Próba klasyfikacji o inspiracji kognitywnej
|
|
- Kinga Bednarczyk
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ARTYKUŁY Agresja werbalna Próba klasyfikacji o inspiracji kognitywnej Dr Anna Różyło KUL St a l o w a Wo l a Ur. w 1969 r. w Łodzi. Ukończyła studia polonistyczne i religioznawcze na UJ, doktorat z zakresu językoznawstwa obroniła na UMCS, autorka kilkunastu artykułów i książki oraz redaktor tomów pokonferencyjnych skoncentrowanych na problematyce językowego obrazu świata i semantyki religijnej; inicjatorka i organizatorka cyklu interdyscyplinarnych konferencji poświęconych konceptualizacji pojęć religijnych w różnych językach i odmianach języka. Zainteresowania naukowe dotyczą zwłaszcza: problematyki JOS, pragmatycznych aspektów języka (j. mediów, reklamy i polityki), semantyki religijnej i międzykulturowej. Z codziennego doświadczenia znamy sytuacje, w których jedna osoba kieruje do innej słowa, które ranią. Takie zachowanie - zwłaszcza, jeśli towarzyszy mu czytelna intencja mówiącego, aby dokuczyć drugiemu, skrzywdzić go określamy jako agresję werbalną. Przedmiotem tego artykułu będzie refleksja nad istotą agresji werbalnej a celem: wskazanie jej cech konstytutywnych (prototypowych) i próba klasyfikacji kognitywnej głównych jej typów. 1. Propozycje definiowania zjawiska w literaturze przedmiotu Choć zjawisko agresji werbalnej jest dostrzegane i chętnie opisywane przez przedstawicieli różnych dyscyplin nauk humanistycznych 1 i społecznych oraz prowokuje żywe refleksje teoretyków i praktyków wychowania, to trudno wskazać jego jedną, powszechnie akceptowaną definicję 2, co więcej: w literaturze (i praktyce pedagogicznej) używa się w funkcji terminów także innych określeń: (agresja słowna, atak słowny, przemoc słowna, przemoc werbalna, wypowiedzi agresywne, agresywny język a także przemoc językowa i język agresji), które przez różnych badaczy są traktowane albo jako synonimy agresji werbalnej, albo nazwy bliskoznaczne. Dlatego zamiast przytaczać rozmaite definicje, omówię najpierw 3 kategorie cech, które zwykle są w nich wymieniane: forma, intencje agresora i skutki. FORMA w aktach agresji werbalnej narzędziem działania jest język, wykorzystuje się struktury języka, aby skrzywdzić drugiego lub posługuje się nimi w taki sposób, że mimo braku złych intencji odbiorca może poczuć się skrzywdzony 3. Agresja werbalna może dokonywać się w trakcie rzeczywistego kontaktu z wykorzystaniem kanału głosowego, ale ranić mogą też słowa 1 2 Por. np. M. Peisert, Formy i funkcje agresji werbalnej. Próba typologii, Wrocław, Por. hasła dotyczące różnych aspektów agresji, przemocy w Encyklopedii pedagogicznej XXI wieku, red. T. Pilch, t. I Warszawa 2003, t. IV Warszawa Przenikliwą analizę tego zjawiska w relacjach rodzic/zwierzchnik dziecko/podwładny przedstawił T. Gordon, por. np. T. Gordon, Wychowanie bez porażek, Warszawa
2 ARTICLES zapisane czy utrwalone w inny sposób 4. W aktach agresji werbalnej zwykle są wykorzystywane te środki, które sprzyjają ujawnianiu gwałtownych emocji negatywnych, m. in. łamiące tabu językowe wulgaryzmy, podniesiony ton głosu. Można wskazać typowe gatunki wypowiedzi, w których zwykle przejawia się agresja werbalna, np. groźba, ośmieszanie, obmawianie, itd. INTENCJE AGRESORA intencja skrzywdzenia tego, do kogo mówiący kieruje swoje słowa jest uznawana (zwłaszcza w starszych pracach) za konstytutywny składnik agresji werbalnej. Jednak, jak relacjonuje E. Jarosz, pogłębione badania nad przemocą, zwłaszcza przemocą w rodzinie, wykazały, że gwałtowne i raniące dla domowników zachowanie agresora nie zawsze było przez niego świadomie kierowane przeciwko nim 5. W takim przypadku nie można powiedzieć, żeby osoba agresywna nie wiedziała, co robi, ale raczej, że w polu jej uwagi skutki własnego agresywnego działania nie zajmowały pierwszoplanowego miejsca. W każdym razie nieoczywistość kryterium intencji agresora sprawiła, że w definiowaniu odwoływano się do punktu widzenia osoby pokrzywdzonej: za akt agresji werbalnej uważa się każdą wypowiedź, która mogła kogoś urazić, spowodować, że ktoś poczuł się skrzywdzony. Czy nie jest to jednak kryterium zbyt szerokie i w skrajnych przypadkach tak dalece subiektywne, że uniemożliwiające jakiekolwiek przewidywanie czy obiektywną ocenę? Poza tymi najważniejszymi kategoriami niektórzy badacze do definicji agresji werbalnej (lub pojęcia synonimicznego) wprowadzają jeszcze informacje: charakteryzujące agresora lub ofiarę, typowe miejsca lub okoliczności aktu agresji werbalnej, rozróżnienie 3 typów agresji (bezpośredniej, pośredniej lub przemieszczonej), informacje nt. przyczyn agresji a nawet sposobów skutecznej obrony przed nią. Choć niewątpliwie poszerzają one naszą wiedzę o agresji werbalnej, sam fakt, że nie są powszechnie wymieniane, każe przypuszczać, że nie są one cechami prymarnymi, których pominięcie uniemożliwiałoby zdefiniowanie pojęcia. Należy też podkreślić, że w literaturze zwłaszcza pedagogicznej - najczęściej objaśnia się, czym jest agresja werbalna, przez wymienienie krótszej lub dłuższej listy przykładów (np. Wyraża się ona w niektórych żądaniach, rozkazach, wyzwiskach, przezwiskach, lekceważącym traktowaniu, podjudzaniu do agresji, odmowie udziału we wspólnym działaniu, odbieraniu przysługujących komuś uprawnień, zawstydzaniu, pretensjach, groźbach 6 ), a nie podanie cech kategorialnych tego pojęcia. Tym bardziej uzasadnione wydaje się zatem dążenie do ich wskazania. Warto zatem zapytać, czy możemy wskazać jakieś w miarę obiektywne, czy przynajmniej: intersubiektywne kryteria, aby nasz osąd: co jest, a co nie jest agresją werbalną, nie był zależny od dwóch, zwykle niesprowadzalnych do Taki sposób odreagowania agresji wobec kogoś, przez kogo czujemy się bardzo skrzywdzeni np. w formie napisania do niego listu (który później wcale nie musi być wysłany) jest polecany przez niektórych psychoterapeutów, ale też propagowany w popularnych poradnikach, por. na ten temat: P. Mellody, Toksyczne związki..., Warszawa, Encyklopedia..., t. IV, hasła: Przemoc w rodzinie analiza zjawiska i Przemoc we współczesnym świecie profilaktyka i resocjalizacja. 6 Op.cit. t.1, s. 44.
3 siebie, opinii: o intencjonalności agresora i krzywdzie ofiary? 2. Wulgaryzmy i inne językowe wyznaczniki agresji werbalnej Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów określa wulgaryzm, jako jednostkę leksykalną, za pomocą, której mówiący ujawnia swoje emocje względem czegoś lub kogoś, łamiąc przy tym tabu językowe 7. Natomiast Słownik wiedzy o kulturze opisuje wulgaryzm, jako wyraz, wyrażenie, zwrot, obraz, dźwięk uważany w danej kulturze czy środowisku za pospolite, ordynarne, prostackie 8. Im bardziej rozchwiane normy językowe lub mniej kulturalne, typowe w danym środowisku, sposoby porozumiewania się, tym bardziej wulgarne mogą być wypowiedzi, które w rozumieniu mówiących nie będą jeszcze łamały owego tabu językowego. Wydaje się, że z podobnym zjawiskiem mamy obecnie do czynienia w środowisku młodzieży. Wulgaryzmy są też określane jako wyrazy niecenzuralne, co dobrze oddaje powszechną do niedawna intuicję, że stosowanie w komunikacji słów ordynarnych, nieprzyzwoitych, grubiańskich i prostackich nie tylko źle świadczy o nadawcy, ale także jest niegrzeczne wobec uwikłanego w taką rozmowę odbiorcy. To dlatego nawet obecnie, gdy stosowanie wulgaryzmów także w zwykłych, codziennych okolicznościach stało się powszechną praktyką milionów Polaków, odczuwamy niesmak słysząc wulgarne określenia z ust młodych, pięknych dziewczyn czy kierowane przez matki do małych dzieci. Nieprzystawalność kategorii delikatności i wulgarności ujawnia nam w takich ARTYKUŁY sytuacjach szczególnie wyraziście cechy charakterystyczne tej ostatniej i pozwala zrozumieć, dlaczego wulgaryzmy są uważane za typowe językowe środki wyrażania emocji negatywnych o wielkim natężeniu, dobrze służące atakowi, agresji werbalnej, ale właśnie dlatego niepolecane w normalnych kontaktach społecznych. Zestawienie wulgaryzmów z funkcją wyrażania agresji jest w świadomości użytkowników polszczyzny tak znaczne, że nawet gdy przebywają w bezpośrednim otoczeniu osób ich nadużywających, starają się znaleźć dalej od nich, nawet wtedy, gdy słowa nie są kierowane intencjonalnie do owych przypadkowych świadków (por. spontaniczne odsuwanie się od klnącego w autobusie, na przystanku). Wydaje się, że o takim zachowaniu osób postronnych decydują nie tylko kwestie estetyczne. Warto w tym kontekście przytoczyć jeszcze 2 fakty. W polszczyźnie mówi się aż uszy więdły opisując sytuację, w której ktoś bardzo klął, ta metafora językowa trafnie ujmuje dyskomfort przymusowego słuchacza i niszczycielską moc wulgaryzmów. Także Ustawa o Języku Polskim z dnia 7 października 1999 roku mówi, że jeśli ktoś w miejscu publicznym używa wulgarnych słów będzie pociągnięty do odpowiedzialności 9 uznając tym samym szkodliwość oddziaływania wulgaryzmów nie tylko w stosunku do osób, przeciwko którym jest kierowana wypowiedź, ale też wobec wszystkich innych przypadkowych słuchaczy. Poza wulgaryzmami możemy wskazać jeszcze inne językowe wykładniki agresji: wyzwiska (wyrazy, w których znaczeniu dominuje nacechowanie negatywne, np Grochowski M., Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, Warszawa 1995, s. 15. Antosik W., Jaskłowska-Ferrera B., Kardasz M., Słownik wiedzy o kulturze, Warszawa 2009, s
4 ARTICLES bachor, bękart wobec neutralnych emocjonalnie: dziecko, nieślubne dziecko), nadużywanie trybu rozkazującego, ton głosu itd. Należy też wyraźnie podkreślić, że właściwie każdy środek językowy użyty w wypowiedzi może zyskać tekstową funkcję wyrażania agresji, bowiem na znaczenie pragmatyczne znaczenie faktycznie użytych słów w konkretnej sytuacji składa się zarówno ich znaczenie kodowe (podawane w słownikach) jak i towarzysząca ich wypowiadaniu, modyfikująca to znaczenie sytuacja (np. okrzyk: och, jaka piękna sukienka! artykułowany z szyderczym uśmiechem w rzeczywistości nie jest pochwałą). Warto też zaznaczyć, że nasza kompetencja językowa nie sprowadza się jedynie do umiejętności artykulacji i rozpoznawania dźwięków mowy czy poprawnego używania słów danego języka. Anna Wierzbicka (wykorzystując inspirację Bachtina) wykazała, że użytkownicy języka komunikując się wykorzystują utrwalone w danym społeczeństwie gatunki wypowiedzi, tzw. genry mowy 10. Wśród nich polszczyzna zna np. takie jak obmowa, która stanowi przykład agresji werbalnej par excellence, zawsze bowiem obmawiający używa słów, aby zaszkodzić obmawianemu, lub takie jak groźba czy szantaż, gdy mówiący wykorzystuje swoją przewagę, aby zmusić kogoś do podporządkowania się jego woli. Choć oba te genry mowy mogą służyć krzywdzeniu odbiorcy, nie są już chyba tak jednoznacznymi przykładami agresji werbalnej jak obmowa. To, czy dostrzeżemy w nich bowiem przemoc słowną zależy pewnie od sytuacji gdy rodzic mówi stanowczo: nie ma odrobionych lekcji, nie ma komputera dziecko może dostrzec w tym szantaż, pedagog może doradzić inny sposób komunikowania się w rodzinie, ale nikt chyba nie będzie zdania, że to przykład agresji werbalnej. Wnikliwie o podobnych sytuacjach pisał T. Gordon 11 przedstawiając typową dwunastkę rodzajów wypowiedzi rodziców, które sprawiają, że w trudnych dla dziecka sytuacjach, gdy usłyszy takie właśnie wypowiedzi, prawdopodobnie odczuje bolesny brak akceptacji ze strony rodziców. Komunikacja będzie zaburzona, w wielu przypadkach dziecko może poczuć, że rodzic czy nauczyciel nadmiernie wkracza na jego terytorium (jest agresorem ), natomiast sam rodzic bardzo często w ogóle nie jest świadomy tego faktu bądź uzasadnia użycie stanowczego tonu w groźbie zakładanym dobrem dziecka. Czy i w takich sytuacjach należałoby mówić o agresji werbalnej? 3. Terminy językoznawcze jako narzędzia opisu agresji werbalnej Językoznawcy podkreślają, iż każda wypowiedź jest aktem mowy tzn. konstrukcją słowną o określonej intencji. Mówimy, aby coś zdziałać 12. John Austin wyodrębnił trzy płaszczyzny aktów mowy: 1. lokucję odnoszącą się do treści wypowiedzi (o czym się mówi), 2. illokucję odnoszącą się do siły wypowiedzi (jak się mówi - prośba o przepisanie tekstu i polecenie przepisania różnią się właśnie siłą illokucyjną, natomiast ich lokucja jest taka sama); 3. perlokucję odnoszącą się do skutków wypowiedzi - oddziaływanie na odbior- 10 A. Wierzbicka, Genry mowy [w:] Tekst i zdanie, red. T. Dobrzyńskiej i E. Janus, Wrocław T. Gordon, op. cit. s Por. przystępne omówienie i podstawowa bibliografia źródłowa: Tabakowska E. (red.), Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków 2001.
5 cę (np. jego reakcja emocjonalna, wykonanie pewnej czynności). Perlokucja jako skutek wypowiedzi zależy od nadawcy, ale przede wszystkim od samego odbiorcy wypowiedzi: ta same słowa wypowiedziane do różnych osób lub nawet do tej samej osoby będącej w różnym stanie emocjonalnym lub posiadającej różną wiedzę o temacie wypowiedzi mogą wywoływać odmienne skutki także niezamierzone przez mówiącego. Warto Tabela 1. Dostrzeganie agresji słownej ARTYKUŁY o tym pamiętać i zwłaszcza w trudnych sytuacjach starać się przemyśleć: jaki chcemy osiągnąć cel naszą wypowiedzią, o czym w związku z tym będziemy mówić (lokucja), w jaki sposób, z jaką siłą (illokucja) i obserwować efekt naszej wypowiedzi (perlokucja). Dzięki temu, jeśli efekt okaże się inny od zamierzonego, możemy na bieżąco korygować naszą wypowiedź, dostosowywać się od możliwości percepcyjnych odbiorcy. Liczba odpowiedzi/ Procenty Czy wśród poniższych sytuacji dostrzegasz agresję słowną? Dziewczyny 14 lat Dziewczyny 16lat Chłopcy 14 lat Chłopcy 16 lat Nieokreśleni Razem Chłopcy, grając w piłkę, używają słów niecenzuralnych pod wpływem emocji Dziewczyna ironicznie, szyderczo, ale bez wulgaryzmów, wyśmiewa strój koleżanki Grupka chłopaków idąc przez miasto docina sobie dla zabawy, zachowują się głośno, używają wulgaryzmów Młoda matka pociesza swoje dziecko, któremu inne, starsze, zajęło huśtawkę, mówiąc: nie płacz, już ja, k., s. itp. 2 mężczyzn spokojnie rozmawia na przystanku, jako przerywniki co drugie słowo k. s itp. Zdenerwowana, zapłakana żona krzyczy do męża: jesteś do niczego, ty zawsze musisz nawalić, nigdy się ze mną nie liczysz, zawsze wszystko na mojej głowie itp. - bez wulgaryzmów Nauczyciel do bardzo słabego i leniwego ucznia: Ty, Franek, to się już nie przemęczaj nauką, z Twoimi możliwościami i tak zawsze będziesz miał pałę. N % N % N % N % N %
6 ARTICLES Warto w tym kontekście spojrzeć na agresję werbalną. Jej elementy są łatwo dostrzegalne w płaszczyźnie illokucyjnej. Przede wszystkim, gdy o sile wypowiedzi świadczą użyte wulgaryzmy, wyzwiska czy inne niecenzuralne wyrazy. Badacze podkreślają, że o sile wypowiedzi mogą także decydować np. użycie trybu rozkazującego, a także sam sposób wypowiedzi: ton głosu, towarzysząca gestykulacja, mimika twarzy. Bywa jednak i tak, że mówiący rani odbiorcę, mimo, że w jego wypowiedzi nie ma wskazanych wyżej elementów. Użycie zwykłych, nienacechowanych słów w złej intencji dokuczenia komuś, ironizowanie na jego temat itp. może być zaliczone do przemocy psychicznej realizowanej środkami językowymi, a więc jest agresją werbalną (np. och, jaki masz modny strój czy ale się ubrała - z intencją wyśmiewania gorzej ubranej koleżanki) 13. W badaniach A. Zalewskiej 14 poproszono wprost 50 gimnazjalistów, aby uszeregowali różne wypowiedzi od najbardziej do najmniej agresywnych. Tabela nr 1. Dostrzeganie agresji słownej. Liczba odpowiedzi przekracza 100%, ankietowani zaznaczali więcej niż 1 odpowiedź. Źródło: A. Zalewska, op.cit. Nie miejsce tu na szersze omówienie, toteż poprzestanę na wskazaniu najważniejszych prawidłowości. 1. Potwierdziło się potoczne przekonanie, że jako agresywne odbierane są przede wszystkim takie wypowiedzi, w których wyraźna jest chęć skrzywdzenia drugiej osoby, nawet jeśli pozbawione są wulgaryzmów (najwięcej wskazań (34) na wyśmiewanie stroju koleżanki, wysoka pozycja (18 wskazań) przykładu, gdy nauczyciel ironicznie ośmiesza ucznia mniejsza liczba wskazań wynika być może z faktu, że leniwy uczeń nie pasuje do wizerunku całkowicie niewinnej ofiary dręczonej przez jednoznacznie złego agresora). Drugim najczęściej wybieranym przy- 2. kładem agresji było używanie wulgaryzmów podczas meczu, na taki wynik miały wpływ w znacznym stopniu odpowiedzi chłopców z I klasy, których prawdopodobnie nauczyciele często na to uczulają. Dla większości pozostałych bardziej typowym przykładem agresji werbalnej okazał się przykład młodej matki pocieszającej dziecko z użyciem nieprzystających do takiej sytuacji wulgaryzmów. Także inne zachowania z użyciem wyrazów niecenzuralnych były odbierane jako agresja werbalna, przy czym zaznaczyła się znamienna prawidłowość: badani gimnazjaliści za mniej niewłaściwe uznali użycia wulgaryzmów w rozmowie mężczyzn niż w wypowiedziach chłopaków czy młodej matki. Przykład 6. Zdenerwowana, zapłaka- 3. na żona krzyczy do męża: jesteś do niczego, ty zawsze musisz nawalić, nigdy się ze mną nie liczysz, zawsze wszystko na mojej głowie itp. - bez wulgaryzmów dla badaczy byłby niewątpliwym przykładem agresji werbalnej używając bowiem licznych środków językowych (m.in. krzyk, mnożenie oskarżycielskich wypowiedzi TY (Gordon), stosowanie krzywdzących i z definicji nieprawdziwych uogólnień: zawsze, nigdy, wszyst- 13 Grzegorczykowa R., Wprowadzenie do semantyki językowej, Warszawa 2001, s , s , 206 s A. Zalewska, Agresja werbalna w opinii uczniów klas pierwszej i trzeciej Gimnazjum nr 2 im. Jana Pawła II w Stalowej Woli, niepublikowana praca licencjacka, prom. A. Różyło.
7 ko). Mimo to tylko nieliczni badani uczniowie uznali, że jest to przykład agresji werbalnej, prawdopodobnie dlatego, że atakująca w tym przykładzie (a więc w istocie zachowująca się agresywnie) kobieta występuje w roli pokrzywdzonej i to pokrzywdzonej wielokrotnie. Wydaje się, że nie tylko badani gimnazjaliści, ale także wiele innych osób jest przywiązanych do biało-czarnej wizji świata i niełatwo dopuszcza do swojej świadomości możliwość, że ktoś krzywdzony sam może stać się agresorem, często nawet większym; że zbyt często łatwo pozwalamy sobie w poczuciu słusznego gniewu czy bezsilnej rozpaczy na używanie jakże bolesnej a jednocześnie nie przynoszącej dobrych rozwiązań agresji werbalnej. Nie wszystkie dane do wyboru wypowiedzi okazały się zatem dla badanych równie dobrymi przykładami agresji. Jak wykazały badania E. Rosch 15 w naszych kategoryzacjach wykorzystujemy pojęcie prototypu (najlepszego, wzorcowego przedstawiciela danej kategorii (np. jabłko najlepszy przykład owocu), a jeśli w rzeczywistości taki idealny przykład nie istnieje, to na pojęcie prototypu danej kategorii składa się wiązka najważniejszych dla niej, konstytutywnych cech). W ramach danej kategorii naturalnej istnieją elementy o różnym statusie: lepsi i gorsi przedstawiciele danej kategorii (odpowiednio zajmujący miejsce bliżej centrum kategorii lub dalej od niego). Na peryferiach kategorii znajdują się elementy, które są dla niej ARTYKUŁY najmniej reprezentatywne (lub ich przynależność do tej kategorii jest wręcz dyskusyjna np. w polu semantycznym DRÓB w centrum jest kura (najpopularniejszy i najbardziej typowy u nas gatunek drobiu), dalej indyk, kaczka, gęś a struś na peryferiach pola (egzotyczny, hodowany u nas od niedawna, za duży jak na drób a jego mięso traktowane jest raczej jako ciekawostka kulinarna, a nie podstawa wyżywienia)). 4. Próba klasyfikacji i jej pedagogiczne aplikacje Odwołując się do wprowadzonych przez kognitywistów pojęć centrum i peryferii danej kategorii możemy powiedzieć, że są różne typy agresji werbalnej, toteż zasadna wydaje się próba przedstawienia takiej klasyfikacji aktów agresji werbalnej, która z jednej strony mogłaby pomieścić najróżniejsze jej typy, także takie, które są aktami agresji tylko w odczuciu jednej ze stron (agresora, ofiary lub osoby trzeciej), z drugiej natomiast zdawałaby jasno sprawę z powszechnej intuicji użytkowników języka. Za prototypowe możemy uznać takie wypowiedzi, które mają obie cechy: wypowiedź ma złą intencję (jest skierowana przeciw odbiorcy) i występują wyrazy niecenzuralne, grubiańskie. Agresja jest wtedy bezpośrednia i zdaniem ofiary oraz osób trzecich (obserwatorów) nieuzasadniona. Agresor jest oceniany jednoznacznie negatywnie. Przykłady takich wypowiedzi należałoby umieścić w centrum kategorii: AGRESJA WERBAL- NA, na wykresie pozycja Na temat kognitywnego opisu języka por. przede wszystkim: Tabakowska E., op. cit. Warta polecenia jest też klasyczna praca G.Lakoffa i M. Johnsona, Metafory w naszym życiu, Warszawa Syntetyczny przegląd najważniejszych tez kognitywistów nt. utrwalonych w języku prawidłowości ludzkiego myślenia, por. A. Różyło, Dzień, noc i inne pory doby studium porównawcze polszczyzny ogólnej i poezji Haliny Poświatowskiej, Sandomierz 2004, rdz. I, zwłaszcza s i
8 ARTICLES Drugim wyrazistym konceptualnie typem agresji słownej są takie użycia języka, których celem jest skrzywdzenie kogoś, nadawca nie używa jednak typowych słów niecenzuralnych czy powszechnie uznanych za obraźliwe (na wykresie pozycja 2.). Agresja jest wtedy zwykle pośrednia, dlatego dla ofiary może być trudniejsza do odparcia i szczególnie bolesna. Agresor we własnych oczach może uchodzić za osobę kulturalną, wyrobioną językowo i czuć się dzięki temu lepszy od napastowanego. Ten typ agresji słownej bywa wykorzystywany także w celach obronnych, nie należy go jednak mylić z prawdziwą asertywnością, w której otwarcie, nazywając rzeczy po imieniu mówi się o swoich odczuciach i oczekiwaniach. Za szczególną odmiankę drugiego typu agresji werbalnej można uznać ostentacyjne zaniechanie działania językowego, intencjonalnie karze się kogoś, krzywdzi poprzez zaprzestanie kontaktu językowego, wykluczenie z rozmowy. Wykres 1. Pole semantyczne: AGRESJA WERBALNA. Opracowanie własne. Za kolejny typ agresji werbalnej możemy uznać wypowiedzi, w których brak dominującej intencji krzywdzenia, ale są nasycone wyrazami uznawanymi za niecenzuralne (na wykresie pozycja 3.). Osoba zachowująca się wulgarnie, pomimo że intencjonalnie nie chce krzywdzić, sprawia, że inni mogą poczuć się urażeni. Tu będą należały podawane wyżej przykłady osób trzecich zniesmaczonych czyimś Wykres 1. Pole semantyczne: AGRESJA WERBALNA. 208 Opracowanie własne.
9 głośnym i wulgarnym zachowaniem czy nawet odczuwających zagrożenie z tego powodu. Inny przykład to okrzyk sp.! zdenerwowanego ucznia do nauczyciela, który rozdziela bijących się. Uczeń wykrzykując wulgaryzm koncentruje się na swojej wściekłości czy bólu, a nie ma intencji dokuczenia nauczycielowi. Ostatni z głównych typów agresji werbalnej (na wykresie pozycja 4.) obejmuje wypowiedzi, które nie zawierają wyrazów niecenzuralnych i w odczuciu mówiącego nie mają złej intencji. Dla odbiorcy jednak mogą okazać się raniące np. opryskliwe odwalcie się wszyscy ode mnie słowa zdenerwowanego nastolatka wobec troskliwych rodziców 16. Umieszczam je na obrzeżach kategorii: agresja werbalna, w ten sposób ukazując, że nie mają one właściwie żadnych cech prototypowych (intencja krzywdzenia, ostre słowa wulgaryzmy), mogą jednak powodować podobne skutki. Według kognitywistów granice kategorii pojęciowych są nieostre, rozmyte i znajdujące się tam elementy dla jednych jeszcze będą się mieściły w granicach kategorii, a według innych już nie. Na koniec trzeba wspomnieć o jeszcze jednym typie wypowiedzi - takich, w których padają mocne wyrazy, także wulgaryzmy, jednak zarówno nadawca jak i odbiorca nie tylko nie dostrzegają w nich intencji rzeczywistego ataku (gwałtownego wyrażenia niechęci), ale wręcz traktują je jako wyznaczniki szczególnego, grupowego języka, którego odrębność umacnia ich relację (por. cechy niektórych socjolektów, slangu, gwary uczniowskiej czy okrzyki chłopaków grających w piłkę nożną). Taka komunikacja wewnątrz grupy może nie być traktowana jako agresja 16 Tabakowska E., op.cit., s , s ARTYKUŁY werbalna, dlatego jej oznaczenie na wykresie (pozycja 5.) umieściłam poza kategorią. Należy jednak bardzo wyraźnie zaznaczyć, że takie zachowanie językowe w obecności osób postronnych jest naganne, bowiem jest dla nich dokuczliwe ( uszy więdną ). Na pewno także stwierdzenie faktu, że w języku grupowym nadużywanie wulgaryzmów jest normą, nie jest równoznaczne z pochwałą tego stanu, a z pedagogicznego punktu widzenia stanowi raczej wyzwanie do podjęcia działań wychowawczych. Wymienione 4 główne typy agresji werbalnej nie wyczerpują oczywiście wszystkich możliwości, wydają się jednak na tyle wyraziste konceptualnie, że mogą stanowić punkty orientacyjne, względem których można umieszczać wszelkie inne przejawy agresji językowej. Powyższa klasyfikacja może być wykorzystana w celach pedagogicznych. Wiedza o agresji werbalnej i jej cechach prototypowych a także ta dotycząca istoty aktów mowy może uwrażliwić wychowanków na rolę intencji wypowiedzi, rozróżnienie między jej tematem a sposobem jego wyrażenia czy wagę opinii pokrzywdzonego jednym słowem podstawowa wiedza dotycząca budowy i funkcji aktów agresji werbalnej da edukowanym narzędzia umożliwiające refleksyjną ocenę zdarzeń zaistniałych i bardziej świadome kształtowanie własnej aktywności językowej. Sądzę też, że z pedagogicznego punktu widzenia ćwiczenia w znajdowaniu odpowiedniego miejsca dla konkretnych, wziętych z życia wypowiedzi na zaproponowanym wykresie miałyby wiele zalet także wtedy, gdy nie wszyscy dyskutanci zgodzą się na umieszczenie danej wypowiedzi w określonym miejscu wykresu. To może 209
10 ARTICLES być dobry trening nie tylko sprawności językowych (wyrażanie opinii, uzasadnianie, wyrażanie autentycznych emocji w dopuszczalnej społecznie formie), ale też rozwijania empatii, postawy szacunku wobec innych i zwyczajnej kultury bycia. Łobocki 17 przekonująco przedstawiał plusy otwartej dyskusji młodzieży nad niejednoznacznymi etycznie czy trudnymi zdarzeniami dla jej rozwoju moralnego i kształtowania poprawnych, odpowiedzialnych postaw wobec wartości. Streszczenie W artykule przedstawiono najważniejsze cechy dotychczasowych definicji agresji werbalnej, omówiono funkcję głównych jej wyznaczników językowych (przede wszystkim wulgaryzmów). Przybliżono pojęcia: aktu mowy, genru mowy i kognitywnej koncepcji kategorii naturalnej. Następnie wykorzystano te pojęcia do analizy aktów agresji werbalnej i zaproponowano klasyfikację najważniejszych jej typów wraz z graficznym jej przedstawieniem. Autorka wyraża przekonanie, że zaproponowana klasyfikacja i jej graficzne przedstawienie może przyczynić się zarówno do poszerzenia wiedzy dotyczącej agresji werbalnej jak i znaleźć zastosowanie w praktyce pedagogicznej. Summary The article presents the main characteristics of the existing definitions of verbal aggression and the function of profanity - the major language determinant of this aggression. Brought closer to the concept: the act of speech and cognitive concept of natural category. Then used these concepts to the analysis of acts of verbal aggression and its proposed classification of the major types, together with its graphical representation. The author believes that the proposed classification and its graphical representation can contribute both to broaden the knowledge of verbal aggression and find application in pedagogical practice. Dr Anna Różyło podczas spotkania z młodzieżą szkół średnich w Jarosławiu Łobocki, Wychowanie moralne w zarysie, Kraków 2001
kilka definicji i refleksji na temat działań wychowawczych oraz ich efektów Irena Wojciechowska
kilka definicji i refleksji na temat działań wychowawczych oraz ich efektów Irena Wojciechowska Nasza ziemia jest zdegenerowana, dzieci przestały być posłuszne rodzicom Tekst przypisywany egipskiemu kapłanowi
JAK KOMUNIKOWAĆ SIĘ SŁUCHAĆ I BYĆ WYSŁUCHANYM
JAK KOMUNIKOWAĆ SIĘ SŁUCHAĆ I BYĆ WYSŁUCHANYM Z a d a n i e f i n a n s o w a n e z e ś r o d k ó w N a r o d o w e g o P r o g r a m u Z d r o w i a 2 0 1 6-2 0 2 0 KOMUNIKACJA JEST KLUCZEM DO OSIĄGNIĘCIA
Referat: Krytyczne czytanie w polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej
Propozycje zintegrowanych programów edukacji zatwierdzone przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku szkolnego odpowiadają założeniom uprzednio opracowanej przez MEN Podstawie programowej kształcenia
Oferta wywiadówek profilaktycznych oraz warsztatów. Rodzice. lat na rynku. 100% pytanych Klientów poleca nasze usługi
9+ lat na rynku 100% pytanych Klientów poleca nasze usługi 6000+ godzin przeprowadzonych szkoleń oraz warsztatów Oferta wywiadówek profilaktycznych oraz warsztatów 150+ Instytucji skorzystało z naszych
Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej.
Temat: Moje zasoby moją szansą rozwoju kariery zawodowej i edukacyjnej. (źródło: Moja przedsiębiorczość materiały dla nauczyciela, Fundacja Młodzieżowej Przedsiębiorczości) Cele: Zainspirowanie uczniów
ANKIETA - Nauczyciele
Niniejsza ankieta jest anonimowa. Jej wyniki posłużą tylko i wyłącznie do badań społecznych. Prosimy o uważne przeczytanie ankiety oraz udzielenie rzeczywistych odpowiedzi na załączonej karcie kodowej.
Bezdomność- przeciwko stereotypom
Bezdomność- przeciwko stereotypom Scenariusz zajęć z zakresu przełamywania stereotypów dotyczących osoby bezdomnej. Autor: Barbara Ruksztełło- Kowalewska Scenariusz przygotowany w ramach projektu Agenda
JĘZYK JAKO KOMUNIKAT WYZWANIA I PORADY Z CYKLU: PORADY DYDAKTYKA
JĘZYK JAKO KOMUNIKAT WYZWANIA I PORADY Z CYKLU: PORADY DYDAKTYKA Definicje komunikacja ruch polegający na utrzymaniu łączności między odległymi od siebie miejscami, odbywający się środkami lokomocji na
Szkoła Podstawowa nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi w Raciborzu RAPORT EWALUACYJNY. Obszar: Efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej
Szkoła Podstawowa nr 1 z Oddziałami Integracyjnymi w Raciborzu RAPORT EWALUACYJNY Obszar: Efekty działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej oraz innej działalności statutowej szkoły. Wymaganie:
Z punktu widzenia kognitywisty: język naturalny
Z punktu widzenia kognitywisty: język naturalny Wykład V: Język w umyśle, świat w umyśle O obiektach Podejście zdroworozsądkowe: intuicyjna charakterystyka obiektów i stanów rzeczy Ale mówi się również
Składa się on z czterech elementów:
Asertywność umiejętność powiedzenia nie, odmowy lub obrony własnych postaw, granic, psychologicznych w taki sposób, aby z jednej strony nie odczuwać wyrzutów sumienia, że sie powidzialo nie, kiedy ktoś
akceptuję siebie, choć widzę też własne akceptuję innych, choć widzę ich wady jestem tak samo ważny jak inni ludzie Copyright by Danuta Anna
akceptuję siebie, choć widzę też własne wady akceptuję innych, choć widzę ich wady jestem tak samo ważny jak inni ludzie 1 1. Uległy (wycofany): Druga osoba jest ważniejsza niż ja 2. Agresywny (intruzywny):
Wprowadzenie do logiki Język jako system znaków słownych
Wprowadzenie do logiki Język jako system znaków słownych Mariusz Urbański Instytut Psychologii UAM Mariusz.Urbanski@.edu.pl język system znaków słownych skoro system, to musi być w tym jakiś porządek;
1. Czy uważasz się za osobę tolerancyjną?
Czy z tolerancją nam po drodze? Ankietę przeprowadzono w związku z Tygodniem Tolerancji obchodzonym 13-17 listopada 2017 r. w I Liceum Ogólnokształcącym im. Obrońców Westerplatte w Mrągowie. W badaniu
ZESTAWIENIE I ANALIZA PRÓBNEGO EGZAMINU Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO UCZNIÓW III KLAS GIMNAZJUM IM. JANA PAWŁA II W BUDZOWIE
ZESTAWIENIE I ANALIZA PRÓBNEGO EGZAMINU Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO UCZNIÓW III KLAS GIMNAZJUM IM. JANA PAWŁA II W BUDZOWIE 15 listopada 2012 roku w Gimnazjum w Budzowie odbył się próbny egzamin gimnazjalny
PROGRAM PROFILAKTYKI DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ nr 8 im. MIKOŁAJA KOPERNIKA w MALBORKU BEZPIECZNA I PRZYJAZNA SZKOŁA
PROGRAM PROFILAKTYKI DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ nr 8 im. MIKOŁAJA KOPERNIKA w MALBORKU BEZPIECZNA I PRZYJAZNA SZKOŁA Szkoła realizuje cele i zadania wychowawcze na podstawie Ustawy o systemie oświaty
Ankieta Bezpieczeństwo w szkole Rok szkolny 2015/2016
Ankieta Bezpieczeństwo w szkole Rok szkolny 2015/2016 Przeprowadziły i opracowały: Irena Kusienicka pedagog szkolny Gabriela Loch psycholog szkolny Kędzierzyn-Koźle 2016 Ankieta Bezpieczeństwo w szkole.
Co to jest asertywność
ASERTYWNOŚĆ Co to jest asertywność To umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, preferencje, uczucia, przekonania, poglądy, wartości, bez odczuwania wewnętrznego dyskomfortu i nie
Ocenianie zachowania
Ocenianie zachowania 1.Śródroczną i roczną ocenę klasyfikacyjną zachowania ustala wychowawca klasy po zasięgnięciu opinii nauczycieli, uczniów danej klasy, ocenianego ucznia oraz na podstawie comiesięcznych
śledzi tok lekcji, zapamiętuje najważniejsze informacje;
SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA POLSKIEGO W KLASIE II w I okresie Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: opanował technikę czytania; śledzi tok lekcji, zapamiętuje najważniejsze informacje;
ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH im. W. Witosa W JASIEŃCU RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ ROK SZKOLNY 2013/2014
ZESPÓŁ SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH im. W. Witosa W JASIEŃCU RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ ROK SZKOLNY 2013/2014 Ewaluacja wewnętrzna dotyczy wymagania: Respektowane są normy społeczne Ocena respektowania
JAK RADZIĆ SOBIE W SYTUACJI DOŚWIADCZENIA PRZEZ UCZNIA ZJAWISKA HEJTU. materiał dla uczniów
JAK RADZIĆ SOBIE W SYTUACJI DOŚWIADCZENIA PRZEZ UCZNIA ZJAWISKA HEJTU materiał dla uczniów SPIS TREŚCI 1. WSTĘP 2. STAŁEM SIĘ ODBIORCĄ HEJTU 2.1 DLACZEGO MNIE TO SPOTKAŁO? 2.2 CO MOŻESZ ZROBIĆ JAKO ODBIORCA
SZKOLNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA AGRESJI I PRZEMOCY. Bezpieczna szkoła
SZKOLNY PROGRAM PRZECIWDZIAŁANIA AGRESJI I PRZEMOCY na rok szkolny 2013/2014 oraz 2014/2015 Bezpieczna szkoła Szkoła Podstawowa nr 7 im. A. Mickiewicza w Świeciu Świecie, wrzesień 2013r 1 CELE PROGRAMU:
klas I-III Szkoły Podstawowej
Zadanie zostało zrealizowane we wszystkich klasach naszej szkoły. Osobami odpowiedzialnymi za ich realizacje byli: pedagog szkolny i wychowawcy klas. W klasach I-III Szkoły Podstawowej temat został dostosowany
KOMUNIKOWANIE SIĘ sztuka i umiejętność
KOMUNIKOWANIE SIĘ sztuka i umiejętność 1. ISTOTA I ZNACZENIE KOMUNIKOWANIA SIĘ 2. PROCES KOMUNIKOWANIA SIĘ 3. STYLE KOMUNIKOWANIA SIĘ 4. PRZESZKODY W KOMUNIKOWANIU SIĘ 1.ISTOTA I ZNACZENIE KOMUNIKOWANIA
Mówić, nie mówić, czyli o różnych sposobach komunikacji
Autor: Magdalena Warszowska Ptak Mówić, nie mówić, czyli o różnych sposobach komunikacji Tytuł cyklu WSiP: Historia i społeczeństwo Przedmiot: Historia i społeczeństwo (klasa IV szkoły podstawowej) Czas
Wybierz zdrowie i wolność
O przedsięwzięciu Program profilaktyki uzależnień Wybierz zdrowie i wolność Niniejszy program stanowi wypadkową zdobytej na szkoleniach wiedzy i doświadczeń własnych autorki, które przyniosło kilkanaście
Asertywność na nią nigdy nie jest za późno.
Asertywność na nią nigdy nie jest za późno. Asertywność to umiejętność należąca do podstawowych składników kompetencji społecznych, służąca obronie własnych praw, realizacji celów życiowych oraz swobodzie
SPRAWOZDANIE Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ. w roku szkolnym 2016/2017. Gimnazjum w Zespole Szkół w Zagórzanach
SPRAWOZDANIE Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ w roku szkolnym 2016/2017 Gimnazjum w Zespole Szkół w Zagórzanach 1. WPROWADZENIE W skład zespołu do spraw ewaluacji wewnętrznej wchodzą: p. Karina Szura, p. Małgorzata
ZESPÓŁ SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH NR 1 W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM
ZESPÓŁ SZKÓŁ OGÓLNOKSZTAŁCĄCYCH NR 1 W GORZOWIE WIELKOPOLSKIM RAPORT Z EWALUACJI WEWNĘTRZNEJ PRZEPROWADZONEJ W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 Czerwiec, 2013 r. Raport z ewaluacji wewnętrznej przeprowadzonej w
WOJEWÓDZKI KONKURS HUMANISTYCZNY DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH POZNAŃ 2011/2012 ETAP SZKOLNY
WOJEWÓDZKI KONKURS HUMANISTYCZNY DLA SZKÓŁ PODSTAWOWYCH POZNAŃ 2011/2012 Drogi Uczestniku! ETAP SZKOLNY Test zawiera pytania z kilku humanistycznych dziedzin. Prosimy Cię, abyś uważnie przeczytał teksty
- zna swoją rolę jako uczeń, Polak, Europejczyk, - zna pojęcia: sprawiedliwość, wolność, demokracja.
Edukacja społeczna Edukacja ekologiczna Edukacja prorodzinna Wdrażanie ucznia do różnorodnych form samorządności: - Samorząd Uczniowski, - Samorząd Klasowy, - gazetki szkolne, - dyżury klasowe, - sekcje
Model autokratyczny Model liberalny Model demokratyczny. Pozytywne i negatywne skutki
Model autokratyczny Model liberalny Model demokratyczny Pozytywne i negatywne skutki Dzieci mają niskie poczucie własnej wartości zachowują się ulegle. Lub przeciwnie buntują się przeciwko wszystkim i
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA NA LEKCJACH JĘZYKA NIEMIECKIEGO Rok szkolny 2018 / 2019 Opracowany w oparciu o Wewnętrzne Zasady Oceniania Szkoły Podstawowej w Ratowicach Anna Bala zswilhelm Przedmiotowy
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2016/2017 CZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ: GH-P7 KWIECIEŃ 2017 Zadanie 1. (0 1) 9) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek
OŚWIATA AUTYZM PRACA Z UCZNIEM ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI
OŚWIATA AUTYZM PRACA Z UCZNIEM ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI www.magazynnauczyciela.pl AUTYZM PRACA Z UCZNIEM ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI AUTYZM PRACA Z UCZNIEM ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI
Tematyka zajęć na Godzinę z wychowawcą dla klasy I technikum i zasadniczej szkoły zawodowej
Tematyka zajęć na Godzinę z wychowawcą dla klasy I technikum i zasadniczej szkoły zawodowej 1. Zapoznanie ze Statutem Szkoły, Programem Wychowawczym, Programem Profilaktyki, (dokumenty są dostępne na stronie
ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA
Strona1 ŻYWIOŁ WODY - ĆWICZENIA Cz. III Aby uzyskać namacalny efekt oddziaływania energii Żywiołu Wody w Twoim życiu - jednocześnie korzystaj i z przygotowanych tu ćwiczeń i z opisu procesów nagranych
Jestem już w sieci. Cyberprzemoc. fundacja. Realizator projektu:
T Cyberprzemoc Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach Narodowego Programu Zdrowia Realizator projektu: fundacja e d u k a c j i p o z y t y w n e j Grupa docelowa Czas
Kryzys w wartościowaniu i relacje rodzinne w świetle badań podopiecznych schroniska dla nieletnich i uczniów liceum
Kryzys w wartościowaniu i relacje rodzinne w świetle badań podopiecznych schroniska dla nieletnich i uczniów liceum Wartości, które człowiek ceni, wybiera i realizuje, pozostają w istotnym związku z rozwojem
Propozycja wykorzystania filmu edukacyjnego
Propozycja wykorzystania filmu edukacyjnego Agresja. 8 minut teorii Temat: Porozmawiajmy bez agresji. Przedmiot: lekcja wychowawcza Etap edukacyjny: gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne Czas trwania: 45
Mądrze ograniczać WYCHOWANIE MAŁEGO DZIECKA ELŻBIETA BEDNARZ
Mądrze ograniczać WYCHOWANIE MAŁEGO DZIECKA ELŻBIETA BEDNARZ Czym są ograniczenia w życiu dzieci? Dzieci potrzebują normatywnych zasad i granic - Relatywizm w podejściu do wartości czy jasne zasady? Na
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2018/2019
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2018/2019 CZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-P7 KWIECIEŃ 2019 Zadanie 1. (0 1) PF Zadanie 2. (0 1) II. Analiza i interpretacja
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2015/2016 JĘZYK POLSKI
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2015/2016 JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) Wymagania szczegółowe 2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne
Analiza wyników egzaminu gimnazjalnego 2013 r. Test humanistyczny język polski Test GH-P1-132
Analiza wyników egzaminu gimnazjalnego 2013 r. Test humanistyczny język polski Test GH-P1-132 Zestaw zadań egzaminacyjnych z zakresu języka polskiego posłużył do sprawdzenia poziomu opanowania wiedzy i
DIAGNOZA NA TEMAT ŚWIADOMOŚCI PRZEMOCY W RODZINIE WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY ZAMIESZKUJĄCYCH TEREN GMINY TŁUSZCZ
DIAGNOZA NA TEMAT ŚWIADOMOŚCI PRZEMOCY W RODZINIE WŚRÓD DZIECI I MŁODZIEŻY ZAMIESZKUJĄCYCH TEREN GMINY TŁUSZCZ Ośrodek Pomocy Społecznej Tłuszcz, 2014 r. ŚWIADOMOŚĆ NA TEMAT PRZEMOCY W RODZINIE WŚRÓD DZIECI
Szkolny kodeks postępowania wobec aktów agresji i przemocy Szkoły Podstawowej nr 29 w Lublinie Wstęp
Szkolny kodeks postępowania wobec aktów agresji i przemocy Szkoły Podstawowej nr 29 w Lublinie Wstęp Narastanie agresji i przemocy wśród dzieci i młodzieży jest obecnie jednym z najpoważniejszych problemów,
ANALIZA ANKIET DLA UCZNIÓW
wszyscy ankietowani ANALIZA ANKIET DLA UCZNIÓW Ankiety przekazano do realizacji wychowawcom w terminie od do listopada r. Ankietowanych było uczniów.. Czy byłeś/aś ofiarą przemocy w szkole lub jej okolicy
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2015/2016
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2015/2016 CZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-P2 KWIECIEŃ 2016 Zadanie 1. (0 1) 9) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek
SPRAWOZDANIE Z WYKONANIA ZADANIA NR 10. Cyberprzemoc
SPRAWOZDANIE Z WYKONANIA ZADANIA NR 10 Cyberprzemoc W ramach realizacji zadania 10 wybraliśmy temat Cyberprzemoc. Podczas wielu zajęć komputerowych, lekcji wychowawczych i spotkań z przedstawicielami Policji
Temat 1: Ja i inni, czyli komunikacja interpersonalna
Temat 1: Ja i inni, czyli komunikacja interpersonalna Kraków, 30 października 2015 Warsztaty z komunikacji społecznej: Język ciała z elementami komunikacji interpersonalnej mgr Dominik Borowski www.dominikborowski.eu
KRYTERIA OCEN Z JĘZYKA POLSKIEGO DLA UCZNIÓW KLAS IV ZGODNE Z PROGRAMEM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO SŁOWA NA START W KLASIE IV i VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ.
Polska Szkoła w Moss im. Jana Brzechwy KRYTERIA OCEN Z JĘZYKA POLSKIEGO DLA UCZNIÓW KLAS IV ZGODNE Z PROGRAMEM NAUCZANIA JĘZYKA POLSKIEGO SŁOWA NA START W KLASIE IV i VI SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Nr dopuszczenia
KRYTERIA OCENY ZACHOWANIA UCZNIÓW
KRYTERIA OCENY ZACHOWANIA UCZNIÓW ZACHOWANIE WZOROWE o honor i tradycje o piękno mowy ojczystej w szkole i poza nią systematycznie przygotowuje się do nieobecność na lekcjach jest zawsze usprawiedliwiona
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy EMPATYCZNA KOMUNIKACJA W RODZINIE Monika Korczak Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 24 października 2016 r. Komunikacja interpersonalna wymiana informacji między jej
Sprawozdanie z realizacji zadania nr. 6
Samorządowa Szkoła Podstawowa Lisewo 108 62-310 Pyzdry Sprawozdanie z realizacji zadania nr. 6,,PRZEPROWADZENIE WE WSZYSTKICH KLASACH KONWERSATORIÓW NT. KIBOLE, BLOKERSI, GRUPY PODWÓRKOWE CO ROBIĆ, JEŚLI
EGZAMIN W KLASIE TRZECIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018
EGZAMIN W KLASIE TRZEIEJ GIMNAZJUM W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 ZĘŚĆ 1. JĘZYK POLSKI ZASADY OENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ ARKUSZ GH-P7 KWIEIEŃ 2018 Zadanie 1. (0 1) 9) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych
SPOSÓB REALIZACJI METODY
HASŁO PROGRAMOWE Wprowadzenie do tematu interpersonalnej Zdefiniowanie najważniejszych pojęć Komunikacja niewerbalna 3 godziny TREŚCI KSZTAŁCENIA ZAGADNIENIA I PROBLEMY Co to jest komunikacja interpersonalna
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi
KONSPEKT ZAJĘĆ OPS MODUŁ 2 -s WSPARCIE PSYCHOLOGICZNE DLA OSÓB DŁUGOTRWALE BEZROBOTNYCH SPOTKANIE 1 PODSTAWY KOMUNIKACJI SPOLECZNEJ
KONSPEKT ZAJĘĆ OPS MODUŁ 2 -s WSPARCIE PSYCHOLOGICZNE DLA OSÓB DŁUGOTRWALE BEZROBOTNYCH SPOTKANIE 1 PODSTAWY KOMUNIKACJI SPOLECZNEJ zwiększenie umiejętności efektywnego komunikowania się rozwijanie technik
2 Barbara Grabek, Paulina Strychalska, Marzanna Polcyn. II. Przygotowanie przez uczniów klas II i III kodeksu kulturalnego ucznia- X 2016 Kodeks kultu
1 Szkolna akcja 2016/2017 Kultura osobista w różnych odsłonach MOTTO Nauka kształtuje świat dla człowieka, kultura kształtuje człowieka dla świata. Cel główny - Wpojenie uczniom wzorców kultury osobistej
r. rok szkolny 2012/2013
04.04.2013r. rok szkolny 2012/2013 Do sprawdzianu po szkole podstawowej przystąpiło 71 uczniów. Wszyscy uczniowie pisali sprawdzian w wersji standardowej. Struktura arkusza sprawdzającego umiejętności
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO I ANGIELSKIEGO. Klasy IV-VIII. Szkoła Podstawowa w Zdunach
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO I ANGIELSKIEGO Klasy IV-VIII Szkoła Podstawowa w Zdunach I. Umiejętności uczniów podlegające sprawdzaniu i ocenianiu Podczas trwania całego procesu
OCENĘ DOBRĄ OCENĘ DOSTATECZNĄ
Wymagania edukacyjne z języka polskiego dla kl. III niezbędne do uzyskania poszczególnych ocen klasyfikacyjnych śródrocznych (w wymaganiach rocznych mieszczą się wymagania śródroczne) OCENĘ CELUJĄCĄ otrzymuje
Psychologiczne skutki doświadczania przemocy w życiu dorosłym. Renata Kałucka
Psychologiczne skutki doświadczania przemocy w życiu dorosłym. Renata Kałucka Konferencja jest współfinansowana ze środków m.st. Warszawa. Porządek życia rodzinnego Zasady Granice Chaos Status quo związane
BIULETYN dla RODZICA
I NR 2/2014-2015 styczeń 2015 BIULETYN dla RODZICA Drogi Rodzicu! Odkrycie faktu, że Twoje dziecko jest ofiarą przemocy ze strony kolegów w szkole jest zawsze bolesnym doświadczeniem. Możesz czuć w takiej
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Talent autoprezentacji Sztuka zaprezentowania własnej osoby Katarzyna Lipska Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych im. prof. Edwarda Lipińskiego w Kielcach 26
Analiza wyników egzaminu gimnazjalnego 2016 r. Test humanistyczny język polski
Analiza wyników egzaminu gimnazjalnego 2016 r. Test humanistyczny język polski Arkusz standardowy zawierał 22 zadania, w tym 20 zadań zamkniętych i 2 zadania otwarte. Wśród zadań zamkniętych pojawiły się
Kontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1
Kontakty rodziców dzieci 6 i 7-letnich z przedszkolem/szkołą 1 Relacje między nauczycielami i rodzicami mogą być czynnikiem pośrednio wspierającym jakość nauczania uczniów, na co zwracają uwagę zarówno
Program profilaktyczny. Bądź sobą
Program profilaktyczny Bądź sobą przeznaczony dla klas IV VI Program opracowała: Monika Wandas-Wasieńko Cele programu: 1.Wzmocnienie więzi koleżeńskiej i grupowej. 2.Nawiązywanie nieagresywnych kontaktów.
ASERTYWNOŚĆ W RODZINIE JAK ODMAWIAĆ RODZICOM?
3 ASERTYWNOŚĆ W RODZINIE JAK ODMAWIAĆ RODZICOM? Czy potrzeby Twoich rodziców są ważniejsze niż Twoje? Czy kłócisz się z mężem o wizyty u mamy i taty? A może masz wrażenie, że Twoi rodzice nie zauważyli,
DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH
DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM I SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH TERAPIA PEDAGOGICZNA Uczniowie gimnazjów z trudnościami w czytaniu i pisaniu (diagnoza dysleksja rozwojowa) - usprawnianie funkcji percepcyjnych; - utrwalanie
ZADANIE 4 PRAWNA OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH CZŁOWIEKA W TYM NIETYKALNOŚCI CIELESNEJ A ZWYCZAJE SZKOLNE. Realizacja zadania poprzez następujące działania:
ZADANIE 4 PRAWNA OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH CZŁOWIEKA W TYM NIETYKALNOŚCI CIELESNEJ A ZWYCZAJE SZKOLNE Realizacja zadania poprzez następujące działania: 1. Happening Dzień bez wulgaryzmów 2. Wykonanie plakatów
Oto oryginalne opowiadanie ćwiczymy umiejętność redagowania opowiadania twórczego z użyciem dialogu
Oto oryginalne opowiadanie ćwiczymy umiejętność redagowania opowiadania twórczego z użyciem dialogu 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń: zna zasady tworzenia dialogu i zapisywania go w tekście, zna reguły
Magia komunikacji. - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem. Magia prostego przekazu
Magia komunikacji - Arkusz ćwiczeń - Mapa nie jest terenem Twoja percepcja rzeczywistości opiera się o uogólnionieniach i zniekształceniach. Oznacza to, że to, jak widzisz rzeczywistość różni się od rzeczywistości,
Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ. Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki
Efekty kształcenia dla kierunku studiów Etyka prowadzonego w Instytucie Filozofii UJ Studia pierwszego stopnia profil ogólnoakademicki Lp. K_W01 K_W02 Nazwa Wydziału: Wydział Filozoficzny Nazwa kierunku
ZESTAWIENIE I ANALIZA WYNIKÓW EGZAMINU Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO NA POZIOMIE PODSTAWOWYM UCZNIÓW III KLAS GIMNAZJUM. Statystyczna analiza danych
ZESTAWIENIE I ANALIZA WYNIKÓW EGZAMINU Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO NA POZIOMIE PODSTAWOWYM UCZNIÓW III KLAS GIMNAZJUM. 26. kwietnia 212 roku w Gimnazjum im. Kazimierza Górskiego w Resku odbył się egzamin gimnazjalny
Komunikacja interpersonalna w zespole
Komunikacja interpersonalna w zespole Partnerzy LOB Sylwia Sobiesiak TRAINING TREE Komunikacja łac. CommunicaLo = łączność, wymiana, rozmowa Jak rozmawiać? NADAWCA intencja kodowanie wiadomość przekaz
WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY dla uczniów klasy III Gimnazjum nr 47 sportowego w Krakowie opracowany: przez zespół polonistów gimnazjum
WYMAGANIA EDUKACYJNE NA POSZCZEGÓLNE OCENY dla uczniów klasy III Gimnazjum nr 47 sportowego w Krakowie opracowany: przez zespół polonistów gimnazjum CZYTANIE ZE ZROZUMIENIEM Obowiązuje znajomość lektur:
Analiza szczegółowa wyników uzyskanych na podstawie przeprowadzonych badań.
RAPORT Z BADAŃ DOTYCZĄCYCH POSTAW OSÓB DOROSŁYCH WOBEC STOSOWANIA KAR FIZYCZNYCH ORAZ SKALI WYSTĘPOWANIA ZJAWISKA PRZEMOCY NA TERENIE GMINY SAWIN SPORZĄDZONEGO W RAMACH PROJEKTU POZNAĆ ZROZUMIEĆ POMÓC
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 JĘZYK POLSKI
PRÓBNY EGZAMIN GIMNAZJALNY Z NOWĄ ERĄ 2016/2017 JĘZYK POLSKI ZASADY OCENIANIA ROZWIĄZAŃ ZADAŃ Copyright by Nowa Era Sp. z o.o. Zadanie 1. (0 1) 2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje [ ]. PP Zadanie
KSZTAŁTOWANIE I RESPEKTOWANIE NORM SPOŁECZNYCH
Gimnazjum im. Agaty Mróz Olszewskiej w Przytkowicach RAPORT Z EWALUACYJI WEWNĘTRZNEJ KSZTAŁTOWANIE I RESPEKTOWANIE NORM SPOŁECZNYCH Autorzy: Dorota Targosz Iwona Kondela Agnieszka Kot Data sporządzenia
Więcej arkuszy znajdziesz na stronie: arkusze.pl SPRAWDZIAN Klucz punktowania zadań. (zestawy zadań dla uczniów bez dysfunkcji)
SPRWDZIN 2013 Klucz punktowania zadań (zestawy zadań dla uczniów bez dysfunkcji) KWIEIEŃ 2013 Obszar standardów egzaminacyjnych Sprawdzana umiejętność (z numerem standardu) Uczeń: Uczeń: Sprawdzana czynność
Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych. z przedmiotu etyka
Wymagania edukacyjne niezbędne do otrzymania przez ucznia śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z przedmiotu etyka Klasa 5, rok szkolny 2017/2018 dr Grzegorz Rostkowski Odniesienia do podstawy
Program wychowawczy Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Żorach ZAGROŻENIOM. Autorzy programu: mgr Renata Gibas, mgr Barbara Suska
Program wychowawczy Zespołu Szkół Ogólnokształcących w Żorach ZAGROŻENIOM Autorzy programu: mgr Renata Gibas, mgr Barbara Suska Wstęp Wychodząc na przeciw potrzebom wynikającym z obserwacji, rozmów i analizy
OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU)
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU)
Kryteria oceniania z języka polskiego dla klasy III gimnazjum
Kryteria oceniania z języka polskiego dla klasy III gimnazjum Kształcenie literackie Ocena celująca Otrzymuje ją uczeń, którego wiedza i umiejętności znacznie wykraczają poza obowiązujący program nauczania.
Raport podsumowujący działalnos c Ogo lnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia w 2012 roku
Raport podsumowujący działalnos c Ogo lnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia w 2012 roku Działalność Ogólnopolskiego Pogotowia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Niebieska Linia
PROGRAM PROFILAKTYKI
Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Integracyjnymi im. Mieszka I w Świnoujściu PROGRAM PROFILAKTYKI ROK SZKOLNY 2010 2015 Tworzenie programu profilaktyki, to nic innego, jak planowanie pewnego specyficznego
S c h r o n i s k o d l a N i e l e t n i c h D o m i n ó w 8 1 C
S c h r o n i s k o d l a N i e l e t n i c h D o m i n ó w 8 1 C 20 388 Lublin 6 tel. 081 7518741, tel / fax. 081 7518621 PROGRAM ODDZIAŁYWAŃ SOCJOTERAPEUTYCZNYCH. BEZ ZŁUDZEŃ ZAŁOŻENIA OGÓLNE opracowanie:
PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 2 W KARCZEWIE NA ROK SZKOLNY 2016/2017
Załącznik nr 2 do Statutu Szkoły Podstawowej nr 2 w Karczewie PROGRAM WYCHOWAWCZY SZKOŁY PODSTAWOWEJ NR 2 W KARCZEWIE NA ROK SZKOLNY 2016/2017 SZKOŁA: Kreatywna, bezpieczna i przyjazna dla ucznia, nauczyciela,
Przykładowe oferty szkół w zakresie profilaktyki agresji i przemocy
Przykładowe oferty szkół w zakresie profilaktyki agresji i przemocy - wypracowane przez uczestników kursu Tworzenie systemu oddziaływań profilaktycznych w szkole w zakresie przeciwdziałania agresji i przemocy
Wykres 27. Często rozmawiasz z rodzicami na temat agresji, autoagresji lub innych problemów?
1. Wpływ środowiska rodzinnego na zachowania autoagresywne Do czynników środowiskowych wskazujących na źródła agresji zalicza się rodzinę, także jej dalszy wpływ na wielopokoleniowe rodziny, przekazywanie
Empatyczna układanka
T Spotkanie 9 Empatyczna układanka Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach Narodowego Programu Zdrowia Realizator projektu: fundacja e d u k a c j i p o z y t y w n e j
Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia. konwersatoria 16 zaliczenie z oceną
Wydział: Politologia Nazwa kierunku kształcenia: Politologia Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: dr hab. Ewa Szczeglacka-Pawłowska Poziom studiów (I lub II stopnia): I stopnia Tryb studiów: Niestacjonarne
Bicie dzieci po polsku... czyli postawy społeczne wobec przemocy w wychowaniu. Raport Rzecznika Praw Dziecka 2014
Bicie dzieci po polsku... czyli postawy społeczne wobec przemocy w wychowaniu Raport Rzecznika Praw Dziecka 2014 Metodologia IV edycji monitoringu postaw społecznych wobec przemocy w wychowaniu Monitoring
Plan działań w Szkole Promującej Zdrowie
Plan działań w Szkole Promującej Zdrowie TERMIN REALIZACJI PROGRAMU: Rok szkolny 2016/2017 MIEJSCE REALIZACJI: Zespół Gimnazjalno-Szkolny w Zębowicach REALIZATORZY: Szkolni koordynatorzy, Zespół ds. promocji
Kryteria oceniania osiągnięć uczniów (wymagania konieczne wiadomości i umiejętności): Dostosowane dla wszystkich etapów kształcenia.
Kryteria oceniania osiągnięć uczniów (wymagania konieczne wiadomości i umiejętności): Dostosowane dla wszystkich etapów kształcenia. Ocena dopuszczająca: 1. Zna treść omawianych utworów ujętych w podstawie
Program Wychowawczo-Profilaktyczny. Klasa I gimnazjum
Program Wychowawczo-Profilaktyczny Klasa I gimnazjum Program wychowawczo-profilaktyczny oparty jest na założeniach Programu Wychowawczego i Programu Profilaktycznego Szkoły Podstawowej Specjalnej i Gimnazjum
WYŻSZA SZKOŁA HUMANITAS W SOSNOWCU. RODZIC Z AUTORYTETEM szkolenia rozwijające kompetencje wychowawcze
WYŻSZA SZKOŁA HUMANITAS W SOSNOWCU RODZIC Z AUTORYTETEM szkolenia rozwijające kompetencje wychowawcze MEDIA I INTERNET WROGOWIE CZY SPRZYMIERZEŃCY? O SZKOLENIU Szkolenie ma formę interaktywnej prezentacji
Elementy oceny z wychowania fizycznego w klasie V szkoły podstawowej.
Elementy oceny z wychowania fizycznego w klasie V szkoły podstawowej. 1. Ocena z wychowania fizycznego jest integralną częścią oceniania wewnątrzszkolnego szkoły. 2. Ocena śródroczna i roczna ustalana