Spis treści Rozdział I. Okoliczności wyłączające bezprawność 1. Zagadnienia ogólne

Transkrypt

1 Przedmowa do 2. wydania V Przedmowa VII Wykaz skrótów XIX Rozdział I. Okoliczności wyłączające bezprawność Zagadnienia ogólne I. Typ czynu zabronionego (niem. Tatbestand) a bezprawność (brak realizacji znamion typu a kontratypy) Uwagi wstępne Typ czynu jako wolny od wartościowania obraz przewodni czynu zabronionego (Leitbildtatbestand; E. Beling, H. Welzel) Typ czynu jako stypizowane bezprawie Teoria negatywnych znamion typu czynu zabronionego Stosunek między typem i kontratypem a struktura normy prawnej Relatywizacja rozdziału zakresu typu czynu i okoliczności wyłączających bezprawność na podstawie kryterium rozważenia kolizji interesów (dóbr) Zasada solidarności (rozważenia racji) jako jedna z podstaw przyjęcia braku realizacji znamion typu czynu. Wewnątrzsystemowe i pozasystemowe okoliczności legalizujące czyn (J. Hruschka, J. Renzikowski, J. Raz) Możliwość żądania naprawienia szkody jako kryterium podziału okoliczności legalizujących na wyłączające realizację znamion typu czynu i kontratypy (Ch. Rothenfußer) Stosunek między typem czynu a kontratypem w nauce o obiektywnym przypisaniu skutku (objektive Zurechnung) Zgoda dysponenta dobrem negatywne znamię typu czynu czy kontratyp? II. Materialne uzasadnienie kontratypów Ujęcia monistyczne Koncepcje pluralistyczne III. Kontratypy a okoliczności wyłączające winę Systemowe konsekwencje rozróżnienia między kontratypami a okolicznościami wyłączającymi winę A. Dwutorowość systemu odpowiedzialności B. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika C. Uregulowanie błędu co do znamienia kontratypu i okoliczności wyłączającej winę D. Prawo obrony koniecznej Materialne podstawy rozróżnienia między okolicznościami znoszącymi zawinienie (Entschuldigungsgründe) a kontratypami A. Normatywna teoria winy B. Zmniejszenie bezprawia i podwójne zmniejszenie winy IX

2 C. Wyłączenie odpowiedzialności za czyn (Tatverantwortung) w nauce R. Mauracha D. Wyłączenie odpowiedzialności (Verantwortlichkeit) funkcjonalne (prewencyjne) ujęcie C. Roxina. Funkcjonalne (ogólnoprewencyjne) ujęcie winy G. Jakobsa E. Obszar wolny od prawa (rechtsfreier Raum) F. Wyłączenie bezprawności karnej (H.-L. Günther, M. Köhler) IV. Kontratypy a zasada nullum crimen sine lege V. Podmiotowe znamiona okoliczności wyłączających bezprawność Obrona konieczna I. Uwagi ogólne O rzymskiej tradycji Uzasadnienie instytucji Obrona konieczna a obowiązek państwa ochrony konstytucyjnych wolności i praw Klauzula limitacyjna art. 31 ust. 3 Konstytucji RP a obrona konieczna Samoistność i subsydiarność obrony koniecznej Obrona konieczna jako kontratyp Ujęcie obrony koniecznej w polskich kodyfikacjach karnych Normatywny kształt obrony koniecznej znamiona kontratypu II. Znamiona zamachu Pojęcie zamachu Bezprawność zamachu Katalog dóbr podlegających obronie Granice bezpośredniości zamachu III. Znamiona obrony Konieczność a współmierność obrony wzajemna relacja pojęć Znamię odpierania zamachu Współmierność obrony do niebezpieczeństwa zamachu a jej skuteczność Problem proporcjonalności dóbr aspekt moralny współmierności działań obronnych do niebezpieczeństwa zamachu Względna proporcjonalność dóbr w świetle art. 2 EKPCz Obrona konieczna w art. 31 Statutu Międzynarodowego Trybunału Karnego Obowiązek pomocy koniecznej Pomoc konieczna a zakaz stosowania tortur Obrona konieczna a obowiązek udzielenia pomocy (art. 162 KK) IV. Znamiona strony podmiotowej obrony koniecznej V. Przekroczenie granic obrony koniecznej i jego ocena prawnokarna VI. Strach i wzburzenie jako znamiona odrębnej regulacji kodeksowej w ramach instytucji obrony koniecznej VII. Szczególne rozwiązanie z art. 231b KK Stan wyższej konieczności I. Istota stanu wyższej konieczności Pojęcie stanu wyższej konieczności Geneza instytucji oraz jej rozwój w polskim prawie karnym II. Przesłanki stanu wyższej konieczności Przesłanki przedmiotowe stanu wyższej konieczności A. Zakres dóbr objętych stanem wyższej konieczności B. Zasada bezpośredniości niebezpieczeństwa C. Zasada proporcjonalności D. Zasada subsydiarności X

3 2. Przesłanka podmiotowa stanu wyższej konieczności Zachowanie podmiotu poświęcającego cudze dobro III. Uchylenie bezprawności przez stan wyższej konieczności Przegląd teorii dotyczących charakteru prawnego stanu wyższej konieczności Stan wyższej konieczności jako kontratyp przestępstwa IV. Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności jako kontratypu Istota przekroczenia granic stanu wyższej konieczności jako kontratypu Przypadki przekroczenia granic stanu wyższej konieczności jako kontratypu A. Przełamanie warunku bezpośredniości niebezpieczeństwa (eksces ekstensywny) B. Przełamanie zasady subsydiarności (eksces intensywny) Konsekwencje prawne przekroczenia granic stanu wyższej konieczności Rozstrzygnięcia co do kary względem sprawcy przekroczenia granic stanu wyższej konieczności Kolizja obowiązków I. Uwagi ogólne II. Konstrukcja kolizji obowiązków III. Klasyfikacja kolizji obowiązków jako okoliczności znoszącej przestępność IV. Dylemat epistemiczny jako okoliczność mająca wpływ na możliwość zawinienia V. Podsumowanie Dozwolony eksperyment I. Wprowadzenie II. Geneza ustawowej konstrukcji dopuszczalnego ryzyka i dozwolonego eksperymentu Najstarsze konstrukcje dotyczące dopuszczalnego ryzyka Dopuszczalne ryzyko jako kontratyp pozaustawowy w okresie przed kodyfikacją z 1969 r Dopuszczalne ryzyko w świetle norm KK z 1969 r A. Regulacja kontratypu dopuszczalnego ryzyka w art KK z 1969 r B. Regulacja dopuszczalnego ryzyka w art. 23a KK z 1969 r C. Prace nad regulacją kontratypu dozwolonego eksperymentu w KK z 1997 r III. Uwagi terminologiczne Eksperyment A. Pojęcie eksperymentu B. Rodzaje eksperymentów C. Uczestnik eksperymentu IV. Kontratyp dozwolonego eksperymentu w świetle teorii kolizji dóbr i opłacalności społecznej V. Podmiotowe znamię kontratypu dozwolonego eksperymentu Uwagi ogólne Unormowanie podmiotowego znamienia kontratypu dozwolonego eksperymentu Funkcja znamienia podmiotowego w przypadku eksperymentów medycznych VI. Zasady ostrożnego eksperymentowania XI

4 XII 1. Uwagi wprowadzające Zasady ostrożności w poszczególnych fazach eksperymentu A. Fazy eksperymentu B. Cel badań i hipoteza robocza C. Analiza dotychczasowego dorobku nauki w zakresie planowanych prac badawczych D. Ustalenie zakresu i metodyki badań własnych E. Modele fizyczne i matematyczne F. Projektowanie i budowa stanowiska badawczego G. Przeprowadzenie eksperymentu H. Zakończenie procesu eksperymentowania VII. Zgoda uczestnika eksperymentu Normatywne źródła wymogu zgody uczestnika eksperymentu Warunki prawnie relewantnej zgody uczestnika eksperymentu A. Wprowadzenie B. Warunki przedmiotowe C. Podmiotowy zakres zgody na udział w eksperymencie D. Warunki formalne prawnie relewantnej zgody uczestnika eksperymentu E. Wykonanie eksperymentu medycznego bez zgody jego uczestnika 456 VIII. Zbieg kontratypu eksperymentu z innymi okolicznościami wyłączającymi bezprawność Uwagi wprowadzające Zbieg kontratypu stanu wyższej konieczności i tzw. dozwolonego ryzyka Kontratyp dozwolonego eksperymentu a czynności lecznicze Zbieg kontratypu dozwolonego eksperymentu oraz zgody uprawnionego Dopuszczalne ryzyko sportowe I. Wprowadzenie II. Pojęcie sportu. Teoria autonomii prawa sportowego III. Koncepcje uzasadniające legalność gier sportowych Podstawy odpowiedzialności karnej Teoria stanowiąca o pierwotnej legalności uprawiania sportu Teorie stanowiące o wtórnej legalności uprawiania sportu IV. Legalność pierwotna uprawiania sportu Krytyka koncepcji kontratypowej Zgoda dysponenta dobrem jako podstawa legalności czynności sportowych Przestrzeganie reguł postępowania z dobrem prawnym jako przesłanka legalności czynności sportowych A. Funkcja reguł sportowych jako reguł postępowania z dobrem prawnym B. Reguły sportowe wynikające z przepisów prawnych C. Reguły sportowe określone w aktach wewnątrzorganizacyjnych D. Reguły sportowe określone wzorcem ostrożnego sportowca E. Przykłady naruszeń reguł postępowania z dobrem prawnym podczas czynności sportowych V. Podsumowanie Inne kontratypy I. Działanie w granicach szczególnych uprawnień i obowiązków Podstawy uchylenia odpowiedzialności karnej za czyn podjęty w granicach uprawnienia lub obowiązku

5 2. Przesłanki uchylenia bezprawności kryminalnej w przypadku kontratypu działania w granicach uprawnień i obowiązków Skutki przekroczenia granic kontratypu działania w granicach uprawnienia lub obowiązku II. Znaczenie zgody dysponenta dobra prawnego Historycznoprawne ujęcie zgody dysponenta dobra prawnego Charakter prawny zgody dysponenta dobra prawnego i jej miejsce w strukturze przestępstwa Przesłanki skuteczności zgody dysponenta dobra prawnego oraz skutki ich naruszenia III. Zabiegi lecznicze Rozwój regulacji prawnej dotyczącej przesłanek legalności zabiegów leczniczych Charakter prawny zabiegów leczniczych Przesłanki legalności zabiegu leczniczego Skutki naruszenia warunków legalności zabiegu leczniczego IV. Legalna aborcja Rozwój regulacji prawnej dotyczącej legalizacji aborcji w prawie karnym Charakter prawny legalnej aborcji Przesłanki legalności aborcji A. Uprawnienie do wykonania zabiegu aborcji B. Podstawy dopuszczalności zabiegu C. Zgoda kobiety ciężarnej Skutki przekroczenia granic legalnej aborcji lub uchylenia się od wykonania legalnej aborcji V. Karcenie małoletnich Geneza oraz istota kontratypu karcenia małoletnich w prawie karnym Przesłanki kontratypu karcenia małoletnich oraz skutki ich naruszenia VI. Ostateczna potrzeba wojskowa Rys historyczny instytucji w prawie polskim Ostateczna potrzeba wojskowa a obrona konieczna i stan wyższej konieczności Przesłanki ostatecznej potrzeby wojskowej A. Podmiotowy zakres ostatecznej potrzeby wojskowej B. Nieposłuszeństwo lub opór podwładnego C. Konieczność zachowania przełożonego żołnierza D. Subsydiarność ostatecznej potrzeby wojskowej E. Strona podmiotowa ostatecznej potrzeby wojskowej Rodzaje i skutki przekroczenia granic ostatecznej potrzeby wojskowej A. Rodzaje przekroczenia granic B. Skutki przekroczenia granic VII. Samopomoc legalna VIII. Problem zwyczaju jako okoliczności wyłączającej bezprawność Rozdział II. Okoliczności uchylające lub umniejszające winę Uwagi ogólne pozór czynu Niepoczytalność i poczytalność ograniczona I. Wprowadzenie II. Poczytalność III. Niepoczytalność XIII

6 XIV Spis treści 1. Istota niepoczytalności Metody określenia (definiowania) niepoczytalności Źródła niepoczytalności A. Choroba psychiczna B. Upośledzenie umysłowe C. Inne zakłócenie czynności psychicznych Następstwa źródeł niepoczytalności IV. Poczytalność ograniczona Istota ograniczenia poczytalności Stopniowanie ograniczenia poczytalności V. Ustalenie wystąpienia zakłócenia czynności psychicznych Tryb ustalenia wystąpienia zakłócenia czynności psychicznych Wystąpienie zakłócenia czynności psychicznych w czasie czynu VI. Konsekwencje prawnokarne niepoczytalności i poczytalności ograniczonej Stosowanie środków zabezpieczających Nadzwyczajne złagodzenie kary VII. Niepoczytalność i poczytalność ograniczona a inne okoliczności ograniczające odpowiedzialność karną VIII. Podsumowanie Błąd co do znamion czynu zabronionego I. Uwagi wprowadzające II. Istota błędu i jej ujęcie na tle koncepcji (zasady) jego dwupostaciowości III. Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego Przedmiot błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego A. Uwagi wprowadzające B. Przedmiot ochrony C. Reguły postępowania z dobrem prawnie chronionym D. Podmiot czynu zabronionego E. Zachowanie się sprawcy F. Skutek zachowania się sprawcy G. Związek przyczynowy H. Przedmiot wykonawczy I. Error in species J. Aberratio ictus K. Okoliczności modalne L. Znamiona normatywne i znamiona ocenne Ł. Znamiona ilościowe M. Nieświadomość versus niewiedza Funkcja błędu co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność I. Uwagi wprowadzające II. Przedmiot błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność III. Funkcje błędu co do okoliczności wyłączającej bezprawność Błąd co do okoliczności wyłączającej winę I. Przedmiot błędu co do okoliczności wyłączającej winę II. Funkcje błędu co do okoliczności wyłączającej winę Błąd co do prawa I. Przedmiot błędu co do prawa II. Funkcje błędu co do prawa

7 14. Działanie na rozkaz popełnienia przestępstwa I. Znaczenie dyscypliny w stosunkach wojskowych II. Działanie na rozkaz jako okoliczność istotna z punktu widzenia odpowiedzialności karnej III. Granice związania żołnierza rozkazem w polskim systemie prawnym IV. Racje oraz przesłanki wyłączenia winy na podstawie art. 318 KK V. Wykonanie rozkazu popełnienia przestępstwa niezgodnie z jego treścią, w celu istotnego zmniejszenia szkodliwości czynu VI. Odpowiednie stosowanie art. 318 KK w stosunkach pozawojskowych VII. Odpowiedzialność karna rozkazodawcy za wydanie rozkazu popełnienia przestępstwa oraz czyn zabroniony będący wykonaniem takiego rozkazu Inne okoliczności wyłączające winę I. Stan wyższej konieczności wyłączający winę Przesłanki charakterystyczne tylko dla stanu wyższej konieczności wyłączającego winę A. Proporcja pomiędzy dobrem ratowanym a poświęconym B. Zasada wyłączenia Teoretyczne uzasadnienie uchylenia winy przez stan wyższej konieczności Osobliwości przekroczenia granicy stanu wyższej konieczności uchylającego winę II. Kolizja obowiązków wyłączająca winę Rozdział III. Okoliczności wyłączające albo ograniczające karalność Uwagi ogólne Ustawowe klauzule niekaralności Przedawnienie Immunitety I. Zagadnienia wstępne II. Immunitet materialny III. Immunitet formalny Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Posłowie i senatorowie Sędziowie sądów powszechnych Sędziowie sądów wojskowych Sędziowie Sądu Najwyższego Sędziowie sądów administracyjnych Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego Sędziowie Trybunału Stanu Prokuratorzy Adwokaci Radcowie prawni Prezes Najwyższej Izby Kontroli Prezes Instytutu Pamięci Narodowej Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych Rzecznik Praw Obywatelskich Rzecznik Praw Dziecka Przedstawiciele dyplomatyczni i przedstawiciele personelu misji dyplomatycznej Urzędnicy i pracownicy konsularni Częściowe lub całkowite darowanie kary I. Uwagi wstępne II. Odstąpienie od ukarania XV

8 XVI Spis treści 1. Geneza instytucji Odstąpienie od ukarania w KK z 1932 r. i KK z 1969 r Odstąpienie od ukarania w obowiązującym KK Charakter prawny i istota odstąpienia od ukarania Zakres odstąpienia od ukarania A. Częściowe darowanie kary B. Całkowite darowanie kary III. Ułaskawienie i amnestia Regulacja Istota Zakres darowania kary A. Ułaskawienie B. Amnestia Zatarcie skazania I. Istota i cel instytucji zatarcia skazania II. Cele i mechanizmy funkcjonowania Krajowego Rejestru Karnego III. Wyłączenie możliwości zatarcia skazania IV. Przesłanki i mechanizmy zatarcia skazania V. Zasada jednoczesności zatarcia wszystkich skazań Rozdział IV. Pozorny i pomijalny zbieg przestępstw oraz ciągłość popełnienia przestępstwa Uwagi ogólne I. Wprowadzenie. Uwagi terminologiczne II. O istocie tzw. mechanizmów redukcyjnych, ich celu i funkcjach III. Instytucja ciągłości popełnienia przestępstwa oraz pomijalny zbieg przestępstw jako mechanizmy redukcyjne w prawie karnym IV. Problematyka tożsamości czynu w kontekście mechanizmów redukcyjnych Ewolucja konstrukcji przestępstwa ciągłego I. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w prawie polskim w okresie II. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w ujęciu polskiej doktryny i orzecznictwa na gruncie KK z 1932 r. w latach III. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w okresie IV. Konstrukcja przestępstwa ciągłego w okresie obowiązywania KK z 1969 r V. Ujęcie podstaw odpowiedzialności za przestępstwo popełnione w warunkach ciągłości w KK z 1997 r Czyn ciągły i ciąg przestępstw I. Czyn ciągły Uwagi wprowadzające Dyrektywalny charakter przepisu art. 12 KK Faktyczna podstawa czynu ciągłego Przesłanki czynu ciągłego Konsekwencje prawne wynikające z zastosowania w praktyce dyrektywy interpretacyjnej konstruującej czyn ciągły II. Ciąg przestępstw Uwagi wprowadzające Status i charakter dyrektywalny przepisu statuującego ciąg przestępstw Przesłanki ciągu przestępstw A. Przesłanki ciągu przestępstw na gruncie pierwotnego brzmienia art KK

9 B. Przesłanki ciągu przestępstw w świetle art KK po nowelizacji z r Konsekwencje prawne wynikające z zastosowania dyrektywy konstruującej ciąg przestępstw Czyny współukarane jako szczególny przypadek pomijalnego zbiegu przestępstw I. Uwagi wprowadzające II. Pomijalny zbieg przestępstw w kontekście pozostałych mechanizmów redukcyjnych w prawie karnym III. Normatywna charakterystyka pomijalnego zbiegu przestępstw IV. Pozorny zbieg przestępstw jako przedpole pomijalnego zbiegu przestępstw V. Przesłanki oraz zakres zastosowania pomijalnego zbiegu przestępstw VI. Podstawa prawna stosowania konstrukcji pomijalnego zbiegu przestępstw. Procesowe konsekwencje pomijalnego zbiegu przestępstw Indeks rzeczowy XVII