WYNIKI TUCZU OWIEC DO RÓŻNYCH KATEGORII WAGOWYCH ODCHOWYWANYCH W WARUNKACH EKOLOGICZNYCH*

Transkrypt

1 Rocz. Nauk. Zoot., T. 41, z. 2 (2014) WYNIKI TUCZU OWIEC DO RÓŻNYCH KATEGORII WAGOWYCH ODCHOWYWANYCH W WARUNKACH EKOLOGICZNYCH* * Paweł Paraponiak 1, Andrzej Kaczor 1, Marta Wieczorek-Dąbrowska 2 1 Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy, Dział Technologii, Ekologii i Ekonomiki Produkcji Zwierzęcej, Balice k. Krakowa 2 Zakład Doświadczalny Instytutu Zootechniki PIB, Kołbacz Sp. z o.o. ul. Warcisława 1, Stare Czarnowo Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu kategorii wagowej na wyniki tuczu jagniąt rasy mięsnej i rodzimej utrzymywanych w warunkach chowu ekologicznego. Materiał doświadczalny stanowiło ogółem 240 sztuk wyrównanych wiekowo jagniąt rasy Suffolk i owcy pomorskiej (po 120 szt. jagniąt w każdej grupie). Doświadczenie realizowane było w certyfikowanym ekologicznym gospodarstwie Glinna ZD IZ PIB Kołbacz Sp. z o.o., w warunkach produkcyjnych, a jagnięta odchowywane systemie ujednoliconego żywienia. Od przełomu miesiąca kwietnia/maja jagnięta przebywały na pastwisku, a zielonka stanowiła podstawę ich żywienia. Oprócz tego zastosowano suplementację śrutą zbożową w ilości około 30 dag/dzień/szt. Przeprowadzono ważenia kontrolne jagniąt, na podstawie których oszacowano przyrosty masy ciała. Do uboju doświadczalnego przeznaczono ogółem 84 sztuki tryczków (po 42 sztuki z każdej grupy rasowej), w dwóch kategoriach wagowych: kategoria kg [termin uboju I połowa miesiąca maja, tj. w okresie rozpoczęcia sezonu pastwiskowego (21 szt.)], kategoria kg [termin uboju przełom miesiąca czerwca/ lipca (21 szt.); zwierzęta przez 2 miesiące żywiły się głównie zielonką pastwiskową]. Określono masę ciała po 24-godzinnym głodzeniu oraz masę tuszy zimnej. Ustalono klasy handlowe umięśnienia i otłuszczenia tusz owczych, opracowanych w ramach systemu klasyfikacyjnego EUROP. Wyliczono podstawowe parametry rzeźne: wydajność rzeźną i udział wyrębów wartościowych w półtuszy prawej. Stwierdzono korzystny poziom cech tucznych jagniąt doświadczalnych, a przyrosty masy ciała kształtowały się stabilnym poziomie (średnio: 0,22 0,26 kg/dzień). Podczas odchowu zwierzęta odznaczały się dobrą kondycją i zdrowotnością. W świetle kryteriów oceny tusz według systemu EUROP stwierdzone umięśnienie należy uznać za poprawne, a otłuszczenie za umiarkowane, tym niemniej tusze jagniąt kategorii 2. odznaczały się stosunkowo lepszą konformacją przy równoczesnym wyższym, lecz akceptowalnym otłuszczeniu. Podobnie, udział wyrębów wartościowych oraz wydajność rzeźna jagniąt obydwu kategorii wagowych były satysfakcjonujące (odpowiednio około 56 i 50%), ze wskazaniem na jagnięta 1. kategorii wagowej. Podsumowując, należy stwierdzić, że tryczki obydwóch kategorii wagowych odznaczały się porównywalnym wysokim poziomem parametrów rzeźnych, natomiast kategoria 2. dominowała pod względem korzystniejszej konformacji tuszy przy równoczesnym wyższym, choć akceptowalnym ich otłuszczeniu. Pastwiskowy tucz jagniąt rasy Suffolk i pomorskiej do wyższych mas ciała (w granicach 40 kg) w najtańszy sposób umożliwił wyprodukowanie o ponad 30% większego, pełnowartościowego wolumenu żywca jagnięcego o dużej przydatności handlowej. Słowa kluczowe: owce ras mięsnych, parametry tuczne, klasyfikacja EUROP, chów ekologiczny * Praca finansowana z tematu nr

2 140 P. Paraponiak i in. Zasadność prowadzenia badań nad produkcyjnością owiec ras mięsnych i rodzimych oraz jakością uzyskanego w systemie produkcji ekologicznej surowca rzeźnego uzasadniają zarówno względy poznawcze, jak też praktyka hodowlana i rosnące zainteresowanie producentów doborem odpowiedniego materiału zwierzęcego właśnie z tej grupy ras owiec. Od drugiej połowy lat 80. XX w. zysk z produkcji żywca rzeźnego stanowi główny dochód gospodarstw owczarskich. Tym samym do tuczu preferowane są tu rasy mięsne o dobrych cechach tucznych i rzeźnych. W kontekście wykorzystania do produkcji ekologicznej, pomimo rozlicznych ograniczeń normowanych Ustawą o Rolnictwie Ekologicznym, owce takich ras jak owca pomorska i Suffolk są przydatne, co potwierdzają wyniki badań własnych (Paraponiak i in., 2012). W Polsce w skupie preferowany jest żywiec owczy w klasach wagowych kg (z wyłączeniem najniższej kategorii wagowej). Patrząc przez pryzmat uzyskiwanych cen, w tej grupie najbardziej wartościowe są jagnięta lżejsze kg (8,21 zł/kg), następnie te kwalifikowane do średniej kategorii kg (7,45 zł/kg), najniższe zaś kwoty uzyskuje się za zwierzęta o masie ciała kg (7,18 zł/kg; notowania za październik 2014 r., Rynek baraniny, 2014). Ponadto w tej kategorii skupowanych jest najmniej zwierząt. Natomiast przy uwzględnieniu kosztów żywienia, stanowiących podstawową składową w strukturze produkcji żywca jagnięcego, tendencja ta może być odwrotna. Jagnięta odchowywane w gospodarstwie ekologicznym do wyższej masy ciała przez znacznie dłuższy okres mają dostęp do zielonki pastwiskowej, będącej najtańszą i najbardziej naturalną paszą dla przeżuwaczy. Należy również podkreślić, iż w porównaniu z żywieniem pastwiskowym koszt żywienia paszami konserwowanymi i treściwymi jest znacząco wyższy: kiszonkami o 30 50%, sianem o 80%, a zbożem i mieszankami treściwymi około 2 3-krotnie. Reasumując, oferowana w skupie kwota za żywiec jagnięcy w najwyższej kategorii wagowej jest co prawda najniższa, jednakże koszt produkcji żywca, z racji odchowu pastwiskowego może być mniejszy. Co więcej, produkt uzyskany od jagniąt cięższych może zawierać wyższy udział pożądanych od strony żywieniowej frakcji nienasyconych kwasów tłuszczowych. Celem przeprowadzonych badań było określenie wpływu kategorii wagowej na wyniki tuczu jagniąt rasy mięsnej i rodzimej utrzymywanych w warunkach chowu ekologicznego. Materiał i metody Materiał doświadczalny stanowiło ogółem 240 sztuk wyrównanych wiekowo jagniąt rasy Suffolk i owca pomorska (po 120 szt. jagniąt w każdej grupie). Doświadczenie realizowane było w warunkach produkcyjnych, a jagnięta odchowywane w systemie ujednoliconego żywienia, według norm (Normy żywienia zwierząt, 1995) i zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego wszystkie pasze zostały wyprodukowane na terenie własnego gospodarstwa, a udział pasz treściwych nie przekroczył 40% s.m. dawki/rok. Do 14. dnia życia jagnięta były żywione wyłącznie mlekiem

3 Wyniki tuczu owiec do różnych kategorii wagowych 141 matki. Od 14. dnia oprócz mleka matki otrzymywały siano łąkowe oraz paszę treściwą. Od miesiąca kwietnia/maja jagnięta przebywały na pastwisku (stanowiącym podstawę ich żywienia), z suplementacją śrutą zbożową w ilości nieprzekraczającej 30 dag/dzień/szt. Przeprowadzono ważenia kontrolne jagniąt w 2. dniu po urodzeniu a następnie w wieku 21, 38, 56, 78, 100, 130 dni życia oraz przed ubojem. Na ich podstawie oszacowano przyrosty masy ciała. Do uboju doświadczalnego przeznaczono ogółem 84 sztuki tryczków (po 42 sztuki z każdej grupy rasowej), w dwóch kategoriach wagowych: kategoria kg [termin uboju I połowa miesiąca maja, tj. w okresie rozpoczęcia sezonu pastwiskowego (21 szt.)], kategoria kg [termin uboju przełom miesiąca czerwca/ lipca (21 szt.); zwierzęta przez 2 miesiące żywiły się głównie zielonką pastwiskową]. Owce pierwszej grupy żywione były konserwowanymi paszami objętościowymi i treściwymi, natomiast z racji ich terminu uboju nie miały dostępu do świeżej zielonki, w odróżnieniu do drugiej grupy odchowywanej do wyższej przedubojowej masy ciała na pastwisku. Masę ciała określono po 24-godzinnym głodzeniu. Ubój, obróbkę tuszy oraz podział na wyręby zostały wykonane metodami obowiązującymi w Instytucie Zootechniki PIB. Określono masę tuszy zimnej (po 24 godzinach schładzania w temp. +4 C), ustalono klasy handlowe umięśnienia i otłuszczenia tusz owczych, opracowanych w ramach systemu klasyfikacyjnego EUROP. Wyliczono wydajność rzeźną zimną i udział wyrębów wartościowych (wraz z łopatką) w półtuszy prawej. Dane zostały opracowane metodą dwuczynnikowej analizy wariancji z wykorzystaniem pakietu Statistica for Windows. Za czynnik doświadczalny przyjęto rasę i kategorię wagową. Obliczono wartość produkcji towarowej w przeliczeniu na 1 sztukę. Przyjęto cenę 1 kg żywca jagnięcego w wysokości 8,21 zł/kg dla 1. kategorii wagowej (25 28 kg) i 7,18 zł/kg dla 2. kategorii wagowej (36 39 kg), zgodnie z notowaniami cen skupu żywca jagnięcego w październiku 2014 roku (Rynek baraniny, 2014). Wyniki Porównując masy ciała jagniąt doświadczalnych, odnotowano istotne różnice pomiędzy poszczególnymi grupami, które wystąpiły we wszystkich okresach pomiarów (tab. 1). Najwyższą pourodzeniową masę ciała posiadały tryczki Suffolk (S; 4,8 kg) i podobna tendencja zaznaczyła się w pozostałych okresach pomiarów, aż do 100. dnia życia. Najmniej korzystnie pod względem omawianej cechy oceniono maciorki owcy pomorskiej (P), których masa ciała pod koniec trwania doświadczenia (130. dzień) była o 5,5 kg niższa od uzyskanej przez tryczki Suffolk. Istotnie wyższe, zbliżone do siebie, wartości tej cechy odnotowano w grupie tryczków owcy pomorskiej i maciorek Suffolk, a ich końcowe masy ciała różniły się zaledwie o 0,3 kg na korzyść MS (tab. 1).

4 142 P. Paraponiak i in. Rasa Breed Płeć Gender 2. dzień day 2 Tabela 1. Masy ciała jagniąt doświadczalnych Table 1. Body weights of experimental lambs 21. dzień day dzień day 38 Masa ciała (kg) Body weight (kg) 56. dzień day dzień day dzień day dzień day 130 Owca Pomorska Pomeranian sheep T Rams M Ewes Suffolk T Rams M Ewes 4,5 ab 11,3 b 15,8 b 20,3 b 25,1 b 30,3 b 35,6 b 4,3 a 9,8 a 13,6 a 17,3 a 21,5 a 26,5 a 33,0 a 4,8 b 11,9 c 17,5 c 22,8 c 27,7 c 34,5 c 38,5 c 4,3 a 10,3 a 14,9 b 19,7 b 24,4 b 30,8 b 35,9 b a, b, c jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,05. A, B, C jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α= 0,01. a, b, c the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = A, B, C the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = 0.01.

5 Wyniki tuczu owiec do różnych kategorii wagowych 143 Rasa Breed Owca Pomorska Pomeranian sheep Płeć Gender T Rams M Ewes Suffolk T Rams M Ewes 2 21 dzień 2 21 days Tabela 2. Przyrosty masy ciała jagniąt doświadczalnych Table 2. Weight gains of experimental lambs dzień days dzień days Przyrosty masy ciała (kg) Weight gains (kg) dzień days dzień days dzień days dzień days 0,34 b 0,26 b 0,25 b 0,22 b 0,24 a 0,18 b 0,24 b 0,27 a 0,22 a 0,20 a 0,19 a 0,23 a 0,22 c 0,22 a 0,36 c 0,33 c 0,29 c 0,22 b 0,31 b 0,13 a 0,26 d 0,30 a 0,27 b 0,27 bc 0,21 b 0,29 b 0,17 b 0,25 c a, b, c jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,05. A, B, C jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,01. a, b, c the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α= A, B, C the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = 0.01.

6 144 P. Paraponiak i in. Rasa Breed Owca Pomorska Pomeranian sheep Kategoria wagowa Weight category masa ciała po głodzeniu (kg) empty body weight (kg) Tabela 3. Parametry rzeźne tryczków doświadczalnych Table 3. Slaughter parameters of experimental rams masa tuszy schłodzonej (kg) cold carcass weight (kg) Cecha Trait masa półtuszy prawej (kg) weight of right half-carcass (kg) wydajność rzeźna (%) dressing percentage udział wyrębów wartościowych (z łopatką) percentage of valuable cuts (with shoulder) 1 25,8 Aa 12,9 Aa 6,5 Aa 50,0 Bc 56,0 2 35,8 Bc 17,8 Bc 9,0 Bc 49,7 Bb 56,5 Suffolk 1 28,1 Ab 14,2 Ab 7,1 Ab 50,5 Bc 56,7 2 38,0 Bd 18,0 Bc 9,0 Bc 47,4 Aa 56,3 a, b, c jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,05. A, B, C jednakowy symbol literowy przy wartościach średniej arytmetycznej oznacza kwalifikację do jednorodnej grupy na podstawie analizy post-hoc przy poziomie α = 0,01. a, b, c the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = A, B, C the same letter next to arithmetic mean denotes classification into a uniform group based on post-hoc analysis at α = 0.01.

7 Wyniki tuczu owiec do różnych kategorii wagowych 145 Wynikiem tej tendencji były wartości średnich dziennych przyrostów uzyskanych w okresach cząstkowych, podobnie jak i za cały okres odchowu (2 130 dzień życia): TS 0,26 kg, TP 0,24, MS 0,25, MP 0,22 kg (P 0,05; tab. 2). Najwyższe przyrosty wystąpiły w pierwszym okresie po urodzeniu, a następnie wykazywały z reguły tendencję spadkową. Średnia wartość przyrostów masy ciała we wszystkich grupach była najwyższa w okresie pourodzeniowym (27 36 g/ dzień), a następnie z reguły wykazywała tendencję spadkową. Przedubojowa masa ciała jagniąt S była istotnie wyższa od uzyskanej przez tryczki P, i to zarówno w 1., jak i 2. kategorii wagowej, odpowiednio: 28,1, 25,8 i 38,0, 35,8 kg, a statystycznie wysoko istotne różnice wystąpiły pomiędzy poszczególnymi kategoriami wagowymi. Analogiczną tendencję odnotowano w masie tuszy, które w grupie P były o 1,3 (1. kategoria) i 0,2 kg (2. kategoria) lżejsze od S (tab. 3). W kategorii 2., przy analogicznej masie tuszy, a dysproporcji w przedubojowej masie ciała, stwierdzono istotne różnice w uznawanym przez wielu autorów za najważniejszy z parametrów określających jakość tuszy wydajności rzeźnej. Tusze tryczków P dominowały w tej cesze nad grupą S o ponad 2% (P 0,01; tab. 3). W przeciwieństwie do powyższych wyników, w kategorii 1. proporcje pomiędzy masą ciała a masą tuszy w obydwu grupach pozostały zachowane, w związku z czym wydajność rzeźna kształtowała się na zbliżonym poziomie: P 50,0, S 50,5% (P>0,05). Spośród wszystkich grup doświadczalnych, jedynie wydajność rzeźna tryczków S 2. kat. była istotnie niższa od uzyskanych przez pozostałe zwierzęta. Stwierdzone wyniki oceny tusz jagnięcych według systemu EUROP wskazują na ich dobrą konformację (rys. 1 i 2). W obrębie danej kategorii wagowej tusze S zostały ocenione korzystniej od P, kat. 1: S klasa R 17 szt., O 4 szt.; kat. 2: U 4 szt., R 13 szt. i O 4 szt.; tusze P, kat. 1, odpowiednio 13 i 8 szt., kat. 2, odpowiednio 2, 12 i 7 szt. Na uwagę zasługuję fakt, iż konformacja tusz wyższej kategorii wagowej (kat. 2) była korzystniejsza od uzyskanej przez jagnięta kat. 1. Pojedyncze tusze zostały sklasyfikowane tu jako bardzo dobre,,u, a w ujęciu rasowym grupa S była tu dwukrotnie liczniej reprezentowana (4 szt.). Rys. 1. Wyniki oceny tusz tryczków 1. kategorii wagowej wg systemu EUROP (szt.) Fig. 1. Results of ram carcass conformation of the 1st weight category according to the EUROP system (pcs.)

8 146 P. Paraponiak i in. Rys. 2. Wyniki ceny tusz tryczków 2. kategorii wagowej wg systemu EUROP (szt.) Fig. 2. Results of ram carcass conformation of the 2nd weight category according to the EUROP system (pcs.) Rys. 3. Udział procentowy tusz tryczków zakwalifikowanych do poszczególnych klas oceny EUROP Fig. 3. Percentage of ram carcasses qualified to the specific EUROP class Rys. 4. Wyniki ceny tusz tryczków 1. kategorii wagowej wg systemu EUROP (szt.) Fig. 4. Results of ram carcass conformation of the 1st weight category according to the EUROP system (pcs)

9 Wyniki tuczu owiec do różnych kategorii wagowych 147 Rys. 5. Wyniki ceny tusz tryczków 2. kategorii wagowej wg systemu EUROP (szt.) Fig. 5. Results of ram carcass conformation of the 2nd weight category according to the EUROP system (pcs) W ujęciu całościowym, ze wszystkich 84 sztuk tusz poddanych ocenie EUROP najliczniejszą grupę stanowiły te, sklasyfikowane jako dobre i średnie 92,86% (odpowiednio: klasa R 65,48% (55 szt.) i klasa O 27,38% (23 szt.), natomiast 7,14% tusz (6 szt.) uzyskało ocenę bardzo dobrą U (rys. 3). Pomimo iż ocena otłuszczenia została przeprowadzona w skali 5-punktowej, ich punktacja zamknęła się w 3 najniższych klasach oceny EUROP, co przedstawione zostało na rys. 4 i 5. Niskim poziomem tej cechy ocena,,2 charakteryzowało się ogółem 36 szt. tuszy kategorii 1. i 30 szt. tuszy kategorii 2. Wyższe otłuszczenie (ocena,,3 ) stwierdzono w 6 tuszach kategorii 1. i 12 szt. kategorii 2. W wyniku przeprowadzonej oceny można stwierdzić, że tusze zwierząt wyższej kategorii wagowej były bardziej otłuszczone od jagniąt lżejszych. W ujęciu rasowym, podobnie jak w przypadku konformacji, tryczki owcy pomorskiej były mniej otłuszczone od jagniąt Suffolk (rys. 4 i 5). Ogółem, 78,6% tusz uzyskało ocenę,,2 a 21,4% ocenę,,3. Nie stwierdzono wpływu rasy i kategorii wagowej na udział wyrębów cennych w tuszach tryczków doświadczalnych (tab. 3). Był on najwyższy u owcy Suffolk kat. 1. (56,7%), a najniższy u owcy pomorskiej kat. 1. (56,0%) i kształtował się na zadowalającym poziomie. Odzwierciedleniem wyników uzyskanych w doświadczeniu było przedstawienie wartości produkcji towarowej w przeliczeniu na 1 sztukę, wyrażonej w złotówkach. Przyjęto cenę 1 kg żywca jagnięcego w wysokości 8,21 zł/kg dla 1. kategorii wagowej (26 28 kg) i 7,18 zł/kg dla 2. kategorii wagowej (36 38 kg), zgodnie z notowaniami cen skupu żywca jagnięcego w październiku 2014 roku (Rynek baraniny, 2014). Dla tryczków rasy Suffolk 1. kategorii wagowej w przeliczeniu na 1 sztukę wyniosła ona 230,70 zł, a w grupie owcy pomorskiej przyjęła wartość 211,82 zł; dla 2. kategorii wagowej kształtowała się natomiast na poziomie odpowiednio 272,84 i 257,04 zł.

10 148 P. Paraponiak i in. Omówienie wyników Tryczki rasy Suffolk odznaczały się najwyższą masą ciała, zarówno za cały okres trwania doświadczenia, jak i w okresach cząstkowych. Dość stabilne przyrosty masy ciała jagniąt tej rasy we wczesnym okresie życia wskazują na brak utrudnionych porodów w przypadku ocenianej grupy. Utrudnione wykoty są tu dość powszechne, a skutkują osłabieniem organizmu i dłuższą adaptacją po porodzie, co wiąże się z niższym tempem wzrostu w okresie pierwszych tygodni życia. Ta niekorzystna tendencja została stwierdzona we wcześniejszych badaniach (Paraponiak i in., 2012), gdzie jagnięta posiadały niższą masę ciała w 2. i 21. dniu życia, a w konsekwencji odznaczały się niższymi przyrostami. W kolejnych okresach pomiarów uległy one jednak stabilizacji i były wyższe od uzyskanych przez młodzież owcy pomorskiej. Masa ciała większości jagniąt pod koniec trwania doświadczenia (130 dni) kształtowała się na poziomie 33,0 35,9 kg, a w przypadku tryczków Suffolk osiągnęła wartość 38,5 kg (P 0,05). Uzyskane wyniki były zbliżone do prezentowanych przez Kędziora (1995), a niższe od własnych (Paraponiak i in., 2012), gdzie jagnięta dokarmiane były większą dawką paszy treściwej (40 dag), pobierając równocześnie mniej zielonki pastwiskowej. Należy zaznaczyć, iż w okresie przejścia zwierząt z żywienia alkierzowego na pastwiskowe, które miało miejsce w wieku około 80 dni, nie odnotowano wyraźnych niekorzystnych zmian w przyrostach masy ciała jagniąt, które podczas trwania sezonu pastwiskowego przyjmowały stabilne wartości dla owcy pomorskiej, a niższe dla rasy Suffolk. Reasumując, pod względem omawianej cechy wyraźnie dominowały jagnięta Suffolk, natomiast stosując kryterium płci tryczki były cięższe od maciorek. Podczas okresu odchowu zwierzęta odznaczały się dobrą kondycją, nie stwierdzono występowania chorób/schorzeń (za wyjątkiem incydentalnie występującej kulawki u matek) i nie wymagały one interwencji weterynaryjnej. W I połowie maja i na przełomie czerwca/lipca przeprowadzono uboje doświadczalne ogółem 84 szt. tryczków o masie ciała, odpowiednio kg (1. kategoria wagowa) i kg (2. kategoria wagowa). Termin uboju jagniąt 1. kategorii był zbieżny z rozpoczęciem sezonu wypasu, przez co jagnięta 2. kategorii miały nieograniczony dostęp do zielonki pastwiskowej. Z racji niższej masy ciała tryczków 1. kategorii w porównaniu z 2., stwierdzono pomiędzy nimi istotne różnice również w masie tuszy schłodzonej i masie prawej półtuszy. Dobrą mięsność tryczków ocenianych ras potwierdzają wyniki wydajności rzeźnej, które we wszystkich grupach, za wyjątkiem tryczków Suffolk 2. kategorii, kształtowały się na poziomie około 50%. U owiec krajowych wartość tej cechy waha się w zakresie 42 55% (Kędzior, 2005) i jest uzależniona od wielu czynników, w tym rasy, wieku i sposobu żywienia. W badaniach własnych u owcy pomorskiej nie stwierdzono wpływu wieku (kategorii wagowej) na wartość tej cechy, jednakże zależność taka wystąpiła u tryczków Suffolk. Istotnie niższą wartość tego parametru w kategorii 2. można wiązać z większym rozwojem przewodu pokarmowego przy żywieniu pastwiskowym, czego wyrazem był niższy udział tuszy w całkowitej masie ciała. Wydajność

11 Wyniki tuczu owiec do różnych kategorii wagowych 149 rzeźna 200-dniowych tryczków owiec ras prymitywnych, optymalnie predysponowanych do żywienia pastwiskowego (bez suplementacji paszą treściwą lub z niewielkim jej dodatkiem), jest znacznie niższa i wynosi 37 38% (Paraponiak i Kawęcka, 2005; Pompa-Roborzyński i Kędzior, 2007). Mając na względzie żywienie ze znacznym udziałem pasz objętościowych, wartości uzyskane w tej cesze należy uznać za korzystne i porównywalne z wynikami prezentowanymi przez innych autorów (Branscheid i in., 1989; Kędzior, 2005; Klewiec i in., 2000). Stworzony dla potrzeb handlu system klasyfikacyjny EUROP, będący istotnym punktem odniesienia podczas wyceny wartościowej tusz, umożliwia szybką ocenę ich budowy i umięśnienia (Niżnikowski, 1995). Wyniki oceny tusz klasyfikowanych według tego systemu wskazują, iż wszystkie z nich pochodzące zarówno z kategorii 1., jak i 2. zostały zakwalifikowane do skali EUROP, odznaczają się poprawną konformacją i tym samym są przydatne do obrotu handlowego. Na uwagę zasługuje fakt, iż konformacja tusz wyższej kategorii wagowej (kategoria 2.) była korzystniejsza od uzyskanej przez jagnięta kategorii 1. Niemal 93% wszystkich tusz sklasyfikowano jako dobre i średnie: ich tylne ćwiartki były przeważnie płaskie, grzbiet i lędźwie mniej szerokie i mniej grube, a łopatka wprawdzie dobrze rozwinięta, ale dość wąska. Pozostałych 7% uznano za bardzo dobre i charakteryzowały się one grubą i zaokrągloną tylną ćwiartką, szerokim, grubym grzbietem i lędźwiami oraz grubą, zaokrągloną łopatką. Prezentowane oceny są zbliżone do uzyskanych przez Paraponiaka i in. (2012) przy żywieniu pastwiskowym, a mniej korzystne od prezentowanych przez Stanisza i in. (2012), gdzie jagnięta były tuczone intensywnie. W badaniach nad przydatnością kulinarną oraz walorami sensorycznymi jagnięciny otłuszczeniu tusz poświęca się dużo uwagi, gdyż ma ono zasadniczy wpływ na ograniczenie jej spożycia. Niektóre związki zawarte w tłuszczu są odpowiedzialne za niepożądany i nieakceptowalny zapach i aromat baraniny. W świetle kryteriów oceny otłuszczenia według systemu EUROP stwierdzone w niniejszych badaniach otłuszczenie tusz należy uznać za umiarkowane, a niewielki wzrost otłuszczania w 2. kategorii wagowej pozostaje bez większego wpływu na ich wartość i przydatność handlową. Ogółem, niemal 80% tusz uzyskało ocenę,,2 a pozostałe ocenę,,3. Były one częściowo pokryte w zależności od klasy cieńszą bądź grubszą warstwą tłuszczu, natomiast jego największe i najłatwiejsze do usunięcia złogi występowały w rejonie nerek. Ta korzystna tendencja znajduje potwierdzenie w rezultatach badań Ciurusia i Drożdża (1988), gdzie tłuszcz był głównie zlokalizowany również wokół nerek. W świetle oceny EUROP konformację tusz należy uznać za poprawną, a otłuszczenie za umiarkowane, tym niemniej tusze jagniąt 2. kategorii wagowej wyróżniły się stosunkowo lepszą konformacją przy równoczesnym wyższym, lecz akceptowalnym otłuszczeniu. Jednym z najważniejszych parametrów charakteryzujących mięsność tuszy jest masa i udział procentowy tzw. wyrębów wartościowych, czyli tych o największej wartości handlowej i konsumpcyjnej (antrykot, comber, udziec i łopatka). Zawierają one najwięcej mięsa (szczególnie udziec) o preferowanych walorach kulinarnych i sensorycznych. Udział wyrębów cennych w ocenianych tuszach był zbliżony i kształtował

12 150 P. Paraponiak i in. się na zadowalającym poziomie 56,0 56,7%. Wyniki te są zbliżone do wcześniej uzyskanych przez tryczki S i P poddane ubojom w wieku 120 dni (Paraponiak i in., 2012), niemniej niższe od stwierdzonych u jagniąt ras górskich 58 66% (Niżnikowski i Ringdorfer, 1994; Roborzyński i in., 2000). Podstawowym czynnikiem decydującym o efektywności ekonomicznej produkcji owczarskiej są nakłady na żywienie. Koszty pasz oraz żywienia owiec stanowią 60 70% kosztów ogółem (Kędzior, 2005), a ich obniżenie może mieć istotny wpływ na poprawę rentowności produkcji oraz być ważnym czynnikiem opłacalności tuczu jagniąt (Korman, 2001; Okularczyk i in., 2000). Tym samym produkcja owczarska, zwłaszcza ekologiczna, winna być prowadzona w oparciu o jak najtańsze pasze zielonkę, i na areale niekonkurującym z innymi formami działalności rolniczej (Okularczyk, 2000). Jagnięta 1. kategorii wagowej były utrzymywane i żywione alkierzowo, w oparciu o droższe pasze objętościowe konserwowane i treściwe. Natomiast druga grupa przez okres kolejnych dwóch miesięcy głównie w oparciu o pastwisko. Przedłużony odchów ocenianych jagniąt na pastwisku umożliwił zwiększenie produkcji żywca jagniąt rasy Suffolk o 9,9 kg/szt., a więc o ponad 1/3 (35,2%), a analogiczny wynik owcy pomorskiej były jeszcze korzystniejszy zwiększenie produkcji o 10,0 kg/ szt., czyli o 38,8%. Równocześnie nie miał on negatywnego wpływu na jakości surowca [zbliżona wydajność rzeźna (za wyjątkiem tryczków S 2. kat.) oraz udział wyrębów wartościowych], a wręcz przeciwnie jagnięta kategorii 2. wyróżniły się stosunkowo lepszą konformację tuszy przy równoczesnym trochę wyższym, aczkolwiek akceptowalnym ich otłuszczeniu. Uzyskany wzrost przychodów z tytułu przedłużonego odchowu na pastwisku wyniósł odpowiednio 42,14 zł i 45,22 zł od jednej sztuki. Podsumowując, należy stwierdzić, że tryczki obydwóch kategorii wagowych odznaczały się porównywalnym wysokim poziomem parametrów rzeźnych, natomiast kategoria 2. dominowała pod względem korzystniejszej konformacji tuszy przy równoczesnym wyższym, choć akceptowalnym ich otłuszczeniu. Pastwiskowy tucz jagniąt rasy Suffolk i pomorskiej do wyższych mas ciała w sposób najtańszy umożliwia wyprodukowanie zwiększonego pełnowartościowego wolumenu żywca jagnięcego. Piśmiennictwo Branscheid W., Honikel K.O., v. Lengerken G., Troeger K. (1998). Qualität von Fleisch und Fleischwaren. Frankfurt am Main. Ciuruś J., Drożdż A. (1988). Porównanie wartości rzeźnej jagniąt polskiej owcy górskiej i jej mieszańców trójrasowych. Rocz. Nauk. Zoot., 15: Kędzior W. (1995). Towaroznawcza charakterystyka jakości mięsa jagniąt. Zesz. Nauk. AE Kraków, Monografie, nr 123. Kędzior W. (2005). Owcze produkty spożywcze. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa, 195 ss. Klewiec J., Gruszecki T., Baranowski A., Markiewicz J., Gabryszuk M. (2000). Ocena wartości rzeźnej jagniąt utrzymywanych w systemie alkierzowym i pastwiskowym. Prz. Hod., 8: Korman K. (2001). Technologiczne możliwości obniżenia nakładów paszowych w chowie owiec. Rocz. Nauk. Zoot., Supl., 1:

13 Wyniki tuczu owiec do różnych kategorii wagowych 151 N i ż n i k o w s k i R. (1995). Genetyczne doskonalenie użytkowości mięsnej owiec. Intensywna produkcja jagniąt. Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa. IZ, Kraków, ss Niżnikowski R., Ringdorfer F. (1994). Lammfleischproduktion im Alpenraum mit Bergschafen und deren Kreuzungen mit Merino und Schwarzköpfigem Fleischschaf. Züchtungskunde, 1: Okularczyk S. (2000). Ekonomiczne i rynkowe prognozy produkcji owczarskiej i koziej w Polsce. Zesz. Nauk. AR Wrocław, 399: Okularczyk S., Korniewicz A., Paleczek B. (2000). Efekt ekonomiczny zastosowania substytutów pasz w odchowie jagniąt. Rocz. Nauk. Zoot., 1: Paraponiak P., Kawęcka A. (2005). Evaluation of the carcass quality and slaughter value of crossbred rams with various percentages of alpine breeds. Ann. Anim. Sci., 5: Paraponiak P., Kaczor A., Wieczorek-Dąbrowska M. (2012). Porównanie parametrów tucznych i rzeźnych owiec rasy mięsnej i rodzimej, utrzymywanych w gospodarstwie ekologicznym. Rocz. Nauk. Zoot., 39, 2: Pompa-Roborzyński M., Kędzior W. (2007). Wartość rzeźna oraz jakość mięsa jagniąt owiec ras górskich. Rocz. Inst. Przem. Mięsn. Tłuszcz., XLV, 1: Roborzyński M., Kieć W., Kędzior W., Knapik J., Krupiński J. (2000). Wyniki odchowu pastwiskowego, wartość rzeźna oraz jakość mięsa jagniąt mieszańców polskiej owcy górskiej z trykami ras alpejskich. Rocz. Nauk. Zoot., Supl., 8: Rynek baraniny (2014). Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Departament Rynków Rolnych, 10/2014. Stanisz M., Ślósarz P., Steppa R. (2012). Post-slaughter carcass evaluation in whiteheaded mutton sheep according to the EUROP classification. Afr. J. Biotechnol., 11, 75: Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o rolnictwie ekologicznym z późniejszymi zmianami. Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz Zatwierdzono do druku: 19 XII 2014 Paweł Paraponiak, Andrzej Kaczor, Marta Wieczorek-Dąbrowska Results of fattening sheep to various weight categories in organic system summary The aim of the study was to determine the effect of weight category on fattening results of meat and native breed lambs reared under organic conditions. The study material consisted of 240 Suffolk and Pomeranian lambs of uniform age (120 lambs per group). The experiment was performed under production conditions at certified organic farm Glinna (Experimental Station of the National Research Institute of Animal Production Kołbacz Sp. z o.o.) and lambs were reared under uniform feeding conditions. From late April/early May, the lambs remained on pasture and their diets were based on forage. Additionally, they were supplemented with ground cereals (about 0.30 kg/day/animal). Lambs were subjected to control weighings, which were used to estimate weight gains. A total of 84 rams (42 rams of each breed) were used for experimental slaughter in two weight categories: category kg [slaughtered in the first half of May, i.e. during the beginning of the grazing season (21 animals)], category kg [slaughtered in late June/early July (21 animals) and fed mainly pasture forage for 2 months]. Body weight after 24 h fasting and cold carcass weight were determined. Commercial grades of carcass fatness and meatiness, developed as part of the EUROP classification system, were determined. The basic slaughter parameters of dressing percentage and proportion of valuable cuts in right half-carcass were calculated. The fattening traits of the experimental lambs were favourable and their weight gains were stable ( kg/day on average). The animals were characterized by good condition and health during rearing. In light of the EUROP carcass classification criteria, the muscle development was considered

14 152 P. Paraponiak i in. appropriate and fatness moderate, but the carcasses of lambs of the 2nd category were characterized by relatively better conformation and higher but acceptable fatness. Likewise, the proportion of valuable cuts and dressing percentage of lambs of both weight categories were satisfactory (about 56 and 50%, respectively), with an advantage for lambs of the 1st weight category. In summary, it is stated that rams of both weight categories were characterized by comparable and high levels of slaughter parameters, while the 2nd weight category predominated in terms of better carcass conformation together with higher but acceptable fatness. The pasture fattening of Suffolk and Pomeranian lambs to higher body weights (in the region of 40 kg) was the cheapest way to produce an over 30% greater volume of live lambs of high commercial value. Key words: meat breed sheep, fattening parameters, EUROP classification, organic husbandry