Gospodarka i praca jako pojęcia socjologiczne. dr Piotr Ostrowski Instytut Socjologii Uniwersytet Warszawski

Transkrypt

1 Gospodarka i praca jako pojęcia socjologiczne dr Piotr Ostrowski Instytut Socjologii Uniwersytet Warszawski

2 Fizyk, który jest tylko fizykiem, moŝe być pierwszej klasy fizykiem i najbardziej wartościowym członkiem społeczeństwa. Ale wielkim ekonomistą nie moŝe być ktoś, kto jest tylko ekonomistą. Ekonomista, który jest tylko ekonomistą, jest nie tylko skończonym nudziarzem, lecz jest wręcz niebezpieczny. Friedrich August von Hayek

3 Ekonomiści i socjologowie: czym się róŝnimy i co nas zbliŝa, czyli w poszukiwaniu kompromisu Definicja aktora Racjonalność działania Pojmowanie wzajemnych związków ekonomii i socjologii Cele i metody analizy Stosunek do tradycji tradycja a najnowsze osiągnięcia

4 Definicja aktora Socjologia Ekonomia Socjologia ekonomiczna Aktor jako element grupy; wpływ norm grupy i jej wartości Aktor jest niezaleŝny; system jako efekt spontanicznego działania jednostek Kalkulujące jednostki są zakorzenione w systemie społeczno-kulturowym

5 Racjonalność działania Socjologia Ekonomia Socjologia ekonomiczna Jednostka funkcjonuje w strukturze społecznej i posługuje się kulturowo wyznaczonymi znaczeniami działań lub zjawisk społecznych Działania są racjonalne, są efektem wolnych wyborów kalkulujących aktorów Społeczno-kulturowe ograniczenia (racjonalność ograniczona, stopniowalna)

6 Pojmowanie wzajemnych związków ekonomii i socjologii Socjologia Ekonomia Socjologia ekonomiczna Gospodarka jako część społeczeństwa i forma działania społecznego Społeczeństwo jest pochodną gospodarki (rynku) Rynek (gospodarka) jest integralnie powiązana (funkcjonalna współzaleŝność) ze społeczeństwem, kulturą, polityką (państwem)

7 Cele i metody analizy Socjologia Ekonomia Opis i wyjaśnianie; analizy porównawczohistoryczne Predykcja; metody formalne Socjologia ekonomiczna Współgranie róŝnych metod analizy

8 Gospodarka powiązana ze społeczeństwem Ujęcie wielowymiarowe Ujęcie historyczne (wymiar rozwojowy)

9 Przedmiot socjologii ekonomicznej (gospodarki) Działania gospodarcze to te umoŝliwiające zaspokajanie potrzeb materialnych: produkcja, dystrybucja, wymiana, konsumpcja rzadkich dóbr i usług Role i struktury społeczne związane z działaniami gospodarczymi Legitymizujące normy (jawne i ukryte) i wartości Relacje z szerszym kontekstem społecznym (rodzina, społeczności lokalne, państwo, struktury polityczne)

10 Co szczególnie interesuje socjologa? Motywacyjne, społeczne i kulturowe (instytucjonalne) uwarunkowania działalności gospodarczej Znaczenie szkoły instytucjonalnej (T. Veblen, J. Commons, J. Galbraith) znaczenie instytucjonalizacji interesów grupowych jako czynnika określającego przebieg procesów gospodarowania

11 Podstawowe typy gospodarek rynkowych (za Lesterem Thurowem) Wolnokonkurencyjny kapitalizm amerykański lub angloamerykański Europejski model społecznej gospodarki rynkowej Kapitalizm azjatycki

12 Typy gospodarek rynkowych: wartości i motywacje Kapitalizm amerykański Model europejski Kapitalizm azjatycki Indywidualizm: Tworzenie optymalnych warunków indywidualnej inicjatywie prowadzącej do sukcesu jednostek Solidarność społeczna: Wszyscy członkowie społeczeństwa korzystają z efektów rozwoju i postępu Kolektywizm: Podporządkowanie rozwojowi gospodarczemu

13 Typy gospodarek rynkowych: czynniki rozwoju gospodarczego Kapitalizm amerykański Model europejski Kapitalizm azjatycki Konsumpcja wewnętrzna Negocjowane porozumienia i kompromisy partnerów społecznych Ekspansja gospodarcza (eksportowa) i wysoki poziom oszczędności

14 Typy gospodarek rynkowych: zarządzanie gospodarką Kapitalizm amerykański Model europejski Kapitalizm azjatycki Korporacja jako podstawowa forma organizacyjna; rynkowo-konfrontacyjny mechanizm decyzyjny Struktury mieszane grupy finansowoprzemysłowe oraz sektor państwowy (publiczny); rynkowo-negocjacyjny mechanizm decyzyjny: informowanie i konsultacja (czasem współzarządzanie) w przedsiębiorstwach Konglomeraty przemysłowo-handlowo-finansowe ( rodziny przedsiębiorstw )

15 Typy gospodarek rynkowych: regulacyjna i redystrybucyjna rola państwa Kapitalizm amerykański Model europejski Kapitalizm azjatycki Ograniczona. Ochrona konkurencji i wymuszanie przestrzegania reguł gry rynkowej Aktywna. Prowadzenie polityki społecznogospodarczej umoŝliwiającej realizację zasady solidarności społecznej. Redystrybucja Główny architekt strategii rozwoju: oddziaływanie na cele, formy organizacyjne i ich realizację

16 Typy gospodarek rynkowych: bariery Kapitalizm amerykański Model europejski Kapitalizm azjatycki Marginalizacja grup społecznych Rosnące koszty, nieefektywne uŝytkowanie zasobów Ograniczane swobody indywidualnej

17 Praca ludzka w ujęciu socjologicznym Aktywności, których bezpośrednim lub pośrednim celem jest pozyskiwanie środków słuŝących podtrzymaniu egzystencji gatunku ludzkiego i świata, który stworzył i przyswoił, zwiększanie szans przeŝycia w danym środowisku, poprzez jego opanowanie i przetworzenie Ujęcie szersze niŝ rynkowe: to nie tylko aktywność skutkująca wymiernymi korzyściami wycenionymi na rynku w postaci dochodu (wolontariat, praca społeczna, praca w gospodarstwie domowym) OdróŜnienie od pracy zwierząt: zróŝnicowane, świadome działania Funkcjonowanie w systemie wartości Kultura pracy: całość wartości, norm, zwyczajów, symboli, języka i wiedzy na temat pracy (specyficzne dla danego środowiska zawodowego czy społeczeństwa). Kultura pracy w Polsce

18 Znaczenie pracy w Ŝyciu człowieka Źródło: Wartości Ŝyciowe, Komunikat z badań, CBOS, Warszawa 2004

19 Normy związane z pracą Norma włączenia w pracę Norma obowiązku pracy

20 Stosunek do pracy Punitywne podejście do pracy Instrumentalne podejście do pracy Autoteliczne podejście do pracy

21 Stosunek do pracy Proszę powiedzieć, który z przedstawionych poglądów jest bliŝszy Pana(i) przekonaniom? Praca nadaje sens życiu Trudno powiedzieć Praca to tylko sposób na zdobycie pieniędzy, nikt nie pracowałby, gdyby nie musiał 72% 24% 4% Źródło: Praca jako wartość, Komunikat z badań, CBOS, Warszawa 2004

22 Stosunek do pracy Źródło: Praca jako wartość, Komunikat z badań, CBOS, Warszawa 2004

23 Zainteresowania socjologii pracy Rynek pracy jako społeczna instytucja Społeczny podział pracy Socjalizacja do pracy Stosunki pracy i przetarg (negocjacje) zbiorowy

24 Dziękuję za uwagę dr Piotr Ostrowski Instytut Socjologii Uniwersytet Warszawski