PRAWNICY I FILOZOFIA PRAWA

Transkrypt

1 WYKŁAD I PRAWNICY I FILOZOFIA PRAWA CO MOŻE DAĆ PRAWNIKOM FILOZOFIA PRAWA? 1

2 Mirosław Granat: orzecznictwo trybunału jest poddawane analizie przez teorię i filozofię prawa, często przy użyciu oprzyrządowania badawczego nieznanego konstytucjonalistom (...) w debacie nad kluczowymi kwestiami kontroli sądowej Polsce (ale tez w Czechach, na Słowacji, na Zachodzie Europy) timbre nadaje chyba w większym stopniu filozofia i teoria prawa niż nauka prawa konstytucyjnego. Ronald Dworkin: Imperium prawa : Każdy argument prawny o praktycznym znaczeniu, bez względu na to, jak jest szczegółowy i konkretny, zakłada taką abstrakcyjną podstawę, jakiej dostarcza mu prawoznawstwo, a gdy podstawy konkurują ze sobą, argument prawny przyjmuje jedną z nich i odrzuca pozostałe. Tak więc każde orzeczenie sądowe stanowi element filozofii prawa, nawet jeśli filozofia ta jest ukryta, a w jawnej argumentacji dominuje wskazanie podstawy prawnej i wyliczenie faktów. Prawoznawstwo stanowi ogólną część orzekania, jest cichym wstępem do każdej decyzji prawnej. 2

3 I. ONTOLOGICZNY i METODOLOGICZNY STATUS FILOZOFII PRAWA 1. Filozofia prawa to ogólna, zewnętrzna i deskryptywno-normatywna refleksja nad prawem, zawiera w sobie z jednej strony teorię prawa (teoretyczny rozum analizujący, generalizujący i systematyzujący), z drugiej zaś etykę prawa (praktyczny rozum krytyczny). 2. Filozofia a filozofia prawa (Gustaw von Hugo 1798) 3. Filozofia prawa (ontologia prawa) /teoria prawa (epistemologia prawa, poznanie systemu prawa) aksjologia prawa 4. Filozofia prawa a filozofia społeczna 5. Filozofia prawa poszczególnych nauk dogmatycznoprawnych: > każdy prawnik posługuje się określonym ogólnym aparatem pojęciowym, którego część pochodzi z prac filozoficznych; > w jaki sposób zajmowanie się określoną dogmatyką prawniczą wpływa na sposób rozumienia systemu prawa jako całości problematyka wykładni prawa i hard cases; > rozważania z zakresu dogmatyki prawniczej wymagają rozwiązania określonych problemów filozoficznych; > wybór określonej szkoły/stanowiska filozoficznego wpływa na sposób ujęcia zagadnień teoretyczno- i dogmatycznoprawnych. 3

4 MOŻLIWE/WAŻNE PYTANIA: 1/ normatywność prawa; 2/ prywatność/polityczność; prawo do prywatności w cyberprzestrzeni Prywatność 2.0; - prawo do bycia zapomnianym; - cyberstalking; - podmiotowość prawna digital person; prawo do poufności; czy mamy prawo do samotności? 3/ dobre/złe urodzenie, urodzenie jako usługa; eksperymenty genetyczne, aborcja, in vitro; prawo do godnej śmierci; co współcześnie oznacza wolność? wolność odpowiedzialność problematyka bioetyki prawniczej/biojurysprudencji. 4/ czym są współcześnie prawa człowieka? Czy mamy prawo do posiadania praw człowieka? Czy i kiedy tortury są usprawiedliwione? 5/ biopolityka i biowładza problem współczesnych homines sacri; II. Dwie drogi filozofii prawa od filozofii ku prawu : 1. Prawo w ujęciu ontologicznym 2. Prawo w ujęciu teoriopoznawczym 3. Prawo w ujęciu fenomenologiczno-egzystencjalnym 4. Prawo w ujęciu dziejowo-historycznym 5. Prawo w ujęciu hermeneutycznym 6. Prawo jako zjawisko językowe 7. Prawo w ujęciu argumentacyjno-dyskursywnym 8. Postmodernizm i prawo 4

5 od prawa ku filozofii 1. Prawo naturalne a pozytywizm prawniczy 2. Integralna filozofia prawa 3. Konceptualizm prawniczy 4. Realizm prawniczy 5. Postpozytywizm III. OBECNY STAN FILOZOFII PRAWA 1. Klasyczne paradygmaty prawa XX wieku PRAWNONATURALNY: > klasyczny John Finnis > prawo natury o zmiennej treści: Rudolf Stammler, Gustaw Radbruch > o uzasadnieniu socjologiczno-filozoficznym: L.L. Fuller KRYTYCZNY POZYTYWIZM normatywizm Hans Kelsen wyrafinowany pozytywizm Herbert L.A. Hart miękki a twardy pozytywizm ANALITYCZNY twarda analityka H. von Wright, Aulis Aarnio, Ota Weinberger, Jan Woleński miękka analityka: Alf Ross, Kazimierz Opałek, analityczna jurysprudencja amerykańska 5

6 REALIZM PRAWNICZY socjologiczna jurysprudencja Roscoe Pound realizm skandynawski realizm amerykański 2. Dekonstrukcja klasycznych paradygmatów zmierzch starych kontrowersji koniec siły mitu założycielskiego XIX wiecznej filozofii pozytywistycznej, rozumienia prawoznawstwa jako metody wolnej od metafizyki, metody prawdziwie naukowej Gustaw Radbruch ponadustawowe prawo ustawowe bezprawie; walidacyjna a derogacyjna rola moralności badanie zjawisk prawnych w ich aspekcie językowym (analityczna teoria prawa) i badanie zjawisk w ich aspekcie realnym początek lat 70 tych, zwrot argumentacyjny: nowa retoryka prawnicza Chaim Perelman; Argumentacyjno-dyskursywne koncepcje prawa: Jürgen Habermas, Robert Alexy prawo jako zjawisko interpretacyjne, powrót hermeneutyki prawniczej Autopojetyczne koncepcje prawa: Niklas Luhmann, Günter Teubner, Herbert Wilke Postmodernizm: - szkoła krytyczna prawa (Critical Legal Studies) - ekonomiczna szkoła prawa (Law and Economics) - literacka szkoła prawa (Law and Literature) - feministyczna teoria prawa. 6

7 3. Przyczyny zmian > postindustrialne społeczeństwo współczesne: Daniel Bell 1973 Kulturowe sprzeczności kapitalizmu: - wzmożone oddziaływanie ludzi na siebie: fizyczne podróże, urbanizacja, zakłady pracy; psychiczne środki masowego przekazu, internet, wiążą bezpośrednio i symbolicznie z innymi nie powodują spójności wewnętrznej społeczeństw a/ fragmentaryzacja struktury społecznej, kultury, osobowości b/ reterytorializacja, autoidentyfikacja, rekompozycja sensu świata c/ indywidualizacja d/ społeczeństwo wartości materialistycznych a społeczeństwo wartości postmaterialistycznych e/ postęp technologiczny i jego konsekwencje > poszukiwanie zindywidualizowanych doznań sensem aktywności życiowej jednostek Gerhard Schulze społeczeństwo doznań, dyktatura możliwości > znużenie, rozczarowanie trudność reintegracji świata społeczeństwo ryzyka egzystencjalnego (Anthony Giddens, Ulrich Beck, Scott Lash) separacja czasu i przestrzeni formalno-abstrakcyjne systemy regulacji działań przekonanie o konieczności ustawicznej rewizji tego, co realne, możliwe do zmiany dekompozycja świata społecznego; segmentaryzacja osobowości 7

8 4. społeczeństwo homogeniczne kulturowo stało się społeczeństwem heterogenicznym (multikulturalizm) 5. społeczeństwo monocentryczne a społeczeństwo policentryczne 6. funkcjonalna dyferencjacja systemów społecznych 7. dyferencjacja systemów wartości, kryzys idei uniwersalnego porządku społecznego 8. wyczerpanie siły legitymizującej tradycyjnych źródeł sensu (religii, ideologii, rynku, konsumpcji) kryzys sensu 9. zmiana sposobu rozumienia autonomii jednostki, pozorna wielość wariantów osobowości, przebodźcowanie Teoria prawa w odpowiedzi na kryzys klasycznych paradygmatów myślenia prawniczego dogmatyka trudnych przypadków zwrot w stronę filozofii ogólnej i filozofii polityki (mikroparadygmaty konserwatywne, genderowo-queerowe, ekologiczne, postkolonialne) nowa analityczna teoria prawa derywacyjna koncepcja wykładni prawa, kompetencja i norma kompetencyjna postpozytywizm 8