcji ramowo-płycinowej, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Ramiaki mocowane na czop przelotowy, zakołkowane. Ościeżyna pełna deskowa mocowana na wpust - wypust, obramiona profilowanymi listwami maskującymi. Założenia ogólne Drzwi z podziałem na 3 strefy. Środkową strefę stanowią 2 płyciny w układzie pionowym. Strefa górna i dolna-płyciny w układzie poziomym. Okucia Skrzydło zawieszone jest na dwóch parach dużych zawiasów czopowych. System zamykania Skrzydła zamykane zamkami zapadkowymi obsługiwanymi klamkami jednoramiennymi. DEKORACJA Ramiak dekorowany rozprofilowaną krawędzią wewnętrzną w formie pseudoprętawin. Płyciny z wystającym lustrem. Listwy maskujące bogato profilowane, zachowana ościeżyna płaska deskowa. CECHY STYLOWE - układ płycin, - bogato profilowane krawędzie ramiaków, - płyciny z wystającym lustrem, Stolarka otworowa nosząca cechy drzwi historyzujących z końca XIX w. STAN ZACHOWANIA KONSTRUKCJA PŁYCINY RAMIAK SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY SZYLDY KLAMKI ELEMENTY PIERWOTNE TAK TAK TAK TAK TAK - - ELEMENTY WTÓRNE TAK TAK PRZEPROWADZONE PRACE Wielokrotne przemalowanie stolarki, wymiana szyldów i klamek. ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY Skrzydła zachowały się w dobrym stanie. Nie noszą większych śladów uszkodzeń poza drobnymi uszkodzeniami mechanicznymi i brakiem kilku pierwotnych elementów. BRAKI PODSUMOWANIE Brakuje pierwotnych szyldów i klamek, D1 - wtórna jedna pionowa płycina i wycięte profile ramiaka, przesłonięte listewkami, wtórna jedna pionowa listwa maskująca. D1/2 jedynie wtórny szyld i klamka. STOLARKA DRZWIOWA JEST W DOBRYM STANIE. KWALIFIKUJE SIĘ DO KONSERWACJI. 11

12 TYP D2 LOKALIZACJA, ROZWIĄZANIE FUNKCJONALNE 1 sztuka stolarki drzwiowej, wewnętrznej prowadzącej z kuchni do łazienki. MATERIAŁ, TECHNIKA, KONSTRUKCJA Drzwi w konstrukcji ramowo-płycinowej, wykonane z drewna sosnowego, malowane. Ramiaki mocowane na czop przelotowy, zakołkowane. Ościeżyna pełna deskowa mocowana na wpust - wypust, obramiona profilowanymi listwami maskującymi. Założenia ogólne Drzwi z podziałem na 3 strefy. Środkową strefę stanowią 2 płyciny w układzie pionowym. Strefa górna i dolna-płyciny w układzie poziomym. Okucia Skrzydło zawieszone jest na dwóch parach dużych zawiasów czopowych. System zamykania Skrzydła zamykane zamkami zapadkowymi obsługiwanymi klamkami jednoramiennymi. DEKORACJA Dekorację stanowi układ płycin z wystającymi lustrami, krawędzie ramiaków proste. CECHY STYLOWE - układ płycin, - płyciny z wystającym lustrem, Stolarka otworowa nosząca cechy drzwi historyzujących z końca XIX w. STAN ZACHOWANIA KONSTRUKCJA PŁYCINY RAMIAK SYSTEMY ZAMYKANIA ZAWIASY SZYLDY KLAMKI ELEMENTY PIERWOTNE TAK TAK TAK TAK TAK - - ELEMENTY WTÓRNE PRZEPROWADZONE PRACE ZNISZCZENIA I ICH PRZYCZYNY TAK TAK Wielokrotne przemalowanie stolarki, wymiana szyldu i klamki, otwory w dolnej płycinie, podcięcie dolnego ramiaka. Skrzydła zachowały się w stanie dostatecznym. Nie noszą większych śladów uszkodzeń poza drobnymi uszkodzeniami mechanicznymi oraz wywierceniem otworów w dolnej płycinie. W pełni zachowana ościeżnica i listwy maskujące. BRAKI PODSUMOWANIE Brakuje pierwotnych szyldów i klamek, STOLARKA DRZWIOWA JEST W STANIE DOSTATECZNYM. KWALIFIKUJE SIĘ DO KONSERWACJI. 12

13 4.0. METODYKA BADAŃ Na ścianach wszystkich pomieszczeń oraz sufitach i elementach stolarki okiennej i drzwiowej jak ramiaki, płyciny, ościeżnica, okucia, wykonano odkrywki sondażowe mające na celu ukazanie poszczególnych warstw aż do warstwy pierwotnej. Do każdej odkrywki wykonano dokumentację opisową i fotograficzną. Odkrywki ponumerowano, udokumentowano również miejsca, gdzie zostały wykonane. W miejscach gdzie odkrywki okazały się niejednoznaczne pobrano próbki i sporządzono naszlify, które obserwowano pod mikroskopem i sfotografowano. Wyniki analiz przedstawiono w formie graficznej za pomocą tabel, opisowej jak i fotograficznej. Na zdjęciach widoków stolarek, zaznaczono miejsca wykonania odkrywek i pobrania próbek. Na rzucie poziomym oznaczono miejsca wykonania odkrywek na ścianach i sufitach. W DOKUMENTACJI FOTOGRAFICZNEJ zamieszczono zdjęcia stanu zachowania lokalu mieszkalnego nr 4a. 13

14 5.0. WYNIKI BADAŃ NA RZUCIE OZNACZONO MIEJSCA WYKONANIA ODKRYWEK NA ŚCIANACH I SUFITAH MIESZKANIA 4A 14

15 Łazienka - ściana i sufit. Odkrywka W10/35, W10/36 Odkrywka pokazuje fragment pierwotnego tynku wapienno - piaskowego w kolorze ciemno - piaskowym (0) na suficie, na nim pobiała (1), oraz warstwa malarska ugrowa (2). Na ścianie wtórny tynk cementowo wapienny w kolorze piaskowym (3), szpachla gipsowa (4), warstwa malarska biała (5), szpachla gipsowa (6), warstwa malarska biała (7). Numeracja wg Tab. 1. Tab. 1. Stratygrafia warstw, Łazienka ściana i sufit, Odkrywka W10/35, W10/36. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy - sufit ciemno piaskowy 1 I warstwa pierwotna malarska pobiała - sufit biel 2 warstwa pierwotna malarska - sufit ugrowy S Y20R 3 II warstwa wtórna tynk cementowo - wapienny piaskowy 4 III warstwa wtórna szpachla gipsowa szary jasny 5 warstwa wtórna malarska biel 6 IV warstwa wtórna szpachla gipsowa 7 warstwa wtórna malarska biel biel 15

16 Kuchnia - ściana powyżej lamperii. Odkrywka W10/4 Odkrywka pokazuje fragment tynku cementowo - wapiennego w kolorze ugrowym (0), na nim warstwa pobiały (1), warstwa malarska błękitna (2), warstwa malarska zielono - żółta (3), szpachla gipsowa (4, 5, 6), warstwa malarska biała (7,8). Numeracja wg Tab. 2. Tab. 2. Stratygrafia warstw, Kuchnia - ściana powyżej lamperii, Odkrywka W10/4. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa wtórna tynk cementowo - wapienny piaskowy 1 II warstwa wtórna malarska pobiała biel 2 warstwa wtórna malarska błękit 3 III warstwa wtórna malarska zielono - żółty 4 warstwa wtórna szpachla gipsowa biel 5 IV warstwa wtórna szpachla gipsowa biel 6 warstwa wtórna szpachla gipsowa biel 7 V warstwa wtórna malarska biel 8 VI warstwa wtórna malarska biel 16

17 Kuchnia - lamperia. Odkrywka W10/4 Odkrywka pokazuje fragment tynku cementowo - wapiennego w kolorze ugrowym, na nim cienki pasek ok. 6 mm koloru ultramaryna (1), oraz lamperia olejna koloru niebieskiego (2). Kolejne lamperie olejne: zielony ciemny (3), zielony trawiasty (4), zielony rozbielony (5). Przekryte szpachlą gipsową (6) i warstwą malarską białą (7). Numeracja wg Tab. 3. Tab. 3. Stratygrafia warstw, Kuchnia - lamperia, Odkrywka W10/4. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa wtórna tynk cementowo - wapienny piaskowy 1 II warstwa wtórna malarska - pasek 6 mm ultramaryna 2 warstwa wtórna malarska niebieski 3 III warstwa wtórna malarska zielony ciemny 4 IV warstwa wtórna malarska zielony trawiasty 5 V warstwa wtórna malarska zielony rozbielony 6 VI warstwa wtórna szpachla gipsowa 7 warstwa wtórna malarska biel biel 17

18 Kuchnia - ściana pod sufitem. Odkrywka W10/5 Odkrywka pokazuje, że pod sufitem do ok cm znajduje się wtórna wyprawa tynkarska wapienno - cementowa, poniżej zaś fragmentarycznie zachowany jest tynk wapienno - piaskowy pierwotny. Kuchnia - sufit. Odkrywka W10/5 Odkrywka pokazuje, że pod warstwą wtórnego tynku cementowo - wapiennego znajdują się fragmenty pierwotnej warstwy tynkarskiej (0), warstwa pobiały (1) i warstwa malarska ugrowa (2). Tynki są w bardzo złym stanie, rozwarstwione, spękane, zdezintegrowane. 18

19 Pokój - ściana pod sufitem. Odkrywka W10/16 Odkrywka pokazuje, że na ścianie znajduje się wtórna wyprawa tynkarska wapienno - cementowa (0), warstwa tynkarska nie ma wyraźnego lica ani wykończenia warstwą malarską, prawdopodobnie przed położeniem szpachli gipsowej (2), oczyszczono ścianę. Szczątkowo pojawia się papier być może tapeta (1). Numeracja wg Tab. 4. Tab. 4. Stratygrafia warstw, Pokój - ściana powyżej lamperii, Odkrywka W10/16. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 II 1 III warstwa wtórna tynk cementowo - wapienny warstwa wtórna tapeta? piaskowy 2 IV warstwa wtórna szpachla gipsowa 3 warstwa wtórna malarska morelowy biel 19

20 Pokój - ściana - narożnik. Odkrywka W10/23 Odkrywka pokazuje, że na ścianie znajduje sie bardzo mocny tynk cementowy w odcieniu szarym (0), zachowany jest w złym stanie, warstwa szpachli przekrywa kompletnie rozczłonkowaną strukturę tynku - gruz tynkarski. Widoczna na nim warstwa malarska zielono - żółta (1). Pokój - ściana kominowa. Odkrywka W10/20 Odkrywka pokazuje, że ściana prawdopodobnie była przemurowywana, widoczny fragment cegły (0), warstwa malarska kremowa (1), warstwa malarska różowa (2), tynk cementowy w odcieniu szarym (3), warstwa malarska zielono - żółta (4), szpachla gipsowa (5), warstwa malarska morelowa (6). 20

21 Garderoba - sufit. Odkrywka W10/27 Odkrywka pokazuje, że warstwa tynkarska sufitu (0) założona jest na stelażu z trzciny (0), nie ma widocznych zachowanych warstw malarskich. W następnej warstwie cienki tynk cementowy (2), szpachla gipsowa (3) oraz warstwa malarska biała (4). Garderoba - ściana. Odkrywka W10/28 Odkrywka pokazuje, że ceglanym murze (0), widoczny jest wtóry mocny tynk cementowy w odcieniu szarym jasnym (1), na nim pobiała (2), warstwa malarska różowa jasna (3), szpachla gipsowa (4), warstwa malarska żółta (5). 21

22 Garderoba - ściana kominowa. Odkrywka W10/39 Odkrywka pokazuje fragment zachowanej pierwotnej wyprawy tynkarskiej (0), na niej pobiała (1), warstwa malarska ugrowa (2), szpachla gipsowa szara (3), szpachla gipsowa biała (4), warstwa malarska niebieska (5), warstwa malarska żółta (6). Numeracja wg Tab. 5. Tab. 5. Stratygrafia warstw, Garderoba - ściana kominowa, Odkrywka W10/39. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna tynk wapienno - piaskowy - sufit ciemno piaskowy 1 I warstwa pierwotna malarska pobiała - sufit biel 2 warstwa pierwotna malarska - sufit ugrowy S Y20R 3 II warstwa wtórna szpachla gipsowa szary jasny 4 III warstwa wtórna szpachla gipsowa biel 5 warstwa wtórna malarska niebieski 6 IV warstwa wtórna malarska żółty 22

23 STOLARKA DRZWIOWA Widok drzwi wejściowych od strony wewnętrznej D1. Oznaczono miejsca wykonania odkrywek i pobrania próbki. Drzwi D1, lustro płyciny. Odkrywka W10/18 Odkrywka pokazuje fragment drewna sosnowego (0), na nim podkład koloru brązowego (1) oraz szczątkowo zachowana warstwa słojenia w odcieniu ciemno rudego brązu (2). Wtórne nawarstwienia: szaro niebieski (3), kremowy (4), kremowy (5), biel (6). Numeracja wg Tab

24 Drzwi D1, ramiak poziomy. Odkrywka W10/19 Odkrywka pokazuje fragment drewna sosnowego (0), na nim podkład pod mazerunek koloru brązowego (1) oraz szczątkowo zachowana warstwa słojenia w odcieniu ciemno rudego brązu (2). Wtórne nawarstwienia: szaro niebieski (3), kremowy (4), kremowy (5), Numeracja wg Tab. 6. Tab. 6. Stratygrafia warstw, Drzwi D1 od strony wewnętrznej, Odkrywka W10/19 i W10/18, Próbka W10/P3. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna drewno sosnowe 1 I warstwa pierwotna malarska - mazerunek podkład brąz S Y30R 2 warstwa wtórna malarska - mazerunek słojenie rudo brązowy S Y10R 3 II warstwa wtórna malarska szaro niebieski 4 III warstwa wtórna malarska kremowy 5 IV warstwa wtórna malarska kremowy 24

25 Drzwi D1, listwa maskująca. Próbka W10/P3 Próbka pokazuje fragment drewna sosnowego (0), na nim podkład (1) w kolorze brązu, warstwa słojenia (2) w kolorze brązowo rudym. Wtórne przemalowania: kremowy (3), kremowy (4), biel (5), biel (6), biel (7). Numeracja wg Tab. 6. Stolarka drzwiowa D1/2 prowadząca z kuchni do pokoju. Zaznaczono miejsca wykonania odkrywek. 25

26 Drzwi D1/2, ościeżyna. Odkrywka W10/9 Odkrywka pokazuje fragment drewna sosnowego (0), na nim podkład pod mazerunek koloru brązowego (1) oraz szczątkowo zachowana warstwa słojenia w odcieniu ciemno rudego brązu (2). Wtórne nawarstwienia: szaro niebieski (3), niebieski jasny (4), kremowy (5), brązowo - czerwony (6), kremowy (7), biel (8). Numeracja wg Tab. 7. Tab. 7. Stratygrafia warstw, Drzwi D1/2 ościeżyna, Odkrywka W10/9. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna drewno sosnowe 1 I warstwa pierwotna malarska - mazerunek podkład brąz S Y30R 2 warstwa wtórna malarska - mazerunek słojenie rudo brązowy S Y10R 3 II warstwa wtórna malarska szaro niebieski 4 III warstwa wtórna malarska niebieski jasny 5 IV warstwa wtórna malarska kremowy 6 V warstwa wtórna malarska brązowo - czerwony 7 VI warstwa wtórna malarska kremowy 8 VII warstwa wtórna malarska biel 26

27 Drzwi D1/2, lustro płyciny. Odkrywka W10/11 Widać, że na płycinie mazerunek prawie się nie zachował, jest trudny do rozwarstwienia i schodzi razem z warstwą malarską szaro - niebieską (3). Kolejne nawarstwienia: szary (4), kremowy (5), kremowy (6), bezowy (7), biel (8). Stolarka drzwiowa D2 prowadząca z łazienki do kuchni - zaznaczono miejsca wykonania odkrywek. 27

28 Drzwi D2, ramiak poziomy. Odkrywka W10/1 Odkrywka pokazuje dobrze zachowany fragment mazerunku, widoczne usłojenie oraz kolorystyka. Zaleca się zachowanie tego fragmentu. Drzwi D2, profilowana listwa maskująca. Odkrywka W10/3 Odkrywka pokazuje, że na listwie przymykowej widoczna jest jako pierwotna warstwa mazerunku trudna do odsłonięcia (1,2) na niej warstwa malarska szaro - niebieska (3), granatowa (4), biel (5), brąz (6), kremowy (7), biel (8). 28

29 Próg w otworze drzwiowym z pokoju do garderoby. Odkrywka W10/40 Odkrywka pokazuje fragment drewna sosnowego (0), na nim warstwa malarska koloru brązowo - zielonego (1). Wtórne przemalowania: brąz (2), bordowo - brązowy (3), biel (4), żółty (5), biel (6), ciemny brąz (7). Numeracja wg Tab. 8. Tab. 8. Stratygrafia warstw, Próg, Odkrywka W10/40. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 1 I warstwa pierwotna drewno sosnowe warstwa pierwotna malarska brązowo - zielony S G90Y 2 II warstwa wtórna malarska brąz 3 III warstwa wtórna malarska bordowo - brązowy 4 IV warstwa wtórna malarska biel 5 V warstwa wtórna malarska żółty 6 VI warstwa wtórna malarska biel 7 VII warstwa wtórna malarska ciemny brąz 29

30 STOLARKA OKIENNA Okno O2 w kuchni. Zaznaczono miejsca wykonania odkrywek. Okno O2, zakrętka dźwigniowa. Odkrywka W10/31 Odkrywka pokazuje, że na metalu (0) widoczna jest warstwa malarska szaro - niebieska (1). Kolejne przemalowania: beżowy (2), beżowy ciemny (3), żółty jasny (4), biel (5). Numeracja wg Tab

31 Tab. 9. Stratygrafia warstw, Okno O2 w kuchni - zakrętka dźwigniowa, Odkrywka W10/31. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 II warstwa wtórna metal 1 warstwa wtórna malarska szaro - niebieski 2 II warstwa wtórna malarska beżowy 3 III warstwa wtórna malarska beżowy ciemny 4 IV warstwa wtórna malarska żółty jasny 5 V warstwa wtórna malarska biel Okno O2, szpros. Odkrywka W10/32 Odkrywka pokazuje fragment drewna sosnowego (0), na nim warstwa malarska szaro - niebieska (1). Kolejne nawarstwienia: biel (2), brąz (3), biel (4), biel (5), biel (6). 31

32 Okno O1 - PIERWOTNE - klatka schodowa elewacja tylna. Zaznaczono miejsca wykonania odkrywek i pobrania próbki. Okno O1, ramiak pionowy. Odkrywka W10/34 Odkrywka pokazuje że na drewnie (0), zachowała się szczątkowo warstwa mazerunku, trudna do odsłonięcia (1). Wtórne nawarstwienia: jasny brąz (2), szaro - błękitny (3), biel (4), kremowy (5), szary (6), biel (7), biel (8). Numeracja wg Tab

33 Tab. 10. Stratygrafia warstw, Okno O1 - klatka schodowa, Odkrywka W10/34, W10/33, Próbka O1/P1. Nr warst wy faza chronolo giczna oznaczenie graficzne warstwy charakterystyka warstwy kolor oznaczenie koloru NCS 0 warstwa pierwotna drewno sosnowe 1a I warstwa pierwotna malarska - mazerunek podkład brąz S Y30R 1b warstwa wtórna malarska - mazerunek słojenie rudo brązowy S Y10R 2 II warstwa wtórna malarska jasny brąz 3 III warstwa wtórna malarska szaro - błękitny 4 IV warstwa wtórna malarska biel 5 V warstwa wtórna malarska kremowy 6 VI warstwa wtórna malarska szary 7 VII warstwa wtórna malarska biel 8 VIII warstwa wtórna malarska biel Okno O1, ościeżnica - profile. Odkrywka W10/33 Odkrywka pokazuje fragment dobrze zachowanej warstwy mazerunku w profilach ościeżnicy. 33

34 Okno O1, gałka. Próbka O1/P2 Próbka pokazuje dobrze zachowaną warstwę podkładu pod mazerunek (1), oraz warstwę słojenia (2). Wtórne nawarstwienia: szary (3), biel (4). 34

35 6.0. PODSUMOWANIE WYNIKÓW BADAŃ Tynki w pomieszczeniach są w dużej mierze wtórne. Na ścianach odnajduje się co najmniej trzy etapy tynkowania oraz wielokrotnie kładzione współczesne szpachlowanie. Pierwotny tynk wapienno - piaskowy w odcieniu ciemno piaskowym odnaleziono na ścianach w łazience, na jednej ścianie w kuchni oraz na ścianie kominowej. Pozostałe ściany przekryte są tynkiem cementowo wapiennym w kolorze piaskowym pochodzącym z II fazy bądź bardzo mocnym tynkiem cementowy w odcieniu szarym pochodzącym z dalszych napraw i przekształceń. Wszystkie wyprawy tynkarskie zachowane są w złym stanie, silnie spękanie, miejscami rozczłonkowane i zdezintegrowane. Jako pierwotną warstwę malarską na ścianach i sufitach uznaje kolor ugrowy w odcieniu zbliżonym do NCS S Y20R. W II fazie określanej na powojenną pomieszczenia wymalowane były w żywych kolorach, w kuchni ściany pokryte były błękitem, odcięte lamperią niebieską z cienkim paskiem koloru ultramaryna. Z tego okresu pochodzi także okno drewniane znajdujące się w kuchni. Kolor niebieski powtarza się także jako II faza na wszystkich stolarkach drzwiowych i okiennych. Pierwotne stolarki drzwiowe D1, D1/2 i D2 oraz okno klatki schodowej O1, wykończone były mazerowaniem. Na brązowym podkładzie w odcieniu zbliżonym do NCS S Y30R, namalowano usłojenie w kolorze ciemno rudym w odcieniu NCS S Y10R. Na podłogach leżą wtórne płyty wraz z wtórnymi listwami przyścienymi. Zachował się jeden pierwotny próg znajdujący się w otworze drzwiowym prowadzącym z pokoju do garderoby. Prób malowany był farbą olejną na kolor w odcieniu brązowo - zielonym zbliżony do NCS S 4040-G90Y WYTYCZNE KONSERWATORSKIE Przez wzgląd na dobry stan zachowania pierwotnych stolarek drzwiowych, które nie noszą większych śladów przekształceń, zaleca się ich konserwację z wymianą najbardziej uszkodzonych i wtórnych elementów. Warstwa mazerunku jest w większości w złym stanie, trudna do rozwarstwienia, odspaja się razem z warstwami wtórnymi. Zaleca się rekonstrukcję mazerunku oraz pozostawienie fragmentów świadków pierwotnej warstwy mazerowania. Okno O2 w lokalu jest wtórne należy odtworzyć je na wzór okna oznaczonego O1 znajdującego się na klatce schodowej, uprzednio zinwentaryzować. Zrekonstruowane okno i stolarki drzwiowe po konserwacji należy wykończyć warstwą mazerowania zgodnie z wynikami badań. 35

36 ZAKRES DZIAŁAŃ: WYMIANA KONSERWACJA - cała stolarka zgodnie z wyznaczonym OKNO O2 wzorem okna klatki schodowej DRZWI D1 - rekonstrukcja jednej pionowej płyciny, - rekonstrukcja jednej listwy maskującej, - pozostałe elementy skrzydła drzwiowego, ościeżnica oraz listwy maskujące DRZWI D1/2 - konserwacja całości DRZWI D2 - rekonstrukcja dwóch płycin - pozostałe elementy skrzydła drzwiowego, ościeżnica oraz listwy maskujące Zaleca się zaprojektowanie podłużnych mosiężnych szyldów i klamek pasujących do mazerowanych stolarek drzwiowych. Na obiekcie znaleziono mosiężne klamki, które mogą stanowić wzór dla nowo projektowanych (zdjęcie w DOKUMENTACJI FOTOGRAFICZNEJ). Zaleca się skucie wszystkich luźnych i spękanych tynków, usunięcie szpachli gipsowych, płyt GK po to by sprawdzić stan zachowania murów. Należy sprawdzić stan dachu, obróbek blacharskich oraz pionów kanalizacyjnych w celu usunięcia usterek, które prowadzą do zalewania sufitów. Ściany należy wykończyć tynkiem wapiennym zacieranym na gładko. 36

37 8.0. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH STOLARKI DRZWIOWEJ 1. Dokumentacja fotograficzna stanu zachowania, 2. Demontaż skrzydeł, 3. Demontaż elementów metalowych, klamki, zawiasy, mechanizmy zamykające, 4. Usunięcie boazerii ze skrzydła drzwiowego D1, 5. Pozostawienie świadków dobrze zachowanego pierwotnego mazerunki i ręczne oczyszczenie tych fragmentów. 6. Oczyszczanie drewna metodą termiczną oraz chemiczną przy użyciu past zmydlających. 6. Wymiana najbardziej zdestruowanych elementów konstrukcji okiennej jak - okapniki, szprosy -na wzór pierwotnych, 7. Uzupełnienie ubytków metodą flekowania z użyciem wysezonowanego drewna tego samego gatunku, 8. Rekonstrukcja wtórnych elementów - płycin z lustrami, listwy maskującej, 9. Uzupełnienie niewielkich ubytków przy użyciu szpachli do drewna, uszkodzone profile uzupełnić masą poliuretanową dwuskładnikową, która po wyschnięciu poddaje się obróbce. 10. Szlifowanie powierzchni drewna i uzupełnień, 11. Nałożenie preparatu grzybobójczego i owadobójczego firmy Altax Hylotox bądź równoważny o zbliżonych parametrach, 12. Po wchłonięciu preparatu, wygładzenie powierzchni drewna drobnym papierem ściernym, 13. Wykończenie stolarki mazerunkiem - podkład i słojenie. 14. Montaż okuć, 15. Ponowne osadzenie stolarki w murze, ustalenie zawiasów i zamków. 16. Sporządzenie dokumentacji powykonawczej. ELEMENTY METALOWE - zawiasy: 1. Oczyszczenie z nawarstwień malarskich i produktów korozji metodą chemiczną przy pomocy past zmydlających, 2. Oczyszczenie z produktów korozji mechanicznie przy użyciu waty metalowej bądź chemicznie, 3. Odtłuszczenie powierzchni acetonem. 4. Pokrycie warstwą podkładową antykorozyjną firmy Hammerite bądź taniną w 5% roztworze etanolu. 4. Wykonanie mazerunku. 37

38 DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STAN ZACHOWANNIA 38

39 Fot. 1. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Widoczna pleśń na ścianach łazienki spowodowana wilgocią i złą wentylacją. Fot. 2. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Widoczne rude zacieki na suficie w kuchni spowodowane nieszczelnością dachu bądź pionów kanalizacyjnych. 39

40 Fot. 3. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Widoczne rude zacieki w rożniku ściany pokoju. Fot. 4. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Widoczne groźne spękanie strukturalne przebiegające przez całą wysokość ściany, oraz instalacje w peszlu biegnące pośrodku ściany. 40

41 Fot. 5. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Widoczna wtórna podłoga z płyt i wtórne listwy przyścienne malowana na kolor brązowy. Fot. 6. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Stolarka drzwiowa D1 wejściowa do mieszkania od zewnątrz obita boazerią. 41

42 Fot. 7. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Widoczne profile pierwotnej listwy maskującej oraz wtórna prosta listwa. Fot. 8. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Mosiężne odlewane klamki znalezione na obiekcie, które stanowią wzór do rekonstrukcji nowych klamek i szyldów. 42

43 Fot. 9. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Zbliżenie na zawiasy czopowe w pierwotnym oknie klatki schodowej oznaczonym jak wzór O1. Fot. 10. Olsztyn ul. Warszawska 10/4a. Zachowany pierwotny parapet w stolarce okiennej oznaczonej jako wzór O1. 43