PRAWO KARNE. Magdalena Błaszczyk Anna Zientara. Zamów książkę w księgarni internetowej 2. WYDANIE

Transkrypt

1

2 PRAWO KARNE Magdalena Błaszczyk Anna Zientara 2. WYDANIE Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2015

3 Stan prawny na 1 lipca 2015 r. Wydawca Agata Jędrasik Redaktor prowadzący Ewa Fonkowicz Opracowanie redakcyjne Eliza Marks Łamanie JustLuk Łukasz Drzewiecki, Justyna Szumieł, Krystyna Szych Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na POLSKA IZBA KSIĄŻKI Copyright by Wolters Kluwer SA, 2015 ISBN: wydanie Wydane przez: Wolters Kluwer SA Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Spis treści Część I. Wykład Wykaz skrótów Rozdział I Pojęcie prawa karnego Rozdział II Źródła prawa karnego Rozdział III Funkcje i zasady prawa karnego Zasada odpowiedzialności za czyn Zasada winy Zasada humanitaryzmu Zasada odpowiedzialności indywidualnej Zasada odpowiedzialności osobistej Zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy) Nullum crimen sine lege scripta Nullum crimen sine lege certa Nulla poena sine lege Nullum crimen sine lege praevia (lex severior retro non agit)

5 Spis treści 6.5. Nullum crimen sine lege stricta Rozdział IV Pojęcie przestępstwa Rozdział V Czas i miejsce popełnienia przestępstwa Obowiązywanie ustawy w czasie Zmiana ustawy karnej po popełnieniu czynu a przed orzekaniem Zmiana ustawy karnej po wyroku Miejsce czynu zabronionego Moc prawna orzeczeń zagranicznych Rozdział VI Struktura przestępstwa Podmiot Odpowiedzialność na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich Strona podmiotowa Przedmiot Strona przedmiotowa Rozdział VII Formy popełnienia przestępstwa Formy stadialne Dokonanie Usiłowanie Przygotowanie Formy zjawiskowe Współsprawstwo Sprawstwo kierownicze Sprawstwo polecające Podżeganie Pomocnictwo

6 Spis treści 2.6. Zasady odpowiedzialności dotyczące wszystkich współdziałających Zasady odpowiedzialności dotyczące jedynie pomocników i podżegaczy Rozdział VIII Okoliczności wyłączające odpowiedzialność Okoliczności wyłączające bezprawność Obrona konieczna Stan wyższej konieczności Eksperyment (ryzyko nowatorstwa) Ostateczna potrzeba Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków Zgoda dysponenta dobrem Czynności lecznicze Ryzyko sportowe Karcenie nieletnich Zwyczaj Okoliczności wyłączające winę Niepoczytalność Błąd co do faktu Błąd co do prawa Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność lub winę Rozkaz Rozdział IX Zbieg przepisów i przestępstw Zbieg przepisów Realny (niepomijalny) zbieg przepisów Pomijalny zbieg przepisów Pozorny zbieg przepisów Zbieg przepisu statuującego przestępstwo z przepisem karnym skarbowym lub wykroczeniem

7 Spis treści 8 2. Zbieg przestępstw Realny (rzeczywisty) niepomijalny zbieg przestępstw Pomijalny zbieg przestępstw Pozorny zbieg przestępstw Rozdział X Kary Grzywna Ograniczenie wolności Nieodpłatna kontrolowana praca Obowiązek pozostawania w miejscu stałego pobytu lub w innym wyznaczonym miejscu, z zastosowaniem systemu dozoru elektronicznego Obowiązki, o których mowa w art pkt 4 7a k.k Potrącenie z wynagrodzenia Pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności Kara mieszana Rozdział XI Środki karne Rozdział XII Przepadek i środki kompensacyjne Rozdział XIII Wymiar kary Dyrektywy sądowego wymiaru kary Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary Nadzwyczajne złagodzenie kary Podstawy Zasady wymiaru kary nadzwyczajnie złagodzonej

8 Spis treści 4. Odstąpienie od wymierzenia kary Umorzenie restytucyjne Rozdział XIV Środki związane z poddaniem sprawcy próbie Warunkowe umorzenie postępowania Warunkowe zawieszenie wykonywania kary Warunkowe przedterminowe zwolnienie Skrócenie kary ograniczenia wolności i środka karnego Rozdział XV Środki zabezpieczające Rozdział XVI Przedawnienie Przedawnienie ścigania Przedawnienie wyrokowania Przedawnienie wykonania kary Spoczywanie biegu przedawnienia Przedawnienie niektórych przestępstw popełnionych przed 1990 r Rozdział XVII Zatarcie skazania Rozdział XVIII Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych Wykaz najważniejszej literatury Część II. Prawo Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny CZĘŚĆ OGÓLNA Rozdział I. Zasady odpowiedzialności karnej

9 Spis treści Rozdział II. Formy popełnienia przestępstwa Rozdział III. Wyłączenie odpowiedzialności karnej Rozdział IV. Kary Rozdział V. Środki karne Rozdział Va. Przepadek i środki kompensacyjne Rozdział VI. Zasady wymiaru kary i środków karnych Rozdział VII. Powrót do przestępstwa Rozdział VIII. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie Rozdział IX. Zbieg przestępstw oraz łączenie kar i środków karnych Rozdział X. Środki zabezpieczające Rozdział XI. Przedawnienie Rozdział XII. Zatarcie skazania Rozdział XIII. Odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą Rozdział XIV. Objaśnienie wyrażeń ustawowych Rozdział XV. Stosunek do ustaw szczególnych CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA Rozdział XVI. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne Rozdział XVII. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej Rozdział XVIII. Przestępstwa przeciwko obronności Rozdział XIX. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu Rozdział XX. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu Rozdział XXI. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji Rozdział XXII. Przestępstwa przeciwko środowisku Rozdział XXIII. Przestępstwa przeciwko wolności Rozdział XXIV. Przestępstwa przeciwko wolności sumienia i wyznania

10 Spis treści Rozdział XXV. Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności Rozdział XXVI. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece Rozdział XXVII. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej Rozdział XXVIII. Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową Rozdział XXIX. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego Rozdział XXX. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości Rozdział XXXI. Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum Rozdział XXXII. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu Rozdział XXXIII. Przestępstwa przeciwko ochronie informacji Rozdział XXXIV. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów Rozdział XXXV. Przestępstwa przeciwko mieniu Rozdział XXXVI. Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu Rozdział XXXVII. Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi CZĘŚĆ WOJSKOWA Rozdział XXXVIII. Przepisy ogólne dotyczące żołnierzy Rozdział XXXIX. Przestępstwa przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojskowej Rozdział XL. Przestępstwa przeciwko zasadom dyscypliny wojskowej Rozdział XLI. Przestępstwa przeciwko zasadom postępowania z podwładnymi

11 Spis treści Rozdział XLII. Przestępstwa przeciwko zasadom obchodzenia się z uzbrojeniem i uzbrojonym sprzętem wojskowym Rozdział XLIII. Przestępstwa przeciwko zasadom pełnienia służby Rozdział XLIV. Przestępstwa przeciwko mieniu wojskowemu Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny Rozdział I. Przepisy ogólne Rozdział II. Przepisy karne Rozdział III. Zmiany w przepisach obowiązujących Rozdział IV. Przepisy przejściowe i końcowe Skorowidz O Autorkach

12 Część I Wykład

13

14 Wykaz skrótów Wykaz skrótów Akty prawne EKPC Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) k.k.s. ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 186 z późn. zm.) k.k.w. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557 z późn. zm.) Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) k.p.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) k.w. ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 482 z późn. zm.) MPPOiP Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 16 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167 zał.) 15

15 Wykaz skrótów nowelizacja z 2015 r. p.w.k.k. u.p.n. u.o.p.z. ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 396) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Przepisy wprowadzające Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 554 z późn. zm.) ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 382) ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz z późn. zm.) Zbiory orzecznictwa i czasopisma Biul. PK KZS OSNKW OSNwSK OSP OTK OTK-A Biuletyn Prawa Karnego Krakowskie Zeszyty Sądowe Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Karna i Wojskowa Orzecznictwo Sądu Najwyższego w Sprawach Karnych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego; zbiór urzędowy, Seria A Organy orzekające SA SN TK sąd apelacyjny Sąd Najwyższy Trybunał Konstytucyjny 16

16 Rozdział I. Rozdział Rozdział I Pojęcie prawa karnego Prawo karne sensu stricto obejmuje jedynie materialne prawo karne. Materialnym prawem karnym określamy: 1) przepisy statuujące zasady odpowiedzialności za przestępstwa (m.in. formy stadialne, zjawiskowe, okoliczności wyłączające odpowiedzialność, przedawnienie, odpowiedzialność za przestępstwa popełnione za granicą); 2) przepisy określające kary, środki karne, przepadek i środki kompensacyjne oraz środki związane z poddaniem sprawcy próbie stosowane wobec sprawców przestępstw; 3) przepisy dotyczące środków zabezpieczających; 4) przepisy dotyczące zatarcia skazania; 5) przepisy określające czyny zabronione jako przestępstwa. Prawo karne w szerszym znaczeniu (prawo karne sensu largo) obejmuje: 1) przepisy materialne prawo karne sensu stricto; 2) prawo karne procesowe przepisy dotyczące postępowania organów państwa (przede wszystkim sądu i prokuratury) w sprawach o przestępstwa, przepisy statuujące zasady i przesłanki dopuszczalności postępowania karnego, obowiązki i uprawnienia stron oraz innych uczestników postępowania oraz tryb wydawania orzeczeń i środki ich zaskarżenia; 17

17 Rozdział I. Pojęcie prawa karnego 3) prawo karne wykonawcze przepisy regulujące wykonywanie kar, środków karnych, środków kompensacyjnych i przepadku, środków zabezpieczających i zapobiegawczych, uprawnienia i obowiązki osób, którym je wymierzono. W najszerszym ujęciu do prawa karnego zaliczamy obok prawa karnego sensu largo także prawo karne skarbowe, prawo wykroczeń oraz ustawę o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. 18

18 Rozdział II. Rozdział II Rozdział II Źródła prawa karnego Głównym źródłem prawa karnego materialnego jest kodeks karny, czyli ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.). Wszedł on w życie z dniem 1 września 1998 r. Kodeks karny był wielokrotnie nowelizowany. Ponadto kilka zmian kodeksu było związanych z orzeczeniami Trybunału Konstytucyjnego, w których stwierdzono sprzeczność poszczególnych przepisów z aktami wyższego rzędu (Konstytucją RP i umowami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie, np. protokołami do EKPC czy MPPOiP). Najważniejsze zmiany wprowadzone przez ustawodawcę w części ogólnej kodeksu karnego dotyczyły: 1) definicji występku dodano odniesienie do kwoty 5000 zł; 2) błędu co do znamion (art k.k.); 3) obrony koniecznej zmieniono art k.k.; 4) maksymalnej liczby stawek dziennych grzywny (540 zamiast 360 art k.k., a przy karze łącznej i obostrzeniu 810 zamiast 540 art k.k.); 5) kary ograniczenia wolności (art k.k.); 6) długości kary pozbawienia wolności przy obostrzeniu (wydłużenie z 15 do 20 lat); 7) środków karnych: a) wprowadzono nowe środki karne zakaz działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małolet- 19

19